Ο Αγιος Ευγενιος των Ποντιων στα Πετρωτα

Δημοσιεύσαμε στο χθεσινό φύλλο της εφημερίδας μας τον εσπερινό που τελέστηκε στον Ναό του Αγίου Ευγενίου στα Πετρωτά από τη Μητρόπολη Μαρωνείας και Κομοτηνής και τον Σύνδεσμο Ποντιακών Σωματείων της Περιφέρειας ΑΜΘ την Κυριακή. Ο Άγιος Ευγένιος άλλωστε ήταν ο πολιούχος της Τραπεζούντας και οι Πόντιοι απανταχού ποτέ δεν τον ξεχνούν, όπως άλλωστε αποδεικνύουν οι εκδηλώσεις, που πραγματοποιούν στα Πετρωτά κάθε χρόνο.
 
Με αφορμή λοιπόν την εορτή του Αγίου Ευγενίου η κ. Ειρήνη Χρυσοστομίδου απέστειλε στο ηλεκτρονικό μας ταχυδρομείο ένα κείμενο, που συνέταξε η ίδια, για τον βίο του Αγίου Ευγενίου, τον ναό του στην Τραπεζούντα, τη δημιουργία του Ναού στα Πετρωτά της Ροδόπης και το όραμα της Νέας Ρωμανίας, το οποίο και δημοσιεύουμε ευθύς…

Στις 24 Ιουνίου κάθε έτους συγκεντρωνόμαστε στα Πετρωτά Ροδόπης για να τιμήσουμε τον Αγ. Ευγένιο, έναν άγιο το όνομα του οποίου συνδεθηκε άρρηκτα με την Τραπεζούντα του Πόντου, αλλά και με τον αγώνα για την επικράτηση του χριστιανισμού έναντι των ειδώλων της παλιάς θρησκείας. Ο άγιος Ευγένιος έζησε στην Τραπεζούντα τον 3ο αι. μ.Χ. και μαρτύρησε για την πίστη του, μαζί με άλλους τρείς νέους, τον Κανίδιο, τον Ουαλεριανό και τον Ακύλα. Με το μαρτύριο τους οι άγιοι και κυρίως ο Ευγένιος, και με την μετέπειτα θαυματουργή του δράση, έγιναν σύμβολα αντίδρασης στα δεσμά του ψεύδους και αφοσίωσης στην άληθεια του ενός και μοναδικού Θεού.
 
Στον Πόντο, τη σταδιακή εξάπλωση και εδραίωση του χριστιανισμού ακολούθησαν οι διωγμοί των ειδωλολατρών αυτοκρατόρων. Σε όλη την επικράτεια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας εξαπέλυσαν δριμύτατους διωγμούς στους πρεσβευτές της χριστιανικής πίστης. Η εκδικητική αυτή μανία των ειδωλολατρών δεν μπορούσε παρά να ξεσπάσει και στη ρωμαϊκή επαρχία της Τραπεζούντας, όπου ο χριστιανισμός διαδόθηκε πολύ νωρίς, μόλις στον πρώτο αιώνα, από τον Απόστολο Ανδρέα. 

Ο βίος του αγίου Ευγενίου

Οι άγιοι μάρτυρες Ευγένιος, Κανίδιος, Ουαλεριανός και Ακύλας, οι γενναίοι αυτοί στρατιώτες του Χριστού, καταγόταν από ευσεβείς οικογένειες της Τραπεζούντας. Στα χρόνια τους βασίλευαν οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες Διοκλητιανός και Μαξιμιανός (286-305), οι οποίοι είχαν εξαπολύσει δριμύτατους διωγμούς εναντίον των χριστιανών. Στην προσπάθειά τους να επιβάλουν στους ευσεβείς Χριστιανούς την επιστροφή λατρεία των ειδώλων, υπόσχονταν μεγάλες τιμές και πλούσια δώρα σε εκείνους που θα θυσίαζαν στους ψεύτικους θεούς, ενώ αντίθετα φρικτά βασανιστήρια και θάνατο σε όσους δεν πείθονταν στα προστάγματά τους.
 
