Λιγες σκεψεις μετα την καταστροφη

Κυριακή πρωί σήμερα και ίσως η πρώτη μέρα που ο ουρανός στην Κομοτηνή έχει το απόλυτο γαλάζιο, μετά από τόσες μέρες κατήφειας. Ίσως μας δηλώνει με τον τρόπο της η φύση ότι η ζωή πρέπει να συνεχιστεί. Ανοίγω να διαβάσω τα πρωινά νέα και βρίσκομαι μπροστά στο μίσος. Επίθεση δέχεται η χώρα μας, ασύμμετρη απειλή, γραμμική διάταξη των εστιών φωτιάς «βλέπουν» οι δορυφόροι της NASA (λες και δεν μπορούμε να καταλάβουμε χωρίς τους δορυφόρους το απολύτως προφανές ότι δηλαδή η φωτιά ακολουθεί ακριβώς την πορεία των επικρατούντων ανέμων) και άλλες παρόμοιες «ειδήσεις» κατακλύζουν το διαδίκτυο. Για μένα είναι απλώς το χρονικό μιας προαναγγελθείσας καταστροφής και εδώ θέλω να γίνω πιο σαφής παραθέτοντας  κάποιες επιστημονικές παρατηρήσεις και κάποιες προσωπικές απόψεις.

Κατ’ αρχάς, στις 7 Νοεμβρίου 2022 είχαμε δημοσιεύσει μαζί με τους συνεργάτες των Καιρικών Νέων Θράκης, δεδομένα για τις επικίνδυνες συνθήκες ξηρασίας που διανύαμε κατά την περίοδο εκείνη, οπότε και εκδηλώθηκε η καταστροφική πυρκαγιά στο Παπίκιο Όρος στο τέλος του 2022:

• [1], ακολούθησε ανακοίνωσή μας στις 9 Μαρτίου 2023 σχετικά με την μείωση των αποθεμάτων νερού και την ανάγκη λήψης μέτρων εξοικονόμησης νερού: 
• [2], ενώ στις 28 Ιουνίου 2023 είχαμε ανακοινώσει και πάλι τις επικίνδυνες συνθήκες ξηρασίας στην περιοχή μας: [3]. Παραθέτω αυτές τις πληροφορίες θέλοντας απλώς να τονίσω το πόσο σημαντική είναι η συνεχής περιβαλλοντική παρακολούθηση και η λήψη των απαιτούμενων μέτρων άμεσα.

Σχετικά τώρα με τις αιτίες της καταστροφής μπορούμε να πούμε ότι:

Για όσους έχουν ζήσει σε περιοχές όπως η Αυστραλία ή η Καλιφόρνια θα γνωρίζουν ότι οι δασικές πυρκαγιές ή όπως ονομάζονται στη διεθνή ορολογία wildfires, είναι ένα επαναλαμβανόμενο φαινόμενο και συμβαίνει, όταν υπάρξει ο κατάλληλος συνδυασμός συγκέντρωσης μεγάλης ποσότητας βιομάζας (ξερής ύλης) και καιρικών συνθηκών. Μάλιστα, στη διεθνή βιβλιογραφία, οι μεγάλες πυρκαγιές σε παγκόσμιο επίπεδο έχουν συνδεθεί με περιόδους ξηρασίας με σημαντικά μειωμένη εδαφική υγρασία και ταυτόχρονη παρουσία αυξημένης βλάστησης ([4], [5], [6], [7]) υπενθυμίζοντας και πάλι ότι και στην περιοχή μας διανύουμε μια ανάλογη περίοδο. Το άλλο ερώτημα που ερχόμαστε να απαντήσουμε είναι, αν όντως υπήρχε διαθέσιμη βιομάζα. Εδώ νομίζω ότι δεν χρειάζεται να καταφύγουμε σε περίπλοκες επιστημονικές μεθόδους, αλλά αρκεί να αναλογιστούμε τι έκαιγε η φωτιά τόσες μέρες και σε μια τόσο εκτεταμένη περιοχή. Άρα υπήρχε άφθονη ξερή βιομάζα, δηλαδή αποτελεσματικότατο καύσιμο για το φαινόμενο που εκδηλώθηκε.

