ΛyRa: Η ομαδα που εχει οραμα την αναγεννηση της αρχαιας ελληνικης λυρας

Η ομάδα ΛyRa δημιουργήθηκε τον Οκτώβρη του 2021 από τους: Νίκο Ξανθούλη, Ρόζα Φραγκοράπτη, Ευαγγελία Κοψαλίδου και Σοφία Καρακούτα. Κοινός της τόπος: η αγάπη για την αρχαία ελληνική λύρα. Κοινό της όραμα: η αναγέννηση της αρχαίας ελληνικής λύρας για τον σύγχρονο εκτελεστή, ακροατή, δημιουργό, δάσκαλο, φιλόμουσο και μαθητή.

Η λύρα

Η λύρα είναι το μοναδικό έγχορδο όργανο του οποίου η ύπαρξη μαρτυρείται ήδη στην Μινωική και Μυκηναϊκή εποχή, πράγμα που προοιωνίζει την κυριαρχία της στην κλασική Ελλάδα με μόνο τους αυλούς να την συναγωνίζονται σε σπουδαιότητα, ενώ τα άλλα μουσικά όργανα να προσλαμβάνουν μόνο μία περιθωριακή σημασία. Η λύρα σε σύγκριση με τον αυλό είχε την πρωτοκαθεδρία.  Ήταν το μοναδικό όργανο που έπαιζε ένας Ολύμπιος θεός (ο Απόλλων) και  έχαιρε και της εκτίμησης των άλλων θεών. Ο Αριστόξενος και οι άλλοι αρμονικοί συγγραφείς είχαν κατά κύριο λόγο υπόψη στα έργα τους τη μουσική της. Χάρη στον απλό μηχανισμό και την ιδιαίτερη και χαρακτηριστική ποιότητα του τόνου της, η λύρα χρησιμοποιήθηκε ως κύριο όργανο για την εκπαίδευση των νέων. Με δεδομένο ότι η εκπαίδευση στην Αρχαία Ελλάδα έδινε βαρύτητα στη μουσική, η λύρα γίνεται ο άρχων των οργάνων και δεν κατεβαίνει ποτέ από το βάθρο της ακόμη και όταν εξαφανίζεται από το προσκήνιο. Περνάει στο συλλογικό ασυνείδητο του δυτικού κόσμου ως το σύμβολο της μουσικής.

Εκκίνηση από τη Λέσχη Κομοτηναίων

Ο ιδανικότερος πρώτος τόπος σύμπραξης της ομάδας ΛyRa, η πατρίδα του Ορφέα, η Θράκη και η Λέσχη Κομοτηναίων. Στις 24 Οκτωβρίου του 2021 πραγματοποιήθηκε στους χώρους της Λέσχης Κομοτηναίων σεμινάριο αρχαίας ελληνικής λύρας από τον Νίκο Ξανθούλη και η πρώτη συναυλία της ομάδας με τίτλο «Αρχαιοελληνική μυσταγωγία». Το ταξίδι συνεχίστηκε σε ένα σημαντικό γεγονός στο Μέγαρο μουσικής Αθηνών, στη βιβλιοθήκη Λίλιαν Βουδούρη: την παρουσίαση της πρώτης ολοκληρωμένης μεθόδου της αρχαίας ελληνικής λύρας του Νίκου Ξανθούλη. Η πρώτη της μορφή εκδόθηκε το 2018 ως «Αρχαία Ελληνική Λύρα». Η νέα της, ολοκληρωμένη μορφή το 2021 ως «Ολοκληρωμένη Μέθοδος της Αρχαίας Ελληνικής Λύρας» στην ελληνική αλλά και στην αγγλική γλώσσα. Πρόκειται για την πρώτη και μοναδική, σε αυτό το επίπεδο, μέθοδο εκμάθησης της αρχαίας ελληνικής λύρας με μία εισαγωγή για την ιστορία και την θέση του οργάνου στην αρχαιότητα, με ασκήσεις σταδιακής δυσκολίας που οδηγούν σε σπουδές δεξιοτεχνίας, λυρωδίες, σονάτα και κοντσέρτο (ανέκδοτο). Ο Νίκος Ξανθούλης μέσα από την μέθοδό του εισάγει τον σύγχρονο εκτελεστή σε τεχνικές που αντλεί από κείμενα και αγγειογραφίες της αρχαιότητας, οι οποίες, πιθανόν, να ήταν οι ίδιες. Κανείς δεν γνωρίζει με βεβαιότητα τις τεχνικές λυριστών, δασκάλων και μαθητών στην Αρχαία Ελλάδα. Ο συγγραφέας όμως προτείνει τεχνικές μέσα από τις οποίες ο σύγχρονος εκτελεστής, δάσκαλος και συνθέτης μπορεί να οδηγήσει το συγκεκριμένο όργανο στο ύψιστο σημείο των εκτελεστικών του δυνατοτήτων, βασιζόμενος τόσο σε μεθόδους για άλλα μουσικά όργανα όσο, κυρίως, στην προσωπική έρευνα και μελέτη. Η επιτυχία της μεθόδου έγκειται στην αντιμετώπιση του οργάνου ως ισάξιου των άλλων μουσικών οργάνων της συμφωνικής ορχήστρας και των μουσικών συνόλων της «δυτικής» ευρωπαϊκής μουσικής, στο πλαίσιο πάντα των δυνατοτήτων του οργάνου, η πληθώρα των οποίων ήταν ανεξερεύνητη πριν την εμφάνιση της μεθόδου και την ενδελεχή μελέτη τους από τον Νίκο Ξανθούλη, αλλά και στο ύψιστο των δυνατοτήτων ενός σύγχρονου εκτελεστή που απευθύνεται στον σύγχρονο ακροατή. Δεν προσπαθεί να αναβιώσει πιστά την αρχαία ελληνική μουσική και τα πιθανά αποσπάσματα προς ερμηνεία τόσο φωνητικής όσο και οργανικής μουσικής αλλά να τα προσαρμόσει στο σήμερα.

