Τζενη Κατσαρη-Βαφειαδη: Στιχοι που νικουν τον χρονο, τη φθορα, την απωλεια και τον θανατο
«Εν αρχή ην ο λόγος» είναι η πρώτη ποιητική συλλογή του «πολύπλαγκτου» Μιχάλη Μελαχροινούδη. Πολύπλαγκτος γιατί είναι εκπαιδευτικός με διδακτορικό, διαρκώς εν εγρηγόρσει στην εκπαιδευτική πραγματικότητα και στην τάξη για όποιον παρακολουθεί τον λογαριασμό του στο facebook, και, συγχρόνως, διαρκής ιχνευτής των τρόπων της έκφρασης των θαλασσών του σύμπαντος της ψυχής του, που συμπεριλαμβάνει όμως και το κοσμικό σύμπαν.
Ο Μιχάλης Μελαχροινούδης δεν είναι απλή περίπτωση στον χώρο των γραμμάτων, είτε υπηρετεί την επιστήμη, είτε την ποίηση, είτε, μέσω διηγημάτων, τον πεζό λόγο.
Το «Εν αρχή ην ο λόγος» είναι η πρώτη του ποιητική συλλογή, η ενασχόλησή του με την ποίηση όμως, όπως συμπεραίνουμε από το λιτό βιογραφικό του και τις δημοσιεύσεις ποιημάτων του στους διαδικτυακούς τόπους «ανεμολόγιο», “book sitting”, στον προσωπικό του ψηφιακό πίνακα και στο προσωπικό του ιστολόγιο, είναι διαρκής, από τα φοιτητικά του μάλιστα χρόνια, όπως δηλώνει ο ίδιος. Εξάλλου ούτε το «Εν αρχή ην ο λόγος» δίνει την εντύπωση πρωτόλειας συλλογής ούτε η αγωνιώδης αλλά καρποφόρα «ποιητική» του, όπως ξεδιπλώνεται σε έξι από τα ποιήματα της συλλογής του,1 θα παρουσιαζόταν τότε σχεδόν ολοκληρωμένη.
Στην ποιητική συλλογή «Εν αρχή ην ο λόγος» όμως. Αυτή εκτείνεται σε 64 ασπρόμαυρες σελίδες, διαστάσεων 15Χ21 και έχει τετράχρωμο εξώφυλλο, με πολλά υποσημαινόμενα. Έχει εξάλλου τη δική του αξία ότι ο Μιχάλης Μελαχροινούδης συναίνεσε πλήρως στην αναγνωστική καταρχάς, και εικαστική στη συνέχεια, πρόταση της γραφίστριας Εμπρού Γιουσούφ, η οποία επέλεξε για το εξώφυλλο δύο κορυφαία χαρακτηριστικά στοιχεία της συλλογής, τον Λόγο/Ήλιο/Θεό που δηλώνεται με το κόκκινο «ο» του Λόγου, και την ελαφροκυματούσα θάλασσα, τη θάλασσα-μήτρα ζωής στις μυθολογικές αφηγήσεις όλων των λαών, και στην Παλαιά Διαθήκη, για τη δημιουργία του κόσμου. Ένα μοτίβο που ολοκληρώνεται ως εικαστική αφήγηση, μετασχηματιζόμενο στην εισαγωγική σελίδα της ποιητικής συλλογής, όπου και αφιερώνεται από τον ποιητή «στη μάνα, τη γυναίκα και την κόρη του» ο στίχος «είμαστε γεμάτες δύναμη», με την απεικόνιση του πυρήνα της ζωής, ένα ζωντανό δηλαδή, πάλλον και γεμάτο κόκκινο αίμα, κύτταρο. Εν αρχή λοιπόν, και σε εικαστικό επίπεδο, ήταν ο Χρόνος ο άχρονος, ο Χρόνος της δημιουργίας, τότε που συνέβησαν όλα, και άρχισε η ζωή που κάθε φορά ξεκινά με ένα ανέμελο «τσουλούφι»2 στον άνεμο και λήγει με μια «τελεία και παύλα».3
Η ποίηση του Μιχάλη Μελαχροινούδη είναι γενικά μια δύσκολη ποίηση, όχι μόνο γιατί η βασική της θεματική, ο χρόνος είναι πολυσύνθετη έννοια με φιλοσοφικό και υπαρξιακό περιεχόμενο που διατρέχει αμέσως ή εμμέσως το σύνολο της συλλογής, και εξίσου για το ότι οι στίχοι του είναι σχεδόν ελευθερωμένοι από σημεία στίξης όπως η τελεία, αλλά και εξαιτίας του ότι όλα τα ποιήματα της συλλογής ο Μιχάλης τα γράφει με το «κοστούμι» του διερωτώμενου διαρκώς επιστήμονα
Στο «Εν αρχή ην ο λόγος» φιλοξενούνται 48 εν συνόλω ποιήματα, τα οποία κατανέμονται, διασπώντας τον τίτλο της συλλογής στα πυρηνικά της στοιχεία, σε τρεις διακριτές, και σε εικαστικό επίπεδο, ενότητες, αφού τίθενται ως πλαγιότιτλοι και καθέτως:
Η πρώτη ονοματίζεται από τον χρονικό επιρρηματικό προσδιορισμό «Εν αρχή» και στεγάζει 15 ποιήματα, η δεύτερη καθορίζεται από τον ρηματικό τύπο «ην» και περιλαμβάνει επίσης 15 ποιήματα και η τρίτη, που καθορίζει το υποκείμενο της ποιητικής συλλογής, τον «Λόγο», περιλαμβάνει 18 ποιήματα.
Ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα στοιχεία της συλλογής είναι ότι θεματικές της διαπερνούν και τις τρεις της ενότητες, διαφοροποιούμενες όμως. Αν τώρα κάποιος έπρεπε να τις ορίσει, διατρέχοντας τη συλλογή από την αρχή μέχρι το τέλος, θα μπορούσε να επιβεβαιώσει, όπως αναφέρει και ο ίδιος στη συνομιλία που είχαμε μαζί του,4 ότι το μέγιστο ζήτημα που τον απασχολεί είναι ο χρόνος, στον άξονα του οποίου εστιάζει από την αρχή, από την παιδική ηλικία, στην πρώτη ενότητα, για να καταλήξει στην τρίτη να εστιάσει στα γηρατειά5 και στο άφευκτο του θανάτου.
Η ποιητική συλλογή του κ. Μελαχροινούδη επιδέχεται ποικίλες αναγνώσεις, καθότι, εξίσου με τον χρόνο, τον ποιητή απασχολεί, ο έρωτας, η φιλία και τα προβλήματα που ταλανίζουν την κοινωνία της εποχής μας, το σημαντικότερο όμως είναι ότι η ποίησή του δεν γράφεται εύκολα, καθώς οι λέξεις του τον συντροφεύουν όλη την ημέρα και για καιρό και υφίστανται αλλεπάλληλες επεξεργασίες, όπως ο ίδιος αφηγείται
Η πρώτη ενότητα ξεκινά έτσι με το ποίημα “Welcome”, πυρηνικό της συλλογής, αφού ο ποιητής ό,τι έχει να υποδείξει είναι ένα γενναίο καλωσόρισμα στον χρόνο, παροτρύνοντάς μας να τον καλοπιάσουμε και να τον αξιοποιήσουμε, συμπορευόμενοι με τα δώρα που μας χαρίζει, την ομορφιά δηλαδή του σύμπαντος κόσμου, λέγοντάς μας:
Πάρε στο χεράκι σου το χρόνο
Και οδήγησέ τον σε απάνεμο λιμάνι
Σήκωσε το βλέμμα στον ορίζοντα
και χαμογέλα στους γλάρους
Τρέξε με τα γυμνά σου πόδια
στις απέραντες αμμουδιές του καλοκαιριού
Ξεσκέπασε τα παιδικά μας όνειρα
Ανέβα στα δέντρα και κόψε τους καρπούς
Φίλησε τα δάκρια στα μάγουλα του αγαπημένου σου
Ξεγέλασε την απώλεια, τη λησμονιά
Μείνε εδώ
Ρίζωσε
Ύψωσε άσπρο πανί και καρτέρα
Το πλοίο μπαίνει στο λιμάνι.
Φώτα, στολισμοί, οι συγγενείς σε περιμένουν.
Οι φίλοι ανυπομονούν.
Καλώς όρισες!6
Παρενθετικά, να αναφέρουμε ότι από την εικονοποιία του προαναφερθέντος ποιήματος γίνεται αντιληπτό ένα από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία της συλλογής, η ένταξη (στο) και οι συνομιλίες του ποιητή με το φυσικό περιβάλλον που βιώνει σε κάθε του έκφραση, και μπορεί, ενδεικτικά, να είναι: θάλασσα, αμμουδιά, γλάροι, σκαθάρι, σκίνα ή πουρνάρια, αμπέλια, ρώγες σταφυλιού, άνεμος, καλοκαίρι ή χειμώνας.
