Nαντια Μαχα-Μπιζουμη: «Ο λογος της Β. Κραββα, περι καταναλωσης της τροφης, ειναι στην ουσια λογος πολιτισμικος»

Στην καθημερινότητά μας, οι μικρές και μεγάλες χαρές και λύπες που συνθέτουν τον παρόντα βίο μας καταγράφονται και ξεδιπλώνονται με λεκτικούς και μη λεκτικούς κώδικες συνήθως γύρω από ένα τραπέζι με φαγητό. Όπως αυτό, γύρω από το οποίο συναντηθήκαμε στον φιλόξενο χώρο της Δημοτικής Βιβλιοθήκης στο Τσανάκλειο Μέγαρο, χωρίς υλική τροφή, αλλά με πνευματική, για να συζητήσουμε για ιστορίες τροφής και στέρησης, μέσα από διαδρομές κατανάλωσης, όπως ακριβώς προσεγγίζονται στο βιβλίο της Β. Κράββα, με τίτλο Καταναλώνοντας τον πολιτισμό, από τις εκδόσεις Πατάκη.

Την αγαπητή μου συνάδελφο, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας, κ Κράββα, την πρωτογνώρισα μέσα από ένα άρθρο της με τίτλο «Σεφαραδίτες Εβραίοι της Θεσσαλονίκης: Διατροφή και Συλλογική μνήμη», όταν, αναζητώντας υλικό για τον ενδυματολογικό πολιτισμό των Εβραίων στην Ελλάδα, συγκέντρωνα ό,τι σχετικό με τον εβραϊκό πολιτισμό. Θυμάμαι ότι όταν το πρωτοδιάβασα, θαύμασα τον τρόπο με τον οποίο η συγγραφέας του ξεκλείδωσε τις διατροφικές αναμνήσεις των Εβραίων, καθώς οι μνήμες των γευστικών βιωμάτων εγγράφονται αισθητηριακά. Σε εκείνο το κείμενο, η κατανάλωση της σεφαραδίτικης τροφής, εγκιβωτισμένη στο ευρύτερο πολιτισμικό της πλαίσιο, ειδωμένη μέσα από σύγχρονα θεωρητικά σχήματα των κοινωνικών επιστημών, παρουσιάζονταν αριστοτεχνικά ως καμβάς, γύρω από τον οποίο συγκροτούνται ατομικές και συλλογικές μνήμες και, κατ’ επέκταση, η πολιτισμική ιδιαιτερότητα των Σεφαραδιτών Εβραίων στη σύγχρονη Θεσσαλονίκη και οι ταυτοτικές τους διαπραγματεύσεις.

Η τροφή και η διατροφή ως «αποθήκες» παρελθοντικού υλικού, η πείνα και η στέρηση, οι καταναλωτικές πρακτικές, αλλά και οι διατροφικές κληρονομιές είναι κάποια από τα ζητήματα που την απασχολούν ερευνητικά στον ακαδημαϊκό της βίο, συνδέονται δε και με το αντικείμενο της διατριβής της, εστιάζοντας, όπως και στις ενότητες του βιβλίου της, σε ανθρωπολογικές προσεγγίσεις της διατροφής μέσα από έναν πολυπρισματικό φακό.

Η κ. Κράββα, στηριγμένη πάντα στο εθνογραφικό υλικό της, και με εργαλείο της τα θεωρητικά όπλα της επιστήμης της, καταθέτει τις θεωρητικές και μεθοδολογικές προτάσεις της στη μελέτη της κατανάλωσης και της τροφής, όχι μέσα από έναν ξύλινο αποστεωμένο ακαδημαϊκό λόγο, αλλά με έναν λόγο συν-κινησιακό, που αναγνωρίζει στις τροφές και στη διατροφή τη δυναμική τους να συνιστούν άξονα κοινωνικής αναφοράς, και ένα πολύπλοκο σύστημα πολιτισμικής ταξινόμησης, που θέτει όμως σε κίνηση αναπαραστάσεις και συμβολισμούς, και εν τέλει συμβάλλει στη συγκρότηση συλλογικοτήτων και ομαδοποιήσεων. Η μελέτη, άλλωστε, της κατανάλωσης της τροφής αλλά και της στέρησής της προϋποθέτει μια εξαιρετική ισορροπία στη διαχείριση αισθήσεων, οσμών, γεύσεων, υλικών και άυλων στοιχείων, σωματικών τοπίων και μνήμης, μια ισορροπία που μόνο μια δεινή ερευνήτρια, όπως η κ. Κράββα, μπορεί να κρατήσει μέσα από τη δυναμική εμπλοκή της με το πεδίο και μέσω διεπιστημονικών συναντήσεων και διαλόγου.  

