Ο Εμφυλιος στη Θρακη, μεσω του «Τυχερου» του Κωστα Καβανοζη, εγγραφεται στην ελληνικη λογοτεχνια του Εμφυλιου

Το «Τυχερό» του συντοπίτη Κώστα Καβανόζη, τα λογοτεχνικά έργα του οποίου περιμένουμε πάντοτε πώς και πώς για τον λόγο ότι γνωρίζουμε πλέον ότι κάθε φορά και κάτι νέο με το ύφος του, τον τρόπο με τον οποίο αφηγείται την ιστορία του, θα έχει να παρουσιάσει, το «Τυχερό» ήρθε λοιπόν για να επαληθεύσει για μια ακόμη φορά, την πεποίθησή μας ότι ο συγγραφέας Καβανόζης δεν εφησυχάζει ως προς τα της μορφής, του λογοτεχνικού του ύφους, ποτέ. Έτσι συμβαίνει κι εδώ, αφού σ’ αυτό το μυθιστόρημα από την άποψη της μορφής έχουμε, το βλέπουμε σε κάθε του σελίδα, ένα μυθιστόρημα ντοκουμέντων, ένα μυθιστόρημα δηλαδή οι λέξεις, το βασικό υλικό του οποίου δεν είναι του συγγραφέα, αλλά των πληροφορητών του, των αρχείων που μελετά, των σελίδων των βιβλίων και των ρεπορτάζ των εφημερίδων που αυτός αποδελτιώνει, σίγουρα για κάποιον λόγο, για να απαθανατίσει τη δική του λογοτεχνική άποψη για ένα συγγραφικό του θέμα, επιλέγοντας  τρόπους αντικειμενικούς: ντοκουμέντα, τεκμήρια και μαρτυρίες.
Ποιος είναι όμως ο λόγος συγγραφής του «Τυχερού» και γιατί η συγκεκριμένη υφολογική επιλογή του συγγραφέα;

Το «Τυχερό» εστιάζει στην τραγικότητα της ζωής των απλών ανθρώπων, που εγγράφεται, πάντοτε σχεδόν, και κατ’ επανάληψη στο μυθιστόρημα μια με την προσφυγιά του 1922 και μια με τη μετεμφυλιακή αναγκαστική έξοδο κομμουνιστών αγωνιστών, εξαιτίας των αποφάσεων όσων διαμορφώνουν  επισήμως την ιστορία, τα σύνορα και τις τύχες χωρών και λαών.  

Τραγικότητα της ανθρώπινης ζωής στον χρόνο που στο «Τυχερό» του Καβανόζη υποφώσκει σταθερά και κατ’ επανάληψη στις ζωές των ηρώων του, των κατοίκων π.χ. του Ιμπρίκ Τεπέ, της Ιμβράσου, του αρβανιτόφωνου χωριού της Ανατολικής Θράκης, οι κάτοικοι του οποίου ήταν, όπως αναγράφεται στο μυθιστόρημα, θρακιώτες που μετοίκησαν στην Ήπειρο και ξαναγυρίζοντας έγιναν ξανά θρακιώτες και δη ανατολικοθρακιώτες.

Διαρκής τραγικότητα που επιβεβαιώνεται σε κάθε επιμέρους μικρή ή μεγάλη ιστορία που φιλοξενείται στο «Τυχερό» και αφορά είτε στην αναγκαστική έξοδο των ελληνόφωνων, αρβανιτόφωνων και τουρκόφωνων χριστιανών από τα χωριά της Ανατολικής Θράκης το 1922, είτε στις διασπάσεις και τη συμμετοχή και στα δυο αντίπαλα μέτωπα του Εμφυλίου μελών της ίδιας οικογένειας, όπου από τύχη ο καπετάνιος Λουκάς-Βαγγέλης  Βολοβότσης  δεν έρχεται αντιμέτωπος σε μάχη με τον αδελφό του που μάχεται με τον Εθνικό στρατό, είτε στην αφοσίωση μέρους εβριτών στην ιδέα της ΕΑΜικής αντίστασης, στη στράτευσή τους στον Δημοκρατικό Στρατό και τη συμμετοχή τους στα μέτωπα του Γράμμου και του Βιτσίου, στην αναγκαστική μετακίνησή τους, την πολιτική τους εξορία, σε χώρες του πρώην υπαρκτού σοσιαλισμού και στη συγκεκριμένη περίπτωση, στην Ουγγαρία, ή σε φυλακίσεις και εξορίες λόγω πολιτικών φρονημάτων εντός της ελληνικής επικράτειας, στο Σουφλί ή το Τρίκερι, ή ακόμη και στης μοίρας τα γραμμένα, όπως συμβαίνει με τον 19χρονο Γιώργο Βολοβότση, που σκοτώνεται με την πτώση της μοιραίας «bad» Ντακότα της Ο.Α. το 1959, κατά την πτώση της οποίας «εψήθησαν» όλοι.

