Η νιτρορρυπανση, οι οδηγιες της ΕΕ και τα προστιμα προς την Ελλαδα

Πριν λίγες μέρες ακούσαμε στις ειδήσεις ότι την Πέμπτη 23 Απριλίου, άρχισε στο Γενικό Δικαστήριο της ΕΕ η εκδίκαση προσφυγής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κατά της Ελλάδας για πλημμελή προστασία των υδάτων από τη νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης.

Πρόκειται για την μη σωστή εφαρμογή από μέρους της χώρας μας, της οδηγίας 91/676/ΕΟΚ, για την προστασία των υδάτων από τη νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης, η οποία αποβλέπει στη μείωση της ρύπανσης των υδάτων, που προκαλείται άμεσα ή έμμεσα από νιτρικά ιόντα γεωργικής προέλευσης και στην πρόληψη μέσω της επιβολής υποχρέωσης στα κράτη μέλη να λάβουν διάφορα μέτρα.

Από ό,τι θυμάμαι, η Ελληνική Νομοθεσία εναρμονίστηκε με την Οδηγία 91/676/ΕΟΚ για την «Προστασία των νερών από τη νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης» με την υπ. αριθμ. 161690/1335/1997 (ΦΕΚ Β’ 519/25-6-1997), δηλαδή μετά από 6-7 χρόνια.
Για την εφαρμογή της Οδηγίας στη χώρα μας εγκαταστάθηκε δίκτυο παρακολούθησης της ποιότητας των επιφανειακών και υπόγειων νερών και πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις νιτρικών, νιτρωδών, αμμωνίας, καθώς και άλλων παραμέτρων όπως ιόντων Cl, SO4, Ca, Na, αγωγιμότητας, pH και ολικής σκληρότητας. 

Η εφαρμογή προγραμμάτων νιτρορρύπανσης σε 4 περιοχές της Ελλάδας

Με την αξιοποίηση των στοιχείων ποιότητας των επιφανειακών και υπόγειων
νερών και σύμφωνα με τα κριτήρια της Οδηγίας 91/676/ΕΟΚ, καθορίστηκαν
με την υπ. αριθμ. 19652/1906/1999 (ΦΕΚ Β’1212/18-9-2001) ως ευπρόσβλητες
ζώνες από τη νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης, οι περιοχές:
• Του Πεδίου Θεσσαλίας
• Του Κωπαϊδικού Πεδίου
• Του Αργολικού Πεδίου
• Της Λεκάνης Πηνειού Ηλείας

Έτσι λοιπόν σε αυτές τις περιοχές εφαρμόστηκε ένα πρόγραμμα που οι αγρότες μας το γνωρίζουν ως πρόγραμμα «νιτρορρύπανσης».

Με απλά λόγια, αυτό το πρόγραμμα προέβλεπε, ότι για να αποφευχθεί ο κίνδυνος ρύπανσης επιφανειακών και υπόγειων νερών, από γεωργικές πηγές ρύπανσης και κυρίως από τα νιτρικά λιπάσματα, θα έπρεπε οι γεωργοί να μειώσουν τις υπερβολικές ποσότητες αζωτούχων λιπασμάτων και να χρησιμοποιούν τις προβλεπόμενες ανά στρέμμα ποσότητες και στον κατάλληλο χρόνο. Για να μη μειωθεί το αγροτικό εισόδημα, προβλεπόταν και κάποιες επιδοτήσεις. Άλλο που δε θέλαμε εμείς.

Έτσι, εντάχθηκαν οι παραπάνω περιοχές και επί σειρά ετών οι παραγωγοί που εντάχθηκαν στο πρόγραμμα, εισέπρατταν από 40-60 ευρώ/στρέμμα (αν θυμάμαι καλά), ως αποζημίωση για τη πιθανή ή αναμενόμενη μείωση της παραγωγής. Επιδοτήσεις «αξιοπρόσεκτες» όπως αντιλαμβάνεστε.

Η βασική υποχρέωση ήταν η μείωση των χρησιμοποιούμενων ποσοτήτων λιπασμάτων, όμως αυτό μάλλον δεν έγινε με τον ίδιο ζήλο, όπως για παράδειγμα η είσπραξη των επιδοτήσεων.
Δηλαδή και αυτό το πρόγραμμα εξελίχθηκε σε ένα πρόγραμμα απορρόφησης επιδοτήσεων και όχι αξιοποίησης κοινοτικών πόρων, δηλαδή χωρίς καμία χρήσιμη πρακτική προέκταση – χρήσιμη για την προστασία των πολύτιμων υπόγειων νερών, πολύτιμων για το βιώσιμο μέλλον της γεωργίας μας.