Συνέχεια στο Δημοκρίτειο

Ο επόμενος σταθμός της ομάδας ήταν η παρουσίαση της αρχαίας ελληνικής λύρας σε σπουδαστές της Σχολής Επιστημών Αγωγής του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης αλλά και σε ομάδες ενηλίκων και παιδιών στην Αλεξανδρούπολη και στην Κομοτηνή. Οι συμμετέχοντες είχαν την ευκαιρία να δουν, να γνωρίσουν και να παίξουν με τρία είδη αρχαίας ελληνικής λύρας: την επτάχορδη λύρα, την φόρμιγγα και την βάρβιτο στο πλαίσιο του προγράμματος συνεργασίας «Ταξιδεύοντας με την Τέχνη και το Λόγο» του Δήμου Αλεξανδρούπολης με την Σχολή Επιστημών Αγωγής του Δ.Π.Θ. Οι φοιτητές της Σχολής Επιστημών Αγωγής είχαν την δυνατότητα να ασχοληθούν με αυτά τα όργανα και στο πλαίσιο των μαθημάτων της Ευαγγελίας Κοψαλίδου, η οποία, παράλληλα και σε συνεργασία με το 1ο Δημοτικό Σχολείο Κομοτηνής ολοκλήρωνε το πρόγραμμα δεξιοτήτων με τίτλο «Γνωριμία με την Αρχαία Ελληνική Λύρα» στην Τρίτη τάξη του σχολείου.

Συμμετοχές σε Φεστιβάλ στα Μέγαρα Μουσικής Θεσσαλονίκης και Αθηνών

Η Ρόζα Φραγκοράπτη και η Σοφία Καρακούτα ταξίδεψαν τους μικρούς και μεγάλους μας φίλους στην Θεσσαλονίκη σε παρουσιάσεις, συναυλίες, ημερίδες, συμμετοχές και εκπομπές στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και στο Σύγχρονο Ωδείο Θεσσαλονίκης. Μαζί με τον Νίκο Ξανθούλη συμμετείχαν σε παρουσιάσεις για τους μικρούς μας φίλους στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και στο 7ο Διεπιστημονικό συνέδριο για τη μουσική και την ιατρική στο Ωδείο Αθηνών. Στην Tarquinia δίδαξαν αρχαία ελληνική λύρα και συνέπραξαν με διδάσκοντες και διδασκομένους σε δύο συναυλίες στο «Festival di Musica, Danza e Teatro». Ολοκλήρωσαν τον κύκλο των παρουσιάσεων, διδασκαλιών και συναυλιών τους στο «Διεθνές Φεστιβάλ Πορτοχελίου για την Τέχνη και τον Πολιτισμό» στο Κτήμα Μάνεση και στην εκκλησία της Αγίας Σοφίας στην Ωχρίδα.

