Κιρκη Εβρου: Ιστορικος Κομβος της Παραεγνατιας οδου

Ένα κείμενο αφιερωμένο στην Παραεγνατία οδό απέστειλε μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στην εφημερίδα μας ο κ. Αλέξανδρος Καζαντζής, καταθέτοντας δημοσίως στοιχεία αλλά και λαϊκές αφηγήσεις που «άντεξαν» στο πέρασμα του χρόνου και τεκμηριώνουν την ύπαρξή της. Αφορμή για το κείμενο που ακολουθεί στάθηκε η πραγματοποίηση σε όλη της έκταση της περιφέρειας μας του φεστιβάλ Via Egnatia που εκκινεί από την πρόθεση της διοίκησης της Περιφέρειας να αναδείξει με βάση την ύπαρξη της αρχαίας Εγνατίας Οδού το πολιτιστικό γίγνεσθαι της περιοχής.
 
Ο κ. Καζαντζής καταθέτει δημοσίως την πρόταση «να περιληφθεί στις εκδηλώσεις της VIA EGNATIA και η Παραεγνατία οδός που περνούσε από την Κίρκη ΄Εβρου για την πληρέστερη ανάδειξη ιστορικών στοιχείων της περιοχής αλλά και την ανάδειξη μιας συμπληρωματικής αλλά και εξίσου σημαντικής διαδρομής που λειτουργούσε ως παράδρομος της αρχαίας Εγνατίας».

*** 

Ονομαστό ιστορικό κεφάλαιο αποτελεί η Εγνατία οδός που κατασκευάσθηκε κατά τον 2ο αιώνα π.Χ. μετά την κατάκτηση της Ελλάδος από τους Ρωμαίους και ήταν αποτέλεσμα του έντονου ενδιαφέροντος που επέδειξαν για την ανάπτυξη των χερσαίων οδικών δικτύων.
 
Εισαγωγικά, αξίζουν κάποιες σύντομες αναφορές για τη μεγάλη αυτή οδική αρτηρία. H Εγνατία οδός ήταν ένα από τα δίκτυα που ένωνε την Ευρώπη με την Ασία και την Αδριατική θάλασσα με τον Εύξεινο Πόντο, ξεκινούσε δε από το Δυρράχιο και μέσω Θεσσαλονίκης, Καβάλας, Κομοτηνής και Αλεξανδρούπολης έφτανε στο αρχαίο Βυζάντιο και όπως σημειώνεται ο ρόλος της υπήρξε πολύ σημαντικός για την ανάπτυξη της περιοχής αφού εξυπηρετούσε τόσο τη μεταφορά των στρατευμάτων όσο και των εμπορευμάτων ενώ συνετέλεσε αποφασιστικά στην επικοινωνία και στις πολιτιστικές ανταλλαγές μεταξύ των πληθυσμών της περιοχής.

Ο Στράβων μας πληροφορεί ότι, το μήκος της από το Δυρράχιο μέχρι τα Κύψελα ήταν 4.458 στάδια (περίπου 800 χιλιόμετρα) ,τα δε υλικά κατασκευής της ήταν πέτρα, χαλίκι, άμμος και χώμα ανάλογα με την εδαφική σύσταση του χώρου διέλευσης.
 
Η Εγνατία οδός όσον αφορά την περιοχή της Θράκης περνούσε από την Αμφίπολη και τους Φιλίππους, την αρχαία Τόπειρο, την Ξάνθεια, την Αναστασιούπολη, τον Πολύανθο, τη Μαξιμιανούπολη, τη βόρεια πλευρά του φρουρίου της Κομοτηνής την Αρίσβη, τη Ζώνη, την Τραϊανούπολη, το Δορίσκο, τα Κύψελα και από εκεί στο Βυζάντιο.
 
Αυτή ήταν η επίσημη διαδρομή με σταθμούς διανυκτέρευσης και ανεφοδιασμού κάθε δέκα μίλια, με φυλάκια και περιπολίες προστασίας του δρόμου . Η ίδια αυτή διαδρομή χρησιμοποιήθηκε και κατά τους βυζαντινούς χρόνους καθώς και τους χρόνους της Τουρκοκρατίας.
 
Πέραν όμως αυτής υπήρχε και μια δευτερεύουσα διαδρομή, η Παραεγνατία που, αξίζει να καταγραφεί ως ιστορικό στοιχείο της περιοχής.
 
Σε γραπτό ανέκδοτο κείμενο ο εκ Κίρκης καταγόμενος Δημοσθένης Αρίκας αναφέρει ότι, «…στην περιοχή Κίρκης υπήρχαν ακόμη μέχρι το 1922 υπολείμματα (λιθόστρωτα κ.λ.π.) της Εγνατίας οδού από τη Ρωμαϊκή εποχή, με επιδιορθωτικές προσθήκες σε μερικά σημεία που έγιναν την εποχή της Τουρκοκρατίας. Τα υπολείμματα αυτά ξηλώθηκαν από Τάγμα Μηχανικού κατά την ανακατασκευή του δρόμου στα 1922-1923 αλλά κάποια υπάρχουν ακόμη.
 

