Προσεγγιζοντας τη λογοτεχνια της Καβαλας

Εισαγωγικά σχόλια

Το 1983 και το 1985 η Δημοτική Βιβλιοθήκη Καβάλας εξέδωσε δύο σημαντικούς τόμους για τους Καβαλιώτες Ποιητές και Πεζογράφους αντίστοιχα, με την επιμέλεια του φίλου Διαμαντή Αξιώτη. Πλήθος οι παλιότεροι και νεότεροι δημιουργοί. 

Θα αναφέρω εισαγωγικά μόνο αυτούς που γνωρίζω προσωπικά και με τους οποίους κατά καιρούς συνεργάστηκα. Πρώτα πρώτα ο μέγας Βασίλης Βασιλικός, μετά ο γεννημένος στην Ξάνθη Γ. Ξ. Στογιαννίδης, και ο επίσης ξανθιώτης Δαμιανός Κωνσταντινίδης, οι Πρόδρομος Μάρκογλου, Διαμαντής Αξιώτης, Θοδωρής Γρηγοριάδης, Μιχάλης Μήτρας, Λέντζης Δημήτρης, Χαρπαντίδης Κοσμάς, Κεραμίδης Χρήστος, Μαρία Σαββίδου, Χρήστος Τσελεπής. Ξεχωριστά αναφέρω τον Φώτη Πρασίνη, που δεν τον γνώρισα προσωπικά, τον «Βενέζη της Καβάλας», όπως τον αποκαλεί ο Φώτης Τριάρχης που κι αυτός τόσα πολλά έργα δημοσίευσε για την Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη. Τον Πρασίνη τον γνώρισα μέσω των «Θρακικών Χρονικών».

Στην Καβάλα κατά καιρούς εκδόθηκαν σημαντικά περιοδικά. Η Κατίνα Βέικου Σεραμέτη συνεργαζόταν με την Περιοδική έκδοση Λόγου και Τέχνης «Εννέα Οδοί». Το πρώτο τεύχος είναι του Νοεμβρίου 1958. Στο τεύχος αυτό περιέχονται δύο διηγήματα, ένα του Στέφανου Ιωαννίδη και ένα της Κ. Βέικου Σεραμέτη. Επίσης υπάρχει λεπτομερής παρουσίαση του Λευκώματος της ΦΕΞ που τότε εκδόθηκε.

Κατά καιρούς συνεργάστηκα με τον Σύνδεσμο Φίλων Γραμμάτων και Τεχνών Καβάλας. Περιοδική έκδοση Λόγου και Τέχνης του Συνδέσμου είναι το εξαιρετικό περιοδικό «Σκαπτή Ύλη». Πολλά κείμενα (πεζά, ποιητικά, δοκιμιακά) των δημιουργών της Καβάλας είναι θησαυρισμένα στην έκδοση αυτή.

Την τελευταία δεκαετία, τέλος, γνώρισα τον Πασχάλη  Μαγγίδη που γεννήθηκε στο Χαϊδευτό της επαρχίας Νέστου και έχει εκδώσει μυθιστορήματα, ασχολήθηκα με το πλούσιο έργο του και το παρουσίασα, με κείμενα και εισηγήσεις.

Στη σειρά αυτών των κειμένων θα ξεκινήσω παρουσιάζοντας τις δύο Ανθολογίες που προανέφερα, εμπλουτίζοντας το κείμενο  και με άλλα στοιχεία.

«ΚΑΒΑΛΙΩΤΕΣ ΠΟΙΗΤΕΣ», Ανθολόγηση Διαμ. Αξιώτη, 1983

Στις 203 σελίδες του τόμου, που είναι έκδοση της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Καβάλας, ανθολογούνται 16 ποιητές και ποιήτριες που είτε γεννήθηκαν, είτε έζησαν κάποια χρόνια στην Καβάλα. Προηγείται σύντομο βιογραφικό και ακολουθεί ανθολόγηση ποιημάτων.

