Βασω Τζαμπαζλη, φιλολογος

Αγαπητοί προσκεκλημένοι,*

Θα ήθελα και εγώ με την σειρά μου να ευχαριστήσω τον Π. Φ αλλά και την κ. Τζένη Κατσαρή για την τιμή που μου έκαναν να συμπαρουσιάσω αυτό το υπέροχο Ταξίδι στην ιστορία των Καρυδιωτών και να τιμήσω τον ακαταπόνητο δάσκαλο για αυτό το βιβλίο που αποτελεί για αυτόν έργο ζωής.

Ο Πέτρος Φιλιππίδης, ο δάσκαλος που όλοι γνωρίσαμε στο 2^ο Δημοτικό Σχολείο Κομοτηνής, ορμώμενος από την επιθυμία του να διασώσει την κληρονομία των προγόνων του αλλά και συγχρόνως να αφήσει στους μεταγενέστερους στοιχεία από το δικό τους παρελθόν προχώρησε στη συγγραφή αυτού του βιβλίου, που αφορά την ιστορία της Καρυδιάς από το 1922 και μετά, με μερικές αναφορές στα προηγούμενα χρόνια που το χωριό κατοικούνταν από Βουλγάρους. Ο ίδιος, όπως χαρακτηριστικά λέει, το θεώρησε «χρέος» (σελ. 16) προς τους προγόνους του αλλά και υποχρέωση προς όλους τους Καρυδιώτες.

Το παρόν βιβλίο δημοσιεύτηκε το 2021, είναι, όμως, αποτέλεσμα προσπάθειας 20 χρόνων. Τόσα χρόνια χρειάστηκε ο ακαταπόνητος δάσκαλος για να συλλέξει και να ταξινομήσει το πρωτογενές αρχειακό υλικό του αλλά και να καταγράψει τις προφορικές μαρτυρίες στις οποίες βάσισε το έργο του. Σε μία έκταση 510 σελίδων προσπαθεί να καταδείξει την σπουδαιότητα και την αναγκαιότητα γνώσης της τοπικής ιστορίας του οικισμού της Καρυδιάς. Μιας ιστορίας που στα βιβλία της εθνικής ιστορίας κατέχει λίγες μόνο γραμμές και συμψηφίζεται με τις γενικότερες εθνικές αφηγήσεις. Και στο σημείο αυτό αισθάνομαι την ανάγκη να αναφέρω ότι, όταν ως νέα κάτοικος του οικισμού προσπάθησα να βρω κάτι για την ιστορία του, βρήκα ελάχιστα στοιχεία και σίγουρα όχι αρκετά για να καλύψω την «περιέργειά» μου για το τόπο που επέλεξα ως μόνιμη κατοικία εξαιτίας του μαγευτικού περιβάλλοντα χώρου του. Διαβάζοντας το βιβλίο αυτό κάλυψα πολλές από τις απορίες μου αλλά και γνώρισα το τόπο που μένω τα τελευταία 22 χρόνια, αν και δεν κατάγομαι από τους πρόσφυγες που αναφέρονται στο βιβλίο. 

Άλλωστε, και ο τίτλος του έργου είναι ανάλογος του περιεχομένου και από την αρχή προδιαθέτει τον αναγνώστη. Η επιλογή του μάλλον δεν θεωρείται τυχαία από τον συγγραφέα καθώς από τον τίτλο γίνεται σαφής η άποψη του γράφοντος ότι η ιστορία γράφεται από τους ανώνυμους και αθέατους ήρωες της στην προκειμένη περίπτωση τους πρόσφυγες που ταξίδεψαν από τις κοιτίδες τους προς την Καρυδιά. Το Λεύκωμα δημιουργήθηκε από τους πολίτες για τους πολίτες, αφού με τον μελετητή συνεργάστηκαν όλες οι οικογένειες του οικισμού, εκπαιδευτικοί, εκπρόσωποι φορέων και πλήθος κατοίκων με αποτέλεσμα τη δημιουργία αυτού του άρτια τεκμηριωμένου έργου. Επίσης, από τον τίτλο ο γράφων δείχνει ότι το ενδιαφέρον του εστιάζεται στην τοπική ιστορία.

