Τα Τμηματα Νεοελληνικων Σπουδων στην Τουρκια, η τουρκικη μεταφραση του «Λεωνη» του Θεοτοκα και οι «γεφυρες» μεταξυ των δυο λαων
Τους τρόπους με τους οποίους τα 3 Τμήματα Νεοελληνικών που λειτουργούν σήμερα στην Τουρκία βοηθούν στην κατανόηση του άλλου, αλλά και πώς γενικότερα η λογοτεχνία και η μετάφραση της λογοτεχνίας φέρνουν πιο κοντά την, πολλές φορές ιδωμένη από ένα συγκεκριμένο πρίσμα, Ελλάδα στους Τούρκους, ανέλυσε το βράδυ της Πέμπτης 21 Νοεμβρίου η Καθηγήτρια Νεοελληνικών Σπουδών του İstanbul Üniversitesi της Τουρκίας κ. Damla Demirözü.
Η κ. Demirözü βρέθηκε στην Κομοτηνή με αφορμή το 4ο Συνέδριο Βαλκανικών Χωρών που ξεκινούσε την Παρασκευή, και με την ευκαιρία έδωσε διάλεξη σε προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης με θέμα: «Οι διαφορετικές εκφάνσεις του Έλληνα στην τουρκική αφήγηση» την Πέμπτη.
H κ. Damla Demirözü σπούδασε Αρχαία και Νέα Ελληνική Φιλολογία στα Πανεπιστήμια της Άγκυρας και της Αθήνας. Εκπόνησε τη διδακτορική της διατριβή για την εικόνα του Τούρκου στα έργα των Ελλήνων συγγραφέων της γενιάς του '30 στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Έχει συγγράψει διάφορα άρθρα, στα οποία επικεντρώνεται στην αφήγηση του 1922 στην ελληνική και τουρκική λογοτεχνία. Σε συνεργασία με το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας έχει ετοιμάσει έναν κατάλογο των έργων που έχουν μεταφραστεί από τα ελληνικά στα τουρκικά και μαζί με τον Αλέξ. Πέτσα έχει γράψει το κεφάλαιο “…γνώριμος και ξένος…” Η Νεοελληνική Λογοτεχνία Σε Άλλες Γλώσσες….”, (Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, 2012). Το βιβλίο της İşgal Direniş İç Savaş, επικεντρώνεται στα βιώματα των Ελλήνων στα «Πέτρινα Χρόνια» της Ελλάδος.
Η κ. Demirözü μίλησε στο Ραδιόφωνο του Παρατηρητή για την παρουσία της στην Κομοτηνή, το έργο της στην Τουρκία και πως τα Τμήματα Νεοελληνικών αποτελούν γέφυρες μεταξύ των πολιτών των δύο χωρών.
Damla Demirözü, Καθηγήτρια Νεοελληνικών Σπουδών του İstanbul Üniversitesi λοιπόν…
ΠτΘ: Πώς ήταν η διάλεξη και η υποδοχή από πλευράς του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας του ΔΠΘ;
D.D: Βρισκόμαστε εδώ για το 4ο Συνέδριο των Βαλκανικών χωρών και νομίζω ότι αυτό το συνέδριο είναι πολύ σημαντικό γιατί ενώνει όλους τους επιστήμονες και τους φιλόλογους από τα Βαλκάνια και την Ευρώπη.
Είναι μια αφορμή για να βρεθούμε μεταξύ μας, να συζητήσουμε γι' αυτά που κάναμε και νομίζω είναι μια πολύ σημαντική ευκαιρία. Η διάλεξη πήγε καλά, και με εξέπληξε το ενδιαφέρον των φοιτητών. Δεν περίμενα να δω 50-60 φοιτητές στις 6 το απόγευμα. Έγινε μια καλή συζήτηση για τα θέματα που ερευνάμε.
