Κυκλοφορουν τρεις νεες μελετες του Μανολη Γ. Βαρβουνη, που «φωτιζουν» αθεατες οψεις της λαογραφιας

Γόνιμο εκδοτικά το 2021 για τον Καθηγητή του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας
  • «Σύγχρονες ελληνικές ευχετήριες κάρτες – Λαογραφική μελέτη»
  • «Νεωτερικές μορφές διαχείρισης των τελετουργιών του “κύκλου της ζωής” –  
    Η περίπτωση των “Γραφείων Διοργάνωσης Τελετών”  – Λαογραφική μελέτη
    »
  • «Σαμιακά – Μελέτες για τον λαϊκό πολιτισμό και την ιστορία της Σάμου»

Το 2021 αποδείχθηκε ιδιαίτερα γόνιμο εκδοτικά για τον άοκνο Καθηγητή του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και Ερευνητή Μανόλη Γ. Βαρβούνη, ο οποίος κυκλοφόρησε, είτε κατά μόνας είτε σε συνεργασία, τρία αξιόλογα πονήματα. Συγκεκριμένα αναφερόμαστε στα εξής: «Σύγχρονες ελληνικές ευχετήριες κάρτες. Λαογραφική μελέτη» (εκδ. Ινστιτούτο του Βιβλίου – Α. Καρδαμίτσα, σ. 216), το οποίο μάλιστα συνυπογράφει ο Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης, Ομότιμος Καθηγητής του Τμήματος Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ, «Νεωτερικές μορφές διαχείρισης των τελετουργιών του “κύκλου της ζωής”. Η περίπτωση των “Γραφείων Διοργάνωσης Τελετών”. Λαογραφική μελέτη» (εκδ. Κλειδάριθμος, σ. 208) και «Σαμιακά. Μελέτες για τον λαϊκό πολιτισμό και την ιστορία της Σάμου» (εκδ. Ηρόδοτος, σειρά Laographia XX. Edenda curat M. G. Meraklis, σ. 724).

Τρεις τόσο διαφορετικές εκδόσεις ως προς το περιεχόμενό τους, όλες τους όμως με κοινά χαρακτηριστικά την ερευνητική οξυδέρκεια, τη βιβλιογραφική μεθοδολογία και τη συγγραφική μεστότητα και ευληπτότητα του λόγου του συγγραφέα τους.

Ο Καθηγητής Μανόλης Βαρβούνης

Αξιοσημείωτη αποτελεί δε και η εποχή συγγραφής και επιμέλειάς τους, η οποία φυσικά τυγχάνει σχολιασμού και στο εισαγωγικό σημείωμα της έκδοσης «Σύγχρονες ελληνικές ευχετήριες κάρτες…», καθότι «σε εποχή απομόνωσης και γενικής κατήφειας, λόγω της επιδημίας του κορονοϊού Covid-19, ας θεωρηθεί ελάχιστη απόδειξη του σθένους που μπορεί να προσδώσει στον άνθρωπο η έρευνα, η συγγραφή και εν γένει η πνευματική εργασία, η οποία αποτελεί αγαπημένο και ασφαλές καταφύγιο σε καιρούς δυσχειμέριους»· ένα «καταφύγιο» που όπως αποδεικνύεται εκμεταλλεύτηκε πλήρως ο κ. Βαρβούνης.

Ας «ξεφυλλίσουμε» λοιπόν τα τρία αυτά μελετήματα…

Μ. Αλ. Αλεξιάδης & Μ. Γ. Βαρβούνης, «Σύγχρονες ελληνικές ευχετήριες κάρτες. Λαογραφική μελέτη» (εκδ. Ινστιτούτο του Βιβλίου – Α. Καρδαμίτσα, σ. 216)

Η πρώτη μελέτη με τίτλο «Σύγχρονες ελληνικές ευχετήριες κάρτες. Λαογραφική μελέτη», τη συγγραφική πατρότητα της οποίας καρπώνονται από κοινού ο Μ. Γ. Βαρβούνης και ο Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης, διαρθρώνεται σε τέσσερα κεφάλαια, ενώ διανθίζεται και από μία πλούσια καταληκτική ενότητα, εν είδει παραρτήματος, στην οποία φιλοξενούνται δείγματα σύγχρονων ελληνικών ευχετήριων καρτών, όπως κάρτες πασχαλινές, γαμήλιες, βιβλιοκάρτες κλπ. Όπως σημειώνεται και στο σχετικό προλογικό σημείωμα: «Η παρούσα μελέτη στηρίχθηκε στο υλικό του αρχείου Μηνά Αλ. Αλεξιάδη, ο οποίος επί χρόνια συνέλεγε ελληνικές ή χρησιμοποιημένες στην Ελλάδα κάρτες, με σκοπό τη συνολικότερη λαογραφική μελέτη τους. Στηρίχθηκε επίσης στη μελέτη της σχετικής πλούσιας διεθνούς βιβλιογραφίας, δεδομένου ότι οι κάρτες αποτέλεσαν μέχρι σήμερα προσφιλές θέμα της ευρωπαϊκής και της αμερικανικής, κυρίως, λαογραφίας, στο πλαίσιο της μελέτης των νεωτερικών μορφών και εκδηλώσεων του λαϊκού πολιτισμού. Και τούτο επειδή πέρα από την εθιμική χρήση τους και τις τυχόν συναισθηματικές διαστάσεις της, αποτελούν και πεδίο έρευνας για τη γενικότερη επίδραση του «ψηφιακού μετασχηματισμού» της κοινωνίας μας και των επιδράσεών του σε καθιερωμένες ήδη μορφές συλλογικής έκφρασης και δράσης».

