Τσουκνες και πουτουρια της Μεσσουνης

Τσούκνες έλεγαν οι Σιναπλιώτισες-Μεσσουνιώτισες τις γυναικείες παραδοσιακές τους φορεσιές. Είχαν την γιορτινή, που τη φορούσαν τις Κυριακές και εορτές και τις πρόχειρες, στην καθημερινότητά τους.

Στις αρχές της δεκαετίας του εξήντα σταμάτησαν να χρησιμοποιούνται και από τις  τελευταίες γιαγιάδες, αφού πλέον επικράτησε η «Ευρωπαϊκή μόδα».

Έτσι έγιναν μουσειακό είδος που έβγαινε από το σεντούκι στις σχολικές γιορτές του δημοτικού σχολείου, στα καρναβάλια και πολύ αργότερα, μετά το 1985 στην αναβίωση των εθίμων του χωριού υπό την αιγίδα του πρώτου πολιτιστικού συλλόγου του χωριού. 

Ήταν πραγματικά κοσμήματα τα χειροποίητα-αυτά υφαντά ρούχα, υφασμένα και κεντημένα από την ίδια τη γυναίκα που τα φορούσε.

Οι φορεσιές, αντρικές και γυναικείες ήταν δημιούργημα της οικοτεχνίας κάθε σπιτιού. Οι γυναίκες του σπιτιού έπλεναν το μαλλί, το ανάγρεναν, το έγνεθαν, το έβαφαν, το ύφαιναν στον αργαλειό, το έστελναν στο ντουλάπι για πήξη και σταθεροποίηση και από τα υφάσματα αυτά (σιαγιάκια) δημιουργούσαν τις τσούκνες και τα πουτούρια.

Τα πχάμσα (πουκάμισα) είχαν την ίδια πορεία ύφανσης, με υλικό το σπιτικό βαμβάκι.  

Ακολουθούσε βέβαια η επιτηδευμένη ραφή και ο πλούσιος στολισμός με διάφορα κεντήματα. Η θεματολογία του κεντήματος ήταν κυρίως από τη φύση, λουλούδια και πουλιά και από τη γεωμετρία, μαίανδροι, τρίγωνα, ρόμβοι, τετράγωνα και άλλα σχήματα, όπου αναδεικνυόταν η ευρηματικότητα και η τέχνη κάθε κοπελιάς.

Ο Γιάννης Αλεξίδης στις σελίδες 153, 154, 155, του βιβλίου έρευνας «ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΡΩΜΥΛΙΩΤΩΝ ΜΕΣΣΟΥΝΗΣ-1985», περιγράφει περιληπτικά τις φορεσιές και το στολισμό των γυναικών ως εξής:

Οι γυναίκες φορούσαν:

Στο κεφάλι:

1. Μισό τσεμπέρι, το οποίο μάζευαν, το δίπλωναν κατάλληλα στην αρχή και το έδεναν πίσω, όπου σούρωνε λίγο. 2. Τσεμπέρι ολόκληρο, που είχε και κρόσσια. 3. Στο μέτωπο φορούσαν δυο σειρές φλουριά, από 15 η κάθε σειρά και στη μέση των δύο σειρών είχαν το μαχμουντέλ(ι)-γιουρντάν(ι). 4. Πίσω και επάνω από το τσεμπέρι, για να μη γλιστράει, τοποθετούσαν μια μεγάλη καρφίτσα, το «σινοβέουνου», που ήταν ασημένια με αλυσίδες γύρω γύρω. 5. Έπλεκαν τα μαλλιά κόσες (κοτσίδες) και τις στόλιζαν με πούλιες και άλλα στολίδια.

Στο σώμα:

1. Πχάμσου (πουκάμισο). Ήταν από πανί βαμβακερό που το ύφαιναν στον αργαλειό. Ο ποδόγυρος του πχάμσου ήταν βαμμένος μπλε και κεντημένος με διάφορα σχέδια. Τα μανίκια ήταν και αυτά χρώματος μπλε κεντημένα σε σχήμα «μέρτζα», όπως το ονόμαζαν. 2. Τσούκνα. Γινόταν από μάλλινο υφαντό ύφασμα, που το ντουλάπιαζαν (για να βγει το χνούδι), το έβαφαν και το έκαναν ψιλές ψιλές σούρες (πλισέ). Το κεντούσαν κάτω στον ποδόγυρο και στο στήθος έκαμναν τον «κόρφο», με όμορφα σχέδια 3. Ζωνάρι, υφαντό μάλλινο για τη μέση.