Γενικά, όπως έχετε καταλάβει, η συμπεριφορά μας με τις επιδοτήσεις ήταν και εξακολουθεί να μοιάζει, με το να αμολάς ένα πεντάχρονο παιδί σε ζαχαροπλαστείο, χωρίς επιτήρηση. Και όταν δεν υπάρχει ο ενδεδειγμένος έλεγχος, τότε έρχεται πρόστιμο.
Δεν ξέρω αν η προηγούμενη συμπεριφορά – και τα λιπάσματα και τις επιδοτήσεις και η πίτα σωστή και ο σκύλος χορτάτος, όπως λέει και παροιμία – είχε οικονομικές συνέπειες με ανάκτηση επιδοτήσεων, όπως ευγενικά λέγεται. 

Η απραξία των ελληνικών κυβερνήσεων

Αλλά έρχεται νέο πρόστιμο. Το νέο πρόστιμο αυτή τη φορά, αφορά κάτι που δεν κάναμε. Όπως είπαμε προηγουμένως, παρά το ότι η οδηγία για τη νιτρορρύπανση ισχύει από το 1991, παρά το ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να προσφύγει στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο κατά της Ελλάδας ήδη από το 2000, οι ελληνικές κυβερνήσεις δεν θέσπισαν μέτρα για την αντιμετώπισή της. Και, φυσικά, ήρθε το Δικαστήριο και η καταδίκη.

Πέρασαν 3 χρόνια από τότε που η Επιτροπή απηύθυνε αιτιολογημένη γνώμη στην Ελλάδα, ζητώντας ταχεία δράση και η τότε κυβέρνηση καθόρισε ορισμένες ζώνες ως ευπρόσβλητες στη νιτρορρύπανση. Όμως οι «κουτόφραγκοι» γνώριζαν ότι υπάρχουν και άλλες περιοχές που έπρεπε να χαρακτηριστούν ως ευπρόσβλητες ζώνες ή που είχαν μόνο εν μέρει χαρακτηριστεί.

Έτσι, η Ελλάδα καταδικάστηκε από το Ευρωπαϊκό δικαστήριο για τη συστηματική και επί σειρά ετών παράβαση της ευρωπαϊκής οδηγίας για την ποιότητα του νερού και σοβαρή νιτρορρύπανση σε 9 περιοχές της χώρας και απλά αναμένεται η ανακοίνωση της σχετικής ποινής.

Συγκεκριμένα, συγκεντρώσεις νιτρικών ιόντων άνω του ορίου των 50 μικρογραμμαρίων ανά λίτρο, υπάρχουν στον Έβρο, στη Θεσσαλονίκη, στην Πέλλα, στην Εύβοια, στη βόρεια Πελοπόννησο (περιοχές Κορίνθου, Κάτω Αχαΐας, Λουσικών, Άραξου, Σφαγέικων και Αιγίου), στη ΝΔ Πελοπόννησο (περιοχή των νομών Μεσσηνίας και Ηλείας), στην ανατολική Πελοπόννησο (περιοχές Σπάρτης, Έλους-Σκάλας και Λεωνιδίου), στην ανατολική Κρήτη, στην ανατολική Αττική και στον ποταμό Ασωπό. Ειδικό πρόγραμμα μείωσης νιτρορρύπανσης είχε ζητήσει η ΕΕ και για την Κορώνεια αλλά η περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας μάλλον είχε σοβαρότερα έργα να ασχοληθεί. Για ποιο λόγο όμως αντιμετωπίζεται το θέμα με τόση αυστηρότητα. Μα γιατί απλούστατα τα νιτρικά δολοφονούν! 

Τα στοιχεία της παγκόσμιας και ελληνικής κατανάλωσης χημικών λιπασμάτων

Τα νιτρικά όπως είναι γνωστό χρησιμοποιούνται ευρύτατα ως λιπάσματα. Η παγκόσμια κατανάλωση λιπασμάτων έχει ακολουθήσει μια τρελή πορεία μέχρι σήμερα. Στη πρώτη 5ετία του 1950 η παγκόσμια κατανάλωση όλων των χημικών λιπασμάτων ήταν 18 εκατομμύρια τόνοι, στην πρώτη πενταετία του 1960, έφθασε στους 38, στην πρώτη 5ετία του 1970, στους 80. Το 2000 εκτοξεύτηκε στους 220 εκατομμύρια τόνους ή περίπου 33 κιλά λίπασμα για κάθε άνθρωπο της γης.
Στην Ελλάδα το 1945 καταναλώθηκαν 12.800 τόνοι χημικά λιπάσματα όλων των ειδών, το 1950 καταναλώθηκαν 54.900 τόνοι, το 1960 καταναλώθηκαν 140.713 τόνοι, το 1970 καταναλώθηκαν 336.700 τόνοι και το 1980 καταναλώθηκαν 546.700 τόνοι.

