Μαρια Γουλα: «Το βιβλιο του Ι. Ιωακειμιδη δινει τροφη για σκεψεις και προβληματισμο γυρω απο την εφηβεια»

Ιωακείμ Ιωακειμίδης, «Μία Ζωή – Το ημερολόγιο δύο παιδιών», εκδ. Παρατηρητής της Θράκης, Κομοτηνή 2022, σ. 112

Θα θέλαμε κατ’ αρχάς να ευχαριστήσουμε τον συγγραφέα, καθώς, μέσα από το αφήγημά του, μας δίνει την ευκαιρία να ξανασυναντηθούμε με τον ιδιαίτερο και γοητευτικό αυτόν κόσμο της εφηβείας, θίγοντας συναισθήματα και πτυχές της ζωής των εφήβων, που κι εμείς στο κέντρο πρόληψης «ΟΡΦΕΑΣ» συναντάμε καθημερινά μέσα από τη συνεργασία μας με την εκπαιδευτική κοινότητα, τα Γυμνάσια και Λύκεια της περιοχής μας. Το βιβλίο αυτό αποτελεί αφορμή και δίνει τροφή για σκέψεις και προβληματισμό αναφορικά με τις συμπεριφορές, ανάγκες και προβληματικές στην περίοδο της εφηβείας.

Ο συγγραφέας περιγράφει με τα πιο έντονα χρώματα τη σπουδαιότητα της εμπερίεξης σε κοινωνικές ομάδες ομοτίμων και τη συμβολή αυτής στην ψυχοσυναισθηματική ωρίμανση και ισορροπία του εφήβου. Στον αντίποδα αυτού υπάρχει ο κοινωνικός αποκλεισμός και η στοχοποίηση των κλειστών, ίσως ντροπαλών, εσωστρεφών εφήβων, που με κάποιον τρόπο διαφοροποιούνται από το σύνολο, με αποτέλεσμα να βιώνουν έντονα το οδυνηρό συναίσθημα της μοναξιάς. Η μοναξιά που στο αναπτυξιακό στάδιο στο οποίο βρίσκονται τους απειλεί καθημερινά με την προοπτική του αφανισμού και τον φόβο που αυτός πυροδοτεί: «είμαι τόσο σίγουρος πως κάποια στιγμή θα σε χάσω», «απλά φοβάμαι» είναι τα λόγια του αγοριού.

Η μοναξιά κοινωνικού ή συναισθηματικού τύπου είναι ένα θλιβερό συναίσθημα απομόνωσης από τους άλλους, που συνοδεύεται συνήθως από ψυχική κούραση, πικρία, ακόμη και απόγνωση. Και σε καμιά περίπτωση δεν ταυτίζεται με τη συνειδητή επιλογή κάποιου να μείνει μόνος του καθώς το έχει ανάγκη.

Είναι αυτή η ανάγκη για επικοινωνία, μοίρασμα και έκφραση συναισθημάτων που βαραίνει τους νέους, και η ίδια αυτή ανάγκη οδήγησε τους δύο πρωταγωνιστές της ιστορίας μας στη δημιουργία της δικής τους συντροφιάς, παρέας και φίλου, του  ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΥ. Τον φίλο αυτό που ακούει τις αλήθειες τους και τις αντέχει, που δεν κρίνει και είναι πάντα διαθέσιμος και εκεί.

Η εφηβεία είναι μια δεύτερη γέννηση

Γιατί ο έφηβος έχει ανάγκη περισσότερο από κάθε άλλη περίοδο μια παρέα, έναν φίλο; Τι σηματοδοτεί για την εξέλιξη, ακόμα και την ύπαρξή του; Η εφηβεία θα λέγαμε ότι είναι μια δεύτερη γέννηση. Ενώ στην πρώτη έχουμε το κόψιμο του ομφαλίου λώρου που χωρίζει σωματικά τη μητέρα από το παιδί, σε αυτήν τη δεύτερη έχουμε το κόψιμο του συναισθηματικού ομφαλίου λώρου από την οικογένεια. Και ξεκινά το ταξίδι για την ανεξαρτησία, το ταξίδι για την «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ», «Λες και», όπως τόσο απλά σχεδόν ασυνείδητα μας αναφέρει η Αφροδίτη, «αυτή η λέξη να είναι φτιαγμένη για να είναι όμορφη […]» ΚΑΙ «[…] πόσο πολύ ταιριάζουν τα γράμματα δίπλα δίπλα». Αυτή η αναζήτηση της ελευθερίας, μακριά από κάθε τι γνώριμο μέχρι χθες, αφήνει τον έφηβο μετέωρο στο κενό, όπου καλείται «να αντέξει να μην ξέρει τι είναι για όσο χρόνο χρειαστεί για να μάθει αυτό που θα γίνει […]». Στο ταξίδι αυτό της αναζήτησης της νέας ταυτότητας έχει ανάγκη από συνοδοιπόρους. Αλλά ποιους, αν όχι την οικογένεια;