«Tα Νέα Ελληνικά και η προσέγγιση του καθηγητή μου του Ηρακλή Μήλα μου έδωσαν την ευκαιρία να ανοιχτώ σε ένα πεδίο πολύτιμο»
ΠτΘ: Πώς πήρατε την απόφαση να ασχοληθείτε με την Ελληνική Γλώσσα και μάλιστα σε επίπεδο σπουδών, και μετέπειτα και σε επίπεδο επιστημονικού ενδιαφέροντος και ακαδημαϊκής πορείας με την ελληνική γλώσσα; Τι ήταν αυτό που σας ώθησε προς τα κει;
D.D.: Είναι και η προσωπική περιέργεια. Εγώ από μικρή ήθελα να γίνω αρχαιολόγος. Έτσι πήρα την απόφαση να σπουδάσω Κλασική Φιλολογία, ώστε να μπορέσω να διαβάζω τα αρχαία ελληνικά και τα λατινικά.
Οι καθηγητές που γνωρίζουμε πάντοτε μας σημαδεύουν κι εγώ συνάντησα τον Ηρακλή Μήλα, ο οποίος δίδασκε στο Πανεπιστήμιο της Άγκυρας και είναι μεγάλη προσωπικότητα, ένας μεγάλος καθηγητής που με την προσέγγισή του στα θέματα σού αλλάζει εικόνες, σε επηρεάζει πολύ βαθιά.
Από την επαφή μου με αυτόν πήρα την απόφαση να σπουδάσω Νέα Ελληνικά, διότι ήταν μια αφορμή, ένα παράθυρο να βλέπω τα πράγματα διαφορετικά για μένα. Έτσι δεν επέλεξα τα ελληνικά, επηρεάστηκα από τον καθηγητή μου και από τη στάση του απέναντι στα γεγονότα, και έτσι στράφηκα σε αυτά.
Εντελώς τυχαία, αλλά ευτυχώς επέλεξα να μελετήσω τα Νέα Ελληνικά, με μεγάλη χαρά διότι είναι και ευκαιρία να καταλαβαίνουμε τον γείτονα, που παρότι ήταν δίπλα μας ήταν και πολύ μακριά από μας.
Πριν από το ακαδημαϊκό έτος ΄90-΄91 στην Τουρκία δεν υπήρχε κανένα νεοελληνικό τμήμα που να διδάσκει νεοελληνική λογοτεχνία, γλώσσα και ιστορία. Οπότε υπήρχαν πάρα πολλά που έπρεπε να γίνουν από την πλευρά της ακαδημαϊκής κοινότητας και για τους περισσότερους η Ελλάδα ήταν ένα άγνωστο πεδίο ή ήταν ένα πεδίο που αντιμετώπιζαν με προκαταλήψεις μέσα στα πατροπαράδοτα πράγματα.
Έτσι τα Νέα Ελληνικά και η προσέγγιση του καθηγητή μου του Ηρακλή Μήλα μου έδωσαν την ευκαιρία να ανοιχτώ σε ένα πεδίο πολύτιμο και η Νεοελληνική Λογοτεχνία με συγκίνησε ιδιαίτερα με τα πεζογραφικά έργα της, ένα πεδίο καινούργιο και συγκινητικό για τους Τούρκους.
«Εκτός από την έμφαση στις ομοιότητες, πρέπει να δώσουμε έμφαση και στις διαφορές»
ΠτΘ: Αυτό που θέλατε να κάνετε μέσα από το επιστημονικό σας έργο είναι να αναζητήσετε και να ανακαλύψετε την εικόνα του άλλου, την εικόνα του διαφορετικού; Υπάρχουν δείγματα γραφής, είτε στην ελληνική, είτε στην τουρκική λογοτεχνία που να δείχνουν τα πράγματα σε μια πιο ρεαλιστική τουλάχιστον βάση;
D.D.: Εκτός από την έμφαση στις ομοιότητες, πρέπει να δώσουμε έμφαση και στις διαφορές, διότι αυτό που κάνει τον Έλληνα διαφορετικό από τον Τούρκο είναι η διαφορετική του αντίληψη για την ιστορία, για τα πράγματα.
Η αντίληψή μας για την ετερότητα είναι σημαντική, αλλά η λογοτεχνία νομίζω ότι ενώνει, δίνει πληροφορίες, γεφυρώνει σχέσεις. Η μετάφραση της ελληνικής πεζογραφίας νομίζω ότι έχει ενδιαφέρον στην Τουρκία και σε αυτό παίζει ρόλο ότι η Τουρκία μέσα από τα πολιτισμικά έργα, μέσα από τα βιβλία λογοτεχνίας, θέλει να διαβάσει για την Ελλάδα, για τον Έλληνα, για την ιστορία.