Το επιχείρημα των υποστηρικτών των χημικών καλλιεργειών είναι ότι μόνο με τα χημικά μπορούμε να θρέψουμε τον κόσμο. Θα είναι ειρωνεία όμως να θρέψουμε τον κόσμο για να τον σκοτώσουμε στη συνέχεια με τις συνέπειες των χημικών. Η αλόγιστη αυτή χρήση των λιπασμάτων ουσιαστικά είναι μια προσπάθεια να αυξήσουμε την παραγωγή μας, με οποιοδήποτε τίμημα. Και το μεγάλο τίμημα είναι η σοβαρή ρύπανση των υπόγειων και επιφανειακών υδάτων. Επίσης, προκαλούν αποδέσμευση υποξειδίου του αζώτου (N2O) και μεθανίου (CH4), γνωστών αερίων θερμοκηπίου με δυναμικότητα παγκόσμιας θέρμανσης αντίστοιχα 310 και 21 φορές υψηλότερη απ’ ό,τι το CO2.

Υπολογίζεται ότι αν εφαρμοστεί πλήρως, η οδηγία για τη νιτρορρύπανση θα μπορούσε να περικόψει, για παράδειγμα, τις εκπομπές N2O κατά 6% μέχρι το 2020 σε σύγκριση με τα επίπεδα του 2000 και να συμβάλει θετικά στην άμβλυνση των φαινομένων της κλιματικής αλλαγής, που είναι ήδη παρούσα.
Οι συνέπειες από την μη σωστή χρήση των χημικών λιπασμάτων. 

Ας σχολιάσουμε όμως σύντομα τα κυριότερα σημεία από τη μη σωστή χρήση των χημικών λιπασμάτων:

α) Σύμφωνα με αναλύσεις που έχουν γίνει, η ποιότητα των αγροτικών προϊόντων που παράγονται με τη χρήση χημικών λιπασμάτων είναι γενικά κατώτερη εκείνων που καλλιεργούνται, με τις μεθόδους της βιολογικής γεωργίας (με κοπριά ή κομπόστ). Τα προϊόντα αυτά είναι λιγότερο γευστικά και θρεπτικά. Όσοι έχουμε διατροφικές σχέσεις με προϊόντα βιολογικής γεωργίας, με προϊόντα τοπικών ποικιλιών, έχουμε συχνά την ευκαιρία να κάνουμε συγκρίσεις.

β) Τα χημικά λιπάσματα απορροφώνται από τα φυτά χωρίς να υποστούν τη συνηθισμένη επεξεργασία από τα βακτήρια του εδάφους – και ιδίως όταν είναι παραπανίσια η δοσολογία. Ειδικότερα το άζωτο, βασικό στοιχείο των αζωτούχων λιπασμάτων, είναι το θρεπτικό στοιχείο που επηρεάζει την φυλλώδη ανάπτυξη των φυτών. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να τα κάνει πιο τρυφερά και να μειώνεται η αντίσταση των καλλιεργούμενων φυτών στις διάφορες ασθένειες, πράγμα που μοιραία οδηγεί σε ακόμη μεγαλύτερη χρήση φυτοφαρμάκων. Επί πλέον η ευδιαλυτότητα τους και η ταχεία αφομοίωσή τους από το φυτό υποκαθιστά πολλές λειτουργίες του ριζικού συστήματος με αποτέλεσμα να μειώνεται η πρόσληψη άλλων χρήσιμων συστατικών από το έδαφος. Έτσι τα προϊόντα που παράγουν αυτά τα φυτά είναι περιορισμένης περιεκτικότητας σε άλλα στοιχεία.

γ) Υπόκεινται στο νόμο της φθίνουσας απόδοσης. Η καμπύλη αύξησης της χρήσης λιπασμάτων δεν είναι παράλληλη με αυτή της απόδοσης. Μακροχρόνιες έρευνες και μετρήσεις που έγιναν στη Γαλλία, έδειξαν ότι για να επιτευχθεί αύξηση της παραγωγής κατά 34 % από το 1951 έως το 1966, αυξήθηκαν τα χημικά λιπάσματα κατά 146% και τα εντομοκτόνα κατά 300%. Σημειωτέον ότι η Γαλλία είναι πρωταθλήτρια στη ΕΕ στη χρήση ΦΠΠ.

