Μακρυς ο δρομος για τη δικαιωση

Ο Γάλλος ιατρός, ανθρωπολόγος και κοινωνιολόγος Didier Fassin συστήνεται για πρώτη φορά στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό με την ανθρωπολογική του μελέτη «Θάνατος ενός ταξιδιώτη», που κυκλοφόρησε το 2022 από τις εκδόσεις Πόλις και έλαβε της μεταφραστικής φροντίδας του Μανώλη Πιμπλή, ενός άξιου «υπηρέτη» των γραμμάτων, που γνωρίζουμε όχι μόνο από τα συγγραφικά και μεταφραστικά του έργα, από το ένθετο της εφημερίδας «ΤΑ ΝΕΑ» «Βιβλιοδρόμιο» του οποίου ήταν υπεύθυνος, και σήμερα από το ένθετο της εφημερίδας «Εποχή» αλλά και από τις συνομιλίες του με καταξιωμένους συγγραφείς στην τηλεοπτική εκπομπή «Βιβλιοβούλιο» στο Κανάλι της Βουλής.

Η μελέτη του Fassin δεν ήρθε για να προστεθεί στην ελληνική βιβλιογραφία μία ακόμη θεωρητική έρευνα περί κοινωνιολογικών ζητημάτων, που στόχο έχει απλά να ενισχύσει τη συζήτηση περί ιδεατού δικαίου και ελευθεριών, αλλά με αφορμή ένα πραγματικό περιστατικό δολοφονίας στη Γαλλία, τη δολοφονία του Άντζελο, ενός καταζητούμενου μέλους της κοινότητας του ταξιδιού –όπως αυτοαποκαλούνται στη Γαλλία οι Ρομά– ξετυλίγει το νήμα της υπόθεσης, εστιάζοντας στις ηθικές και φιλοσοφικές του όψεις, μα πάνω από όλα αγωνίζεται για την αξία της αξιοπρέπειας που οφείλει η κοινωνία σε ΟΛΑ της τα μέλη.

Ο Άντζελο, η αρχή του «νήματος»

Τι πραγματικά συνέβη όμως εκείνη την τραγική στιγμή; Ποια η αλήθεια; Και αν υπάρχει, η αλήθεια είναι μόνο μία; Ο Άντζελο βρισκόταν σε άδεια εξόδου από τη φυλακή, όμως είχε αποφασίσει να την παρατείνει… και να μη γυρίσει. Όταν οι μέρες πέρασαν, τον επισκέφτηκε μια επίλεκτη και βαριά οπλισμένη μονάδα –αρκετά παράδοξο για έναν μικροεγκληματία–, για να τον οδηγήσει και πάλι πίσω, με τον ίδιο να καταλήγει να σκοτώνεται στο οικογενειακό αγρόκτημα κατά τη διάρκεια της αστυνομικής αυτής επιχείρησης.

Στη Δικαιοσύνη, οι δυνάμεις της τάξης επικαλέστηκαν λόγους νόμιμης άμυνας και ισχυρίστηκαν ότι τηρήθηκαν όλες οι προβλεπόμενες διαδικασίες. Από την άλλη όμως, οι συγγενείς του θύματος, που βρίσκονταν ακινητοποιημένοι στο έδαφος και δεμένοι με χειροπέδες, αμφισβήτησαν την αστυνομική εκδοχή. Η έρευνα τελικά που διεξήχθη δικαίωσε τους αστυνομικούς.

Αναζητώντας τη δικαίωση του Άντζελο, έστω και μετά θάνατον, η αδελφή του θύματος συγκρότησε επιτροπή αγώνα, διεκδικώντας δικαιοσύνη. Οργανώνοντας κινητοποιήσεις και διαδηλώσεις, απηύθυνε κάλεσμα στους κατοίκους όλων των υποβαθμισμένων γαλλικών προαστίων, κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου, γιατί η συμπεριφορά αυτή των αρχών μπορεί να επαναληφθεί, με αποδέκτη όμως αυτήν τη φορά κάποιο άλλο μέλος της «μειονότητας».

Η επιτροπή αυτή ήταν που ήρθε και σε επαφή με τον Didier Fassin. Του περιέγραψε το περιστατικό και εκείνος, ιδιαίτερα συγκινημένος, διέκρινε σε αυτήν, πέρα από ένα σύνηθες γεγονός του αστυνομικού δελτίου, ένα επεισόδιο που φέρνει στο φως τις μεθόδους των καταπιεστικών μηχανισμών. Επανεξετάζοντας τα αποδεικτικά στοιχεία του φακέλου και συλλέγοντας τις μαρτυρίες των πρωταγωνιστών, ο Fassin προβαίνει στο βιβλίο του σε μια αντίθετη –από την επίσημη– έρευνα. Οι οικείοι του θύματος πληγώθηκαν σε κάτι που είναι γι’ αυτούς, αλλά και για εμάς, ιδιαίτερα σημαντικό: στην ίδια τους την αξιοπρέπεια, εξαιτίας της εικόνας που δόθηκε για τον Άντζελο, αλλά και της περιφρονητικής συμπεριφοράς που αντιμετώπισαν, με παρόντα όλα τα στερεότυπα που από πολύ παλιά στιγματίζουν τους Ρομά.