Τα περισσότερα έργα της γενιάς του '30 έχουν μεταφραστεί και στα τουρκικά και τελευταία μεταφράζονται πάρα πολλά διηγήματα. Εμείς έχουμε μεταφράσει και ένα αστυνομικό μυθιστόρημα. Έχει γραφτεί πρώτη φορά από τους Έλληνες για τους Τούρκους αναγνώστες και μεταφράστηκε από έντεκα μεταφραστές μέσα σε ένα πλαίσιο εργαστηρίου μετάφρασης. Η απήχησή του ήταν πολύ καλή στην Τουρκία, διότι οι Τούρκοι μέσα από αυτό το βιβλίο άρχισαν να διαβάζουν για τα προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας την περίοδο της κρίσης που περνάει.
Οπότε η λογοτεχνία και η μετάφραση της λογοτεχνίας φέρνουν πιο κοντά την Ελλάδα στους Τούρκους και νομίζω ότι γι' αυτό είναι σημαντική η μεταφραστική προσπάθεια.
ΠτΘ: Βλέπετε αντίστοιχη προσπάθεια και από πλευράς της Ελλάδας;
D.D.: Βέβαια. Επειδή βρίσκομαι και ζω στην Ελλάδα, πιο πολύ παρακολουθώ την Ελλάδα που αναπαράγεται στην Ελλάδα, παρά την Τουρκία που αναπαράγεται στην Τουρκία. Μεταφράζονται και Τούρκοι συγγραφείς στα ελληνικά, και πιστεύω πως οι μεταφραστές γενικώς γνωρίζουν πολύ καλά την τουρκική λογοτεχνία, επιλέγουν καλά σύγχρονα έργα. Έτσι υπάρχει μια έντονη δραστηριότητα μετάφρασης και από πλευράς της Ελλάδας.
«Νομίζω ότι η σχέση του Θεοτοκά με την Κωνσταντινούπολη επηρέασε και εμένα»
ΠτΘ: Έχετε μεταφράσει τα τούρκικα τον «Λεωνή» του Γιώργου Θεοτοκά. Γιατί επιλέξατε αυτό το έργο;
D.D.: Υπάρχουν περιπτώσεις που έρχεται ο εκδοτικός οίκος και προτείνει ένα έργο για μετάφραση. Αυτό που κάνει ο μεταφραστής ή η μεταφράστρια είναι να πάρει το έργο, να το διαβάσει και να δει αν του αρέσει ή όχι.
Πιστεύω ότι στην πλειοψηφία των περιπτώσεων οι μεταφράσεις γίνονται με έναν διαφορετικό τρόπο. Τις περισσότερες φορές διαβάζουμε ένα βιβλίο που μας αρέσει και μας προβληματίζει, και αποφασίζουμε να το μεταφράσουμε σε μια άλλη γλώσσα. Έτσι έγινε και με μένα. Μιλούσε για μια ιστορία αθωότητας, αλλά αυτή η ιστορία αθωότητας έπαιρνε μέρος σε μια πολύ κρίσιμη και ιστορική περίοδο, οπότε μας έλεγε για μια πόλη την οποία δεν την ξέρουμε εμείς.
Μας περιέγραφε μια Κωνσταντινούπολη μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, μέχρι την καταστροφή, αυτή η πόλη δεν ήταν γνωστή στο τουρκικό κοινό. Οπότε η ιστορία που διαδραματιζόταν σε αυτή την πόλη με ενδιέφερε και ήθελα να το μεταφράσω. Εμένα με μάγευαν οι εικόνες που είχε ο Θεοτοκάς για την πόλη του. Οπότε νομίζω ότι αυτή η σχέση του συγγραφέα με την πόλη του επηρέασε και εμένα.
