Η γυναικα στην Τεχνη
«Είναι τόσο καλό, που δεν φανταζόταν κανείς ότι έγινε από μια γυναίκα»
Hans Hoffman
Κατά τη διάρκεια παρακολούθησης επιμορφωτικών σεμιναρίων σχετικών με την Ιστορία της Τέχνης, αναρωτήθηκα πόσες γυναίκες ζωγράφους γνωρίζω.
Αυτό με οδήγησε σε ένα γενικότερο προβληματισμό. Υπήρξαν γυναίκες δημιουργοί; Και αν τελικά υπήρξαν, μήπως η Ιστορία της Τέχνης δεν τις αναφέρει γιατί είναι γραμμένη από χέρι ανδρός; Ύστερα από έρευνα διαπίστωσα με λύπη ότι όντως υπήρξαν γυναίκες με ταλέντο στον χώρο της τέχνης και ότι δυστυχώς η Ιστορία της Τέχνης είναι γραμμένη από άνδρες.
Ευτυχώς όμως, έστω με αργούς ρυθμούς , η γυναίκα καλλιτέχνης αρχίζει να παίρνει τη θέση που επιβάλλεται να έχει στον καλλιτεχνικό χώρο (μουσεία, ιστορία, εκπαίδευση, αγορά).
Σήμερα ζούμε στην λεγόμενη μεταφεμινιστική εποχή κατά την οποία θεωρείται ότι πολλές αντιξοότητες και διαχωρισμοί που προκύπτουν ιστορικά, κοινωνικά, πολιτισμικά, βιολογικά έχουν καμφθεί. Παρόλα αυτά η συζήτηση κατά πόσο η εικαστική κληρονομιά και η ιστορική εγκυρότητα εξισώνεται με το όνομα και την δουλειά του καλλιτέχνη και όχι με το φύλο του, φαίνεται ότι ακόμα και σήμερα είναι επίκαιρη.
Όπως και σε άλλα επαγγελματικά πεδία έτσι και στον χώρο της τέχνης ο ρόλος του φύλου είναι σημαντικός, ώστε να θέτει όρους με τους οποίους οι γυναίκες δραστηριοποιούνται και κινούνται σ’ αυτόν.
Για πολλούς αιώνες οι γυναίκες εικαστικοί αντιμετώπισαν προκλήσεις λόγω προκαταλήψεων και ανισοτήτων μεταξύ των φύλων, συναντώντας εμπόδια ως προς την πρόσβαση στη εκπαίδευση, την εξασφάλιση – αναγνώριση, παρουσίαση και διαχείριση των έργων τους.
Ο κοινωνικός αποκλεισμός με τον περιορισμό της γυναίκας στο σπίτι και στη φροντίδα της οικογένειας, η οικονομική εξάρτηση που σαν συνέπεια είχε την έλλειψη ελευθερίας, τη στέρηση κατάλληλης εκπαίδευσης και την αδυναμία της γυναίκας να προμηθευτεί εξαρτήματα για τη δημιουργία των έργων. Η απαγόρευση της μελέτης του ανθρώπινου σώματος, η κυριαρχία των ανδρών που συχνά ενείχε ιδιοποίηση του έργου των γυναικών συνεργατών-συντρόφων-βοηθών και τις υποβίβαζε σε μοντέλα, συζύγους, ερωμένες. Η ενασχόληση με την καλλιτεχνία δεν αποτελούσε παρά προέκταση των οικιακών καθηκόντων, ερασιτεχνική απασχόληση ή «χειροτεχνία» στο πλαίσιο μια διευρυμένης καλλιέργειας.