Στην Τραπεζούντα διορισμένος διοικητής της Ανατολής ήταν ο Λυσίας και επί της εποχής του λατρευόταν με ιδιαίτερη τιμή από τους εθνικούς Τραπεζούντιους ο εξελληνισμένος θεός της Ανατολής Μίθρας. Ο Λυσίας ήταν ένας από τους πιό φανατικούς διώκτες των Χριατιανών και βασικός σκοπός του δεν ήταν η διοίκηση της επαρχίας αλλά η εξάλειψη του Χριστιανισμού. Ξεκίνησε τη θητεία του με απειλές και φοβερές διώξεις, ώσπου κάποια μέρα κάποιοι από τους φανατικούς ειδωλολάτρες τον ενημέρωσαν ότι στην Τραπεζούντα υπάρχουν τρείς Χριστιανοί δάσκαλοι, ο Ευγένιος, ο Κανίδιος και ο Ουαλεριανός, οι οποίοι όχι μόνο δεν συμμορφώνονται στις αυτοκρατορικές προσταγές, άλλα παρακινούν και τους υπολοιπους Χριστιανούς στην ασέβεια προς τις αρχές και στη λατρεία του Χριστού. Εκτός αυτού καταφέρουν καθημερινά να πείσουν πολλούς ειδωλολάτρες να πιστέψουν στον Εσταυρωμένο. Του διηγήθηκαν μάλιστα ένα περιστατικό κατά το οποίο οι τρείς νέοι, μετά από σπονδές των εθνικών στον βωμό του θεού Μίθρα, ανέβηκαν στο ιερό του και γκρέμισαν το άγαλμά του. Ο Λυσίας έγινε έξω φρενών και διέταξε ανθρωποκυνηγητό για να βρεθούν οι τρείς νέοι. Μαλιστά χρησιμοποίησαν και σκυλιά γιατι συμφωνα με τους καταδότες, ο Ευγένιος, ο Κανίδιος και ο Ουαλεριανός μετά τα κυρήγματά τους κρύβονταν σε δυσπρόσιτες περιοχές.
 
Πρώτος βρέθηκε ο Κανίδιος, ο οποίος και συλλήφθηκε και αλυσοδέθηκε σαν κακοποιός. Οι έρευνες συνεχίστηκαν για να εντοπιστούν και οι άλλο δύο. Κάποια στιγμή οι διώκτες βρήκαν τυχαία έναν νέο που όργωνε το χωράφι του, τον Ακύλα. Ο Ακύλας δεν ήθελε να τους προδώσει όμως έπειτα από φοβερές απειλές αναγκάστηκε να τους υποδείξει έναν τόπο. Οι στρατιώτες του Λυσία συνέλαβαν και τον Ακύλα και κίνησαν για τον τόπου που τους υπέδειξε. Έκει κατάφεραν τελικά να συλλάβουν και τον Ουαλεριανό. Ο Ακύλας βλέποντας τη σύλληψη και πλημμυρισμένος από θεική αγάπη ομολόγησε και εκείνος την πίστη του και προθυμοποιήθηκε να μαρτυρήσει και εκείνος για τον Χριστό. Και τους τρείς αλυσοδεμένους τους μετέφεραν στην Τραπεζούντα για να παρουσιαστούν στον Λυσία. Ο Λυσίας διέταξε τον άγριο βασανισμό τους, όμως οι μαρτυρες υπέμειναν τα βασανιστήρια ψάλλοντας με ιλαρότητα. Η δυναμη της προσευχής δεν άργησε να ένεργήσει και με θαύμα Κυρίου οι βασανιστές τους έπεσαν στην γη σαν κεραυνόπληκτοι, ενώ οι πληγές των μαρτύρων γιατρεύτηκαν.
 