Το καίριο ερώτημα

Τώρα ερχόμαστε στο καίριο ερώτημα του πώς προέκυψε η πρώτη σπίθα.

Εδώ θα παραθέσω κάποιους λόγους: όπως η έντονη κεραυνική δραστηριότητα, το δίκτυο ηλεκτροδότησης [8], ανάφλεξη απορριμμάτων, ανθρώπινη αβλεψία, εμπρησμός, και ίσως να ξεχνάω και κάποιες ακόμη. Από μαρτυρίες προκύπτει ότι φωτιά στον Έβρο τα χαράματα του Σαββάτου 19 Αυγούστου 2023 προήλθε από κεραυνό ο οποίος χτύπησε στύλο της ΔΕΗ [9]. Από τις παραπάνω αιτίες και αγνοώντας τις μαρτυρίες, έχουμε με συνοπτικές διαδικασίες απορρίψει τις περισσότερες και έχουμε τοποθετήσει στο κάδρο τους μετανάστες, ως μοναδική αιτία του κακού.

Μάλιστα δε διστάζουμε να δημιουργήσουμε και το σενάριο του συντονισμένου σχεδίου, υποστηρίζοντας ότι οι πολλαπλές εστίες προέρχονται από αυτή την οργανωμένη δράση. Όμως θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι μια φωτιά με τη δυναμική που είχε αναπτύξει το μέτωπο της Αλεξανδρούπολης, έχει τη δυνατότητα να μεταφέρει εστίες (μέσω των σπιθών) ιδιαίτερα με τους θυελλώδεις ανέμους που επικρατούσαν, σε απόσταση μεγαλύτερη του χιλιομέτρου και κατά τη διεύθυνση των ανέμων (δηλαδή από ΒΑ προς ΝΔ).

Δε χρειάζεται λοιπόν να μας πουν οι δορυφόροι της NASA για τη γραμμική πορεία των εστιών, αλλά να αναλογιστούμε την κατανομή της βλάστησης, την ξηρασία που επικρατεί και τη διεύθυνση των επικρατούντων ανέμων στην περιοχή μας. Ανθρώπινο χέρι μπορεί να ευθύνεται για κάποιες από τις εστίες, αλλά όταν έχουμε τόσο μεγάλες ροές ανθρώπων που προσπαθούν να επιβιώσουν μέσα σε αντίξοες συνθήκες μέσα στο δάσος, είναι ίσως αναμενόμενο να υπάρξει και η σπίθα από αβλεψία

Δε χρειάζεται λοιπόν να μας πουν οι δορυφόροι της NASA για τη γραμμική πορεία των εστιών, αλλά να αναλογιστούμε την κατανομή της βλάστησης, την ξηρασία που επικρατεί και τη διεύθυνση των επικρατούντων ανέμων στην περιοχή μας. Ανθρώπινο χέρι μπορεί να ευθύνεται για κάποιες από τις εστίες, αλλά όταν έχουμε τόσο μεγάλες ροές ανθρώπων που προσπαθούν να επιβιώσουν μέσα σε αντίξοες συνθήκες μέσα στο δάσος, είναι ίσως αναμενόμενο να υπάρξει και η σπίθα από αβλεψία. Άλλωστε, ας σκεφτούμε τι θα έκανε ο καθένας μας για να επιβιώσει μέσα στο δάσος σε ανάλογες περιπτώσεις και πώς και οι ίδιοι αυτοί συνάνθρωποί μας έπεσαν με τον τραγικότερο τρόπο θύματα της τεράστιας καταστροφής. Ούτε φυσικά θα πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι με ανάλογο τρόπο είχε συσσωρευτεί μίσος σε συγκεκριμένη εθνοτική ομάδα πριν τον 2^ο Παγκόσμιο πόλεμο που οδήγησε στο Ολοκαύτωμα. Κάτι αντίστοιχο περιγράφει και ο Ουμπέρτο Έκο στο αριστουργηματικό μυθιστόρημά του «Το Κοιμητήριο της Πράγας», το οποίο θα προέτρεπα να το διαβάσετε όσοι δεν το έχετε ήδη διαβάσει. Άρα φαίνεται ότι υπάρχει μια αρκετά ικανοποιητική εξήγηση για τα αίτια της καταστροφής, η οποία προς δυσαρέσκεια αρκετών, δεν περιλαμβάνει το οργανωμένο σχέδιο. Άλλωστε, και πολλές άλλες περιοχές της Μεσογείου αντιμετώπιζαν και αντιμετωπίζουν τη συγκεκριμένη θερινή περίοδο εκτεταμένες πυρκαγιές. Πώς μπορεί να εξηγηθεί αυτό με τη θεωρία του οργανωμένου σχεδίου δεν μπορώ να καταλάβω.