δ) Τα αζωτούχα λιπάσματα είναι οξινοποιά λιπάσματα, μεταβάλουν δηλαδή το pH του εδάφους, την οξύτητά του και μετατρέπουν τα εδάφη σε όξινα. Το όξινο εδαφικό περιβάλλον κάνει πιο διαλυτά τα βαρέα μέταλλα, όπως ψευδάργυρο, το μαγγάνιο, το χαλκό, που μπορεί να προκαλέσουν τοξικά φαινόμενα για τα καλλιεργούμενα φυτά.

ε) Στο έδαφος υπάρχει πλήθος μικροοργανισμών που εκκρίνουν διάφορες ουσίες χρήσιμες για τα καλλιεργούμενα φυτά. Μετασχηματίζουν επίσης διάφορες οργανικές ενώσεις του εδάφους, πλούσιες σε διάφορα στοιχεία, τις οποίες τα φυτά απορροφούν, δίνοντας έτσι στα προϊόντα τους μια πλούσια χημική σύσταση. Η χρήση των χημικών λιπασμάτων αποδεικνύεται ότι σκοτώνει όχι μόνο τους μικροοργανισμούς, αλλά και τους γαιοσκώληκες, τον μεγαλύτερο εργάτη της γης στην επεξεργασία της οργανικής ουσίας του εδάφους , που με τις τρύπες τους που ανοίγουν στο έδαφος βοηθούν στον εξαερισμό και στην οξυγόνωση των ριζών του φυτού – η καταστροφή τους είναι μεγάλη γεωργική απώλεια.

στ) Υπάρχουν ενδείξεις αλλά και έρευνες που δείχνουν ότι τα χημικά λιπάσματα μακροχρόνια μπορεί να προκαλέσουν χημική διάβρωση στο έδαφος, αποσυνθέτοντας τα κολλοειδή της αργίλου. Επίσης με κάποιες αντιδράσεις δημιουργούν ένα είδος σόδας που προκαλεί τη λεγόμενη τσιμεντοποίηση του εδάφους.

ζ) Η περιεκτικότητα μερικών φυτών σε οξαλικό οξύ αυξάνει με την υψηλή αζωτούχα λίπανση. Το οξαλικό οξύ φτάνει μέσω της τροφικής αλυσίδας στον άνθρωπο, όπου δεσμεύει το αναγκαίο ασβέστιο, προκαλώντας ραχίτιδες και πέτρα στα νεφρά.

η) Από τα αζωτούχα λιπάσματα αλλάζει η σχέση καλίου προς νάτριο. Αυτό έχει σαν συνέπεια την ελλιπή οργανοληπτική σύσταση των φυτών, πράγμα που επιδρά αρνητικά στην υγεία του ανθρώπου.

θ) Από τα αζωτούχα επίσης λιπάσματα δημιουργούνται νιτρώδη οξείδια που πηγαίνουν στην ατμόσφαιρα και καταστρέφουν το όζον.

ι) Τα αζωτούχα λιπάσματα καταλαμβάνουν το 55% της παγκόσμιας κατανάλωσης σε λιπάσματα και ξοδεύουν πάνω από το 90% της ενέργειας που χρειάζεται για την παρασκευή τους.

ια) Για να αφομοιωθούν τα αζωτούχα λιπάσματα πρέπει να μετατραπούν σε νιτρικά άλατα (ΝΟ3) και στη συνέχεια σε αμμωνιακές ενώσεις από τις οποίες σχηματίζονται τα αμινοξέα και στη συνέχεια οι πρωτεΐνες του φυτού. Όμως τα νιτρικά άλατα που προέρχονται από τα αζωτούχα λιπάσματα, δεν μετατρέπονται όλα σε αμμωνιακές ενώσεις, αλλά ένα μέρος τους ανάγεται σε νιτρώδη άλατα (ΝΟ2), που είναι δηλητηριώδη για τα ζώα και ανθρώπους, και στη συνέχεια σε νιτροζαμίνες που είναι καρκινογόνες.

Οι νιτροζαμίνες μπορεί να προκαλέσουν γαστρικό καρκίνο σε ενήλικα άτομα. Αυτό μπορεί να συμβεί μετά από συνεχή κατανάλωση τροφών με υψηλές συγκεντρώσεις νιτρικών σε συνδυασμό με κακές συνθήκες διαβίωσης και ιδιαίτερα όταν γίνεται κατανάλωση μολυσμένου –ακατάλληλου νερού.

