Το ταξιδι του Θεοφιλου Ελευθεριαδη στον παγκοσμιοποιημενο χωροχρονο

Μέσα από την παρουσίαση του πρόσφατου μυθιστορήματος «Το χνούδι της λεύκας»

Πριν από λίγους μήνες δημοσίευσα το κείμενο «ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΔΗΣ – Ο Καβαλιώτης ταξιδευτής στον χρόνο και στον τόπο». Είμαι χαρούμενος και περήφανος που στην περιφέρειά μας υπάρχει ένας τόσο σημαντικός δημιουργός του λόγου – φίλος μου από χρόνια. Στο σημερινό δημοσίευμα επιθυμώ να συμπληρώσω το προηγούμενο άρθρο μου, με την παρουσίαση του πρόσφατου μυθιστορήματος «Το χνούδι της λεύκας» (2020).

Ο Θεόφιλος Ελευθεριάδης γεννήθηκε το 1960, κατοικεί και εργάζεται ως κτηνίατρος στην Καβάλα. Είναι συγγραφέας των ιστορικών μυθιστορημάτων Το Τελευταίο θαύμα (εκδ. Ερωδιός, 2004), Το Σημάδι (εκδ. Εστία, 2004) και Των κοχυλιών και του αίματος (εκδ. Εστία, 2008), με τα δύο τελευταία να έχουν βρει θέση σε βιβλιοθήκες σημαντικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Έχει έντονο ενδιαφέρον για την Επικούρεια σκέψη, τη Στωική φιλοσοφία, ενώ παράλληλα του αρέσει να καταδύεται σε σχετικώς άγνωστα γεγονότα της Ιστορίας.

Όπως έγραψα, μελετώντας τα πρώτα ιστορικά μυθιστορήματα του Θεόφιλου Ελευθεριάδη, διαπιστώνουμε την άνεση με την οποία κινείται στο χώρο και στο χρόνο. Θα επαναλάβω στοιχεία για τα πρώτα του βιβλία, συμπληρώνοντας ότι σε όλα τα έργα του υπάρχει η έννοια της απόλυτης ή σχετικής παγκοσμιοποίησης.

Στο πρώτο έργο του «Το τελευταίο θαύμα»: «Ο Θεόδωρος είναι ένας Αθηναίος με καταγωγή απ’ την Σάμο, που αγωνίζεται να επιβιώσει στην Αθήνα των Ελληνιστικών χρόνων. Η Αθήνα – κι η Ελλάδα γενικότερα – εκείνης της εποχής ζούσε μια μετάβαση προς έναν πιο «παγκοσμιοποιημένο» τρόπο ζωής. Ο Μ. Αλέξανδρος, έχοντας μεγαλώσει τα όρια του Ελληνικού / Ελληνιστικού κόσμου, μίκρυνε την σημασία των πόλεων – κρατών και το γεγονός αυτό κλόνισε τρόπους ζωής και αξίες, οδηγώντας τις ελληνικές πόλεις σε παρακμή τόσο πολιτική όσο και ηθική.

Στο δεύτερο έργο «Το σημάδι»: «Απρίλιος 1204. Ένα νεογέννητο αγόρι γλιτώνει από τις φλόγες της πυρπολημένης Κωνσταντινούπολης. Οι Σταυροφόροι έχουν σκοτώσει τον πατέρα του. Αργότερα θα κάψουν τη μητέρα του. Το αγόρι μεγαλώνοντας, θα ζήσει τη βυζαντινή αντίσταση στη φραγκική ορμή για κατάκτηση, τις ίντριγκες και τους λυσσώδεις ανταγωνισμούς που στοχεύουν στην εξουσία παντί τρόπω.

Το μυθιστόρημα «Των κοχυλιών και του αίματος» αποτελεί τη μεγάλη έκρηξη στο έργο του Θεόφιλου: «Οκτώ χιλιάδες χρόνια πριν από τις μέρες μας, τα κοσμήματα που χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι της Νοτιοανατολικής Ευρώπης ήταν συχνά φτιαγμένα από κοχύλια. Στο βιβλίο αυτό εξιστορείται η διαδρομή ενός τέτοιου κοσμήματος, με όλα τα ταξίδια που η μοίρα του επιφύλαξε κι όλους τους ανθρώπους που ευεργετήθηκαν από την αγάπη που έκρυβε».