Θα παρουσιάσω συνοπτικά 6 από τους ανθολογούμενους ποιητές, με το έργο των οποίων έχω κάποια επαφή.

Ξεκινώ με τον Βασίλη Βασιλικό (1934 -), τον οποίο είχα τη χαρά να γνωρίσω. Το 1979 μίλησε σε εκδήλωση της ΦΕΞ, η εισήγησή μου «Βασίλης Βασιλικός, Ο Μάρτυρας», περιέχεται στο βιβλίο μου «Προσεγγίσεις, 2», 1980. Πριν από χρόνια με παρουσίασε στην τηλεοπτική εκπομπή του «Άξιον Εστί», όπου μίλησε για το έργο μου.

Είναι παγκόσμια γνωστός για την πεζογραφία του, τα τελευταία χρόνια προβάλλεται και η ποίησή του. Ένας δημιουργός κοινωνικός πολιτικός ευαίσθητος στον άνθρωπο και στον αγώνα και στην αγωνία του. Λίγοι στίχοι του:

«Ποιητές που λούφαξαν / ιστορικοί που έχασαν / έξαφνα τη μνήμη / ανθρωπολόγοι που λησμόνησαν / τις εγκεφαλομετρήσεις […] γραμμάτια που διαμαρτυρήθηκαν / ευκολίες πληρωμής / εκδημοκρατισμός με δόσεις…»

(Ο Ληξίαρχος, 1969)

Δεύτερος ο Πρόδρομος Μάρκογλου (1935 -) που τον γνώρισα πριν από σαράντα χρόνια  στην Πάτρα, στο Συμπόσιο Ποίησης. Το έργο του είναι ποιητικό και πεζογραφικό. Θα το παρουσιάσω σε άλλο κείμενο, τώρα θα σταθώ στην Ανθολογία του 1983. Ο Μόσχος Οτατζής σε συνοπτικό κείμενο μιλά για την ως τότε ποίησή του για την οποία σημειώνει ότι «είναι μια ποίηση αυθεντική της κοινωνικής οδύνης». Δύο μικρά αποσπάσματα:

«Οι δρόμοι γέμισαν από παράφρονες / Τους έχουν κάνει τόσο μεγάλους και μακρείς / που δεν έχουμε πια κουράγιο να τους  περπατήσουμε».

«Στη ζωή μας υπερισχύει αυτό που δεν κατορθώνουμε να πλησιάσουμε».

Δύο ποιητές που γεννήθηκαν στην Ξάνθη, αλλά έζησαν στην Καβάλα ακολουθούν, ο Γ. Ξ. Στογιαννίδης και  ο Δαμιανός Κωνσταντινίδης.

Ο Γ. Ξ. Στογιαννίδης (1912 – 1994) γεννήθηκε στην Ξάνθη, έζησε στην Καβάλα και κατέληξε στη Θεσσαλονίκη, όπου διακρίθηκε ως ποιητής. Ασχολήθηκα με το έργο του, είχαμε επικοινωνία συχνή, έγραψα για την ποίησή του αρκετές φορές. Αναφέρω το άρθρο του 1995, ένα χρόνο μετά το θάνατό του, «Γ. Ξ. Στογιαννίδης, poeta de arte poetica», που καλύπτει το σύνολο του έργου του.

Στην Ανθολογία που παρουσιάζουμε, προηγείται εισαγωγή του Μηνά Νιτσόπουλου (που μας δίδασκε στο Ψυχολογικό τμήμα του ΑΠΘ), ο οποίος σημειώνει ότι η ποίηση του Στογιαννίδη «δίνει την εικόνα μιας ποίησης ατομικής, με επικράτηση της εσωτερικής ενόρασης, της αναζήτησης για το φως, της εξομολογητικής διάθεσης».

  Λίγοι στίχοι:

«Το ποίημα είναι σαν το ποτάμι / δε σταματά /

συνεχίζεται μέσα σου»

«[…] Όταν ακούσετε κάποτε έκρηξη / μην περιμένετε ν’ αναλάβει καμιά οργάνωση την ευθύνη / μπορεί να’ναι μια λέξη μου / όταν αδέξιος επιχειρούσα να την εντάξω  σε ποίημά μου / Παρακαλώ, να μην ενοχληθείτε».