Στο μεταξύ ο Ευγένιος βρίσκοταν κρυμμένος σε μια σπηλιά στην τοποθεσία Άκανθαι. Ένα βράδυ του παρουσιάστηκε ο Χριστός και κάλεσε τον Ευγένιο να ομολογήσει με θάρρος την πίστη του. Μέχρι να ξημερώσει ο Ευγένιος υμνούσε και ευχαριστούσε τον Χριστό για την τιμητική αυτή πρόσκληση. Τα ξημερώματα άκουσε την μακάρια φωνή του μια ηλικιωμένη ειδωλολάτρισσα και τον κατήγγειλε στις αρχές που τον αναζητούσαν. Ο Λυσίας αμέσως έστειλε στρατιώτες να τον συλλάβουν και να τον μεταφέρουν ενώπιον του. Ο άγιος κατά τη διάρκεια της σύλληψης και της μεταφοράς του προσεύχονταν ακατάπαυστα. Ο Λυσίας αφού αρχικά προσπάθησε να τον καλοπιάσει, χωρίς αποτέλεσμα, διέταξε να τον μεταφέρουν με πομπή στους ειδωλικούς ναούς. Εκεί τον διέταξε να θυσιάσει στα είδωλα, όμως ο άγιος ύψωσε τα χέρια του και προσευχήθηκε στον Χριστό. Την ίδια στιγμή τρία από τα αγάλματα γκρεμίστηκαν και έγιναν σκόνη. Κατάπληκτος ο λαός που παρακολουθούσε το θάυμα ξέσπασε σε κραυγές ομολογίας. Ο Λυσίας μαινόμενος, διέταξε να βασανίσουν τον Ευγένιο. Τον ραβδισαν, του έσκισαν τις σάρκες και τον έκαψαν με αναμμένες λαμπάδες, όμως ο άγιος συνέχιζε να δοξολογεί τον Κύριο. Απελπισμένος ο ηγεμόνας διέταξε να ανάψουν ένα μεγάλο καμίνι έξω από τα τείχη και να ρίξουν μέσα τον Ευγένιο μαζί με τους άλλους τρείς συλληφθέντες. Οι μάρτυρες σφραγίστηκαν με το σημείο του σταυρού και μπήκαν στο καμίνι ψάλλοντας. Στη μέση της φωτιάς τους υποδέχτηκαν άγγελοι και έψαλλαν μαζί τους. Δύο μέρες έμμειναν οι μαρτυρες στο καμίνι χωρίς να τους βλάψει η φωτιά. Την τρίτη μέρα ήρθαν οι στρατιώτες να καταστρέψουν και τα λείψανα, αλλά είδαν έκπληκτοι τους αγίους να στέκονται αβλαβείς. Ο Λυσίας τυφλωμένος από οργή διέταξε να αποκεφαλίσουν τον Ουαλεριανό τον Ακύλα και τον Κανίδιο. Τον Ευγένιο τον κράτησε για το τέλος. Τον φυλάκισε, τον κάρφωσε όρθιο στο τιμωρητικό ξύλο και τον βασάνιζε. Στο μεταξύ οι χριστιανόι έκλεψαν τα λείψανα των τριών μαρτύρων και τα μετέφεραν στα χωριά τους.
 
Και έτσι ενώ οι τρείς μάρτυρες τελείωσαν νικηφόρα την επίγεια πορεία τους και στεφανώθηκαν, ο άγιος Ευγένιος συνεχιζε να υπομένει καρτερικά το μαρτύριό του προσευχόμενος στον Θεό. Και ο Παντοδύναμος έκανε το θαυμα του. Η σκοτεινή φυλακή άστραψε από φως και Άγγελος Κυρίου κατέβηκε απο τους ουρανούς, ελευθέρωσε τον άγιο και γιατρεψε το σώμα του. Την επόμενη μέρα βλέποντας έκπληκτος το αποτέλεσμα ο Λυσίας τον κατηγόρησε για μαγεία. Συνέχισε τα φρικτά βασανιστήρια χωρίς όμως αποτέλεσμα και τότε κατάλαβε ότι καμιά τιμωρία δεν μπορεί να κερδίσει την ψυχή του αγίου. Διέταξε τότε να αποκεφαλιστει και το σώμα του να πεταχτει στα θηρία. Ο άγιος δέχτηκε με χαρά το τέλος του δοξολογώντας τον Κύριο. Έσκυψε το κεφάλι και δέχτηκε το χτύπημα του ξίφους που τον οδήγησε στην αιώνια ευφροσύνη. Την ώρα της εκτέλεσης, ακούστηκε φωνή από τον ουρανό να λέει: Ευγένιε, οι πύλες της άνω Ιερουσαλήμ είναι ανοικτές! Πέρασε τροπαιοφόρε κι ένδοξε νικητή της πλάνης, στεφανίτη τ’ ουρανού! Ήταν 21 Ιανουαρίου του 292.
 