Απολύτως ταυτίζομαι με την άποψη του Μάνου Κοντολέοντος ότι είναι «Ιδιαίτερος συγγραφέας ο Θεόφιλος Ελευθεριάδης. Θεωρώ πως το κοινό και η κριτική δεν τον έχουν ανακαλύψει όσο θα του άξιζε. Τα έργα του έχουν δομή, δράση, τεκμηρίωση. Σαφώς και δεν μπορούν να χαρακτηρισθούν ως ένα επιφανειακό ιστορικό ανάγνωσμα»

Το πρόσφατο βιβλίο του «Το χνούδι της λεύκας» ο συγγραφέας μας οδηγεί τα νεότερα χρόνια – στην παγκοσμιοποίηση της Αναγέννησης και των αμέσως επόμενων αιώνων. Είναι πολύ κατατοπιστικό το κείμενο στο οπισθόφυλλο του βιβλίου.

«Στην Αδριατική της Αναγέννησης, ένας σκλάβος ναυαγεί. Έχει γεννηθεί στη Νάξο από Ενετό πατέρα και μάνα Γραικιά. Τον διασώζουν Σλάβοι πειρατές, που οι ίδιοι θεωρούσαν πως είναι σταυροφόροι ενάντια στον επεκτατισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και που η Ιστορία τούς αναφέρει ως «Ουσκότσι». Παρόλο που μάχεται στο πλευρό τους, η απροθυμία του να υιοθετήσει τη βία που οι σωτήρες του θεωρούν χρέος τους, τον οδηγεί προσκυνητή στον Δρόμο του Σαντιάγκο της Κομποστέλα. Εκεί γίνεται φίλος με έναν Ιάπωνα χριστιανό, μέλος της πρεσβείας, που οι Ιησουίτες έστειλαν το 1582 από την Ιαπωνία στη Ρώμη. Το προσκύνημα εξελίσσεται σε μια περιπετειώδη πεζοπορία, κατά τη διάρκεια της οποίας έχει μια καθοριστική γνωριμία που θα τον σπρώξει να ακολουθήσει τον Ιάπωνα στην Ανατολή.

Η θάλασσα θα τον ξεβράσει στην υποτροπική Γιακουσίμα της νοτιότατης Ιαπωνίας, όπου θα ερωτευτεί μια μυστηριώδη γυναίκα νίντζα, με σημάδια βασανιστηρίων και γλώσσα κομμένη εκούσια για να μην αποκαλύψει πληροφορίες. Η συμβίωση μαζί της τον οδηγεί σε συνεργασία με πειρατές, για να καταλήξουν αιχμάλωτοι στο νότιο Βιετνάμ, απ’ όπου δραπετεύουν και καταφεύγουν στην Καμπότζη.

Το σχέδιό τους να ταξιδέψουν στην ισπανική Μανίλα ως μέλη της Καμποτζιανής πρεσβείας ναυαγεί, όταν Ιάπωνες πρέσβεις αρπάζουν τη γυναίκα του λόγω της συνομωσίας που έγινε η αιτία να βασανιστεί. Ο ήρωας τούς ακολουθεί και βρίσκεται μπλεγμένος στον πόλεμο Ιαπωνίας-Κορέας (1592-1598). Επιστρέφοντας με τους νικημένους Ιάπωνες στην πατρίδα τους, ανακαλύπτει ότι ο διωγμός των χριστιανών και οι είκοσι έξι σταυρώσεις που διέταξε ο δημιουργός της σύγχρονης Ιαπωνίας Τογιοτόμι Χιντεγιόσι, δίνουν άλλη μια ώθηση στον αέναα στροβιλιζόμενο κόσμο του».

Όσον αφορά το συνολικό έργο του Θεόφιλου ο Μάνος Κοντολέων σε κριτική του παρατηρεί:

«Το ιστορικό μυθιστόρημα είναι ένα ιδιαίτερα απαιτητικό είδος μιας και απαιτεί πέρα από τις ικανότητες να περιγράψεις μια εποχή που ο ίδιος δεν την έχεις ζήσει […] παράλληλα και  να έχει προηγηθεί διεξοδική έρευνα σε ποικίλες πηγές (ιστορίας, κοινωνιολογία, ανθρωπολογίας κ.α.)

Το εγχείρημα γίνεται ακόμα πιο δύσκολο αν η χρονική περίοδος που εξελίσσεται η μυθιστορηματική δράση είναι ιδιαιτέρως απλωμένη και το ίδιο να συμβαίνει και στο χώρο -πιο σωστά- στους χώρους όπου τα διάφορα γεγονότα διαδραματίζονται.

