Ο εορτασμος της επετειου της ενσωματωσης της Κομοτηνης στο ελληνικο κρατος και το Τμημα Ιστοριας και Εθνολογιας

Του Μανόλη Γ. Βαρβούνη*

Το Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του ΔΠΘ, από την αρχή ήδη της ακαδημαϊκής δραστηριότητάς του (1990-1991), έδωσε μεγάλη σημασία στην ενεργό συμμετοχή του στην πνευματική και επιστημονική ζωή της πόλης όπου ιδρύθηκε, της Κομοτηνής, συμμετέχοντας σε ανάλογες δραστηριότητες και συνεργαζόμενο πάντοτε με τους αντίστοιχους φορείς της. Και βέβαια, στο πλαίσιο αυτό, δεν θα μπορούσε να μην τιμήσει δεόντως την επέτειο της ενσωμάτωσης της Κομοτηνής και της περιοχής της στο ελεύθερο ελληνικό κράτος, την οποία εορτάζουμε στις 14 Μαΐου κάθε χρονιάς, και βέβαια σε όλο το εύρος των εκδηλώσεων των «Ελευθερίων», τα οποία από την καθιέρωσή τους ήδη αποτελούν βασικό παράγοντα ιστορικής μνήμης, πατριωτικής ανάτασης και πολιτισμικής δημιουργίας για την πόλη μας και τους κατοίκους της.

Συχνά λοιπόν καθηγήτριες και καθηγητές του Τμήματός μας υπήρξαν ομιλητές στην κεντρική επετειακή διάλεξη που διοργανώνει ο Δήμος Κομοτηνής το βράδυ της  παραμονής, στις 13 Μαΐου, μετά την υποδοχή της εικόνας της Παναγίας της Φανερωμένης από τη μονή Βαθυρρύακος, τη λιτάνευσή της και τον πανηγυρικό εσπερινό που ακολουθεί. Να σημειωθεί επίσης ότι καθηγητές του Τμήματός μας επιμελήθηκαν και συνέγραψαν τα κείμενα που συγκρότησαν το επετειακό τεύχος του γνωστού περιοδικού «Ε – Ιστορικά» 30 με ειδικό τίτλο «Η ενσωμάτωση της Θράκης», το οποίο εκτύπωσε και προσέφερε η αθηναϊκή εφημερίδα «Ελευθεροτυπία» (11 Μαΐου 2000). Παραλλήλως, με μέριμνα του Αναπλ. Καθηγητή του Τμήματός μας κ. Γεωργίου Τσιγάρα και του Εργαστηρίου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Ερευνών που διευθύνει, οργανώθηκε το 2019 στην Ξάνθη η «Ζ΄ Επιστημονική Συνάντηση «Θράκη: νεότερη περίοδος – κοινωνία» (11 Δεκεμβρίου 2019), στο Ίδρυμα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης και σε συνεργασία με το Πολιτιστικό και Αναπτυξιακό Κέντρο Θράκης  και την Εφορία Αρχαιοτήτων Ξάνθης, όπου αναπτύχθηκαν διάφορες επιπτώσεις της ενσωμάτωσης στον κοινωνικό, οικονομικό και πολιτισμικό βίο των Θρακών.

Επίσης, να σημειωθεί ότι το Τμήμα μας, μαζί με τον Δήμο Κομοτηνής ως επισπεύδοντα φορέα, αλλά και την Ιερά Μητρόπολη Μαρωνείας και Κομοτηνής και την Εφορία Αρχαιοτήτων Ροδόπης συνδιοργανώνει το Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο «Η Κομοτηνή και η περιοχή της: από την αρχαιότητα έως την εγκατάσταση των προσφύγων της Μικρασιατικής Καταστροφής», που προγραμματίζεται να συγκληθεί στην Κομοτηνή, από τις 13–15 Νοεμβρίου 2020, στο πλαίσιο του εορτασμού της επετείου των 100 χρόνων από την ενσωμάτωση της Θράκης στο ελληνικό κράτος (1920–2020). Τέλος, να σημειωθεί εδώ η συνδιοργάνωση με το Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης του Διεθνούς Συνεδρίου «Αλεξανδρούπολη: η ιστορία της πόλης και της περιοχής της», το οποίο είχε προγραμματιστεί για το διάστημα 27–29 Μαρτίου 2020, αναβλήθηκε λόγω της πανδημίας και πρόκειται να πραγματοποιηθεί προσεχώς, που και πάλι είχε ως αφετηρία την εκατονταετηρίδα της ενσωμάτωσης της Θράκης.