Οι νιτροζαμίνες δημιουργούνται μέσω μίας διεργασίας που ονομάζεται Ν-νιτροζοποίηση. Με την παρουσία νιτρωδών αυτή η διεργασία γίνεται μέσα στο ανθρώπινο στομάχι. Τα νιτρώδη μπορούν να εισαχθούν στο στομάχι από τη κατανάλωση τροφών που τα περιέχουν και από ενδογενείς μετατροπές των νιτρικών σε νιτρώδη. Τα νιτρικά μπορούν να προέρχονται από διατροφικές πηγές ή από τον φυσικό μεταβολισμό του αζώτου που πραγματοποιείται στο σώμα. Όμως το ασκορβικό οξύ και η τοκοφερόλη παρεμποδίζουν το σχηματισμό νιτροζαμίνης στο σώμα και αυτός μπορεί να είναι και ο λόγος για τον οποίο η δόση σε νιτρικά από τα λαχανικά είναι χαμηλού ενδιαφέροντος για την ανθρώπινη υγεία, διότι αυτά είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικά, όπως η βιταμίνη C, που παρεμποδίζουν τον δυνητικό σχηματισμό νιτροζαμίνης.

Υψηλού ενδιαφέροντος είναι η έκθεση σε προσχηματισμένες νιτροζαμίνες, που κυρίως προέρχονται από μη-διατροφικές πηγές. Τα προϊόντα του φυτού του καπνού είναι οι σημαντικότερες πηγές προσχηματισμένων νιτροζαμινών. Το κάπνισμα εκθέτει απευθείας το σώμα σε αυτά τα καρκινογόνα. Τα τρόφιμα γενικά συνεισφέρουν ελάχιστα στη συνολική έκθεση σε προσχηματισμένες νιτροζαμίνες και από επίσημα στοιχεία προκύπτει ότι οι βιομηχανίες έχουν μειώσει αισθητά αυτές τις ουσίες σε ποτά και τρόφιμα μέσω τροποποιήσεων στη διαδικασία παραγωγής.

ιβ) Οι καλλιεργητές είναι εκτεθειμένοι στους νόμους της αγοράς. Η περίσσεια αγροτικών προϊόντων (ιδιαίτερα έντονη στις χώρες της ΕΟΚ) οδηγεί σε συγκράτηση των τιμών, ενώ οι τιμές λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων αυξάνουν αλματωδώς. Είναι εξάλλου γνωστό ότι συμφέρει το βιομηχανικό κατεστημένο να είναι φτηνά τα αγροτικά προϊόντα, γιατί αυτό επιτρέπει μικρότερους μισθούς. Μάλιστα, για να καλύπτεται το κόστος επιδοτούν ποικιλότροπα διάφορα αγροτικά προϊόντα.

ιγ) Ένας ακόμη σημαντικός παράγοντας είναι η ενεργειακή κατανάλωση και η ρύπανση στη διάρκεια της παραγωγικής διαδικασίας. Οι ενεργειακές μας πηγές εξαντλούνται, και είναι συζητήσιμο κατά πόσο είναι σκόπιμο να σπαταλάμε πολύτιμη ενέργεια για την παραγωγή λιπασμάτων

ιδ) Τα λιπάσματα δεν απορροφώνται εξολοκλήρου από τα φυτά. Μια σημαντική ποσότητα από αυτά περνάει στα υπόγεια δίκτυα του νερού και από εκεί σε ποτάμια και λίμνες δημιουργώντας το φαινόμενο του ευτροφισμού.

Στα επιφανειακά ύδατα τα νιτρικά ενισχύουν την ανάπτυξη του φυτοπλαγκτόν, δημιουργώντας το φαινόμενο του ευτροφισμού, με υπερβολική ανάπτυξη ζιζανίων και φυκών, μειώνεται έτσι σημαντικά το διαλυμένο οξυγόνο και οι συνθήκες ασφυξίας σκοτώνουν τα ψάρια.

Στα υπόγεια νερά τα νιτρικά συσσωρεύονται και κάνουν το νερό επικίνδυνο για πόση.
Η κατίσδυση, η κάθοδος του νερού δηλαδή στα υπόγεια υδροφόρα στρώματα κρατάει χρόνια – ανάλογα βέβαια με τη μηχανική σύσταση του εδάφους. Φανταστείτε ότι ακόμη κι αν αποφασίζαμε σήμερα να σταματήσουμε τη χρήση λιπασμάτων, θα συνεχίζαμε να πίνουμε νερό με νιτρικά για άλλα 7 χρόνια!