Την Εγνατία οδό ανακατασκεύασε o Ελληνικός Στρατός, για στρατηγικούς λόγους, μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, και αμέσως μετά την Επανάσταση Πλαστήρα στα 1922, προκειμένου να οργανώσει την άμυνα για την καθήλωση των Τουρκικών στρατευμάτων του Κεμάλ, πέρα από τον ποταμό Έβρο.
 
Ανεξίτηλα ίχνη της Εγνατίας σώζονται ακόμα στη δυτική πλευρά του χωριού Κίρκη (Τοποθεσία Πλάκα), όπου o δρόμος είχε σαν κατάστρωμα συμπαγή πλατύ βράχο, που βάθαινε σιγά-σιγά από φθορά με το βάδισμα των ζώων των καραβανιών. Όταν το βάθος δυσκόλευε το βάδισμα, τα ζώα δημιουργούσαν νέο πέρασμα, και πάλι νέο, σε σημείο ώστε να έχει σχηματιστεί ένα σύνολο βαθιών μονοπατιών, σαν τις διακλαδώσεις των γραμμών στους σιδηροδρομικούς σταθμούς. Σήμερα τα βαθειά και στενά αυτά μονοπάτια πάνω στο βράχο έχουν χάσει το βάθος τους από την πολύχρονη φυσική διάβρωση, αλλά είναι ακόμη χαρακτηριστικά».
 
Λέγεται ότι, η Παραεγνατία ως δρόμος – μονοπάτι, λειτουργούσε χάρη συντόμευσης των αποστάσεων ή και αποφυγής των πειρατών από την κανονική παραθαλάσσια διέλευση της Εγνατίας. Αυτή, η Παραεγνατία, μετά την Κομοτηνή διέσχιζε δασώδη σημεία, και μετά από ημερήσια πεζοπορία των ταξιδευτών με στάση ή και διανυχτέρευση στην Κίρκη, συνέχιζε προς Φέρες και εκείθε προς Κωνσταντινούπολη.
 
Εδώ αξίζει να σημειώσουμε την παρατήρηση του ερευνητή – ιστορικού Σ. Κιοτσέκογλου που δίνει μια πρωτάκουστη εξήγηση για την πορεία των διερχομένων: «Από το ομώνυμο χωριό περνούσε δρόμος που ένωνε την Τραϊανούπολη και την Κομοτηνή, παρακλάδι της Εγνατίας, πιθανότατα και αρχαιότερός της. Ο δύσβατος και ανηφορικός δρόμος από Κομοτηνή προς Κίρκη και το ότι ήταν αδύνατο να διανυθεί η απόσταση Κομοτηνή – Τραϊανούπολη σε μια μέρα, έδινε τη δυνατότητα στο ομαλό εκτεταμένο οροπέδιο της Κίρκης, «να ξεκουράζει» σε χάνι ή στην ύπαιθρο τους ταξιδιώτες και να τους ξεδιψά στο συνεχούς ροής ποτάμι της περιοχής».
 

Δηλαδή, όχι μόνο η συντόμευση της απόστασης, αλλά και τα νερά του ποταμού ήταν στοιχείο επιλογής αυτού του μονοπατιού, και μάλιστα φήμες αναφέρουν ότι ένα σημείο διέλευσης ήταν κάτω από τη σημερινή σιδηροδρομική γέφυρα των Κάτω Μεταλλείων και ένα άλλο ήταν στην περιοχή Γαλαρίες του Μπέη-Μπουνάρ.
 
Είναι χαρακτηριστική η βραχώδης τοποθεσία Πλάκα στη δυτική είσοδο του χωριού, όπου στη δεξιά πλευρά είναι σχηματισμένες αυλακώσεις, σημάδια των αλόγων που περνούσαν το μονοπάτι και έφθειραν το βράχο με τα πέταλά τους από τις συνεχείς διελεύσεις όπως προανέφερα. Αυτές οι αυλακώσεις διασώζονται μέχρι σήμερα και είναι εμφανέστατες, ενώ λέγεται ότι, στη βάση του βράχου κάτω από τον πλάτανο η πηγή Πηγαδούδι είναι ρωμαϊκής κατασκευής .
 
Από αυτό το παρακλάδι της Εγνατίας Οδού ( Παραεγνατία ) διενεργούνταν και οι χρηματαποστολές της τουρκικής εξουσίας, που κατευθύνονταν προς το Σουλτάνο. Η περιοχή της Κίρκης, επειδή περικλείεται από βουνά και για να έχουν ασφάλεια, οι χρημα-τοκομιστές έβαζαν στα μουλάρια μεγάλα κουδούνια, για να ακούγονται μακριά. Έδιναν μ’ αυτόν τον τρόπο εντολή ότι σ’ αυτό το χώρο απαγορευόταν να κυκλοφορούν άνθρωποι, γιατί όποιον συναντούσαν απροειδοποίητα, τον σκότωναν. Ο Θαλής Μανατός από την Αλεξανδρούπολη διηγείται ότι, στις ψηλές κορφές χτυπούσαν οι Τούρκοι μεγάλα τύμπανα και μέχρι εκεί που ακούγονταν αυτά απαγορευόταν να κυκλοφορούν άνθρωποι. Λέγεται ότι, υπήρχαν τουρκικά φυλάκια στο ύψωμα, όπου σήμερα είναι τοποθετημένοι οι τηλεοπτικοί αναμεταδότες στο δρόμο προς Συκορράχη και στα βουνά απέναντι από τα Κάτω Μεταλλεία.
 