Οι δράσεις της ομάδας LyRa θα συνεχιστούν και φέτος στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και η αρχαία ελληνική λύρα θα ταξιδεύει και θα την ταξιδεύει, με όραμα, ήθος, πίστη, συνέπεια και όμορφες στιγμές. Η επτάχορδη αρχαία ελληνική λύρα θα ξαναγίνει το εθνικό μας όργανο και θα συνεχίσει την πορεία της ως σύμβολο της μουσικής διεθνώς. Και η σχολή του Νίκου Ξανθούλη δημιουργήθηκε, αποκτά νέα μέλη, καθιερώνεται κι εμείς, περήφανοι, που αποτελούμαι τη μήτρα της!

Ποιοι συνθέτουν την ομάδα LyRa

Νίκος Ξανθούλης

Ο Δρ Νίκος Ξανθούλης είναι συνθέτης, Επιστημονικός Συνεργάτης της Ακαδημίας Αθηνών, Καλλιτεχνικός Σύμβουλος της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και Αντεπιστέλλον Μέλος του Αρχαιολογικού Ινστιτούτου της Αμερικής.

Υπηρέτησε για 25 χρόνια ως κορυφαίος Α΄ τρομπετίστας της Ορχήστρας της ΕΛΣ από το 1984 έως το 2009. Από το 2009 έως το 2012 υπήρξε  υπεύθυνος των Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων του ίδιου οργανισμού.

Ως σολίστ και ως συνθέτης έχει παρουσιασθεί σε πάνω από 30 χώρες. Υπήρξε   καλλιτεχνικός διευθυντής των Μουσικών Συνόλων της ΕΡΤ από το 2014 έως το 2015. Διευθυντής στο Δημοτικό Ωδείο Καλαμάτας και στο ΔΗΠΕΘΕ Καλαμάτας. Έχει εκδώσει δεκαπέντε προσωπικούς δίσκους και συμμετείχε σε άλλους τέσσερις ομαδικούς.

Συνθετικά έχει ασχοληθεί κυρίως με τις παιδικές όπερες δύο από τις οποίες έχουν ανέβει στην Εθνική Λυρική Σκηνή και με τη μουσική για το Αρχαίο Θέατρο. Έχει συνεργαστεί με την Ασπασία Παπαθανασίου (επί δεκαετία) και με την Άννα Συνοδινού (Φεστιβάλ Αθηνών- Επιδαύρου).

Το Αρχαιολογικό Ινστιτούτο της Αμερικής του έχει απονείμει τη διάκριση Kress Luctureship δύο φορές για την έρευνά του πάνω στην Αρχαία Ελληνική Μουσική δύο φορές: το 2012-13 όπως επίσης και για το ακαδημαϊκό έτος 2017-18 κάνοντας διαλέξεις-κοντσέρτα στα μεγαλύτερα πανεπιστήμια της Αμερικής (Berklee College, Stanford, Honolulu κ.α.). Το Νοέμβριο του 2016 προσκλήθηκε και παρουσίασε τη δουλειά του στην Ιστορική Σχολή του Πανεπιστημίου Λομονόσοβ της Μόσχας.

Τα τελευταία δέκα χρόνια έχει αφιερωθεί στη μελέτη της αρχαίας ελληνικής λύρας για την οποία έγραψε το πρώτο σολιστικό έργο μετά από 1600 χρόνια σιωπής, «κοντσέρτο για αρχαία λύρα και συμφωνική ορχήστρα» το οποίο παρουσίασε στην Πολωνία (Γελένια Γκούρα) και στο Βερολίνο (30 και 31 Δεκεμβρίου 2015). Η Αντιγόνη για την οποία έγραψε τη μουσική και παίζεται για 6η συνεχή χρονιά στο θέατρο Luna της Μόσχας συγκαταλέγεται στις 5 καλύτερες κλασικές παραστάσεις της Ρωσίας. Από το 2017 το Κρατικό Μουσικό Θέατρο της Συμφερούπολης ανέβασε τις Τρωάδες με συνοδεία συμφωνικής ορχήστρας και το έργο έχει πλέον συμπεριληφθεί στο ρεπερτόριο του θεάτρου. Το καλοκαίρι του 2018 οι «Τρωάδες» κέρδισαν το θεατρικό Γκραν Πρι της Μόσχας ως η καλύτερη κλασική παράσταση της Ρωσίας.

Το Μάιο του 2018 παρουσίασε την πρώτη παγκοσμίως μέθοδο εκμάθησης αρχαίας ελληνικής επτάχορδης λύρας σε δίγλωσση έκδοση (ελληνικά – αγγλικά). Τον Μάιο του 2019 έγραψε την μουσική για τον Οιδίποδα Τύραννο που ανέβηκε στο Ακαδημαϊκό Θέατρο του Βλαδιβοστόκ. Το 2020 στο ίδιο θέατρο ανέβηκε η παράσταση «Μαιτρ και Μαργαρίτα» του Μπουλγκάκοβ με δική του μουσική.

