Πως ενα ναυαγιο μπορει να προμηνυσει μια επικειμενη παγκοσμια ταραχη

Μπορεί μια ανθρώπινη τραγωδία όπως αυτή του Τιτανικού να επαναληφθεί; Μπορεί ένα δυστύχημα να προαναγγέλλει ανάλογες ριζικές αλλαγές στην παγκόσμια πολιτική και κατ’ επέκταση σε ολόκληρη την ανθρωπότητα; Μέσα από το βιβλίο του Pierre Assouline με τίτλο «Το Υπερωκεάνιο» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις, σε μετάφραση Μαριάνθης Πάσχου, ξεδιπλώνεται μια θαλάσσια περιπέτεια.

 Σαν ένας άλλος «Τιτανικός», το καινούργιο γαλλικό υπερωκεάνιο Ζορζ Φιλιππάρ, αποπλέει τον Φεβρουάριο του 1932, λίγους μήνες πριν ανέλθει στην εξουσία ο Χίτλερ, με προορισμό την Ιαπωνία. Στο πλοίο επιβιβάζεται ο βιβλιοπώλης Ζακ-Μαρί Μποέρ, ένας ήρωας πολύ μπροστά από την εποχή του, ο οποίος εξειδικεύεται στις σπάνιες εκδόσεις βιβλίων. Γνωρίζει αρκετό κόσμο και γίνεται φίλος με τον πρώην πλοίαρχο Πρεσανύ και τη νεαρή εγγονή του, τον ασφαλιστή Ερκύλ Μαρτέν, τον Ρώσο πιανίστα Σοκολόβσκι και την Αναΐς Μοντέ-Ντελακούρ. Παράλληλα με τις συζητήσεις, τις ανταλλαγές απόψεων και τους πολιτικούς καυγάδες, οι τεχνικές βλάβες στο πλοίο είναι όλο και πιο συχνές, με τους επιβάτες να ανησυχούν, χωρίς ωστόσο να προβληματίζονται για πολύ. Μέχρι που ξαφνικά ξεσπάει πυρκαγιά στις εγκαταστάσεις του πλοίου, με αποτέλεσμα να βυθιστεί και να χαθούν 54 άνθρωποι, μεταξύ αυτών και ο γνωστός δημοσιογράφος Αλμπέρ Λοντρ.

Βασισμένο σε αληθινά γεγονότα, ο Ασουλίν παρουσιάζει στους αναγνώστες την εποχή του μεσοπολέμου που είναι ο «προθάλαμος» για τις ολέθριες στιγμές του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου που έμελλε να ζήσει η ανθρωπότητα. Οι επιβάτες, ενήμεροι για την πολιτική πραγματικότητα που επικρατεί στην Ευρώπη, δεν είναι εντούτοις έτοιμοι να αντιμετωπίσουν τα επερχόμενα.  Έτσι, αν και η ατμόσφαιρα του διχασμού γύρω από τον ναζισμό είναι έντονη,  το ναυάγιο  γράφει μεν το τέλος των ηρώων άδοξα, ταυτόχρονα στέλνει όμως και το μήνυμα πως πρέπει πάντα να είμαστε σε επιφυλακή, καθώς ανά πάσα στιγμή η ζωή μας  μπορεί να αλλάξει για πάντα.

Βαγγέλης Χατζηβασιλείου,*

«Ο Ασουλίν κατορθώνει να αποτυπώσει ζωηρά και πειστικά την απομονωμένη ζωή της θάλασσας, την ποίηση του μεγάλου διάπλου[…], όπως και τη φρίκη ή τον ζόφο της οδύνης του ναυαγίου»

Ο Βαγγέλης Χατζηβασιλείου συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας γράφει για «Το Υπεωκεάνιο», για την πλοκή του, τους παραλληλισμούς της ιστορίας των ηρώων με την πραγματικότητα, αλλά και την άγνοια κινδύνου του απλού κόσμου που ορισμένες φορές αδυνατεί να αναλογιστεί το τι πρόκειται να ακολουθήσει.