Να συμπληρώσουμε για τις νιτροζαμίνες ότι τα νιτρικά άλατα στο κατάλληλο περιβάλλον, π.χ. με το σάλιο μας, μετατρέπονται σε νιτρώδη και αυτά σε μονοξείδιο του αζώτου.
Επίσης, μπορούν να αντιδράσουν και με διάφορες αμίνες και να σχηματίσουν νιτροζαμίνες, εκατό από τις οποίες είναι καρκινογόνες.

Νιτροζαμίνες περιέχουν τα αλλαντικά, ορισμένα τυριά και αλκοολούχα ποτά και κυρίως η μπίρα. Μπορούν όμως να δημιουργηθούν από τα νιτρώδη άλατα και μέσα στο στομάχι μας, όπου το pH είναι ευνοϊκό. Τα νιτρικά και τα νιτρώδη άλατα είναι και μεταλλαξιογόνα και καταστρέφουν βιταμίνες όπως η Α, η θειαμίνη και η ριβοφλαβίνη. Επιπλέον, μετατρέπουν την αιμοσφαιρίνη σε μεθαιμοσφαιρίνη, που προκαλεί ζαλάδες, πονοκέφαλους, ταχυκαρδίες, δύσπνοια κ.α. Σε βρέφη κάτω των 4 μηνών προκαλεί το θανατηφόρο «σύνδρομο των μπλε μωρών». Τα νιτρικά και τα νιτρώδη με οποία επιβαρύνεται ο οργανισμός μας, προέρχονται κατά 80% από το νερό και τα λαχανικά. 

Το σκεπτικό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την επιβολή προστίμου στην Ελλάδα

Οι γεωργοκτηνοτροφικές δραστηριότητες ευθύνονται για πάνω από το 50% των συνολικών απορρίψεων αζώτου στα επιφανειακά ύδατα. Περίπου στο 33% των ποταμιών και των λιμνών της Ευρώπης υπάρχει ευτροφισμός, όπως και σε ορισμένα παράκτια ύδατα. Η κατανάλωση ανόργανων λιπασμάτων σταθεροποιήθηκε την τελευταία τετραετία στην ΕΕ των 15, αλλά στο σύνολο των 27 κρατών μελών η κατανάλωση αζώτου αυξήθηκε κατά 6%. Η οδηγία για τη νιτρορρύπανση συνδέεται και με άλλες πολιτικές της ΕΕ που αφορούν το νερό, τον ατμοσφαιρικό αέρα, την αλλαγή του κλίματος και τη γεωργία. Μεταξύ των υποχρεώσεων συγκαταλέγεται και ο χαρακτηρισμός περιοχών που θεωρούνται για διάφορους γεωλογικούς λόγους ευπρόσβλητες στην νιτρορρύπανση.

Κατόπιν διενέργειας τεχνικού ελέγχου, η Επιτροπή κατέληξε ότι ο χαρακτηρισμός αυτός – περιοχές ευπρόσβλητες στη νιτρορύπανση – πρέπει να επεκταθεί και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας και για το λόγο αυτό ζήτησε γραπτές παρατηρήσεις από την Ελλάδα. Οι ελληνικές αρχές δεσμεύτηκαν να χαρακτηρίσουν ορισμένες περιοχές ως ευπρόσβλητες επί τη βάση νέων δειγματοληψιών, αναλύσεων και μελετών που επρόκειτο να εκπονηθούν.

Η Επιτροπή θεωρεί ότι η παραβίαση της Ελλάδας συνίσταται στο ότι :
1. δεν χαρακτήρισε περιοχές που παρατηρείται παρουσία μαζών υπογείων ή επιφανειακών υδάτων που προσβάλλονται ή κινδυνεύουν να προσβληθούν από υπερβολική περιεκτικότητα νιτρικών ιόντων και/ή από το φαινόμενο ευτροφισμού ως “ευπρόσβλητες στη νιτρορρύπανση ζώνες
2. δεν έχει εκπονήσει προγράμματα δράσης εντός ενός έτους μετά από τους προβλεπόμενους χαρακτηρισμούς.