Γιατί ο έφηβος έχει ανάγκη περισσότερο από κάθε άλλη περίοδο μια παρέα, έναν φίλο; Τι σηματοδοτεί για την εξέλιξη, ακόμα και την ύπαρξή του; Η εφηβεία θα λέγαμε ότι είναι μια δεύτερη γέννηση. Ενώ στην πρώτη έχουμε το κόψιμο του ομφαλίου λώρου που χωρίζει σωματικά τη μητέρα από το παιδί, σε αυτήν τη δεύτερη έχουμε το κόψιμο του συναισθηματικού ομφαλίου λώρου από την οικογένεια. Και ξεκινά το ταξίδι για την ανεξαρτησία, το ταξίδι για την “ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ”

Κάποιον στον οποίο θα καθρεφτίζει το συναίσθημά του, αυτό που νιώθει ο ίδιος. Κάποιον άλλο έφηβο. Η ύπαρξη υποστηρικτικού πλαισίου συνομηλίκων προωθεί την απόκτηση ικανοποιητικής προσωρινής ομαδικής, αλλά και προσωπικής ταυτότητας.  Οι ουσιαστικές συναισθηματικές σχέσεις, η επικοινωνία, ο σεβασμός, η ενθάρρυνση, η αγάπη και η αποδοχή που αναζητούν με αγωνία οι νεαροί πρωταγωνιστές μας εξασφαλίζουν τη συναισθηματική επάρκεια και κατ’ επέκταση ωρίμανσή τους.

Όμως εκεί, στο σχολικό περιβάλλον, συναντώνται νέοι με διαφορετικό προφίλ και η επιθετικότητα, τόσο ως στοιχείο εγγενές στο αναπτυξιακό στάδιο το οποίο βρίσκονται, όσο κι ως έκφραση του θυμού τους, απόρροια ματαιώσεων, απορρίψεων, αρνητικών βιωμάτων και αίσθησης αδικίας, κατευθύνεται και προβάλλεται πάνω σε συνομηλίκους που εμφανίζονται διαφορετικοί, αδύναμοι, σωματικά-ψυχικά ή και κοινωνικά. Βασική επιδίωξή τους είναι η εκτόνωση όλων των αρνητικών συναισθημάτων που νιώθουν, με παράλληλη αναγνώριση από τους άλλους της δύναμης και της δημοφιλίας τους, έστω κι αν αυτή βασίζεται σε αντικοινωνικές συμπεριφορές.

H βία, η επιθετικότητα και ο κοινωνικός αποκλεισμός όμως ακουμπούν σε ομαδικές διεργασίες. Όσοι ανήκουν στους φανερούς υποστηρικτές των θυτών, στην παρέα του, καλλιεργούν μια αίσθηση κοινής ταυτότητας. Ακόμα και οι παρατηρητές βίας, όπως είδαμε και μέσα στο αφήγημά μας, ενδυναμώνουν τον θύτη, καθώς η αδυναμία παρέμβασης ή η αδιαφορία τους ερμηνεύεται ως συγκατάθεση για τη συνέχιση τέτοιων συμπεριφορών.

Οι επιπτώσεις στα θύματα βίας είναι επώδυνες και ενίοτε καταλυτικές για την πορεία τους προς την ενηλικίωση:

—Ενοχή και αίσθημα κατωτερότητας,

—Φόβος,

—Ψυχοσωματικές εκδηλώσεις,

—Χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοεικόνα,

—Μειωμένη αυτοπεποίθηση,

—Κατάθλιψη,

—Σχολική αποεπένδυση και άρνηση,

—Αυτοκτονικός ιδεασμός.

Ο έφηβος δίνει καθημερινά μια μάχη με τη διαφορετικότητα

Και όλα αυτά σε μία περίοδο που ο νέος φωτίζει, διερευνά και διαπραγματεύεται τη διαφορετικότητα. Που ακόμη ψάχνει και ανακαλύπτει σιγά σιγά ποιος είναι. Ποια είναι η αξία του. Ένα από τα κοινωνικά παράδοξα είναι ότι, ενώ ζούμε στον κόσμο της διαφορετικότητας, τις περισσότερες φορές, όχι μόνο αρνούμαστε να τη δεχτούμε και να τη σεβαστούμε, αλλά προσπαθούμε να τη συρρικνώσουμε μέσα από το μεγαλείο της συμμόρφωσης και της ομοιομορφίας. Το σχολείο ως μικρογραφία της κοινωνίας καθρεφτίζει αυτή την παραδοξότητα στην εφηβική συμπεριφορά.