Τι θα μπορούσαμε να έχουμε κάνει;

Τώρα έρχεται το μεγάλο ερώτημα για το τι θα μπορούσαμε να έχουμε κάνει. Πολλά κατά την ταπεινή μου άποψη, τα οποία συνοψίζω στα παρακάτω σημεία:

1. Κατ’ αρχάς πρέπει να υλοποιηθεί ο καθαρισμός και ο έλεγχος των δασών μας, με ενίσχυση των κατά τόπους δασαρχείων, όχι με υπαλλήλους γραφείων αλλά με ανθρώπους που έχουν τη γνώση και την όρεξη να δουλέψουν μέσα στο δάσος. Κάτι τέτοιο θα βοηθήσει όχι μόνο στην πρόληψη και έγκαιρη αντιμετώπιση των πυρκαγιών αλλά θα ενισχύσει και τον ρόλο των δασών μας στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Τα δάση μας δυστυχώς έχουν αφεθεί στην τύχη τους (όχι μόνο στην Ελλάδα). Πρόσφατη δημοσίευση σε έγκριτο επιστημονικό περιοδικό [10], αποδεικνύει ότι λόγω της μη ορθής διαχείρισης, τα πολύτιμα τροπικά δάση του Αμαζονίου δεν προσφέρουν πια τις εξισορροπητικές υπηρεσίες τους (μέσω της απορρόφησης άνθρακα), αλλά αντιθέτως αποτελούν πλέον και τα ίδια πηγή εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.
2. Επίσης, θα πρέπει να υπάρξουν έργα υποδομής, που θα συμβάλλουν και στην εξοικονόμηση νερού, αλλά και στην αντιμετώπιση των πυρκαγιών, όπως μικροί ταμιευτήρες νερού και έργα ανάσχεσης ροής (που ιδιαίτερα τώρα μετά τις πυρκαγιές θα βοηθήσουν στην ελαχιστοποίηση των διαβρωτικών φαινομένων και την ανάσχεση των πλημμυρών). Προμήθεια σύγχρονων πυροσβεστικών αεροπλάνων, και μέσων εναέριας παρακολούθησης και κάθε πρόσφορο τεχνολογικό μέσο, είναι ακόμα κάποια από τα μέτρα που θα πρέπει η πολιτεία να εφαρμόσει άμεσα.
3. Συνεργασία πολιτείας με τους ερευνητικούς φορείς και άμεση αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων  από τους επιστήμονές μας, θα πρέπει να είναι στην προτεραιότητα των διοικούντων. Μου φαίνεται αδιανόητο να γνωρίζουμε τις τόσο επικίνδυνες συνθήκες που επικρατούσαν και συνεχίζουν να επικρατούν και να αδιαφορούμε.
4. Ενίσχυση του εθελοντισμού και εκπαίδευση, όσο το δυνατόν περισσότερων εθελοντών που μπορούν να προσφέρουν τόσο στην παρακολούθηση των δασικών εκτάσεων, όσο και στην αντιμετώπιση των καταστροφών.