Στο βιβλίο, όμως, βρίσκουμε και στοιχεία κοινωνικής ανθρωπολογίας, καθώς δίνεται ιδιαίτερη σημασία σ’ έναν ειδικό τύπο έρευνας, την επιτόπια παρατήρηση, που εμπλέκει τον ερευνητή σε άμεση, καθημερινή και μακρόχρονη σχέση με τους ανθρώπους που μελετά. Το βιβλίο παρουσιάζει τους  τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι οργανώνουν την καθημερινή τους ζωή και το νόημα που αυτοί αποδίδουν στις πράξεις τους. Ιστορικά αντλεί τον δυναμισμό του από την συστηματική, την «από τα μέσα» επιτόπια γνώση και εμπειρία, στρέφεται στη μελέτη του «οικείου».

Για την πραγματοποίηση αυτής της έρευνας ο Π. Φ επέλεξε πρωτογενές αρχειακό υλικό από τα επίσημα αρχεία –Δημοτολόγιο Καρυδιάς και υπομνηματισμένα ιστορικά έγγραφα-φωτογραφίες που συγκέντρωσε από τις οικογένειες του χωριού και κυρίως τις προφορικές μαρτυρίες που καταδεικνύουν τη σπουδαιότητα της προφορικής ιστορίας. Η έρευνα του είναι ποιοτική, καθώς αναφέρεται στη συγκέντρωση δεδομένων που αφορούν ανθρώπους και γεγονότα.

Η προφορική ιστορία στην οποία βασίστηκε ο συγγραφέας  καλύπτει ομάδες και κοινωνικές κατηγορίες ατόμων που δεν ανήκαν στους πρωταγωνιστές της ιστορίας αλλά στις σιωπηλές πλειοψηφίες που ήταν αγνοημένες μέχρι πρόσφατα, στους ίδιους τους πρόσφυγες. Οι συνεντεύξεις αποτελούν μέρος μιας συμμετοχικής ή συστηματικής παρατήρησης. Είναι ένα είδος συνομιλίας ανάμεσα στον ερευνητή και στον πληροφοριοδότη προκειμένου να δοθούν απαντήσεις που αφορούν το ερευνητικό θέμα της εργασίας. Ακούραστος αλλά και ιδιαίτερα χαρούμενος ο Π. Φ άκουσε τις διηγήσεις των συγχωριανών του, τις αποδελτίωσε και έγραψε την ιστορία του τόπου τους και το ταξίδι τους στη νέα πατρίδα όπως την έζησαν οι ίδιοι.

Στον παρόν βιβλίο χρησιμοποιήθηκε η μη δομημένη συνέντευξη, μια ελεύθερη συζήτηση επί του θέματος με φυσικό τρόπο χωρίς να επηρεάζεται η σκέψη του πληροφορητή. Είναι ατομικές συνεντεύξεις από παιδιά ή εγγόνια προσφύγων που γνώριζαν καλά το θέμα και είχαν διάθεση και χρόνο να δώσουν πληροφορίες, περιγράφοντας τα γεγονότα όπως τα άκουσαν από τους  αφανείς πρωταγωνιστές της ιστορίας. Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου ακολουθούμε το ταξίδι των προσφύγων, την μετακίνηση τους από τις «χαμένες» πατρίδες προς την Καρυδιά, τις πρώτες προσπάθειες επιβίωσης και οργάνωσης (τα σπίτια, το σχολείο, η εκκλησία, οι φυσικές καταστροφές), καθώς την ενσωμάτωσή τους στην τοπική κοινότητα αλλά και τις σκέψεις και τα συναισθήματα που τους κυρίευσαν την ώρα της συνέντευξης. Το «ταξίδι» αυτό φτάνει μέχρι το 2010.