Ευαγγελία Κοψαλίδου

Η Ευαγγελία Κοψαλίδου γεννήθηκε στην Κομοτηνή. Είναι απόφοιτος του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου, κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών (D.E.A) του Πανεπιστημίου της Σορβόννης (Sorbonne-Paris IV) στον τομέα της Ιστορίας της Μουσικής και Μουσικολογίας και κάτοχος διδακτορικού τίτλου σπουδών στον τομέα της Μουσικής και Μουσικολογίας του Πανεπιστημίου της Σορβόννης (Lettres Sorbonne-Université (πρώην Paris IV)). Είναι επίσης υποψήφια μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης με θέμα: «Η Αρχαία Ελληνική Λύρα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα». Από το 2003 διδάσκει στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, στη Σχολή Επιστημών Αγωγής (ως μέλος Ε.Ε.Π) το αντικείμενο της «Μουσικής Παιδείας». Δίδαξε επίσης στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση (ΠΕ16).

Έλαβε μέρος σε σεμινάρια και συνέδρια (εισηγήσεις, εργαστήρια, posters, πρόεδρος και μέλος οργανωτικής επιτροπής) μουσικολογίας, μουσικής παιδαγωγικής και μουσικής Μπαρόκ, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Έχει δημοσιεύσεις και μονογραφίες. Είναι πιανίστα. Παίζει επίσης φλάουτο με ράμφος, βιόλα-ντα-γκάμπα και αρχαία ελληνική λύρα.

Ρόζα Φραγκοράπτη

Η Ρόζα Φραγκοράπτη γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1985. Σε ηλικία εννέα ετών ξεκίνησε μαθήματα πιάνου. Συνέχισε της σπουδές του πιάνου στο Σύγχρονο Ωδείο Θες/νίκης στην τάξη του Παύλου Δημητριάδη. Το 2003 αποφοίτησε από το Μουσικό Λύκειο Θες/νίκης. Πήρε πτυχίο Μουσικολογίας στο Πανεπιστήμιο της Παβίας (Università degli Studi di Pavia, Facoltà di Musicologia) και Μεταπτυχιακό με κατεύθυνση την αρχαία ελληνική μουσική το 2013. Είναι μέλος του μουσικοερευνητικού συνόλου αρχαίας ελληνικής μουσικής “Ορφεία Αρμονία”. Τα τελευταία χρόνια έχει αφιερωθεί στην μελέτη της επτάχορδης αρχαιοελληνικής λύρας με καθηγητή τον Νικόλαο Ξανθούλη. Στις 26 Ιουνίου 2021 έλαβε το πρώτο Δίπλωμα Αρχαίας Ελληνικής Λύρας παγκοσμίως από το Δημοτικό Ωδείο Νίκαιας – Αγ. Ι. Ρέντη. Έχει δώσει συναυλίες σε Ελλάδα και Ιταλία και έχει λάβει μέρος σε πολυάριθμα σεμινάρια και συνέδρια μουσικολογίας και αρχαιομουσικολογίας. Το 2009 συνεργάστηκε με τον μουσικολόγο και τενόρο Stefano Aresi ηχογραφώντας το CD Mesomedes of Crete – Hymnus: Musica Alla Corte Dell’Imperatore Adriano. Από το 2020 είναι καθηγήτρια της Σχολής Ελληνικής Μουσικής του Σύγχρονου Ωδείου Θεσσαλονίκης στην τάξη της αρχαίας ελληνικής επτάχορδης λύρας. Ονειρεύεται τη στιγμή που η αρχαία Ελληνική Λύρα θα είναι και πάλι το σύμβολο της Μουσικής Τέχνης και έχει διαθέσει όλες της τις δυνάμεις σε αυτήν την κατεύθυνση.

Σοφία Καρακούτα

Η Σοφία Καρακούτα γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε φωνητική και κλασσικό τραγούδι με υποτροφία στο New England Conservatory στη Βοστώνη. Έδωσε πολλά ρεσιτάλ στη Βοστώνη, στο Σιάτλ, στην Αμερική και στην Ελλάδα. Συμμετείχε σε πολλές παραγωγές όπερας και συνόλων δωματίου.

Εργάσθηκε ως διδάσκουσα μονωδίας στην Ελλάδα και στην Αμερική καθώς και στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Εδώ και δέκα χρόνια μελετά το αρχαίο ελληνικό τρίγωνο (είδος άρπας).

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.