«Τα τμήματα Νεοελληνικών γεφυρώνουν την Ελλάδα με την Τουρκία διδάσκοντας τη γλώσσα»
ΠτΘ: Μέχρι τη δεκαετία του '80 δεν υπήρχε έδρα Νεοελληνικών Σπουδών στην Τουρκία. Από τότε μέχρι σήμερα ποια είναι η πορεία των Νεοελληνικών Σπουδών στην Τουρκία;
D.D.: Τα τμήματα των Αρχαίων Ελληνικών και Λατινικών υπήρχαν από τη δεκαετία του '30. Το πρώτο τμήμα της Σύγχρονης Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας, δηλαδή της σύγχρονης Ελληνικής Φιλολογίας, άνοιξε στο Πανεπιστήμιο Άγκυρας το ακαδημαϊκό έτος 1990-91.
Μετά από μια δεκαετία άνοιξε στο πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης το 2000 και μετά από οκτώ χρόνια στο πανεπιστήμιο της Θράκης που είναι στην Αδριανούπολη, το 2007-2008. Σε αυτά προσφέρεται η διδασκαλία της νεοελληνικής γλώσσας ως ξένη γλώσσα και παράλληλα με τη γλώσσα προσφέρεται και μια εισαγωγή στη Νεότερη Ελληνική Λογοτεχνία και Ιστορία.
Νομίζω ότι αυτό το άνοιγμα, ιδιαίτερα στην Τουρκία στο Πανεπιστήμιο της Άγκυρας, το πρώτο τμήμα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, είχε πάρα πολύ καλές επιπτώσεις στην κοινωνία.
Απ' όλους τους τομείς, από όλες τις σχολές, αυτοί που ενδιαφέρονταν για την Ελλάδα, για την ιστορία της Ελλάδας, για το Βυζάντιο, κλπ, σε ό,τι αφορά την ελληνική κοινωνία και τον ελληνικό πολιτισμό, ήρθαν στο Τμήμα για να μάθουν ελληνικά. Ακόμα και σήμερα, αυτοί που ασχολούνται με τη βυζαντινή αρχιτεκτονική, έρχονται στο Τμήμα των Νεοελληνικών Σπουδών, για να μάθουν ελληνικά.
Η ύπαρξη των νέων ελληνικών τμημάτων έδωσε την ευκαιρία στους φοιτητές να μάθουν ελληνικά και να αποκτούν τις δικές τους γνώσεις σχετικά με τον τομέα που τους ενδιαφέρει.
Οπότε η ύπαρξη των τμημάτων είναι και το άνοιγμα στην ελληνική φιλολογία, στην ελληνική βιβλιογραφία, γεφυρώνει την Ελλάδα με την Τουρκία διδάσκοντας τη γλώσσα. Η γλώσσα είναι ένα κλειδί, ένα όχημα για να μπούμε στην ελληνική βιβλιογραφία. Η ίδρυση των νεοελληνικών τμημάτων είναι πολύ σημαντική και κάλυψε μια μεγάλη έλλειψη.
ΠτΘ: Υπάρχουν φοιτητές, φοιτήτριες που κάνουν τις διδακτορικές τους διατριβές στο τμήμα ώστε να αποτελέσουν και τη συνέχεια της λειτουργίας των τμημάτων;
D.D.: Βέβαια. Τα τμήματα αυτά αντικατοπτρίζουν και την ιδιαιτερότητα της Τουρκίας με την Ελλάδα. Σε αυτά τα τμήματα υπάρχουν οι Ρωμιοί της Πόλης, οι μουσουλμάνοι της Ελλάδας, αλλά υπάρχει και μια μερίδα των ανθρώπων οι οποίοι έμαθαν τα νέα ελληνικά εκ των υστέρων ως ενήλικες. Εγώ είμαι από αυτούς.
Το διδακτικό προσωπικό αυτών των τμημάτων, ανάλογα ο καθένας με τα ενδιαφέροντά του, αναπαράγει και επιστημονικό έργο, και επενδύει και στους φοιτητές που ενδιαφέρονται για την Ελλάδα και θέλουν να κάνουν έρευνα για την Ελλάδα. Έχουμε ένα ευρύτερο φάσμα φοιτητών που έρχονται από διάφορα τμήματα, τις Πολιτικές Επιστήμες, τη Σχολή Αρχιτεκτονικής, τους Αρχαιολόγους, τους Ιστορικούς. Είμαστε πολύ «διάσημοι» ανάμεσα στους Ιστορικούς, λόγω του ενδιαφέροντος κάλυψης της ιστορίας της Ελλάδας.