Επανερχόμενοι στο μοτίβο του χρόνου, σημειώνουμε ότι μαζί του όχι μόνον ανοίγει, αφού πρώτα τη διατρέξει,7 αλλά και κλείνει η συλλογή, με το ομότιτλο ποίημα που έχει ως εξής:
Ένα παιδάκι πλανομούτρικο
με καφέ μάτια, αλμυρό,
στην παραλία, όρθιο,
με ανοικτές τις παλάμες
να κοιτάζει ίσα πέρα, κάπου,
και η άμμος να κυλά,
να αιωρείται μέσα από τα δάχτυλά του.
Ο αέρας να του κουνάει
το τσουλούφι του.
Να ’ναι λίγο θλιμμένο,
λίγο σαν να ξέρει
και να ’ναι καλοκαίρι.
Αυτός είναι ο χρόνος.
Τελεία και παύλα8
Μία ακόμη βασική θεματική στη συλλογή, και από τις πιο ενδιαφέρουσες ποιητικά, είναι αυτή όπου πρωταγωνιστεί ο έρωτας.9 Τον ποιητή τον απασχολούν όμως και ζητήματα κοινωνικής φύσεως, όπως το προσφυγικό, η οικονομική κρίση, η οικογένεια, αλλά και ο ίδιος του ο εαυτός ως δάσκαλος,10 ως αναγνώστης, ως υποκείμενο που αποδελτιώνει και καταγράφει σε σημειωματάρια λόγια σπουδαίων που ήλπιζε να του «αλλάξουν την πορεία. Μα φευ»,11 αλλά και ως ποιητής.
Η ποίηση του Μ. Μ. είναι γενικά μια δύσκολη ποίηση, όχι μόνο γιατί η βασική της θεματική, ο χρόνος είναι πολυσύνθετη έννοια με φιλοσοφικό και υπαρξιακό περιεχόμενο που διατρέχει αμέσως ή εμμέσως το σύνολο της συλλογής, και εξίσου για το ότι οι στίχοι του είναι σχεδόν ελευθερωμένοι από σημεία στίξης όπως η τελεία, αλλά και εξαιτίας του ότι όλα τα ποιήματα της συλλογής ο Μιχάλης τα γράφει με το «κοστούμι» του διερωτώμενου διαρκώς επιστήμονα. Σε κάποια ποιήματά του μπορεί έτσι να αισθάνεσαι ότι σε παρασύρει γενικώς η ομορφιά της φύσης και της έμβιας ζωής που αποτυπώνει στους στίχους του, όπως συμβαίνει με «Το σκαθάρι», οι έννοιες της αρμονίας και της ομορφιάς δεν έχουν όμως καθολική ισχύ. Δείγματος χάριν, η αγάπη και η εκτίμηση που τρέφει για τους φίλους, τους λίγους και πολύτιμους,12 με τους οποίους «τα μαθηματικά αποκτούν άλλη αξία», λίγο πιο κάτω, αρνούμενος ως ποιητής να καλλιλογήσει παραποιώντας την πραγματικότητα, αφιερώνει ποίημά του και στους φίλους «που… πρόδωσαν», τους Ιούδες. Το ίδιο συμβαίνει και με την οικογένεια ως θεσμό, που είναι παρούσα σε πολλά ποιήματα της συλλογής, με τα παιδιά της οικογένειας που μεγαλώνουν, φεύγουν αλλά και θα φύγουν ενδεχομένως οριστικά στο μέλλον, τον πατέρα του, τη μητέρα του, τη σύντροφό του, σαφώς με τρυφερότητα, αφοσίωση, σεβασμό και θαυμασμό προς τους γονείς του, χωρίς να παραλείψει όμως να θέσει και το αιωρούμενο σήμερα ερωτηματικό περί της «αγιότητας» της οικογένειας στο ποίημά του «Άγιες ρουτίνες»,13 αλλά, κυρίως, να διερωτηθεί για το ποιοι τελικά είμαστε συνανήκοντας σε μια οικογένεια, στο ποίημα με τίτλο «Ταυτότητα»,14 που έχει ως εξής:
«ταυτότητα»
του πατέρα σου
της μάνας σου
της γυναίκας σου
του αδελφού σου
της πρώην σου
των παιδιών σου