Το τίμιο σώμα του το πέταξαν, σύμφωνα με τη διαταγή του ηγεμόνα, για να το φάνε τα άγρια ζώα. Κάποιοι, όμως, ευσεβείς χριστιανοί το έλαβαν, και το έθαψαν κοντά στον τόπο του μαρτυρίου του, από όπου χρόνια αργότερα έγινε η εκταφή των ιερών λειψάνων του. Ο πρώτος ναός του Αγίου Ευγενίου, που χτίστηκε προς τιμή του, βρισκόταν κοντά στο πατρικό του σπίτι. Η Μονή του Αγίου Ευγενίου υπήρξε κατά τη διάρκεια της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας ένας από τους σημαντικότερους ναούς της πόλης. Εσωτερικά και εξωτερικά ο ναός ήταν διακοσμημένος με τοιχογραφίες με αγιογραφικές παραστάσεις, αλλά και απεικονίσεις των Μεγάλων Κομνηνών της Τραπεζούντας. 

Η λατρεία του Αγίου Ευγενίου στην Τραπεζούντα

                 

Η φήμη και η λατρεία του Αγίου Ευγενίου ήταν τόσο διαδεδομένη στην Τραπεζούντα, ώστε κατά τη διάρκεια της γιορτής του συγκεντρώνονταν χιλιάδες προσκυνητές. Στα πανηγύρια, που γίνονταν προς τιμή του Αγίου Ευγενίου, συμμετείχε όλος ο τοπικός πληθυσμός.
 
Για το μαρτύριο και τα θαύματα του Αγίου Ευγενίου και των συναθλητών έχουν γράψει μεταξύ άλλων ο τραπεζούντιος πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Ιωάννης Ξιφιλίνος, ο λόγιος τραπεζούντιος Κωνσταντίνος Λουκίτης και ο μητροπολίτης Τραπεζούντος Ιωσήφ Λαζαρόπουλος. Εκτενής αναφορά στο μαρτύριο του και των συναθλητών του γίνεται και στο Αρχείο του Πόντου.
 
Ο Μητροπολίτης Τραπεζούντας Χρύσανθος Φιλιππίδης, μετέπειτα αρχιεπίσκοπος Αθηνών, σημειώνει ότι «επείχεν ο άγιος την αυτήν θέσιν και τιμήν, ην είχεν εν Θεσσαλονίκη ο πολιούχος αυτής μεγαλομάρτυς Δημήτριος, ομοιάζων αυτώ κατά τα θαύματα, το ζωηρόν βλέμμα, την εκπεμπομένην εκ της όψεως αυτού γαλήνην και την ανάβλυσιν του μύρου εκ της μυρορόου σορού»(ότι δηλαδή οι πιστοί τον τιμούσαν και τον αγαπούσαν τόσο, όσο και τον Αγ. Δημήτριο στην Θεσσαλονίκη). 

Ο ναός και η μονή του Αγίου Ευγενίου στην Τραπεζούντα

Ο ναός και η μονή του Αγίου Ευγενίου στην Τραπεζούντα ενισχύθηκε από τους βυζαντινούς αυτοκράτορες καθώς και τους αυτοκράτορες της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας. Μάλιστα ο πρώτος αυτοκράτορας της Τραπεζούντας ο Αλέξιος Α΄ (1204-1222), αμέσως μόλις ίδρυσε την Αυτοκρατορία του, στέφθηκε συμβολικά στο ναό του Αγίου Ευγενίου.
 
Στη μονή του Αγίου Ευγενίου πρωτολειτούργησε μάλιστα και η φημισμένη αστρονομική σχολή της Τραπεζούντας με αστρονόμους και μαθηματικούς όπως ο Κωνσταντίνος Λουκίτης, ο Γρηγόριος Χιονιάδης και ο ιερέας Μανουήλ. Σε μια εσωτερική αυτοκρατορική διαμάχη για την κατάληψη της εξουσίας, ο ναός καταστράφηκε το 1340, αποκαταστάθηκε όμως στα χρόνια του αυτοκράτορα Αλεξίου Γ΄(1349-1390). Ο ίδιος άλλωστε στέφθηκε στο ναό αυτό, ανήμερα της εορτής του Αγίου Ευγενίου στις 21 Ιανουαρίου 1349. Ακόμη και τα νομίσματα της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας είχαν τη μορφή του Αγίου Ευγενίου.
 
Μετά την άλωση της Τραπεζούντας το 1461, ο σουλτάνος Μωάμεθ Β΄ μετέτρεψε το ναό του Αγίου Ευγενίου σε τζαμί και πήρε το όνομα τέμενος της νέας ή πρώτης Παρασκευής, επειδή προσευχήθηκε εκεί ο σουλτάνος την πρώτη Παρασκευή μετά την άλωση της Τραπεζούντας.
 