Συμπερασματικά, η Επιτροπή ζητεί από το Δικαστήριο της ΕΕ (ΔΕΕ), με την C-149/14 προσφυγή της, να αποφανθεί ότι η Ελλάδα δεν εκπλήρωσε τις υποχρεώσεις που ορίζει η οδηγία. Στο ΔΕΕ προσέφυγε κατά της Ελλάδας η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, επειδή η χώρα μας δεν έλαβε μέτρα τα οποία να διασφαλίζουν την αποτελεσματική αντιμετώπιση της ρύπανσης των υδάτων από νιτρικά άλατα. Σύμφωνα με την Κομισιόν, παρά το ότι η οδηγία για τη νιτρορρύπανση άρχισε να ισχύει το 1991, η Ελλάδα δεν έχει ακόμη καθορίσει μια σειρά από ευπρόσβλητες σε νιτρορρύπανση ζώνες και δεν έχει ακόμη θεσπίσει μέτρα για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της νιτρορρύπανσης στις εν λόγω ζώνες.

Το πρώτο και σημαντικότερο ίσως που πρέπει να γίνει, είναι να ενημερωθούν οι αγρότες για τη χρήση των αζωτούχων λιπασμάτων, ώστε να κατανοήσουν ότι η μείωσή τους δεν συνεπάγεται και ανάλογη μείωση της στρεμματικής απόδοσης. Εξίσου σημαντικό είναι να ολοκληρωθεί ο εδαφολογικός χάρτης της Αιτωλοακαρνανίας, ο οποίος σε συνδυασμό με προτάσεις αξιολόγησης και χρήσης γαιών θα βοηθούσε σημαντικά στην αντιμετώπιση του προβλήματος.

Να σημειωθεί στο σημείο αυτό ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση ενθαρρύνει τους γεωργούς να ασκούν πραγματικό λειτούργημα στην υπηρεσία της κοινωνίας με την εισαγωγή ή τη διατήρηση μεθόδων παραγωγής που συμμορφώνονται προς την αυξανόμενη ανάγκη προστασίας και βελτίωσης του περιβάλλοντος, των φυσικών πόρων του εδάφους και την ανάγκη διατήρησης του τοπίου και του φυσικού χώρου (ΚΑΝ. 1257/99).

Στήριξη παρέχεται στους γεωργούς που αναλαμβάνουν γεωργοπεριβαλλοντικές υποχρεώσεις διάρκειας τουλάχιστον πέντε ετών. Εάν χρειάζεται, καθορίζεται μεγαλύτερη περίοδος για ιδιαίτερους τύπους ανάληψης υποχρεώσεων ενόψει των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. 

Η οδηγία πλαίσιο της ΕΕ για την προστασία των νερών

Ο περιορισμός των νιτρικών αποτελεί τμήμα και της οδηγίας πλαίσιο για τα νερά (2000), η οποία θεσπίζει μια συνολική, διασυνοριακή προσέγγιση στο ζήτημα της προστασίας των υδάτων, με άξονα τις περιοχές λεκάνης απορροής ποταμού, με σκοπό την επίτευξη καλής κατάστασης των συστημάτων υδάτων το αργότερο μέχρι φέτος.

Σύμφωνα με το άρθρο 4 της Οδηγίας 91/676/ΕΟΚ «για την προστασία των υδάτων από τη νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης» θεσπίστηκε με την αρ. 85187/820/20-3-2000 Υπουργική Απόφαση ο ‘‘Κώδικας Ορθής Γεωργικής Πρακτικής για την προστασία των νερών από νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης’’ (ΦΕΚ Β’ 477/6-4-2000).

Ο σκοπός του Κώδικα σε ό,τι αφορά τα λιπάσματα και ειδικότερα τα αζωτούχα, είναι να βοηθήσει τους γεωργούς να εφαρμόσουν πρακτικές φιλικές προς το περιβάλλον με τρόπο ώστε να διασφαλίζουν το εισόδημά τους και παράλληλα να μειώσουν την αζωτούχο λίπανση των καλλιεργειών.

Ιδιαίτερα ο κώδικας στοχεύει:

• στην αποτροπή της ρύπανσης των υπόγειων και επιφανειακών νερών από τη συσσώρευση νιτρικών λόγω βαθιάς διήθησης ή επιφανειακής απορροής.

• στην παροχή οδηγιών για τη σωστή διαχείριση των νερών (συστήματα άρδευσης, τρόποι εφαρμογής, εξοικονόμηση νερού, κ.λ.π)

• στην ορθολογική εφαρμογή των φυτοφαρμάκων

• στον χειρισμό – διάθεση των κτηνοτροφικών αποβλήτων με στόχο πάντα την προστασία του περιβάλλοντος και της Δημόσιας υγείας.