Ο  Δαμιανός Κωνσταντινίδης γεννήθηκε το 1960 στην Ξάνθη, 1969-79 έζησε στην Καβάλα. Σπούδασε Φιλολογία και Θεατρολογία, καθηγητής Υποκριτικής-Σκηνοθεσίας στο Τμήμα Θεάτρου του Α.Π.Θ. Εκτός από το θέατρο, έχει λογοτεχνικό έργο. Λίγοι στίχοι από την Ανθολόγηση, τότε ήταν ανέκδοτοι;

«Κι είναι και οι λέξεις / αυτό το καταραμένο παιχνίδι που δεν ξέρεις ποτέ / ποιο χαρτί να πετάξεις για να κερδίσεις / κι είναι ο θάνατος / πίσω και μέσα στις λέξεις / κι είναι που πάνω του η σκέψη θρυμματίζεται»

Θα κλείσω τον περίπατο στον τόμο «Καβαλιώτες Ποιητές» με δύο φίλους που στη συνέχεια διακρίθηκαν για την πεζογραφία τους. Ο Διαμαντής Αξιώτης (1942 – ) που είναι επιμελητής των δύο Ανθολογιών και ο Θεόδωρος Γρηγοριάδης (Παλαιοχώρι Παγγαίου 1956 – ). Θα μιλήσω γι’ αυτούς στο επόμενο κείμενό μου.

«Αυτό το ποίημα / θα τα’ αφήσω χωρίς λέξεις / άδειο / Έτσι θα χωρέσει περισσότερη / Αγάπη»  (Δ. Αξιώτης)

«Δώδεκα μέρες χτυπάμε τις πόρτες / και σβήνουνε τα χαμόγελα / δεν είμαστε ζητιάνοι εμείς ούτε πλασιέ / είμαστε σαν περιπατούντες επί κυμάτων / μέρες πολλές»

(Θ. Γρηγοριάδης)

«ΚΑΒΑΛΙΩΤΕΣ ΠΕΖΟΓΡΑΦΟΙ», Ανθολόγηση Διαμ. Αξιώτη, Εισαγωγή Αλέξη Ζήρα, 1985

Στις 225 σελίδες του τόμου, που είναι έκδοση της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Καβάλας, ανθολογούνται 14 πεζογράφοι που είτε γεννήθηκαν, είτε έζησαν κάποια χρόνια στην Καβάλα.  

Προηγείται Πρόλογος του Ανθολόγου Διαμαντή Αξιώτη (σελ. 9-12), που δίδει συνοπτικά το σκεπτικό της εργασίας του, καθώς και τα περιοδικά της Καβάλας και Θάσου που περιέχουν πλούσιο λογοτεχνικό υλικό. 

Ακολουθεί Εισαγωγή του Αλέξη Ζήρα «Τα πρόσωπα της πόλης και η περιήγηση των πολιτών της « (σελ.  13 – 21). Στο κείμενο αυτό  ο γνωστός  γραμματολόγος παρουσιάζει το λογοτεχνικό πρόσωπο της πόλης και τα χαρακτηριστικά των πεζογράφων που ανθολογούνται  στον τόμο.

Θα παρουσιάσω συνοπτικά 5 από τους ανθολογούμενους πεζογράφους, με το έργο των οποίων έχω κάποια επαφή. Οι 4 από αυτούς αναφέρθηκαν και στο κείμενό μου για την ποίηση, πέμπτος είναι ο Φώτης Πρασίνης.