των παιδιών τους
πού εσύ ο εαυτός σου;
Η ποιητική συλλογή «Εν αρχή ην ο λόγος» του Μ. Μ. επιδέχεται όμως ποικίλες αναγνώσεις, καθότι, εξίσου με τον χρόνο, τον ποιητή απασχολεί, όπως προαναφέρθηκε, ο έρωτας, η φιλία και τα προβλήματα που ταλανίζουν την κοινωνία της εποχής μας, το σημαντικότερο όμως είναι ότι η ποίησή του δεν γράφεται εύκολα, καθώς οι λέξεις του τον συντροφεύουν όλη την ημέρα και για καιρό και υφίστανται αλλεπάλληλες επεξεργασίες, όπως ο ίδιος αφηγείται:
οι λέξεις δεν τριγυρνάνε μόνο στο μυαλό
συντροφεύουν τον μεσημεριανό ύπνο
χωνεύονται, επεξεργάζονται,
ό,τι δεν είναι χρήσιμο αποβάλλεται,
και φρέσκες, φρέσκες ξυπνούν κάθε απόγευμα15
«Φρέσκες, φρέσκες» λοιπόν οι λέξεις του Μ. Μ. καταφέρνουν να μας χαρίσουν στίχους που νικούν τον χρόνο της φθοράς, της απώλειας και του θανάτου.
*Η Τζένη Κατσαρή-Βαφειάδη είναι φιλόλογος και επιμελήτρια εκδόσεων. Το κείμενο είναι η ομιλία της στην εκδήλωση παρουσίασης της ποιητικής συλλογής του Μιχάλη Μελαχροινούδη, «Εν αρχή ην ο λόγος» (εκδ. Παρατηρητής της Θράκης, Κομοτηνή 2021), τη Δευτέρα 1 Αυγούστου 2022, που διοργανώθηκε από τις εκδόσεις Παρατηρητής της Θράκης και την Ομάδα Φίλων της Ποίησης στη Χίο, στο προαύλιο του Κοινωφελούς Ιδρύματος «Μαρία Τσάκος». Το παρόν κείμενο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στον ιστότοπο fractalart.gr
Μπορείτε να βρείτε το ρεπορτάζ της παρουσίασης εδώ.
Παραπομπές
1) Βλ. τα ποιήματα: «Οι λέξεις»(σ. 17), «Οι λέξεις που χωνεύονται»(σ. 22), «Μ»(σ. 24), «Τα παλαιά σημειωματάρια»(σ. 32), «Ο φθόνος» (σ. 36), «Στο περιθώριο της σελίδας» (σ. 51)
2) σ. 61
3) Ό.π.
4) Τζένη Κατσαρή-Βαφειάδη, Νεκτάριος Μουρδικούδης, «Μιχάλης Μελαχροινούδης, Το μισό μου κομμάτι είναι η αγάπη μου για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση και το άλλο μισό η ακαδημαϊκή μου έρευνα», εφ. «Παρατηρητής της Θράκης», 30/7/2022, στη διεύθυνση: https://www.paratiritis-news.gr/politismos/michalis-melachroinoudis-to-miso-mou-kommati-einai-i-agapi-mou-gia-tin-protovathmia-ekpaidefsi-kai-to-allo-miso-i-akadimaiki-erevna/ (τελευταία πρόσβαση 30/7/2022)
5) σ. 44, 45, 46
6) σ. 11
7) Βλ. ενδεικτικά, μεταξύ άλλων, και τα ποιήματα: «Passa tempo» (σ. 33), άτιτλο ποίημα «Για τον Βασίλη» (σ. 35), «60άρης και βάλε» (σ. 45), «Γεράματα! Τι παράξενο πράγμα» (σ. 46), «Κρατώ λογαριασμό» (σ. 60), «Ο χρόνος» (σ. 61)
8) σ. 61
9) Βλ. ενδεικτικά, μεταξύ άλλων, και τα ποιήματα: «Τα βελούδινα χείλη»(σ. 19), «Σ’ έχω αναζητήσει»(σ. 28), «Ακόμα κι αν φύγεις» (σ. 29), «Ενεργητικό» (σ. 37), «Στη Θ.Δ.» (σ. 41), «Είμαι Λουζιτανός»(σ. 31) κ.ά.
10) «Τα παιδιά του κόσμου» (σ. 13, 14)
11) σ. 32
12) σ. 34
13) σ. 30
14) σ. 38
15) σ. 22
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