Και βέβαια, πολλοί καθηγητές του Τμήματος, όπως ο Επίκ. Καθηγητής Ιω. Μπακιρτζής, υπήρξαν, όλα αυτά τα χρόνια, ομιλητές σε ανάλογες εκδηλώσεις τοπικών συλλόγων και φορέων, σχετικά με τα γεγονότα και τις επιπτώσεις της ενσωμάτωσης. Ειδικότερα μάλιστα ο κ. Μπακιρτζής έχει ασχοληθεί επισταμένως με τη νεώτερη θρακική ιστορία. Θυμίζω το πρόσφατο βιβλίο του «Ο νότιος Έβρος σε μετασχηματισμό (τέλη 19ου – αρχές 20ού αι.) – Η αγροτική Μάκρη και ο κόμβος του Ντεντέαγατς στην ύστερη οθωμανική περίοδο» (Θεσσαλονίκη 2019), που με μεγάλη επιτυχία παρουσιάσαμε στην Αλεξανδρούπολη λίγο πριν την αναστολή των εκδηλώσεων λόγω της πρόσφατης πανδημίας. Κυρίως δε το βιβλίο του «Η Δυτική Θράκη στη μετάβαση (1913–1920). Ιστορική ανασκόπηση μέσα από σύγχρονες της εποχής πηγές – κυρίως γαλλικές» (Θεσσαλονίκη 2016), στο οποίο με βάση τη συστηματική μελέτη των πηγών ανέδειξε τις προθέσεις της αποικιοκρατικής γαλλικής πολιτικής στην ευρύτερη περιοχή, αλλά και τις δυνάμεις και τις διεργασίες που διαμόρφωσαν τις προϋποθέσεις και τις συνθήκες, που τελικά οδήγησαν στην ενσωμάτωση της Θράκης στο ελληνικό κράτος.

Φέτος, με την ευκαιρία του εορτασμού των εκατό χρόνων από την ενσωμάτωση της Κομοτηνής και της περιοχής της στο ελληνικό κράτος, η Αναπλ. Καθηγήτρια του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας κα Ελπίδα Βόγλη συνέγραψε ένα βιβλίο, το οποίο εξέδωσε σε μια καλαίσθητη και άριστης επιμέλειας, από τον συνάδελφο κ. Γ. Τσιγάρα, έκδοση η Ιερά Μητρόπολη Μαρωνείας και Κομοτηνής, με τίτλο «Η 14η Μαΐου της Κομοτηνής έναν αιώνα μετά…» (Κομοτηνή 2020, σελ. 141). Στον πρόλογό του, ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Μαρωνείας και Κομοτηνής κ. Παντελεήμων (σ. 9-10) εξηγεί τις αφορμές και τις σκέψεις που οδήγησαν στην ανάθεση της συγγραφής και στην ανάληψη της έκδοσης του βιβλίου αυτού, υπογραμμίζοντας τόσο την ανάγκη δημιουργίας επιστημονικού και απροκατάληπτου επιστημονικού λόγου, όσο και τον ρόλο της τοπικής Εκκλησίας στην προβολή της επετείου και της σημασίας της. Ήδη στις εισαγωγικές σκέψεις της στον τόμο (σ. 11-20), η κα Βόγλη αναφέρεται στην οπτική που υιοθετεί και στα ζητούμενα της σχετικής έρευνας, οριοθετώντας τα ιστορικά και τα επιστημονικά πλαίσια στα οποία κινείται η μελέτη της.

Ακολουθεί το πρώτο μέρος της μελέτης, με τίτλο «Από το Ανατολικό Ζήτημα στο Θρακικό: ζητήματα ορολογίας και μεθοδολογίας» (σ. 24-37), στο οποίο η κα Βόγλη θέτει τα όρια, προσεγγίζει και αναλύει τη γενικότερη ιστορική συγκυρία και βάζει τις βάσεις ορισμένων μεθοδολογικών αρχών, υπό το φως των οποίων μπορούν τα γεγονότα να ερμηνευθούν επαρκώς. Ας μου επιτραπεί εδώ μια μάλλον συμβολική συμπλήρωση: το διώροφο οίκημα της φωτογραφίας στη σελίδα 33 (αρ. 18) δεν έμενε μόνο ο Δήμαρχος Κομοτηνής Δημ. Μπλέτσας (1934–1967), αλλά στεγάστηκε μόλις ιδρύθηκε και το Τμήμα μας, μέχρι να μεταφερθεί στην Πανεπιστημιούπολη της Κομοτηνής.