Τα μυθιστορήματα του Ελευθεριάδη και τις δυο αυτές απαιτήσεις τις αντιμετωπίζουν και μάλιστα με μεγάλη αποτελεσματικότητα.

[…] Όπως, λοιπόν, και στα προηγούμενα τρία μυθιστορήματα, έτσι και εδώ στο ‘Χνούδι της Λεύκας’ ο αναγνώστης ταυτίζεται με τον κεντρικό ήρωα και μαζί του ταξιδεύει, γνωρίζει, πάσχει… Στην ουσία βυθίζεται στην εποχή καθώς οι περιγραφές διαπροσωπικών σχέσεων, πολιτικών καταστάσεων, κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών, ηθών και εθίμων και πλούσια προσφέρονται, αλλά και ολοζώντανα περιγράφονται».

Απολύτως ταυτίζομαι με την άποψη του Μάνου Κοντολέοντος ότι είναι «Ιδιαίτερος συγγραφέας ο Θεόφιλος Ελευθεριάδης. Θεωρώ πως το κοινό και η κριτική δεν τον έχουν ανακαλύψει όσο θα του άξιζε. Τα έργα του έχουν δομή, δράση, τεκμηρίωση. Σαφώς και δεν μπορούν να χαρακτηρισθούν ως ένα επιφανειακό ιστορικό ανάγνωσμα».

Διαβάζοντας και απολαμβάνοντας το «Χνούδι της λεύκας» αναζητούσα – πέρα από την ουσία του έργου – τον τίτλο. Τον ανακάλυψα κοντά στο τέλος (σελ. 484). Σε όλο το έργο λάτρεψα τρία πρόσωπα: τον Τζοβάνι, τον   Φραντσέσκο και την Οέγιο. Ο Τζοβάνι, λοιπόν, «Για μια άλλη φορά ένοιωθε σα χνούδι λεύκας που χόρευε στα καπρίτσια του ανέμου».

Θαύμασα τον πλούτο των πληροφοριών για τη ζωή στη Δύση και στην Ανατολή, για τη σύνδεση των δύο αυτών χώρων και για την παρουσία των Ελλήνων στις δύο αυτές πλευρές του πλανήτη. Το «Πάτερ ημών», ο παπα Γρηγόρης, η Σμύρνη αντηχούσαν στον χωροχρόνο. Η στεριά και η θάλασσα, η Ζωή και ο Θάνατος πανταχού παρόντα και τα πάντα πληρούντα.

Ένα απόσπασμα από το έργο, με τον ζωντανό λόγο του Θεόφιλου Ελευθεριάδη, έτσι σαν «χνούδι λεύκας»:

*

Οι τρεις Ιταλοί στρώθηκαν στο τραπέζι του χαζογελώντας.

«Κοπελιά, τρεις κούπες ακόμη!» φώναξε ο Μάριο κάνοντας προσπάθεια να αρθρώσει σωστά τις λέξεις.

«Τι κοιτάς ρε κοντοστούπη;» γαύγισε ο Μάσιμο στον Φραντσέσκο.

«Τίποτα», ψέλλισε εκείνος τραβώντας το βλέμμα από τη μεθυσμένη συντροφιά.

«Τι τίποτα μωρή μαϊμού;» μισοσηκώθηκε ο Μάσιμο. «Εμάς κοιτούσες! Θέλεις κάτι;»

«Όχι. Απλά έτυχε να κοιτάξω προς τη μεριά της», ακούστηκε απολογητικά ο Φραντσέσκο.

«Πάμε», τον τράβηξε από το μπράτσο ο Τζοβάνι που σηκώθηκε αργά ελέγχοντας την αίθουσα με γρήγορες ματιές. Η κοπέλα είχε εξαφανιστεί πίσω απ’ τον πατέρα της που την κάλυπτε με το σώμα του. Στην πόρτα της κουζίνας ένα μικρό αγόρι, φτυστός ο πανδοχέας, κρατούσε σφιχτά την ποδιά της μάνας του. Το βλέμμα της συναντήθηκε με του Τζοβάνι που, με ένα νεύμα, ζήτησε να πληρώσει.

*

Κλείνοντας το κείμενό μου συγχαίρω τον φίλο Θεόφιλο για το έργο του και παραθέτω μια φράση που μου έμεινε βαθιά μέσα μου:

«Κάθε μέρα ζωής είναι μια νίκη απέναντι στον θάνατο».

Ξάνθη, Τελευταία μέρα του 2021

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.