Ο έφηβος δίνει καθημερινά μια μάχη με τη διαφορετικότητα. Παλεύει και επιθυμεί να είναι διαφορετικός από τον ενήλικα. Αμφιθυμικά την ίδια στιγμή που αναζητά την ομοιομορφία με τον συνομήλικο, προσπαθεί να ξεχωρίσει. Αυτή η αμφιθυμική σχέση με τη διαφορετικότητα και ο φόβος που πυροδοτεί το διαφορετικό, εκτονώνεται στον άλλο διαφορετικό.

Η αποδοχή της διαφορετικότητας προϋποθέτει την αρχή της ενσυναίσθησης, την κατανόηση. Στόχος μας είναι να διευκολυνθούν τα παιδιά και οι νέοι να αντέχουν, να εκτιμούν και να σέβονται τη διαφορετικότητα, τόσο τη δική τους όσο και των άλλων. Όταν ο έφηβος πάψει να φοβάται και αποδεχτεί το διαφορετικό του, το αγκαλιάσει, τότε θα αγαπήσει και τον εαυτό του. Μόνο τότε θα είναι σε θέση να σεβαστεί τη διαφορετικότητα των άλλων χωρίς αυτή να τον απειλεί

Η αποδοχή της διαφορετικότητας προϋποθέτει την αρχή της ενσυναίσθησης, την κατανόηση. Στόχος μας είναι να διευκολυνθούν τα παιδιά και οι νέοι να αντέχουν, να εκτιμούν και να σέβονται τη διαφορετικότητα, τόσο τη δική τους όσο και των άλλων. Όταν ο έφηβος πάψει να φοβάται και αποδεχτεί το διαφορετικό του, το αγκαλιάσει, τότε θα αγαπήσει και τον εαυτό του. Μόνο τότε θα είναι σε θέση να σεβαστεί τη διαφορετικότητα των άλλων χωρίς αυτή να τον απειλεί.

Εμείς; Εμείς συχνά διερωτόμαστε ποια είναι όλα αυτά τα συναισθήματα που βαραίνουν τους νέους. Ποιες είναι οι αλήθειες τους που φοβούνται και δεν θέλουν να κριθούν γι’ αυτές. Τι έχουν ανάγκη τόσο πολύ, άλλοτε σιωπηλά και άλλοτε με φασαρία, να επικοινωνήσουν.

Πολλές φορές αναζητάμε επιστημονικές απαντήσεις για να μιλήσουμε για κάτι που όλοι γνωρίζουμε, διότι όλοι κάποτε υπήρξαμε έφηβοι: μοναχικοί, δυνατοί, ήσυχοι, αδύναμοι, δημοφιλείς, διαφορετικοί. Φαίνεται σαν να κρατάμε μία απόσταση ασφαλείας, ίσως για να μην κινδυνεύσουμε να «θυμηθούμε» και ξανασυναντήσουμε αυτόν τον έφηβο μέσα μας. Ανησυχούμε για το πώς θα τον βρούμε, τι θα μας πει, αν είναι θυμωμένος ή και απελπισμένος. Φοβόμαστε ότι τα συναισθήματα μπορεί να έρθουν ξανά στην επιφάνεια απειλητικά και να ταράξουν το δημιούργημα του σημερινού ενήλικα.

Κλείνοντας, και μιλώντας για τον έφηβο, αξίζει να έχουμε στον νου μας τις σκέψεις ενός εφήβου, έτσι όπως αποτυπώθηκαν μέσα από τον λόγο του ψυχαναλυτή Masud Khan, «αν θα έπρεπε να γράψεις για μένα […] να είσαι αρκετά ευαίσθητος. Μπορείς να με περιγράψεις, χαρακτηρίσεις, αλλά μη με αξιολογήσεις και μη με απορρίψεις, σε έχω ανάγκη».

*Η Μαρία Γούλα είναι ψυχολόγος και στέλεχος του Κέντρου Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας ΠΕ Ροδόπης «ΟΡΦΕΑΣ». Το κείμενο είναι η ομιλία της στην εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου του Ιωακείμ Ιωακειμίδη, «Μία Ζωή – Το ημερολόγιο δύο παιδιών» (εκδ. Παρατηρητής της Θράκης, Κομοτηνή 2022), που διοργανώθηκε το Σάββατο 21 Ιανουαρίου 2023 στη Λέσχη Κομοτηναίων, από τις εκδόσεις Παρατηρητής της Θράκης και τη Λέσχη. Οι μεσότιτλοι προστέθηκαν για διευκόλυνση της ανάγνωσης. 

Μπορείτε να βρείτε το ρεπορτάζ της παρουσίασης εδώ.

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.