Ξεκινώ με τον Βασίλη Βασιλικό (1934 -), που στον τόμο αυτό ανθολογείται το κείμενό του «Η πραγματική τους ιστορία». Ο Ζήρας παρατηρεί ότι «είναι ένα από τα πολλά αφηγήματα που έχει ως πρώτη ύλη του κάποιο προσωπικό βίωμα του Β. Βασιλικού». Ένα απόσπασμα:

«Το κλάμα της δεν σταματούσε. Φτάσαν στο Μόναχο, κατεβήκαν στο Σταθμό. Εκεί άλλο δράμα. Εκατοντάδες Έλληνες – πλησίαζε το ορθόδοξο Πάσχα – με τις βαλίτσες δεμένες με κορδόνια, γεμάτες πράγματα, εργάτες απ’ τα κάτεργα της Γερμανίας και του Βελγίου τις στοές, είχαν μπλοκαριστεί. Τα τρένα δεν ξεκινούσαν. Τα σύνορα είχαν κλειστεί».

Δεύτερος ο Πρόδρομος Μάρκογλου (1935 -) που ανθολογούνται δύο κείμενά του: «Επεισόδιο» και «Τα γεγονότα ήταν προκατασκευασμένα». Στα διηγήματά του, όπως παρατηρεί ο Αλέξης Ζήρας παίζουν ρόλο οι πολιτικές αντιπαραθέσεις, η πολιτική μισαλλοδοξία και το κλίμα εθνικοφροσύνης στην μετά τον πόλεμο περίοδο. Ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από το πρώτο κείμενό του:

«Ο άλλος που πυροβόλησε έτρεξε στην ταβέρνα, μπήκε μέσα και πέρασε στην πίσω πλευρά, άνοιξε την τζαμωτή πόρτα του βάθους και βγήκε στον κήπο. Ο ταβερνιάρης και κανα-δυό πελάτες πάγωσαν με την παρουσία του Χίτη. Τον βρήκε  πεσμένο στη μέση της μικρής αυλής».
Νιώθω την ανάγκη να πω δυο λόγια παραπάνω για τον Διαμαντή Αξιώτη (1942 – ) που είναι επιμελητής των δύο Ανθολογιών και για τον Θεόδωρο Γρηγοριάδη (Παλαιοχώρι Παγγαίου 1956 – ).

Ο Διαμαντής Αξιώτης έπαιξε σημαντικό ρόλο στα λογοτεχνικά πράγματα της Καβάλας. Πλούσιο το ως τώρα έργο του: Ποιητικές συλλογές, Ανθολογίες, Θεατρικά Αναλόγια, Πεζά, συμμετοχή σε συλλογικά έργα, δημοσιεύματα σε εφημερίδες και περιοδικά.  Κείμενό του συμπεριλαμβάνεται στα κείμενα νεοελληνικής λογοτεχνίας της Β΄ γυμνασίου. Και στο παρελθόν μίλησα και έγραψα για το πλούσιο έργο του, επίκειται άρθρο στη σειρά αυτή για τους λογοτέχνες της Καβάλας.

Στον τόμο που παρουσιάζουμε υπάρχουν δύο διηγήματά του: «Η Άννα του κλήδονα» και «Το πέρασμα της Γοργόνας».

  Ένα μικρό απόσπασμα από το πρώτο: « Μωρέ την είχαν καλο-πάρει τα χρόνια την Άννα της και ψηλή ήταν και γουρλωμάτα ήταν και αχλάδα ήταν. Απ΄ τα χαράματα στο δρόμο, μέχρι το θάμπωμα, με μια σκούπα στο χέρι, να ξεριζώνει χορταρικά και χώμα που έδεναν τις πέτρες του κακοτράχαλου κατήφορου, κάνοντάς τον έτσι περισσότερο εχθρικό για τα μονίμως ματωμένα μας γόνατα».