Διαρκής τραγικότητα της ανθρώπινης ζωής σε όλες της τις εκφάνσεις, εκφάνσεις συνήθως στο ύψος των ανθρώπων, από τον αλκοολισμό του Βαγγέλη Βολοβότση μέχρι να ‘ρθει η Ευανθούλα στο Μπελογιάννης μέχρι το διαρκώς καθαρό λευκό πουκάμισό του, που το έπλενε κάθε βράδυ, ή των εξορίστων στο Τρίκερι γυναικών όπως η Ρόζα Ιμβριώτη, όπου σε καμιά φωτογραφία δεν αποτυπώνονται στα πρόσωπά τους κακουχίες και στενοχώρια, κι αυτό από έγνοια για τους αποδέκτες των φωτογραφιών, εκφάνσεις αλλά και εκφράσεις όλες τους ανθρώπων που η πίστη στην αξιοπρέπεια και στις αξίες ήταν προσωπική τους υπόθεση.

Πρωταγωνίστρια στο πέμπτο μυθιστόρημα του Κώστα Καβανόζη λοιπόν η ανθρώπινη ζωή, που υφίσταται τους κραδασμούς της επίσημης ιστορίας και καθορίζεται από αυτούς, αλλά και η ζωή υπό την επίδραση και την επιρροή του μοιραίου, που εξηγείται μεν ρεαλιστικά, όπως και η πτώση της Ντακότα στο Κακοσάλεσι με τα διαρκή ατυχήματα στο αριστερό φτερό που αποκολλήθηκε, αλλά εξακολουθεί να ορίζεται και από ακατανόητους ακόμη μηχανισμούς, όπως το σωτήριο για κάποιους –όχι όλους όμως– ήρωες που διεσώθησαν, προαίσθημα.

Η ανθρώπινη ζωή των απλών καθημερινών ανθρώπων και μάλιστα μέσα από τον δικό τους ακριβώς λόγο, αφού ο συγγραφέας φτιάχνει το μυθιστόρημά του με τον λόγο τους όπως απόκειται στις μαγνητοφωνημένες, όπως λέει, συνομιλίες μαζί τους, δηλώνοντας από την αρχή ακόμη του μυθιστορήματός του ότι «όλα τα πρόσωπα του μυθιστορήματος υπήρξαν, όλα τα λόγια ειπώθηκαν και όλα τα γεγονότα συνέβησαν», δήλωση εν είδει μότο, που συνοδεύεται στην επόμενη σελίδα από τη ρήση του Λούντβιχ Βιτγκενστάιν «ο κόσμος είναι όλα όσα συμβαίνουν», όλα δηλαδή όσα ζουν οι προσωπικότητες-ήρωες του μυθιστορήματος, οι ήρωες-υποκείμενά του, έρμαια της μοίρας και  της  ιστορίας.

Και όχι μόνο με τον δικό τους λόγο, αλλά και με τον λόγο δημοσιογράφων, όπως αποτυπώνεται στα ρεπορτάζ τους για την «bad» Ντακότα που έπεσε, κι ακόμη τον λόγο συγγραφέων που υπογράφουν αυτοβιογραφικά ή ιστορικά βιβλία όπως ο Δημήτρης Καβανόζης, θείος του συγγραφέα, η Τασούλα Κεφαλέλη, ο Ευάγγελος Αυδίκος και ο Στέφανος Στεφάνου, αλλά και τον λόγο των αρχείων που μελετά ο συγγραφέας όπως τα Αρχεία Εμφυλίου Πολέμου του ΓΕΣ, τα Δελτία Δράσης του Δημοκρατικού Στρατού ή οι Εκθέσεις του ΚΚΕ.