Στη συνέχεια, παρατίθεται ένα κεφάλαιο με τίτλο «Στον “δρόμο” προς τη Γκιουμουλτζίνα… τα γεωγραφικά αδιέξοδα της διπλωματίας» (σ. 40-58), όπου περιγράφονται η διεθνής διπλωματική κατάσταση και οι ανάλογες συνθήκες, που αποτέλεσαν το υπόβαθρο των γεγονότων του 1920, οι ισορροπίες και οι ανακατατάξεις τους, οι συνθήκες, οι συμμαχίες και οι συμφωνίες. Ακολουθούν τα σχετικά με το ζήτημα «Τα “όρια του ελληνισμού” και η Θράκη: διλήμματα στο γύρισμα του αιώνα» (σ. 60-87), όπου εξετάζεται το πολυσυζητημένο θέμα των ορίων του Ελληνισμού, όπως κατά καιρούς γίνονταν αντιληπτά, και συνακολούθως της γεωγραφικής ταυτότητας του Έξω Ελληνισμού και των επιπτώσεων που αυτές οι ζυμώσεις είχαν στη διαμόρφωση της ελληνικής πολιτικής και της αντίστοιχης κοινής γνώμης.

Το επόμενο κομμάτι, με τίτλο «Από τον Μακεδονικό… στον παράλληλο Θρακικό Αγώνα» (σ. 90-107), αναφέρεται στην κατάσταση που επικρατούσε στον Ελληνισμό της Μακεδονίας και της Θράκης, τις διαδοχικές πολιτικές αλλαγές και τις ανάλογες εδαφικές αναπροσαρμογές, τις προσφυγές, τα βάσανα και τις ταλαιπωρίες των ομογενών μας και τις αντιδράσεις τους απέναντι στις εκάστοτε αλλαγές. Και προετοιμάζει η ιστορική αυτή αφήγηση το επόμενο, το κύριο και τελευταίο κομμάτι του βιβλίου, που έχει ως τίτλο «… “απελευθερώσαμε” την Κομοτηνή» (σ. 112-141), όπου γίνεται συστηματική αναφορά στα γεγονότα, τις διοικητικές και εθνολογικές παραμέτρους και συνισταμένες, στη θέση των Γάλλων, στις μεθοδεύσεις και τις βιαιότητες των Βουλγάρων που διεκδικούσαν την κυριαρχία τους στη Θράκη, και στις αντιδράσεις των συμμάχων της Ελλάδας γενικότερα, αλλά και στις άμεσες συνέπειες της ενσωμάτωσης της Κομοτηνής και της περιοχής της στο ελληνικό κράτος, που σήμανε την αρχή μιας νέας περιόδου στην ιστορική διαδρομή του τόπου.

Όπως και προηγουμένως ανέφερα, το βιβλίο κοσμείται από χάρτες και ιστορικές φωτογραφίες, που προέρχονται από τις συλλογές των Α. Βακιάνη, Κ. Κατσιμίγα, Χ. Χατζηπέμου και Δ. Λούπη, αλλά και από φωτογραφίες εντύπων, εφημερίδων και ιστορικών τεκμηρίων, που αναφέρονται στην εποχή της ενσωμάτωσης. Και ο συνδυασμός εποπτικού υλικού, παραθέσεων από τις πηγές και κειμένων βοηθά τον αναγνώστη να κατανοήσει τη συγκεκριμένη ιστορική συγκυρία, αλλά και να αντιληφθεί την προέκταση των γεγονότων στο μέλλον, ως παραγόντων που συνδιαμόρφωσαν και το σημερινό πρόσωπο της πόλης, όπως και η ευρηματική σύνθεση του εξωφύλλου υπαινίσσεται.

Αξίζουν θερμά συγχαρητήρια στην Ιερά Μητρόπολη Μαρωνείας και Κομοτηνής, και στον οτρηρό και ρέκτη Αρχιερέα της, τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Μαρωνείας και Κομοτηνής κ. Παντελεήμονα, για την ιδέα και την πραγμάτωσή της. Η τοπική μας Εκκλησία στέκεται αρωγός κάθε καλής προσπάθειας του Τμήματός μας, αλλά και του πανεπιστημίου μας γενικότερα, με πνεύμα ευρύ και προοπτική ελεύθερης έκφρασης του επιστημονικού λόγου, αρετές που συνδυάζονται με τη σταθερή προάσπιση της παράδοσης και των αξιών που στήριξαν, και συνεχίζουν να στηρίζουν, το Γένος στη διαχρονική πορεία του. Συγχαρητήρια επίσης αξίζουν στον επιμελητή της έκδοσης  Γ. Τσιγάρα και στη συγγραφέα κα Ελπίδα Βόγλη, η οποία με το βιβλίο της αυτό συνεχίζει τη σχέση του Τμήματός μας, του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας με την πόλη που το φιλοξενεί, την Κομοτηνή.

Μια σχέση που ευελπιστώ ότι προσεχώς πρόκειται να γεννήσει πολλά και σημαντικά ακόμη αποκτήματα για την τοπική και την ελληνική ευρύτερα βιβλιογραφία, στους τομείς της ιστορίας και του πολιτισμού.

*Ο Μανόλης Γ. Βαρβούνης είναι Καθηγητής Λαογραφίας και Πρόεδρος του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας του ΔΠΘ

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.