Παρά τις τόσες αντιξοότητες, παρά την απουσία ενθάρρυνσης να προχωρήσουν, να αξιοποιήσουν το ταλέντο τους, κάποιες γυναίκες επέμειναν και άντεξαν στα κοινωνικά στεγανά και στην προκατάληψη. Και βέβαια υπάρχουν και οι άλλες – και αυτές, δυστυχώς, είναι οι περισσότερες – που λύγισαν κάτω τις κοινωνικές πιέσεις και τη σκληρότητά τους, κάτω από τους περιορισμούς και οδηγήθηκαν στο να ζήσουν μια ζωή απομονωμένη , στον αργό θάνατο, στον θάνατο μέσα από τη στέρηση της δημιουργίας.
Πολλά έργα γυναικών καλλιτέχνιδων, ενώ έφτασαν μετά από πώληση ή δωρεά σε συλλογές μουσείων δεν ήταν υπογεγραμμένα από τις δημιουργούς τους. Διαπιστώθηκε ότι έργα γυναικών παράλληλης τεχνοτροπίας αλλά και ίσης καλλιτεχνικής αξίας με αντίστοιχα ανδρών αποδόθηκαν ως προς τη δημιουργία τους σε ονομαστούς άνδρες της εποχής τους και αυτό είχε ως αποτέλεσμα την αναβίβαση της καλλιτεχνικής αλλά και της χρηματικής αξίας του έργου.
Πριν ξεκινήσω μια σύντομη παρουσίαση σπουδαίων γυναικών εικαστικών, οι οποίες παρήγαγαν τεράστιο έργο, τόσο από άποψη όγκου όσο και από καλλιτεχνικής αξίας θα προσπαθήσω να παρουσιάσω το περιβάλλον στο οποίο έζησαν. Βρισκόμαστε στην περίοδο της Αναγέννησης (15ος-16ος αιώνας) και του Μπαρόκ (1600 -1750). Οι γυναίκες επίδοξοι καλλιτέχνες έπρεπε να σπουδάσουν την τέχνη της ζωγραφικής σε κάποιο εργαστήριο από μικρή ηλικία. Θα έπρεπε να ζήσουν δηλαδή για ένα μεγάλο διάστημα ( 4-5 χρόνια) σε ένα περιβάλλον με πολλούς μεγαλύτερους σε ηλικία άνδρες, κάτι που φυσικά οι γονείς ήταν δύσκολο να εγκρίνουν. Απαγορευόταν να έχουν πρόσβαση σε βασικά μαθήματα, όπως η ανατομία και η μελέτη του ανδρικού γυμνού. Έτσι οι περισσότερες από τις εικαστικούς της εποχής ανήκουν σε καλλιτεχνικές οικογένειες. Σπούδασαν δηλαδή δίπλα στον πατέρα, θείο, συγγενή, σύζυγο.
Lavinia Fontana (1552 – 1614) κόρη του ζωγράφου Prospero Fontana. H πρώτη επαγγελματίας ζωγράφος στην Ευρώπη. Η Λαβίνια Φοντάνα ήταν ίσως η πρώτη καλλιτέχνιδα που ζωγράφισε γυναικεία γυμνά.
Sofonisba Anguissola (1532 – 1625) έζησε και δημιούργησε κατά την ιταλική αναγέννηση αποτελεί κραυγαλέο παράδειγμα γυναίκας εικαστικού που, παρά το εκπληκτικό έργο της, έχει τελείως ξεχαστεί στις ημέρες μας. Στην εποχή της είχε κερδίσει την εκτίμηση ζωγράφων όπως ο Michelangelo και ήταν ζωγράφος της αυλής του Ισπανού βασιλιά Φιλίππου του 2ου.
Marietta Robusti (1560 – 1590) ήταν η μεγαλύτερη κόρη του Jacopo Robusti, γνωστού σε εμάς ως Τιντορέτο, από τον οποίο κληρονόμησε και το ψευδώνυμό της La Tintoretta. Πηγή για τις λεπτομέρειες της ζωής της Μαριέτα Ρομπούστι είναι το βιβλίο του Carlo Ridolfi «Η ζωή του Τιντορέτο»
Catharina van Hemessen ( 1528-1600) Φλαμανδή ζωγράφος της περιόδου της Αναγέννησης. Είναι η πρώτη γυναίκα ζωγράφος για την οποία υπάρχει διασωζόμενη τεκμηρίωση. Ήταν θυγατέρα του Γιαν Σάντερς φαν Χέμεσσεν (περ. 1500- 1563), διακεκριμένου μανιεριστή ζωγράφου στην Αμβέρσα, ο οποίος είχε σπουδάσει στην Ιταλία.