Ο σταθμός της Παραεγνατίας του χωριού της Κίρκης, ως ενδιάμεσος κόμβος μεταξύ Κομοτηνής – Φερών, επί Τουρκοκρατίας, διέθετε χάνι εξυπηρέτησης των ταξιδιωτών και αποτελούσε αριθμητικά το ( 40ο ) τεσσαρακοστό χάνι από τα Ιωάννινα μέχρι την Κωνσταντινούπολη επονομαζόμενο τουρκιστί Κιρκ-Χαν, όπως αναφέρεται σε σχετική μελέτη της Ερευνήτριας – Φιλολόγου Θέμιδας Χατζηγεωργίου. Αργότερα από ηπειρώτες διερχόμενους χτίσθηκαν και άλλα αρκετά χάνια προσφοράς υπηρεσιών και συναλλαγών που με τον καιρό αποτέλεσαν ζωτικό οικισμό ώστε στη συνέχεια να εξελιχθεί σε κοινότητα με την ονομασία Κίρκη (ή Κιρκάς παλαιότερα ).
Αξίζει λοιπόν, η Κίρκη Έβρου, να καταγραφεί ως ιστορικός κόμβος της παραεγνατίας οδού, με επιπλέον έρευνες, αφού μέχρι σήμερα ελάχιστα στοιχεία έχουν σημειωθεί.

Ο κρυμμένος θησαυρός: Μύθος ή Αλήθεια; 

Αξέχαστες είναι οι ιστορίες των κρυμμένων θησαυρών άλλοτε με τα 12 καζάνια λίρες, άλλοτε με τα 12 μουλάρια χρυσό και άλλοτε με τον αμύθητο θησαυρό του Μπέη. Άλλοι τις εξηγούν ως λεία των ληστών από τις χρηματαποστολές της Παραεγνατίας, που την έκρυψαν σε δυσεύρετα, δασώδη ή βραχώδη σημεία και άλλοι τις συνδέουν με κρύπτη των θησαυρών των Μπέηδων στην περιοχή. Πολλές και ατέλειωτες είναι οι εξερευνήσεις από επιτήδειους χρυσοθήρες, που ημέρες και νύχτες ερευνούν το χώρο, κυρίως, γύρω από τη διέλευση της Παραεγνατίας. Έχουν γίνει πολλές εκσκαφές σε σημεία που θεωρήθηκαν σημάδια, σε βράχους, σε πηγές, σε βρύσες, σε ρίζες μεγάλων δένδρων κ.λ.π. Όπως φημολογείται μαζί με τον κρυμμένο θησαυρό είναι και η χρυσή ζυγαριά που ζύγιζε το χρυσό. Έτσι η Παραεγνατία μας προσφέρει και ωραίες παραμυθένιες “χρυσές’’ ιστορίες για κυνηγούς του κρυμμένου θησαυρού, που θα ταίριαζαν μάλλον σε ιστορίες Western. 
 
*Ο Αλέξανδρος Χ. Καζαντζής γεννήθηκε στην Κίρκη Έβρου. Είναι πτυχιούχος της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Αλεξανδρουπόλεως, και της Νομικής Σχολής του Δ.Π.Θ. Διετέλεσε Προϊστάμενος Διεύθυνσης Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Ν. Ροδόπης. Ιδρυτής της Εταιρείας Παιδαγωγικών Επιστημών Κομοτηνής και του Θρακικού Μουσείου Παιδείας. Έγραψε το ιστορικό-λαογραφικό βιβλίο με τίτλο: «Κίρκη Έβρου, η μάγισσα. ή η μαγεία της φύσης» ( Α΄ και Β΄ έκδοση). Αντίτυπα του πονήματος αυτού διατέθηκαν σε όλα τα σχολεία της Θράκης για να διδάσκεται η τοπική ιστορία.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
 
• «Ορεινή Θράκη (φύση – ιστορία – πολιτισμός)» έκδοση Δ΄ Σώματος Στρατού, 2002
• «Κίρκη» Ανέκδοτο κείμενο, Δημοσθένης Αρίκας, Αθήνα 1985
• «Μια υδατόβρεκτη Κικονική νεκρόπολη στη γη του Ορφέα», Σταύρου Κιοτσέκογλου, 2002
• «Η Αποδημία των Ηπειρωτών» Λαογραφική Μελέτη, Θέμιδα Χατζηγεωργίου, 1958
• «Κίρκη – Έβρου. Η μάγισσα ή η μαγεία της φύσης», Α. Χ. Καζαντζής, 2007
 
 
 

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.