4. Πιστήρκα. Μάλλινο υφαντό με σχέδια στον αργαλειό που τα έλεγαν «τριπτές». 5. Ασημόζωνα. Τη φορούσαν πάνω από την πιστήρκα και το ζωνάρι και έμοιαζε με ασημένια κλειδιά. 6. Γιλέκο και αυτό από μάλλινο υφαντό. 7. Γούνα. Πετσί (δέρμα) από μέσα και λίγο από έξω στις άκρες. Μακρόγουνα την έλεγαν και τη φορούσαν συνήθως οι νιόπαντρες και οι αρραβωνιασμένες. 8. Στο λαιμό κρεμούσαν ντούμλες (χρυσά νομίσματα), φλουριά και στα αυτιά χρυσά σκουλαρίκια.

Στα πόδια φορούσαν:

1. Τσιαράπια που τα έπλεκαν στο χέρι με μάλλινο νήμα. 2. Κουντούρις, (παπούτσια) σε σχέδιο γόβας από χονδρό δέρμα.

Οι άνδρες φορούσαν:

Στο κεφάλι:

1.Καλπάκι (είδος φεσιού) ή καπέλο (κασκέτο).

Στο σώμα:

1.Πχάμσου από βαμβακερό άσπρο υφαντό ύφασμα. Είχε κεντημένο παπαδίστικο γιακά και κεντημένες τις άκρες των μανικιών.  2. Πουτούρια (παντελόνι) σε καφετί (μπόζαβο) ή μαύρο χρώμα από υφαντό μάλλινο νήμα (σαγιάκι). 3. Γυλέκο που ήταν υφαντό μάλλινο ή τσιπούνι  που ήταν γούνινο.  4. Ζωνάρι μάλλινο υφαντό για τη μέση. 5. Ιαμπουρλούκ(ι), η μάλλινη κάπα με κουκούλα για τον τσομπάνο. 6. Μακρόγουνα με πετσί δέρμα στο πιο πολύ μέρος.

Στα πόδια:  

1. Τσαρούχια από δέρμα ζώου, συνήθως γουρουνιού. Για επίσημα φορούσαν πέτσινα γεμενιά και κουντούρες (παπούτσια) 2. Μπιάλια, μάλλινο λευκό ύφασμα που τύλιγαν το κάθε πόδι από το γόνατο στον  αστράγαλο και κατέληγε στα δάχτυλα.  

Στο βιβλίο του Μιλτιάδη Λουλουδόπουλου, ΑΝΕΚΔΟΤΟΣ ΣΥΛΛΟΓΗ, του έτους 1903, που εκδόθηκε στη Βάρνα, γράφει ότι ο διευθυντής της σχολής του Σιναπλή, Στ. Αγγελίδης, τον πληροφόρησε ανάμεσα στα άλλα, ότι «η ενδυμασία των Σιναπλιωτών είναι περίπου η ίδια με αυτή των Καβακλιωτών».  

Στο ίδιο βιβλίο στο κεφάλαιο, ΠΕΡΙ ΕΝΔΥΜΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΚΑΛΥΜΜΑΤΟΣ, στις σελίδες 149 και 150, αναφέρει ενδιαφέροντα στοιχεία για τις φορεσιές της περιοχής Καβακλή, με ιδιαίτερη αναφορά στη μεγάλη αλλαγή μετά το έτος 1850. 

Στο παραπάνω βιβλίο, από τη σελίδα 199 και μετά, έχει ΚΑΤΑΛΟΓΟ ΤΩΝ ΦΙΛΟΜΟΥΣΩΝ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΩΝ, όπου ανάμεσα στις προσωπικότητες-συνδρομητές από τον Πύργο, στη σελίδα 202 περιλαμβάνεται και το όνομα του μέγιστου Ανατολικορουμελιώτη Θράκα ποιητή Κωνσταντίνου Ι. Βάρναλη.

Επιπλέον στη σελίδα 206 περιέχονται και Οι εν Καβακλή συνδρομητές που βεβαίως ήταν και σεβαστές προσωπικότητες:

Μαρίνος Ι. Βαφειάδης, Χρ. Ν. Παπάζογλου, Αδελφοί Βλαϊκίδαι, Αδελφοί Μ. Βαφειάδαι, Αντ. Τζιοβάρας δάσκαλος, Δημ. Λαζαρίδης, Ν. Ζαρίφης δάσκαλος, Ι.Ηλιάδης, Β. Γ. Τζοβαρόπουλος, Α. Ι. Λοντούδης, Ν. Μ. Σιανούδης, Χ. Αστεριάδης, Β.Δημητρίου, Αδελφοί Χατζηπέτρου, Γ. Π. Χυχαμίδης, Χρ. Δ. Παρασκευούδης, Χρ.Χρ.Τσιτσινιάδης, Δ. Χρ. Γκορούδης, Ιωάννης Α. Ιωαννίδης, Μόσχος Δ. Μοσχούδης.