Artemisia Gentileschi (1593-1656) Κόρη του ζωγράφου Οράτσιο Τζεντιλέσκι, μαθήτευσε δίπλα στον πατέρα της στη Ρώμη. Παντρεύτηκε τον ζωγράφο Πιεραντόνιο Στιαττέζι, εγκαταστάθηκε στη Φλωρεντία και είχε εξαιρετική σταδιοδρομία. Έγινε αυλική ζωγράφος, ευνοούμενη των Μεδίκων και ήταν η πρώτη γυναίκα που έγινε μέλος της Accademia delle Arti del Disegno (Ακαδημίας των Τεχνών της Σχεδίασης)
Το 1971 η ιστορικός τέχνης Λίντα Νόχλιν ( L Linda Nochlin) κέρδισε εκτεταμένη προσοχή για το δοκίμιο “Why Have There Been No Great Women Artists?”, στο οποίο προσέγγισε το ερώτημα με ξεκάθαρη και εκλεπτυσμένη ανάλυση, παρουσιάζοντας πώς, επί αιώνες, θεσμικές και κοινωνικές δομές καθιστούσαν αδύνατο για τις γυναίκες να πετύχουν καλλιτεχνική αριστεία, ή επιτυχία, επί ίσοις όροις με τους άντρες, ανεξάρτητα από τις δυνατότητες του αποκαλούμενου ταλέντου τους, ή της ιδιοφυΐας τους. Αυτό το άρθρο γρήγορα έγινε ο θεμέλιος λίθος για την ανάπτυξη του πεδίου της φεμινιστικής ιστορίας της τέχνης.
Το 1989 η φεμινιστική καλλιτεχνική ομάδα Guerilla Girls θέτει ένα ερώτημα: Πρέπει οι γυναίκες να είναι γυμνές για να μπουν στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης; (MET, New York). Τα έργα γυναικών καλλιτεχνών που φιλοξενούνται στο Μουσείο είναι 5% ενώ τα έργα που απεικονίζουν γυμνές γυναικείες εικόνες αποτελούν το 85% των ζωγραφικών έργων. Μας δίνουν έτσι μια πληροφορία για τη θέση της γυναίκας και της εικόνας της στον χώρο της Τέχνης.
Τα στατιστικά στοιχεία των τελευταίων δεκαετιών επιβεβαιώνουν ότι ο κόσμος της τέχνης δεν είναι ένας κόσμος της ισότητας των φύλων. Έργα γυναικών καλλιτεχνών αποτελούν μικρό μερίδιο των μεγάλων μόνιμων συλλογών στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, ενώ σε δημοπρασίες τα γυναικεία έργα τέχνης πωλούνται με σημαντική έκπτωση σε σύγκριση με τα αντρικά.
Η τέχνη και όσοι την υπηρετούν, απαλλαγμένοι από κάθε είδους μισαλλοδοξία και φυλετική προκατάληψη, οφείλουν να θέτουν στην κοινωνία επίκαιρα ζητήματα και σύγχρονους προβληματισμούς.
Ο εκάστοτε καλλιτέχνης, ανεξαρτήτως φύλου, οφείλει να αμφισβητεί, αποδομεί, και να απορρίπτει τις στερεότυπες αντιλήψεις γύρω από το αρσενικό και το θηλυκό, να επαναπροσδιορίζει τα συμβατικά σχήματα κατανόησης της διαφορετικότητας.
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