Η λαϊκή αφήγηση έχει διασώσει πλήθος θαυμάτων του Αγίου Ευγενίου που έσωσαν την πόλη της Τραπεζούντας από επιδρομές και ασθένειες, αλλά η ευεργετική του παρέμβαση διασώζεται και σε διηγήσεις θαυμάτων μεμονωμένων προσώπων. Το γεγονός αυτό των θαυμάτων ενδυνάμωσε την πίστη του και τη λατρεία των κατοίκων της Τραπεζούντας προς τον Άγιο Ευγένιο.
 
Η γιορτή του Αγίου Ευγενίου εορταζόταν την 21η Ιανουαρίου ημέρα του μαρτυρίου του. Από τον 9ο αιώνα όμως, καθιερώθηκε να γιορτάζεται και η ημέρα των γενεθλίων του που είναι στις 24 Ιουνίου. 

Το όραμα της «Νέας Ρωμανίας»

Μετά την Γενοκτονία και τις διώξεις των Ελλήνων του Πόντου, όσοι κατάφεραν να φτάσουν στην Ελλάδα, κουβάλησαν μαζί τους και την αγάπη τους για τον πολιούχο της Τραπεζούντας. Πέρασαν χρόνια ώσπου, μια ιδέα γεννήθηκε στο μυαλό ενος Ποντίου πολιτικού, του Μιχάλη Χαραλαμπίδη.
 
Το 1988 με εισήγησή του στο Δεύτερο Παγκόσμιο Ποντιακό Συνέδριο πρότεινε τη δημιουργία μιας πόλης στα παράλια της Θράκης με την ονομασία Ρωμανία. Πρότεινε επίσης, να προστεθεί στο όνομα Θράκη και το όνομα Ρωμανία, έτσι ώστε η περιφέρεια να ονομάζεται Θράκης – Ρωμανίας. Το καλοκαίρι του 1995 θεμελιώθηκε και ο ναός αυτός στον οποίο βρισκόμαστε σήμερα και φέρει το όνομα του Αγ. Ευγενίου, στο πλάισιο της υλοποίησης της ιδέας του Χαραλαμπίδη για την οικοδόμηση της Ρωμανίας.
 
Το 1997, 204 βουλευτές υπέγραψαν την πρόταση νόμου για τη δημιουργία ενός οργανισμού για την υλοποίηση του εγχειρήματος, χωρίς όμως αποτέλεσμα.
 
Ο άγιος έμεινε να ατενίζει την θάλασσα μόνος του, χωρίς την πόλη που του υποσχέθηκαν ότι θα φυλάει. Δεν τον εγκατέλειψε όμως η αγάπη του κόσμου! Γι’αυτό και κάθε χρόνο τέτοια μέρα, ο ναός πλημμυρίζει με κόσμο, ψαλμωδίες φτάνουν ως τον ουρανό και ιερείς και πιστοί αποδίδουν σεβασμό και αγάπη στον Αγ. Ευγένιο τον Τραπεζούντιο.
 
Η χάρις και η ευλογία του αγίου να μας σκέπει όλους! 

Απολυτίκιο: 

Τραπεζοῦντος τὸν γόνον καὶ θερμὸν ἀντιλήπτορα, καὶ τοῦ πάντων Δεσπότου στρατιώτην περίδοξον, Εὐγένιον τὸν μέγαν Ἀθλητήν, τιμήσωμεν ἐν ὕμνοις οἱ πιστοί· ἀπὸ πάσης γὰρ λυτροῦται ἐπιφορᾶς, τοὺς πίστει ἀνακράζοντας· δόξα τῷ δεδωκότι σοι ἰσχύν, δόξα τῷ σὲ στεφανώσαντι, δόξα τῷ ἐνεργοῦντι διὰ σοῦ, πᾶσιν ἰάματα.

Πηγές:
• Ιερά Μονή Παρακλήτου, «Άγιος Ευγένιος ο Τραπεζούντιος», Ωρωπός Αττικής, 2000.
• Θ. Κυριακίδης, «Άγιος Ευγένιος ο Τραπεζούντιος», στο Pontosnews, 14/11/2012.
• Θ. Μαλκίδης, «Ο Άγιος Ευγένιος της Ρωμανίας και η Ρωμανία του Αγίου Ευγενίου», στο thraki.org, 23/6/2015.
 
*Η Ειρήνη Χρυσοστομίδου είναι Απόφοιτος τμήματος Ιστορίας- Εθνολογίας ΔΠΘ
 
 

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.