Ο Θεόδωρος Γρηγοριάδης – εγώ τον φωνάζω Θοδωρή – σπούδασε αγγλική φιλολογία και δούλεψε στη μέση εκπαίδευση, ξεκινώντας από τον Έβρο. Τότε που εκδόθηκαν οι δύο ανθολογίες, ποιητών και πεζογράφων της Καβάλας, ήταν στα πρώτα του βήματα. Από το 1990 και μετά παρουσίασε με μεγάλη επιτυχία τα πολλά πεζογραφήματά του. Έχω γράψει πρόσφατα για το έργο του «Ζωή μεθόρια» (Πατάκης 2015), αλλά και παλιότερα. Στη σειρά  των κειμένων για την Καβάλα, θα γράψω. Τώρα, αναφερόμενος στην Ανθολογία, σημειώνω ότι έχουμε δύο διηγήματα «Σαν την ταινία ‘Ευδοκία’» και «Δεν ήτανε κι ο μόνος» (ανέκδοτα). Ένα απόσπασμα από το πρώτο:

«Στην επόμενη πρόβα, ανατρίχιασα μόλις με πληροφόρησε μια κοπέλα πως ο πρωταγωνιστής ο Γιώργος, ο Τάσος δηλαδή της Γκόλφως ήταν το κόκκινο πανί για όλη την οικογένεια της Μαρίας παρόλο που τα δύο παιδιά από το δημοτικό είχαν συμπαθήσει ο ένας τον άλλον».

*

Θα ολοκληρώσουμε τον περίπατό μας στους πεζογράφους της Καβάλας με τον Φώτη Πρασίνη, που τον πρωτογνώρισα μέσα από τα «Θρακικά Χρονικά». Απέστειλε το 1962 δύο επιστολές στον Στέφανο Ιωαννίδη που δημοσιεύθηκαν στα τεύχη 5 και 6, το 1965 στο τεύχος 19 υπάρχει επιστολή για το Αφιέρωμα στον Γεώργιο Βιζυηνό, ενώ το  1973 στον τευχότομο 30 – τη χρονιά που πέθανε δημοσιεύεται  κριτικό κείμενο του Στέφανου Ιωαννίδη για το έργο του και ένα διήγημα του Φώτη Πρασίνη. Σε αυτά τα δημοσιεύματα θα αναφερθώ σε άλλο κείμενο εκτενέστερο για τον Θρακιώτη Φώτη Πρασίνη

Τώρα περιορίζομαι στο ότι ο Φώτης Πρασίνης γεννήθηκε στη Μάδυτο της Ανατολικής Θράκης το 1912, ενώ μετά  τη Μικρασιατική καταστροφή η οικογένειά του βρέθηκε στην Καβάλα. Πέθανε ξαφνικά το 1973. Ο Πρασίνης όσο ζούσε δεν κατάφερε να εκδώσει βιβλίο, έτσι τα πεζογραφήματα και άλλες εργασίες του δημοσιεύονταν σε λογοτεχνικά περιοδικά της χώρας και σε περιοδικά και εφημερίδες της Καβάλας.

Στην Ανθολογία του 1985 περιλαμβάνονται δύο κείμενα του Φ. Πρασίνη: «Μια φορά ήρθα και κάθισα κοντά στο Θεό» και «Τα πρώτα χρόνια». Επαινετικός είναι ο λόγος του Αλέξη Ζήρα: «Αν την πλαστικότητα, που παραμένει αμείωτη ως το τέλος του κάθε διηγήματος, τη δούμε σε συνδυασμό με τον ποιητικό λυρισμό ίσως θα μπορούσαμε να εντοπίσουμε και τις συγγένειες του άγνωστου στο πλατύ κοινό πεζογράφου: είναι η λογοτεχνία των βόρειων χωρών και ειδικότερα οι Σκανδιναβοί μυθιστοριογράφοι».

Κλείνουμε με ένα απόσπασμα από το πρώτο κείμενο του Φ. Πρασίνη: «Δεν είχα τίποτα άλλο να πω. Τον είδα που τραβούσε σιγά σιγά από πάνω μου τα μάτια, και να τα ρίχνει στην άστρωτη γη του φούρνου. Η κουβέντα για τον πόλεμο και τον πατέρα τον είχε μερέψει. Μάζεψα όλο το κουράγιο μου καθώς δε μ’ έβλεπε και αποτελείωσα έτσι την Ιστορία μου.

-Πρέπει να δουλέψω, αλλιώς δε γίνεται».

Ξάνθη, Ιούνιος 2021

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.