Καρεν Κελερ «Μοιρολοι»: Ενα μυθιστορημα φεμινιστικης δυναμης και ουμανιστικης σημασιας

Από τις εκδόσεις «Ψυχογιός» καταφθάνει η μετάφραση ενός εξαιρετικού μυθιστορήματος, αποδεικνύοντας πως πρόκειται για έναν εκδοτικό οίκο που δεν παύει να στηρίζει το μεταφραστικό ελληνικό έργο στην πράξη, και να φέρνει στο αναγνωστικό κοινό μοναδικά αναγνώσματα. Ο λόγος για το «Μοιρολόι» της Κάρεν Κέλερ, το οποίο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 2019 στα γερμανικά και λίγο καιρό πριν  στα ελληνικά από την μεταφράστρια Αλεξάνδρα Παύλου. 

Το μυθιστόρημά μας αποτελείται συνολικά από 512 σελίδες και έχει ως χώρο δράσης την Ελλάδα και συγκεκριμένα το χωριό, το «όμορφο χωριό» όπως ονομάζεται, ενός νησιού. Η συγγραφέας μας βρέθηκε πράγματι στην Αμοργό δύο φορές και έκανε επιτόπια έρευνα συλλογής στοιχείων για την παρελθοντική ζωή του νησιού. Μέσα σ’ αυτήν έγινε γνωστός και ο ρόλος των μοιρολογιστρών που η ίδια αγνοούσε, με αποτέλεσμα τη συγγραφή ενός μυθιστορήματος-μοιρολογιού που αποτελείται από στροφές, και θυμίζει τα δημοτικά τραγούδια. Η μεγαλύτερη αντίθεση όμως βρίσκεται στο γεγονός πως το μοιρολόι δεν λέγεται πια από τις γνωστές μοιρολογίστρες, αλλά από την ίδια την πρωταγωνίστρια εφόσον βρίσκεται εν ζωή. Έτσι, μια τεχνική εξύμνησης του θανάτου γίνεται εδώ αφορμή εξιστόρησης της ζωής. Τελικά, ποια θα υπερισχύσει;

Ύμνος στην αγάπη και στην ελευθερία

Σ’ ένα φανταστικό νησί κάπου στις ελληνικές θάλασσες, υπάρχει ένα μοναδικό χωριό. Το όνομά του; Όμορφο Χωριό. Είναι όντως τόσο όμορφο; Το χωριό δε διαθέτει ηλεκτρικό ρεύμα, δεν έχει καταστήματα, πέρα από έναν φούρνο, ένα σιδεράδικο, έναν μύλο κι ένα καπηλειό. Ό,τι παράγει μοιράζεται από τους Πρεσβύτερους εξίσου σε κάθε οικογένεια, και οι χωριανοί ανταλλάσσουν μεταξύ τους προϊόντα και υπηρεσίες. Οι άντρες αποφασίζουν για όλα σαν ανώτερα όντα, ενώ οι γυναίκες δεν έχουν κανένα απολύτως δικαίωμα∙ καθήκον τους είναι να παντρευτούν όποιον τους επιβληθεί, να κάνουν παιδιά, να φροντίζουν τα χωράφια και το σπίτι.

Σ’ αυτή την κλειστή κοινωνία, οτιδήποτε διαφορετικό ενοχλεί και παίρνει διαστάσεις θρύλου. Όπως το «Κορίτσι». Το «Κορίτσι» το ανακαλύπτει ο ιερέας του νησιού νεογέννητο σ’ ένα καφάσι με μπανάνες, και αναλαμβάνει να το μεγαλώσει. Κι εκείνο αποδεικνύεται ξεχωριστό, έχοντας μέσα του τεράστια δίψα για ζωή, για αγάπη, για γνώση. Αλλά παραμένει μόνο. Το χωριό δεν είναι έτοιμο να κάνει την επανάστασή του. Και το «Κορίτσι» τιμωρείται βάναυσα. Δε λυγίζει, όμως. Επανακάμπτει και εκδικείται. Το όχι και τόσο Όμορφο Χωριό καίγεται όμορφα. Και το «Κορίτσι» ανοίγει τα φτερά του για νέους τόπους.

Ένα μυθιστόρημα στα ίχνη της «Ιστορίας της Θεραπαινίδας» της Μάργκαρετ Άτγουντ σε μετάφραση του Αύγουστου Κορτώ (εκδ. «Ψυχογιός», 2018), ένας ύμνος στην αγάπη, στην ελευθερία, στη φύση και στις ανθρώπινες αξίες.