Είμαστε πολύ της μόδας σε σύγκριση με πολλά άλλα τμήματα που προσφέρουν διάφορες γλώσσες. Τα Νέα Ελληνικά είναι περιζήτητα.
«Θα συνεχίσουμε τις μελέτες μας και τη συνεργασία μας με το ΔΠΘ»
ΠτΘ: Υπάρχει πεδίο περαιτέρω συνεργασίας με το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο σε οποιονδήποτε τομέα, που αφορά τις Νεοελληνικές σπουδές, όχι μόνο στο κομμάτι της λογοτεχνίας, μιας και ειδικά το τμήμα Ελληνικής Λογοτεχνίας και το Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας, γνωρίζουν ως προς την επιλογή των φοιτητών άνθιση σήμερα.
D.D.: Είμαστε σε συνεργασία με το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο από πολύ νωρίς και θα συνεργαστούμε ακόμη πιο στενά και θα προωθήσουμε και τα προγράμματα του Erasmus για την ανταλλαγή των φοιτητών, διότι πιστεύω πως η ύπαρξη πολλών τμημάτων και η στενότερη σχέση θα καρποφορήσει, οπότε είμαστε υπέρ της συνεργασίας και θα συνεχίσουμε τις μελέτες μας και τη συνεργασία μας.
ΠτΘ: Πιστεύετε και αισιοδοξείτε, και σε ό,τι αφορά την Ελλάδα και την Τουρκία με το κλίμα που δημιουργείται, καμιά φορά και από την επικαιρότητα, η λογοτεχνία, οι τέχνες γενικότερα, μπορούν να αποτελέσουν εκείνο το όχημα, ούτως ώστε ανεξαρτήτως πολιτικών και από τις δύο πλευρές, εμείς να κατανοήσουμε το διαφορετικό και να έρθουμε κοντά;
D.D.: Συμφωνώ απολύτως, αλλά όχι μόνο αυτό. Νομίζω ότι η λογοτεχνία, η γνώση του άλλου και της γλώσσας του, μας βοηθάει να καταλάβουμε γιατί αναπαράγονται τα στερεότυπα, σε τι εξυπηρετούν, και πως πρέπει να είμαστε συνειδητοποιημένοι. Ίσως δεν είναι ποτέ δυνατόν να ξεπεράσουμε αυτά τα στερεότυπα, ίσως να ομαλοποιήσουμε τις σχέσεις -μακάρι να ξεπεραστούν βέβαια- αλλά να είμαστε συνειδητοποιημένοι σχετικά με την ύπαρξη των στερεοτύπων και να είμαστε συνειδητοποιημένοι σε αυτά που κάνουμε.
Νομίζω ότι όλο αυτό το άνοιγμα με την Ελλάδα, με την ελληνική γλώσσα και εδώ με την τουρκική γλώσσα, μας προετοιμάζει ένα πεδίο όπου να μπορούμε να αναγνωρίσουμε τον άλλον, να έχουμε μια επαφή με τον άλλον, και νομίζω ότι αυτό που θα καταλύσει ή θα διευκολύνει την κατάρρευση των στερεοτύπων είναι η επαφή με τον άλλον.
Τη στιγμή που έχουμε μια επαφή, εκτός από την ιστορική πραγματικότητα που δημιουργείται από τα σχολικά εγχειρίδια ή από τα λόγια των πολιτικών, θα έχουμε μια απευθείας επαφή με τον άλλον, και αυτή η επαφή νομίζω ότι καταργεί και τα στερεότυπα ή μαλακώνει όλη αυτή την οπτική που έχουμε με τον άλλον. Οι επιστημονικές συναντήσεις ή οι ανθρωπιστικές επαφές και οι χώροι της τέχνης μας βοηθούν να δημιουργούμε μια συναίσθηση με τον άλλον.
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