Καταφέρνει ο συγγραφέας στις 224 σελίδες του βιβλίου του, που κινείται στα όρια ιστορίας και λογοτεχνίας, να ανιχνεύσει τη λειτουργία του δικαστικού μηχανισμού και να περιγράψει πόσο σχετικές είναι οι έννοιες της αλήθειας και του ψεύδους. Όπως ο ίδιος εξομολογείται: «Εξετάζοντας με την ίδια προσοχή και σοβαρότητα τόσο την επίσημη εκδοχή όσο και το αφήγημα που απορρίφθηκε, δεν κάνω τίποτε άλλο παρά να αποδώσω τον ίδιο βαθμό αξιοπιστίας σε όλες τις αφηγήσεις. Οφείλουμε στο θύμα και την οικογένειά του την πλήρη γνώση των συνθηκών που επέτρεψαν το τραγικό του τέλος. Πρόκειται για θέμα αξιοπρέπειας. Γι’ αυτόν και για εμάς».

Ο «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» συμβάλλει σε αυτό ακριβώς: να επιστρέψει στους Ρομά, στην κοινότητα του ταξιδιού, ένα μέρος αυτoύ που η κοινωνία τούς στερεί: την αξιοπρέπειά τους.

Άννα Λυδάκη: «Ο Fassinγίνεται το διάμεσο για να ακουστεί η φωνή εκείνων που δεν τους ακούει κανένας»

Η συγγραφέας Άννα Λυδάκη, εξαίροντας την προσπάθεια του Fassin να «κατέβει» στην κοινωνία, σχολιάζει για το νέο του σύγγραμμα: «Ο κοινωνικός επιστήμονας, ο Fassin εδώ, γίνεται το διάμεσο για να ακουστεί η φωνή εκείνων που δεν τους ακούει κανένας, και προφανώς πιστεύει ότι η ζώσα φωνή των ανθρώπων και οι εμπειρίες τους είναι ο καλύτερος οδηγός για τη μελέτη της κοινωνικής πραγματικότητας. Αυτό ακριβώς υποστηρίζει σήμερα η δημόσια κοινωνιολογία (public sociology), που θεωρεί ότι οι έρευνες των κοινωνιολόγων δεν πρέπει να μένουν μόνο εντός των πανεπιστημίων, αλλά να παρουσιάζονται με κατανοητούς για το ευρύ κοινό όρους, με στόχο να ωφελήσουν άμεσα τους ανθρώπους, οι οποίοι συχνά πείθονται ότι οι ίδιοι δημιουργούν τα προβλήματά τους γιατί ζουν με λάθος τρόπο. Δεν κατανοούν ότι στην πραγματικότητα τα προβλήματα είναι κοινωνικά και ότι δεν λύνονται αν δεν βρούμε τη ρίζα τους, και ότι το σύστημα είναι ουσιαστικά εκείνο που πρέπει να αλλάξει.

Ο Fassin δεν περιορίζεται στη συγκεκριμένη περίπτωση, στις συνθήκες θανάτου του Άντζελο, αλλά επεκτείνει τη μελέτη του στις κοινωνικές συνθήκες που επιτρέπουν να συμβαίνουν παρόμοια περιστατικά.[…] Οι περιγραφές των γεγονότων, τα λόγια και οι πράξεις των ανθρώπων που εμπλέκονται στην υπόθεση και τα σχόλια του συγγραφέα συγκινούν και μας βάζουν σε σκέψεις για την αλήθεια, το ψέμα και τη δικαιοσύνη. Ο ίδιος ο Didier Fassin διευκρινίζει: “Αυτό που γράφω δεν είναι μυθιστόρημα, αλλά έρευνα”. Όμως, θα συμπληρώναμε, είναι ένα βιβλίο που συναρπάζει τον αναγνώστη όπως θα τον συνάρπαζε η ανάγνωση ενός πολύ καλού μυθιστορήματος που διαβάζεται απνευστί».

Didier Fassin, ο κοινωνιολόγος της συγχρονίας

Ο Didier Fassin γεννήθηκε το 1955. Είναι Διδάκτωρ ιατρικής (Πανεπιστήμιο Paris 6), διδάκτωρ κοινωνικών επιστημών (ΕHESS), διευθυντής σπουδών (καθηγητής) στην ΕHESS, καθηγητής κοινωνικών επιστημών στο Ιnstitute for Advanced Study στο Princeton και, από το 2022, καθηγητής στην τακτική έδρα «Ηθικά προβλήματα και πολιτικά διακυβεύματα» του Collège de France.

Εργάστηκε επίσης ως γιατρός και ανθρωπολόγος σε πολλές χώρες, κυρίως στην Ινδία, την Τυνησία, τη Σενεγάλη, τη Νότια Αφρική και τον Ισημερινό. Διετέλεσε αντιπρόεδρος της οργάνωσης «Γιατροί χωρίς Σύνορα». Έχει τιμηθεί με το χρυσό μετάλλιο της Βασιλικής Σουηδικής Εταιρείας Ανθρωπολογίας και Γεωγραφίας και με το Nomis Distinguished Scientist and Scholar Award.

Αντικείμενο των ερευνών του είναι η μητρική θνησιμότητα, η επιδημία του AIDS, οι κοινωνικές ανισότητες τόσο στην υγεία όσο και γενικότερα, και, πιο πρόσφατα, η ανθρωπολογία του κράτους μέσω μιας ανάλυσης της αστυνομίας, της Δικαιοσύνης και της φυλακής.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.