Στο προσκήνιο… μιας διαχρονικής ανθρωπογεωγραφίας

Από την πρώτη κιόλας σελίδα του το κείμενο μας καθηλώνει τόσο με την περιγραφή του τόπου, όσο και με τις αναφορές σχετικά με τα πρόσωπα. Το πρώτο πρόσωπο της αφήγησης σε συνδυασμό με το όνομα της πρωταγωνίστριας που είναι «Το κορίτσι», εντείνουν την αοριστία με αποτέλεσμα την συνολική ταύτιση των αναγνωστών με την ηρωίδα μας. Διαβάζουμε τα παρακάτω:

«Το χωριό μας έχει όνομα, το λένε Όμορφο Χωριό, και σ’ αυτό υπάρχει ένας πέτρινος δρόμος με μια στροφή. Ο δρόμος λέγεται Δρόμος, ξεκινάει καταμεσής του χωριού και τελειώνει μετά τη στροφή. Η στροφή λέγεται Στροφή. Στη στροφή βρίσκεται η πλατεία με το πηγάδι, με τα γέρικα δέντρα, με την εστία για την πυρά και τον πάσσαλο. Στη στροφή κάθονται οι μαυροφορεμένες γριές. Από δω πάνω δεν τα βλέπεις και πολύ καλά όλα αυτά, αλλά δε χρειάζεται κιόλας άμα είσαι εγώ, καθώς τότε είσαι έτσι κι αλλιώς ποτισμένος από το χωριό ως το μεδούλι σου, τις φλέβες σου, τα όνειρά σου. Το χωριό μας έχει χίλια μάτια, που τα βλέπουν όλα, όλα, όλα. Το χωριό μας έχει μύτες που χώνονται ως την ψυχή σου, που ρου-φάνε από μέσα σου και το τελευταίο μυστικό σου. Κι ό,τι δε βλέπουν τα μάτια κι ό,τι δε μυρίζουν οι μύτες το ακούνε τα αυτιά.

Το χωριό μας έχει εκατοντάδες στόματα που φαφλατίζουν, σφυρίζουν μέσα από τα δόντια τους, κροταλίζουν και ψιθυρίζουν ασταμάτητα. Διαδίδουν όλα όσα ξέρουν τα μάτια, η μύτη και τα αυτιά, απλώς τα αλλάζουν λιγουλάκι, προσθέτουν κάτι καινούργιο ή αφαιρούν κάτι αχρείαστο κι ό,τι απομένει το μεταφέρουν έως την τελευταία γωνιά. Λένε πως το χωριό μας είναι το ομορφότερο απ’ όλα τα χωριά. Εγώ, όμως, δε γνωρίζω κανένα άλλο χωριό, κανένας εδώ δε γνωρίζει κάποιο άλλο χωριό, και πώς να συγκρίνεις τότε. Τα πάντα εδώ έχουν όνομα, μονάχα εγώ δεν έχω».

«Το κορίτσι» από τη μια νιώθει εγκατάλειψη και μοναξιά και από την άλλη έχει πρωταγωνιστικό ρόλο στην παρακολούθησή της από το χωριό. Μια ηθογραφική αναφορά των κατοίκων ενός φανταστικού χωριού, οι οποίοι μοιάζουν να σηκώνουν το βάρος της αναζήτησης πληροφοριών για κάθε συγχωριανό τους, πόσω μάλλον για ένα κορίτσι ορφανό, το οποίο πρέπει να ’ρθει αντιμέτωπο τώρα με ένας είδος τοπικής δικαιοσύνης. Όμως «το κορίτσι» της Κάρεν Κέλερ δηλώνει σε τόνο παραινετικό: «Το δικό μου μοιρολόι πρέπει να το τραγουδήσω εγώ η ίδια στον εαυτό μου. Δεν μπορώ να περιμένω ώσπου να πεθάνω –μιας και, αλλιώς, δε θα έχω υπάρξει στη ζωή. Και τους γνέφω, χαμογελάω, συνεχίζω τον δρόμο μου, μουρμουρίζω το τραγούδι μου, και το δίχτυ με τα αυγά ταλαντεύεται επικίνδυνα».

Απ’ ό,τι φαίνεται στο μυθιστόρημά μας υπερισχύει η ζωή και το μοιρολόι «του κοριτσιού» εμείς οι αναγνώστες, ιδίως οι γυναίκες, (πρέπει) το ακούμε καλύτερα!