«Τον Μάιο του 1932, το υπερωκεάνιο “Ζορζ Φιλιππάρ”, κορωνίδα της γαλλικής ναυσιπλοΐας, βυθίζεται μετά από πυρκαγιά στις ηλεκτρικές του εγκαταστάσεις στα ανοικτά του Περσικού Κόλπου, θυμίζοντας το ναυάγιο του “Τιτανικού”. Το καράβι θεωρείται, όπως και μια εικοσαετία νωρίτερα ο “Τιτανικός”, αβύθιστο λόγω των υψηλών τεχνικών προδιαγραφών του. Επιστρέφει από την παρθενική του κρουαζιέρα στην Ιαπωνία. Πενήντα σχεδόν επιβάτες χάνουν τη ζωή τους και ανάμεσά τους βρίσκεται ο διάσημος ρεπόρτερ Αλμπέρ Λοντρ. Αυτή είναι η ιστορία την οποία ξεδιπλώνει ο κατ’ επανάληψη μεταφρασμένος στα ελληνικά μυθιστοριογράφος και δημοσιογράφος Πιέρ Ασουλίν στο μυθιστόρημά του “Το υπερωκεάνιο”, που μόλις κυκλοφόρησε σε εξαιρετική μετάφραση της Μαριάνθης Πάσχου από τις εκδόσεις Πόλις. Ο Λοντρ ρίχνει τη σκιά του στο βιβλίο του Ασουλίν (έχει ασχοληθεί ως βιογράφος μαζί του), αλλά τoν πρωταγωνιστικό ρόλο εδώ αναλαμβάνει ο μυθιστορηματικός Ζακ Μαρί Μποέρ, βιβλιοπώλης σπάνιων εκδόσεων και συλλέκτης.

Στο ταξίδι από τη Μασσαλία προς την Ιαπωνία το πλοίο προαναγγέλλει την επερχόμενη καταστροφή με διάφορες ηλεκτρικές βλάβες, αλλά οι επιβάτες γελούν με τα ατυχή περιστατικά, μολονότι συζητούν συνεχώς για το ναυάγιο του “Τιτανικού” και για άλλα μεγάλα ναυάγια του καιρού. Ο χαμός του “Ζορζ Φιλιππάρ” θα απασχολήσει σε πλάτος και σε βάθος τον διεθνή προπολεμικό Τύπο και θεωρίες συνομωσίας θα εξαπλωθούν προς πάσα κατεύθυνση, μαζί με εκτεταμένες δημοσιογραφικές, έρευνες, αλλά ο Ασουλίν περιορίζεται στο ταξίδι και στο ναυάγιο για δύο λόγους. Πρώτο, επειδή θέλει να μιλήσει για τον χώρο της πρώτης θέσης, απ’ όπου ξεκίνησε η φωτιά, και απ’ όπου προήλθαν τα περισσότερα θύματα, προκαλώντας ποικίλους πολιτικοκοινωνικούς συνειρμούς, και δεύτερο επειδή επιδιώκει να απεικονίσει το ταξίδι και το ναυάγιο ως ένα είδος άλλης προεξαγγελίας–της καταστροφής που θα επέλθει στην Ευρώπη με την άνοδο του ναζισμού και με το τέλος μιας ολόκληρης εποχής προσδοκιών, ελπίδων και ψευδών υποσχέσεων.

«Θα πρέπει να υπογραμμιστούν τα δεξιοτεχνικά πορτρέτα κοινωνικών τύπων και μυθιστορηματικών χαρακτήρων, η συναρπαστική κινητικότητα των επιβατών στο καράβι, η αίσθηση της ακινησίας μέσα στη διαρκή κίνηση και η εκδήλωση της ανησυχαστικής μοναξιάς απέναντι στο απέραντο των οριζόντων προς τους οποίους ταξιδεύει ένα πλοίο που του μέλλεται σύντομα να ναυαγήσει και να αφανιστεί από τη επιφάνεια του πλανήτη –μαζί και η Ευρώπη που κουβαλά βαριά στο σκαρί του την ώρα ακριβώς κατά την οποία ετοιμάζεται να πέσει στα μαύρα νερά του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου χωρίς καμία προοπτική διάσωσης ή διαφυγής»

