Το παιχνιδι των Κυκλων

Βασιλικής Κοντογιάννη, «Κύκλοι», Εκδόσεις Γκοβόστη, Τα Ποιητικά, 2016

Ας ξεκινήσουμε**, υποθετικά μιλώντας πάντα, από πίσω προς τα μπροστά, από το τελευταίο ποίημα της συλλογής μας, τη «Στρογγυλάδα του ποιήματος»:

Πεθύμησα τη μορφή αυτή
που γυρίζει τρυφερά ή πικρά
ή ακόμα σκληρά και βιαστικά
παρασέρνοντας τις λέξεις στο πέρασμα
όπως το νερό που κατεβαίνει ορμητικό
την άνοιξη
από τα βουνά,
άφθονο και χορταστικό,
βυθίζει μέσα στην πρασινάδα
φουντώνει διάφανα κρύσταλλα
που χάνονται στην αστραπή του φωτός
 
Έτσι και το ποίημα
Προχωράει σπρώχνοντας τις δυνάμεις του
βιαστικό
να φέρει στο φως τους όγκους
εκείνης της ειδικής
δικής του μόνο
φωνής
 
Λεπίδες φωτός στα νερά
 
Και τότε; μεταπηδάμε, φυσικά, αβίαστα σχεδόν στην αρχή, καθώς η καταληκτική λέξη νερά, τίτλος του πρώτου κεφαλαίου υπογραμμίζει την διαδικασία ανάγνωσης και γραφής δίχως τέλος, σηματοδοτώντας την ένωση του ποιήματος με τα ίδια τα νερά, και αποδίδοντας σχηματικά τους Κύκλους του βιβλίου. Η ποιητική συλλογή της Κοντογιάννη, σε τέσσερις ενότητες, Νερά, Σώμα, Μητέρα, Ποίηση, εγγράφεται σε μη συγκεκριμένους χώρους και χρόνους, σ’ αυτούς που δεν μπορούμε να φέρουμε πίσω, αλλά μπορούμε μόνο να γυρίσουμε το βλέμμα μας για να δούμε από πού ήρθαμε, γυρνώντας μέσα σ’ ένα γλωσσικό παιχνίδι σημείων,  όπως είναι ο κύκλος του νερού, του σώματος του δικού μας αλλά και του Άλλου, το οποίο τείνει να πάρει την θέση μας δίπλα και μετά από ‘μας,  ο κύκλος του γυναικείου σώματος, η φύση του ως μητέρα γη, η μητρότητα, ο κύκλος της ποίησης, που εγκυμονεί, γένους θηλυκού κι αυτή, το ίδιο το δημιούργημα, το ποίημα. Βέβαια, η σειρά τους ακούγεται παράλληλη στον άξονα των παραδειγματικών και συνταγματικών σχέσεων, καθώς το κέντρο του κύκλου, προϋπάρχει ως διαμόρφωση του υποκειμένου.
 
Συγκεκριμένα τα νερά του πρώτου κεφαλαίου, ως βασικό αρχετυπικό στοιχείο το κοσμικού χώρου, ως μοναδικό και ενιαίο στοιχείο δημιουργίας των όντων στη φυσική φιλοσοφία του προσωκρατικού Θαλή του Μιλήσιου, θεωρήθηκε σύμβολο μητρικού και θηλυκού στοιχείου. Στα ποιήματα προβάλλονται πολλές από τις προσδιοριστικές φυσικές ιδιότητές του: κινείται και είναι ρευστό, κρύο ή ζεστό, έχει βάθος, αποτελεί το βασικό συστατικό πολλών ζώντων οργανισμών. Το ανθρώπινο σώμα αισθάνεται το νερό κυρίως με την αφή· το σώμα βρίσκεται σε επαφή με το νερό, κοντά στο νερό, σε κίνηση μέσα στο νερό, περιβρεχόμενο πάνω στο νερό, καταδύεται στα σκοτεινά νερά ή αναδύεται από αυτά, μέσω μιας ενωσοποιητικής διαδικασίας:
 
Πικρά μαύρα νερά
 
Πικρά μαύρα νερά
κυλάνε απ’ το σώμα
σπρώχνουν
χωρίζουν
ξεχωρίζουν.
Αρρωσταίνουν  τη σκέψη.
 
Παγωμένα μαύρα νερά
κυλάνε απ’ το σώμα.
Σπρώχνουν μακριά
σε τόπο σκοτεινό
απελπισίας.
 
Όμως κανένα κλάμα δεν έρχεται.
Το σπίτι βουίζει απ’ τον βουβό θρήνο.
Αντηχεί και πικραίνεται.
Τα δέντρα φωνάζουν
πρόσεχε
μην πας πιο πέρα.
 
Το μαύρο νερό βγαίνει απ’  τους  πόρους
κυλάει σε παγωμένα κύματα
Δε μπορώ να προσέξω.
 
Πρόσεχε την υπερβολή.
Δε μπορώ να προσέξω.
Πρόσεχε την τρέλα
 
Ο θρήνος βουβός
απλώνει δηλητηριασμένα νερά
στο σπίτι.
 