Κάρεν Κέλερ «Η κεντρική ηρωίδα θέτει απαιτήσεις για μια ισότιμη ζωή»

Η ίδια η συγγραφέας στο blog του «Ψυχογιού» αναφέρεται στην αφορμή της έμπνευσής της, στο συνολικό χρόνο ολοκλήρωσης του βιβλίου, στις αναγνωστικές του ερμηνείες αλλά και στην πραγματικότητα της (αν)ισότητας των δυο φύλων στη Γερμανία όπως τη βιώνει η ίδια. Διαβάζουμε τα εξής:

«Η έμπνευση για το “Μοιρολόι” με κατέκλυσε παντελώς απροσδόκητα στην Ελλάδα. Χρωστώ πάρα πολλά στους ανθρώπους που με συνόδευαν, βοηθώντας με να φτάσω τη δουλειά μου λίγο παραπέρα, χρωστώ πάρα πολλά στην ελληνική κουλτούρα, στην εγκαρδιότητα και τη δεκτικότητα των ανθρώπων που είχα το προνόμιο να γνωρίσω. Και είμαι ευγνώμων για όλες εκείνες τις ιστορίες που οι άνθρωποι μοιράστηκαν μαζί μου, ιστορίες που πολλά στοιχεία τους εντάχθηκαν στο μυθιστόρημα. Πιθανόν πάρα πολλά.. Συνολικά, η συγγραφή του μυθιστορήματος διήρκεσε τρία χρόνια. Άφηνα το γραπτό στην άκρη ξανά και ξανά, το ξαναδούλευα ξανά και ξανά, και κατόπιν συνέχιζα να γράφω.

Πολλοί κάνουν μια φεμινιστική ανάγνωση του μυθιστορήματος. Εγώ κάνω και μια ουμανιστική ανάγνωση. Η κεντρική ηρωίδα θέτει απαιτήσεις για μια ισότιμη ζωή και συνάμα εξετάζει λεπτομερώς τις υπάρχουσες εξουσιαστικές δομές. Από τη θρησκεία, τους νόμους, μέχρι τις αιωνίως ισχύουσες παραδόσεις. Σημαντικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία διαδραματίζουν η ισότιμη πρόσβαση στη μόρφωση, η αποδοχή από την κοινότητα και η αγάπη/αναγνώριση που σου δείχνει ένας άλλος άνθρωπος.

Ζω σε μια μεγαλούπολη της Γερμανίας, θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς πως το μυθιστόρημα είναι πολύ μακριά από την πραγματικότητα της ζωής μου. Δεν είναι όμως, διότι οι μηχανισμοί που δρουν στο Μοιρολόι είναι οι ίδιοι που δρουν και στη δική μου κοινωνία: Ισοτιμία στην εργασία; Χα χα! Ίσες απολαβές; Χα χα! Η Γερμανία βρίσκεται πολύ πίσω από πάρα πολλές ευρωπαϊκές χώρες! Ισότιμη εκπροσώπηση σε ακαδημαϊκούς κλάδους; Σε καμία περίπτωση! Καθημερινά, ένας άντρας προσπαθεί κάπου στη Γερμανία να σκοτώσει τη σύντροφό του ή την πρώην σύντροφό του. Κάθε τρίτη μέρα, ένας άντρας το καταφέρνει. Παρ’ όλα αυτά, η πολιτική δε μιλά για γυναικοκτονίες. Στο διαδίκτυο υπάρχουν φόρουμ με μισογυνικό περιεχόμενο. Ηλεκτρονικά παιχνίδια με βιασμούς. Νεότερες έρευνες δείχνουν μάλιστα συνάφεια μεταξύ του μισογυνισμού και της ακροδεξιάς ιδεολογίας. Και γι’ αυτό τιμώ τόσο πολύ την Ελληνίδα δικαστή Μαρία Λεπενιώτη! Μου δίνει ελπίδα, την οποία χρειαζόμαστε οι γυναίκες παντού στον κόσμο».

Λίγα λόγια για τη «μοιρολογίστρα» Κάρεν Κέλερ

Η Κάρεν Κέλερ σπούδασε θέατρο και εργάστηκε στον χώρο αυτό δώδεκα χρόνια. Σήμερα ζει στο Αμβούργο και γράφει θεατρικά έργα, σενάρια και μυθιστορήματα. Το 2017 έλαβε την υποτροφία “Grenzgänger” από το Ίδρυμα “Robert Bosch” και το 2018 κέρδισε την υποτροφία εργασίας του “German Literature Fund” για το «Μοιρολόι», το οποίο βρέθηκε στη μακρά λίστα των υποψηφιοτήτων για το “German Book Prize” 2019. Η Κάρεν επισκέπτεται πολύ συχνά την Ελλάδα, την οποία υπεραγαπά.

*Η Γεωργία Ντεμίρη είναι φιλόλογος και διδακτορική φοιτήτρια στο ΤΕΦ/ΔΠΘ.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.