Δεν παύει όμως να είναι και ένα βιβλίο με πλούσιο λαογραφικό υλικό. Αναφέρεται στα ήθη, τα έθιμα, τις παραδόσεις που έφεραν από τις χαμένες πατρίδες τους οι πρόσφυγες. Στο «ταξίδι» του δασκάλου στην ιστορία μαθαίνουμε ότι τα πρώτα χρόνια μετά την εγκατάσταση κάθε «ομάδα» —οι Πόντιοι, οι Ανατολικοθρακιώτες και οι Μικρασιάτες— αρχικά τηρούσαν τα δικά τους ήθη και έθιμα μέχρι να πραγματοποιηθεί  η ομογενοποίησή τους. Με ζωντάνια και παραστατικότητα μας περιγράφει τα έθιμα που συνδέονται με τον κύκλο της ζωής: γέννηση – θάνατος, τα έθιμα που τηρούσαν σε όλες τις γιορτές του χρόνου, τα παιχνίδια τους, τα φαγητά, τα γιατροσόφια και όλα τα στοιχεία που συνθέτουν τον λαϊκό πολιτισμό. Ο  λόγος του γίνεται ακόμη πιο ζωντανός καθώς χρησιμοποιεί λέξεις και φράσεις από τα τοπικά ιδιώματα, καθώς καταγράφει τις μαρτυρίες σχεδόν όπως τις άκουσε –στο τέλος όμως του βιβλίου παραθέτει και ένα λεξιλόγιο για όλους εμάς τους νεώτερους που σίγουρα δεν γνωρίζουμε τα τοπικά ιδιώματα των προσφύγων.

Το βιβλίο αυτό παρουσιάζει όμως και ανθρωπολογικό ενδιαφέρον για τους νεώτερους. Καταγράφει τις «αλησμόνητες πατρίδες», τους τόπους καταγωγής των προσφύγων που, όπως αποδεικνύεται από τις σελίδες του, είναι πολλές περιοχές της Ανατολικής Θράκης, του Πόντου και της Μικράς Ασίας.

Η δομή που ακολούθησε ο συγγραφέας στην διαπραγμάτευση του θέματος του θεωρείται επιτυχημένη καθώς μεταβαίνει ομαλά από την μια ενότητα στην άλλη επιχειρηματολογώντας σε κάθε μια επαρκώς και τεκμηριωμένα. Το «ταξίδι» μας γίνεται πιο ευχάριστο καθώς συνοδεύεται —τεκμηριώνεται— από πλούσιο φωτογραφικό υλικό. Δεν λείπουν, βέβαια, και τα επίσημα έγγραφα όπως τα Δημοτολόγια που επιβεβαιώνουν τα γραφόμενα του «δασκάλου» μας. Όλο αυτό το υλικό είναι ενσωματωμένο είτε σε κάθε ανάλογο κεφάλαιο είτε στο τέλος του βιβλίου.

Το ιστορικό αυτό λεύκωμα, τέλος, αποτελεί μια παρακαταθήκη για όλους εμάς τους νεώτερους κατοίκους της Καρυδιάς, ντόπιους και νεοφερμένους, για να γνωρίσουμε την ιστορία του τόπου που επιλέξαμε ως τόπο κατοικίας αλλά και για να αναζητήσουμε  τη δική μας «χαμένη πατρίδα».

*Το κείμενο είναι η ομιλία της στην εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου του Πέτρου Φίλιππου Φιλιππίδη, «Ένα ταξίδι στην ιστορία των Καρυδιωτών- Επί τη επετείω των 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή», Πολιτιστικός Σύλλογος Καρυδιάς και Φίλων, Κομοτηνή 2021, που διοργανώθηκε την Τετάρτη 29 Σεπτεμβρίου 2021, στην Τσανάκλειο Δημοτική Βιβλιοθήκη Κομοτηνής.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.