Σε τι αρέσκονται οι επιβάτες του υπερωκεανίου κατά τη διάρκεια του ταξιδιού; Μα, σε ευχάριστες ανοησίες, σε ανάλαφρες, σπουδαιοφανείς συνομιλίες, σε ερεθιστικά κουτσομπολιά, σε γλυκανάλατες φλυαρίες και σε έντονους πολιτικούς καβγάδες. Η φιγούρα του μοναχικού βιβλιοπώλη προσφέρει στον συγγραφέα το ιδανικό φίλτρο για τους συγγραφικούς σκοπούς του: αντισυμβατικός, μανιώδης αναγνώστης και αποστασιοποιημένος από όλους και απ’ όλα (με την εξαίρεση της μαγικά γοητευτικής Αναΐς Μοντέ-Ντελακούρ) παρουσιάζει τον ματαιόδοξο πληθυσμό της πρώτης θέσης (ατίθασες νεαρές, επηρμένους επιχειρηματίες, ασφαλιστές και καλλιτέχνες), που πολυλογούν για τη φήμη του Χίτλερ ή για την ιδεολογία και τις πρακτικές των Ναζί χωρίς να μπορούν να συνειδητοποιήσουν ούτε το μέγεθος του γερμανικού κινδύνου για την Ευρώπη ούτε τα ανυψωμένα ταξικά τείχη εντός των οποίων έχουν κλειστεί (η χωροταξία του υπερωκεανίου δίνει με ανάγλυφο τρόπο τον αποκλεισμένο και αποκλειστικό κόσμο τους). Ο Ασουλίν κατορθώνει, πέραν αυτών, να αποτυπώσει πολύ ζωηρά και πειστικά την απομονωμένη ζωή της θάλασσας (σημείο ανακουφιστικής απόδρασης αλλά και νοσταλγικής, νοερής επιστροφής στα πατρώα), την ποίηση του μεγάλου διάπλου προς έναν ξεχωριστό προορισμό, όπως και τη φρίκη (αυτά τα δύο πηγαίνουν αλληλένδετα) ή τον ζόφο της οδύνης του ναυαγίου.

Θα πρέπει επίσης να υπογραμμιστούν τα δεξιοτεχνικά πορτρέτα κοινωνικών τύπων και μυθιστορηματικών χαρακτήρων, η συναρπαστική κινητικότητα των επιβατών στο καράβι, η αίσθηση της ακινησίας μέσα στη διαρκή κίνηση και η εκδήλωση της ανησυχαστικής μοναξιάς απέναντι στο απέραντο των οριζόντων προς τους οποίους ταξιδεύει ένα πλοίο που του μέλλεται σύντομα να ναυαγήσει και να αφανιστεί από τη επιφάνεια του πλανήτη –μαζί και η Ευρώπη που κουβαλά βαριά στο σκαρί του την ώρα ακριβώς κατά την οποία ετοιμάζεται να πέσει στα μαύρα νερά του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου χωρίς καμία προοπτική διάσωσης ή διαφυγής».

*Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, «Το μυθιστόρημα του Πιέρ Ασουλίν «Το υπερωκεάνιο», ένα ναυάγιο που προαναγγέλλει τη βύθιση της Ευρώπης στα νερά του Β’ ΠΠ», «Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων», 10/12/2023

Ο πολυπράγμων Pierre Assouline

Ο Πιερ Ασουλίν γεννήθηκε στην Καζαμπλάνκα το 1953. Είναι σύμβουλος έκδοσης και κριτικός βιβλίου στο μηνιαίο λογοτεχνικό περιοδικό “Le Magazine litteraire”, αρθρογράφος στο περιοδικό “L’Histoire”, ραδιοφωνικός παραγωγός στο “France-Culture” και μέλος της Ακαδημίας Goncourt. Διδάσκει στο Ινστιτούτο Πολιτικών Επιστημών του Παρισιού. Διετέλεσε επί χρόνια διευθυντής σύνταξης του περιοδικού για τα βιβλία “Lire”. Έχει συνεργαστεί επίσης με την εφημερίδα “Le Monde” και το περιοδικό “Le Nouvel Observateur”. Το blog του “La Republique des livres” είναι ιδιαίτερα δημοφιλές.
Έχει εκδώσει πολλά βιβλία, μεταξύ των οποίων βιογραφίες (για τους Ζωρζ Σιμενόν, Γκαστόν Γκαλιμάρ, Ερζέ, Ανρί Καρτιέ-Μπρεσόν, κ.ά.), μυθιστορήματα, έρευνες και συνεντεύξεις. Έχει τιμηθεί, μεταξύ άλλων, με το Βραβείο Δοκιμίου της Γαλλικής Ακαδημίας και το Βραβείο Γαλλικής Γλώσσας.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.