Θυμάμαι, σα να ήταν χθες, περίπου το 1960, τα σπίτια του χωριού δέχονταν τακτικά επισκέψεις από κάτι παράξενους τύπους, που δήθεν πρόσφεραν σοβαρό αντίτιμο για την παραχώρηση της (άχρηστης) τσούκνας, με όλα τα παρελκόμενα (πουκάμισα, πιστίρκες, ζωνάρια, μαντήλες κλπ).

Τότε και η μάνα μας, όπως πολλές γυναίκες, έδωσε τη νυφιάτικη Μπουγιαλικιώτικη τσούκνα της και την καλή (γιορτινή) Σιναπλιώτικη τσούκνα της μπάμπως μας, με αντάλλαγμα λίγα μέτρα πράσινο ύφασμα, χείριστης ποιότητας. Έτσι  χάθηκε αυτός ο οικογενειακός μας θησαυρός.

Ευτυχώς μερικές οικογένειες δεν τις ξεπούλησαν ή δεν πέταξαν στα σκουπίδια τις παραδοσιακές αυτές φορεσιές και σώθηκαν σε κάποια σεντούκια τα απαράμιλλα αυτά κειμήλια. 

Όσο ακόμη υπάρχουν γυναίκες που γνωρίζουν τις τσούκνες και τις φόρεσαν, καλό θα είναι να καταγραφούν με λεπτομερείς φωτογραφίσεις και λεπτομερείς γραπτές αναφορές στις ονομασίες των επί μέρους κομματιών.

Τη φωτογράφηση και παρουσίαση σε έκθεση πιστεύω ότι μπορεί να αναλάβει κάποια φωτογραφική ομάδα της Κομοτηνής, στα πλαίσια και των δικών της δραστηριοτήτων.

Βέβαια, για να πραγματοποιηθεί η φωτογράφιση,  οι κάτοχοι πρέπει πρόθυμα να συμμετάσχουν σε πρόσκληση που θα απευθύνει η Πρόεδρος του Συλλόγου.  

Καλό θα είναι, ένα μέλος της οικογένειας (εγγόνια, δισέγγονα) να κάνει, όπου είναι απαραίτητο, το μοντέλο παρουσιάζοντας την οικογενειακή τους φορεσιά.

Ο καλύτερος τρόπος για την ολοκληρωμένη μελέτη, παρουσίαση  και διάσωση της Σιναπλιώτικης φορεσιάς, είναι η ανάθεση σε φοιτητή/τρια  του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, Μεταπτυχιακής Εργασίας με το παραπάνω θέμα, όπου όμως απαιτείται η συμπαράσταση του Μορφωτικού Συλλόγου Μεσσούνης, ώστε με χαρά και υπερηφάνεια να ανοίξουν μπαούλα, να δοθούν πληροφορίες και να παραχωρηθούν συνεντεύξεις, να συγκεντρωθεί φωτογραφικό υλικό και ό,τι άλλο υπάρχει διαθέσιμο. Έτσι θα καταγραφεί ολοκληρωμένα η αξιόλογη Σιναπλιώτικη φορεσιά, με την καθοδήγηση ειδικών πανεπιστημιακών δασκάλων.

Μια μικρή αρχή έγινε με την πολύ ωραία προπτυχιακή εργασία της Μεσσουνιώτισας Ισιδώρας Δραγανίδου, φοιτήτριας το 2017 στο Τμήμα Επιστημών Εκπαίδευσης στην Προσχολική Ηλικία του ΔΠΘ, με τίτλο, Η Σιναπλιώτικη φορεσιά και η διδακτική προσέγγιση στο νηπιαγωγείο.

Θερμή παράκληση, οι οικογένειες που κατέχουν τσούκνες και πουτούρια, να τις προσέχουν και να τις προσφέρουν πρόθημα και με χαρά,  όταν τους ζητηθεί για έρευνα από τα νέα παιδιά, τη νέα γενιά.

Από το οικογενειακό μας φωτογραφικό αρχείο και το αρχείο της αείμνηστης Γιάννας Δραγανίδου, που κληροδοτήθηκε στο ΜΠ Σύλλογο, παραθέσαμε μερικές φωτογραφίες, με τις φορεσιές από το μακρινό 1928 μέχρι το 1990. Στο αρχείο του ΜΠΣ υπάρχουν μερικές ακόμη φωτογραφίες με τσούκνες και πουτούρια, παλιές και νεότερες.

Οκτώβριος 2023

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.