Η διατροφή και η κατανάλωσή της στα κεφάλαια του βιβλίου της, όπως και η πόση στο δεύτερο κεφάλαιο ξεκινά από λειτουργιστικές εκδοχές τους, συνεχίζει με δομικά, συμβολικά εξηγητικά μοντέλα και ταξινομήσεις, αλλά και θεωρήσεις που εντάσσονται στον χώρο του ιστορικού υλισμού και της πολιτισμικής οικολογίας. Στο τέταρτο κεφάλαιο, με τίτλο «Κατανάλωση, τροφή και παγκοσμιοποίηση», εστιάζει σε ανθρωπολογικές προσεγγίσεις που προβληματοποιούν τη συνομιλία τοπικού και παγκόσμιου και εντέλει θέτουν στην ατζέντα των κοινωνικών επιστημών την έννοια της παγκοσμιοποίησης. Επιχειρώντας μια προσεκτική ανάγνωση των παγκόσμιων διαστάσεων της διατροφής, διαπιστώνει ότι η διαδικασία της παγκοσμιοποίησης δεν οδηγεί μονόδρομα στην ομογενοποίηση των διαφορετικών πολιτισμών.  Μέσα σε αυτό το πρίσμα των παγκόσμιων καταναλωτικών προτύπων, αλλά και των σχέσεων εξάρτησης, αναλύει θέματα όπως το ζήτημα της δυτικής θέασης της πείνας στην Αφρική, τις διατροφικές διαταραχές, και κυρίως τη νευρική ανορεξία, ως σύγχρονες μορφές άρνησης τροφής που μαστίζουν τον δυτικό αναπτυγμένο κόσμο, διαπιστώνοντας, παράλληλα, την εισβολή της μαγειρικής στη μαζική κουλτούρα, που συνοδεύεται από μυστικοποίηση και απόκρυψη των πραγματικών διαστάσεων της πείνας και της στέρησης. Άλλωστε η κατανάλωση, όπως η ίδια επισημαίνει, «περιλαμβάνει εκείνες τις διαδικασίες κατά τις οποίες τα άτομα δημιουργούν, διαπραγματεύονται, αφομοιώνουν ή απορρίπτουν».

Ο λόγος της λοιπόν, περί κατανάλωσης της τροφής, είναι στην ουσία λόγος πολιτισμικός, καθώς μέσα από αυτόν αποκαλύπτει πολιτισμικούς κώδικες, όρια, περιθώρια, αποκλεισμούς, αλλά και πολιτισμικές συνάφειες και συναρτήσεις, ταυτότητες και έμφυλες πρακτικές. Την κατανάλωση την προσεγγίζει ως στάση και επιλογή, που απαντά σε πολιτικές, κοινωνικές, οικονομικές σχέσεις και εξαρτήσεις. Και κάπως έτσι, μέσα από τα κείμενά της, η έννοια της κατανάλωσης συνομιλεί δημιουργικά, συν-κινησιακά, επιστημονικά, με τις πολλαπλές αναγνώσεις του πολιτισμού της καθημερινότητας. Όπως εκείνου του πολιτισμού που καταγράφει στις πρόσφατες επιτόπιες έρευνές της στα συσσίτια και στο υπνωτήριο των αστέγων και μάς συστήνει τον κόσμο των «ελλειματικών» καταναλωτών, των ανθρώπινων απορριμάτων και της άλλης πόλης εντός της πόλης, με αφορμή την εθνογραφική έρευνά της στο υπνωτήριο αστέγων της Θεσσαλονίκης.

Σε αυτό ακριβώς το σημείο βρίσκεται νομίζω και η κεντρική προβληματική που διατρέχει την έρευνά της σχετικά με την κατανάλωση, ως μια πολιτικά φορτισμένη έννοια, που, όπως η ίδια γράφει στην εισαγωγή του βιβλίου της, «προβληματοποιεί την α-πολιτική ανάγνωση του υλικού πολιτισμού και συλλήβδην της υλικότητας, και την ίδια στιγμή καθιστά ορατές πολιτικοποιημένες εκδοχές και αναγνώσεις της καθημερινότητας».

*Η Νάντια Μαχά-Μπιζούμη είναι Επίκουρη Καθηγήτρια Λαογραφίας στο ΤΙΕ/ΔΠΘ. Το κείμενο είναι η ομιλία της στην εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου της Βασιλικής Κράββα, «Καταναλώνοντας τον πολιτισμό: Διαδρομές κατανάλωσης, ιστορίες τροφής και στέρησης» (εκδ. Πατάκη, Αθήνα 2020), την Πέμπτη 26 Ιανουαρίου 2023, που διοργανώθηκε από τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κομοτηνής, στο πλαίσιο των δράσεων που υλοποιούνται με την ΚΟΙΝΣΕΠ «Κομοτηνή Εν Δράσει», το Δημοκρίτειο Βιβλιοχαρτοπωλείο και τις Εκδόσεις Πατάκη, στο Τσανάκλειο Μέγαρο – Δημοτική Βιβλιοθήκη.

Μπορείτε να βρείτε το ρεπορτάζ της παρουσίασης εδώ.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.