Σε άλλο ποίημα βρίσκουμε:
[…]Θεός ποταμός
[ζωντάνεψε τότε στο μουσείο,
απάντησε αστραπιαία στο κάλεσμα]
το στρογγυλό φιδίσιο σώμα
είμαι μέσα
μαζί
με πήρε
με οδηγεί.
Το ρίγος της κίνησης
θραύει δεσμά και κόπους.
Το ποτάμι φουσκώνει κάτω  από το πάτωμα του σπιτιού
έρχεται να με συναντήσει
έρχεται να με σηκώσει
να φύγουμε
στρέφοντας τη λεία κίνηση
των υδάτινων όγκων του. 
 
Ο κύκλος εδώ αποτυπώνεται  από το σχήμα του ουροβόρου φιδιού, αυτού δηλαδή που ελίσσεται γύρω από τον εαυτό του και δαγκώνει την ουρά του αφαιρώντας το υπόλοιπο παλαιό δέρμα. Ως αρχαίο σύμβολο της αιωνιότητας, της αρχής και του τέλους, της επιστροφής του εδώ και του εκεί, παρασέρνει το υποκείμενο σε μια εκ των έσω διαδικασία ταύτισης και συνέχειας.
 
Στο σώμα του δεύτερου κεφαλαίου, στις αισθήσεις και στη μνήμη βρίσκεται η γνώση του κόσμου και του εαυτού μας, στην αρχή πρόκειται για το βιολογικό σώμα των οργάνων, όπως φανερώνεται με το εναρκτήριο ποίημα της «Εγκυμοσύνης»:
 
Όταν  το σώμα γίνεται
λεπτό γεφύρι
που σηκώνει
ασύλληπτα βάρη
ενώνει
πολιτισμούς και τις τύχες τους
φωτίζει
άλλες μακρινές ζωές
Μέσα από τη γέννηση
που αναμοχλεύει 
την ψυχή
πεθαμένων
ζωντανών
αγέννητων
Ζωή του σπόρου
που φτάνει στην ώρα του
μεστός
 
Στη συνέχεια ξεπροβάλλει το σώμα των ψυχικών βιωμάτων, καθώς το γνωρίζουμε από τις θερμές συγκινήσεις και τα αισθήματα που βιώνουμε (αγάπη, επιθυμία), μάλιστα η συγκίνηση είναι αυτή   που μας δίνει πίσω το δικό μας σώμα, ένα σώμα αξεχώριστο από το πρώτο, ένα σώμα συμβολικό, όπως μπορεί να θεωρηθεί και το σώμα του ίδιου του κειμένου.
 
Παρατηρώντας κανείς το εξώφυλλο,  διαβάζει στην σελίδα 36  τo ποίημα με τίτλο «Πενταγιού», διαμορφώνοντας ένα ολοκληρωμένο αποτέλεσμα εικόνας και γράμματος, δράσης-αντίδρασης:   
 
Σκύβω το μάγουλο
στη σγουρή ράχη του βουνού.
Χαϊδευόμαστε.
 
Κλείνοντας, θα ήθελα να αναφέρω ένα περιστατικό προσωπικό. Πριν τρία χρόνια, κάνοντας  το μάθημα του Δημοτικού Τραγουδιού, θυμάμαι την κ. Κοντογιάννη να αναφέρει: «Θυμώνω που δεν υπάρχει στον παράδεισο ένα τηλέφωνο, να πάρω τον πατέρα μου , να τον ακούσω για λίγο, να μιλήσουμε». Προχωρώντας τις αναγνώσεις συνάντησα το ποίημα με τίτλο «Κι αν δοκίμαζα να σου τηλεφωνήσω», στην ενότητα για τη μητέρα, αυτή την φορά;
 
Θέλω λοιπόν να σου μιλήσω
Σε είδα στον ύπνο μου τότε
καθόμουν στην αγκαλιά σου
ακουμπούσα το χέρι πάνω στο δικό σου
και βλέπαμε πόσο μοιάζουν.
Μικρά και ίδια.
Θέλω να κάτσουμε αντικρυστά
στο τραπέζι του σιδερώματος
και να μιλάμε
μαντήλια πετσέτες και σεντόνια ανάμεσά μας
η δροσιά του μωσαϊκού στα πόδια
ζεστό απόγευμα καλοκαιριού στο σπίτι.
Μιλάμε γι’ άντρες
αυτούς που αγαπάμε
«Γιατί τον αφήνεις να φεύγει;»
μου λες
«εγώ δεν θα τον άφηνα».
Μιλάμε με τις ανάσες μας κοντά
Είσαι μέσα στις κόρες και τους γιους μου
τους ανάστησες κάτω απ’ τη φροντίδα του χεριού σου
μικρά
αστραφτερά
καταπράσινα
φυτά
στην ουράνια σέρα σου.
 
Φανερώνοντας έτσι, πως οι κύκλοι προσθέτοντας δικά μας κομμάτια, συνεχίζονται με ή χωρίς εμάς.
 
*Η Γεωργία Ντεμίρη είναι μεταπτυχιακή φοιτήτρια του Τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης.
 
** Το κείμενο είναι η εισήγηση της κ.Ντεμίρη στην εκδήλωση βιβλιοπαρουσίασης της ποιητικής συλλογής της Βασιλικής Κοντογιάννη «Κύκλοι» που έγινε στο Καφέ-Μπαρ Σβούρα στην Κομοτηνή στις 8/5/2018 (Δείτε εδώ).

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.