Ο Καβανόζης διηγείται λοιπόν όλα όσα συμβαίνουν στον κόσμο, και μάλιστα με τον τρόπο που ο καθένας αντιλαμβάνεται ότι συμβαίνουν, δηλώνοντας ότι τίποτα στο μυθιστόρημα δεν είναι φανταστικό, πλαστό, εκτός από την πλοκή τους, τον τρόπο με τον οποίο παρατίθενται από τον ίδιο στις σελίδες του λογοτεχνήματός του, που δηλώνει όμως ότι είναι μυθιστόρημα, και περί του οποίου ως αποτελέσματος επινόησης του συγγραφέα του, στη σελ. 256 του «Τυχερού» διαβάζουμε τα εξής:
«Χαρακτηριστικές της πορείας την οποία ακολούθησε… είναι οι μαρτυρίες τόσο των Στέλλας Δανιήλ και Λευκής Καραγεωργίου (γέν. 1951) –μαθήτριας επίσης της θείας και εν ενεργεία ιατρού ρευματολόγου στη Βουδαπέστη κατά τη στιγμή της συνομιλίας μας–, όσο και της Τάνιας Σύρου, αποσπάσματα των οποίων παρατίθενται ακολούθως υπό μορφή διαλόγου, με την επισήμανση βεβαίως –χάριν της αληθείας– ότι ο συγκεκριμένος διάλογος στην πραγματικότητα ουδέποτε διεξήχθη».

Κάθε μυθιστόρημα όμως, κάθε έργο της έντεχνης δημιουργίας, ακόμη κι αν αυτή συντίθεται από τον λόγο καθημερινών ανθρώπων, τις αφηγήσεις καθημερινών ανθρώπων, τις μαρτυρίες τους, δεν παύει να συνδιαλέγεται προσωπικά με τον κάθε επιμέρους αναγνώστη του, ακόμη και αν υπάρχουν αντικειμενικές, επιστημονικές υπό μία άποψη, αναγνώσεις του.

Το συγκεκριμένο υπερσυμπυκνωμένο, για μια ακόμη φορά, μυθιστόρημα του Κώστα Καβανόζη, προσωπικά μας γοήτευσε όχι μόνο για όσα κομίζει σε επίπεδο ύφους και λογοτεχνικού ήθους, αλλά και για όσα μαρτυρά για τις τύχες των ανθρώπων, και στη συγκεκριμένη περίπτωση των θρακιωτών, στον Εμφύλιο.

Έναν Εμφύλιο, ισχυρό θέρετρο του οποίου υπήρξε και η Θράκη, και ο Έβρος, και όπου κι εδώ υπήρξαν μαζικές ροές αγωνιστών προς το Γράμμο και το Βίτσι, καπεταναίοι κομμουνιστές, όπως ο Ευάγγελος Βολοβότσης-Λουκάς, αδελφοκτόνες μάχες, όπως αυτές που καταγράφεται ότι έγιναν στην περιοχή του Τυχερού ή ξακουστές μάχες «τελικής εκκαθάρισης», όπως αυτή των Μεταξάδων, με την οποία έκλεισε ο Εμφύλιος στον Έβρο –«από σύνολο  1378 μαχητών και στελεχών μόλις και μετά βίας γλύτωσαν κακήν κακώς 420-450», αναγράφεται στο «Τυχερό»–, ακούσια παλληκαριών υπαγωγή στις τάξεις του Δ.Σ., ροή παιδιών προς τις παιδουπόλεις της Φρειδερίκης, αλλά προς τις χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ, ΜΑΥΔΕΣ και καταστολή, στρατοδικεία και φυλακίσεις και εξορίες κομμουνιστών, και, τέλος, αναγκαστική έξοδος των πολιτικών εξορίστων –κι από εδώ έφυγε η «μισή πατρίδα», όπως γράφει ο επίσης βιώσας την ξενιτιά για λόγους πολιτικούς Μιχάλης Γκανάς– για τον Βορρά, όπου ιδρύονται χωριά σαν το Μπελογιάννης στην Ουγγαρία.

Για όλα ετούτα και τη θέση που αποδίδει για τα συμβάντα του  Εμφυλίου στη Θράκη στην ελληνική λογοτεχνία του Εμφυλίου, όπου η Θράκη έχει τον τόπο της για πρώτη φορά, και μάλιστα με τέτοια μορφή –μυθιστόρημα ντοκουμέντων– που να δηλώνει εκ μέρους του συγγραφέα το αχρείαστο της πλαστής(μυθιστορηματικής)γραφής, αφού η φρικτή τραγικότητα της πραγματικότητάς του, την υπερβαίνει, θεωρούμε το «Τυχερό» του Κώστα Καβανόζη εξαιρετικό συγγραφικό επίτευγμα, γοητευτικότατο στην καταβύθιση για την εμβάθυνση στην ανθρώπινη μοίρα, που επιτάσσει να ζήσουμε όσα μας τυχαίνουν αλλά και όσα έξωθεν έρχονται και συμβαίνουν, βρίσκοντάς μας.

Ολόκληρο το ένθετο αφιέρωμα από τη βιβλιοπαρουσίαση εδώ
Αναλυτικό ρεπορτάζ από τη βιβλιοπαρουσίαση εδώ

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.