Με την αρ. 85167/820/20-3-2000 Απόφαση του Υφυπουργού Γεωργίας προβλέπονται μεταξύ των άλλων μέτρα για την αποθήκευση και μεταφορά των λιπασμάτων, για την εφαρμογή των αζωτούχων λιπασμάτων, την ποσότητα και το χρόνο εφαρμογής αυτών και την φυτοκάλυψη κατά την χειμερινή περίοδο.
Τα μέτρα αυτά σύμφωνα με το Κεφάλαιο ΙV της Απόφασης είναι υποχρεωτικά για τις ευπρόσβλητες στη νιτρορρύπανση ζώνες (όπως έχουν καθοριστεί με τις αρ. 19652/1906/1999 και 20419/2522/2001 ΚΥΑ, ενώ η εφαρμογή τους είναι προαιρετική για την υπόλοιπη χώρα, με στόχο να εξασφαλίσουν ένα γενικό επίπεδο προστασίας όλων των υδάτων της χώρας. 

Αναλυτικότερα τα μέτρα που έχουν ληφθεί σε γενικές γραμμές έχουν ως εξής:

1. Αποθήκευση Και Μεταφορά Των Ανόργανων Λιπασμάτων

Τα λιπάσματα πρέπει να αποθηκεύονται σε χώρους που απέχουν τουλάχιστον
50 μ από επιφανειακά ύδατα και να είναι συσκευασμένα σε σάκους. Επίσης,
θα πρέπει να λαμβάνονται όλα τα μέτρα για αποφυγή ατυχημάτων και του
κινδύνου διασποράς κατά την μεταφορά τους. Ειδικότερα για τα υγρά λιπάσματα προβλέπονται μέτρα τα οποία αποσκοπούν στην ασφαλή αποθήκευση αυτών σε δεξαμενές.

2. Ποσότητα Και Χρόνος Εφαρμογής Αζωτούχων Λιπασμάτων

Ως προς την ποσότητα και το χρόνο εφαρμογής των αζωτούχων λιπασμάτων στο έδαφος πρέπει να:

• αποφεύγεται η λίπανση με αζωτούχα λιπάσματα από 15 Οκτωβρίου μέχρι 1 Φεβρουαρίου, εξαιρουμένων κάποιων ειδικών περιπτώσεων, όπως η βασική λίπανση φθινοπωρινής σποράς, οι χειμερινές καλλιέργειες, όπως το λάχανο, το κουνουπίδι κ.α

• εφαρμόζονται τα λιπάσματα κατά την επιφανειακή λίπανση σε δύο ή περισσότερες δόσεις, όπου το επιτρέπουν οι καιρικές συνθήκες

• αποφεύγεται η χρήση λιπασμάτων σε τοποθεσίες όπου υπάρχει κίνδυνος επιφανειακής απορροής και ιδιαίτερα σε εδάφη που νεροκρατούν

• αποφεύγεται η λίπανση σε παγωμένες ή καλυμμένες με χιόνια επιφάνειες.

• αποφεύγεται η διάθεση υγρών κτηνοτροφικών αποβλήτων σε εδάφη με κλίση πάνω από 8%

• Να αποφεύγεται η χρήση αζωτούχων λιπασμάτων σε απόσταση μικρότερη των 2μ από όχθες υδάτινων όγκων, σε περίπτωση επίπεδων εκτάσεων και σε απόσταση μικρότερη των 6μ για παρόχθιες εκτάσεις με κλίση μεγαλύτερη του 8%.

• γίνεται ενσωμάτωση λιπάσματος για επικλινείς και ακάλυπτες από βλάστηση επιφάνειες

• γίνεται άροση κατά τις ισοϋψείς σε περίπτωση επικλινών εκτάσεων

• γίνεται εφαρμογή κατά το δυνατόν διαδοχικής καλλιέργειας χειμερινών ψυχανθών σε επικλινείς εκτάσεις

• γίνεται διασπορά λιπάσματος σε μικρές αποστάσεις με τη χρήση λιπασματοδιανομέα

• αποφεύγεται η διασπορά χημικών λιπασμάτων όταν πνέει ισχυρός άνεμος

• γίνεται εφαρμογή της λίπανσης στις αναγκαίες ποσότητες και να αποφεύγεται η λίπανση σε ακαλλιέργητες εκτάσεις, σε φυτοφράκτες και γειτονικά κτήματα

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο πρωτογενής μας τομέας δεν έχει εξαντλήσει τις δυνατότητές του, ότι η γεωργία μας συμπορεύεται με την ιστορία μας, είναι ο σημαντικός τομέας απασχόλησης των κατοίκων στην περιφέρεια, μπορεί να παράξει άμεσα πλούτο και λειτουργεί σαν πολλαπλασιαστής εθνικού εισοδήματος.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.