Δεν θα μπορούσα επίσης να παραβλέψω τη πιθανή σύνδεση της κατάστασης με την παρατεταμένη προεκλογική περίοδο και τις αλλεπάλληλες εκλογικές αναμετρήσεις, που απομάκρυναν την προσοχή μας από τα όσα θα έπρεπε να είχαμε προνοήσει για να αποφύγουμε ή να μειώσουμε την καταστροφή. Ούτε και θα μπορούσα να μην αναφέρω την απουσία συζήτησης και προτάσεων κατά την προεκλογική περίοδο σχετικά με τις περιβαλλοντικές προκλήσεις. Μάλλον το περιβάλλον δεν αποτελεί προτεραιότητα των πολυπληθών επικοινωνιακών επιτελείων των κομμάτων εξουσίας στη χώρα μας.

Ας αναλογιστούμε πόσες φορές αφήσαμε τις ιδιοκτησίες μας χορταριασμένες, πόσες φορές πετάξαμε το τσιγάρο μας σε υπαίθριο χώρο, πόσες φορές ψήσαμε στην εξοχή χωρίς να λάβουμε μέτρα προστασίας, πόσες φορές κάψαμε τα υπολείμματα των αγροτικών μας δραστηριοτήτων μέσα στην αντιπυρική περίοδο και τόσα άλλα. Άρα πριν αρχίσουμε το κυνήγι μαγισσών, ας φροντίσουμε πρώτα να αναμετρηθούμε με ειλικρίνεια με τους δικούς μας εσωτερικούς δαίμονες και να αναλάβουμε τις ευθύνες που μας αναλογούν.

Και τέλος, αλλά όχι λιγότερο σημαντική είναι η δική μας προσωπική ευθύνη. Ας αναλογιστούμε πόσες φορές αφήσαμε τις ιδιοκτησίες μας χορταριασμένες, πόσες φορές πετάξαμε το τσιγάρο μας σε υπαίθριο χώρο, πόσες φορές ψήσαμε στην εξοχή χωρίς να λάβουμε μέτρα προστασίας, πόσες φορές κάψαμε τα υπολείμματα των αγροτικών μας δραστηριοτήτων μέσα στην αντιπυρική περίοδο και τόσα άλλα. Άρα πριν αρχίσουμε το κυνήγι μαγισσών, ας φροντίσουμε πρώτα να αναμετρηθούμε με ειλικρίνεια με τους δικούς μας εσωτερικούς δαίμονες και να αναλάβουμε τις ευθύνες που μας αναλογούν.

Οι τοπικές κοινωνίες μπορούν να έχουν μεγάλη δύναμη μέσω της ευαισθητοποίησης, εκπαίδευσης και της συντονισμένης δράσης των πολιτών. Ίσως τελικά να πρέπει να πάψουμε να περιμένουμε από το κεντρικό κράτος να μας βοηθήσει, αλλά να απαιτήσουμε από τους τοπικούς μας πολιτικούς, αυτούς στους οποίους θα δώσουμε το «δαχτυλίδι» σε περίπου ένα μήνα, να δουλέψουν σκληρά μαζί μας για τον κοινό όφελος. Θα πρέπει επίσης να είμαστε ανάλογα αμείλικτοι σε όσους δρουν για το προσωπικό τους και μόνον συμφέρον και αδιαφορούν για τις τύχες μας.

Εδώ θα ήθελα να κλείσω με ένα μεγάλο ευχαριστώ στην Πυροσβεστική μας Υπηρεσία και όλους τους εθελοντές. Χωρίς το τεράστιο δικό τους έργο δεν ξέρω αν θα είχαν σωθεί τα τόσο χωριά που κινδύνευσαν, οι εγκαταστάσεις του Πανεπιστημίου μας, όπως επίσης και τα σπίτια αλλά και ο πολύτιμος μετεωρολογικός μας σταθμός στην Κερασιά του Παπικίου Όρους, που ελπίζω σύντομα να ξαναδούμε καταπράσινο.

*Η Αλεξάνδρα Γκεμιτζή είναι Καθηγήτρια του Τμήματος Μηχανικών Περιβάλλοντος του ΔΠΘ

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.