Ο Ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Μηνάς Αλεξιάδης

Αν εξαιρέσει κανείς σποραδικές αναφορές στη λαογραφική βιβλιογραφία, η λαογραφική μας έρευνα δεν έχει ασχοληθεί, μέχρι σήμερα, μεθοδικά και οργανωμένα με τις ευχετήριες κάρτες, τα ευχετικά τους κείμενα, τις ποικίλες διακοσμήσεις τους, αλλά και την τελετουργία της αποστολής και ανταλλαγής τους. Πρόκειται επομένως για ένα νεωτερικό λαογραφικό φαινόμενο, που εντάσσεται στα όρια της αστικής λαογραφίας, το οποίο δεν έχει αρκούντως μέχρι σήμερα μελετηθεί από τη σύγχρονη ελληνική λαογραφική έρευνα. Το κενό αυτό αποσκοπεί η καλύψει η παρούσα μελέτη.

Μ. Γ. Βαρβούνης, «Νεωτερικές μορφές διαχείρισης των τελετουργιών του “κύκλου της ζωής”. Η περίπτωση των “Γραφείων Διοργάνωσης Τελετών”. Λαογραφική μελέτη» (εκδ. Κλειδάριθμος, σ. 208)

Η δεύτερη λαογραφική μελέτη του Μ. Γ. Βαρβούνη με τίτλο «Νεωτερικές μορφές διαχείρισης των τελετουργιών του “κύκλου της ζωής”. Η περίπτωση των “Γραφείων Διοργάνωσης Τελετών”», που κυκλοφόρησε πριν δύο μήνες, εξετάζει νεωτερικές μορφές εθίμων που αφορούν τον «κύκλο της ζωής», ήτοι τη γέννηση και τη βάπτιση, τον γάμο και τον θάνατο, και διαιρείται σε τρία κεφάλαια με μία εκτενέστατη εισαγωγή που καταγράφει το πλαίσιο της αστικής λαϊκής θρησκευτικότητας.

Όπως εμφατικά τονίζεται και στο προλογικό σημείωμα: «Οι αλλαγές που οι συνθήκες του νεωτερικού αστικού πολιτισμού μάς επιφέρουν στην καθημερινότητα, στα έθιμα και τις τελετουργίες μας, αποτελούν πρόσφορο πεδίο λαογραφικής έρευνας. Τα τελευταία χρόνια μάλιστα, η ελληνική λαογραφική έρευνα έχει στραφεί σε παρόμοια ζητήματα, με αποτέλεσμα η ελληνική λαογραφική βιβλιογραφία να πλουτίζεται διαρκώς με ανάλογες μελέτες, κάτι που οριοθετεί και τις δυνατότητες του εκσυγχρονισμού αλλά και των σύγχρονων προσανατολισμών της επιστήμης μας.

Στην παρούσα μελέτη εξετάζονται οι επιπτώσεις των αλλαγών αυτών στις βασικές και οριακές στιγμές του κύκλου της ανθρώπινης ζωής, δηλαδή στη γέννηση –ειδικότερα μάλιστα στη βάπτιση–, στον γάμο και στον θάνατο. Η έρευνα και μελέτη της σχετικής ξένης βιβλιογραφίας έδειξε ότι ανάλογα φαινόμενα έχουν επισημανθεί τόσο στη βάπτιση, όσο και στον γάμο, και η επέκταση της αναζήτησης υλικού, κυρίως ηλεκτρονικού και διαδικτυακού και στην αντίστοιχη ελληνική πραγματικότητα φανέρωσε ότι εδώ και κάποια χρόνια, ιδίως από τα τέλη του 20ού αι. και βεβαίως κατά τις δύο πρώτες δεκαετίες του 21ου, παρόμοια νέα εθιμικά και τελετουργικά φαινόμενα αποτελούν πλέον συνήθη πρακτική και για τον ελληνικό λαό. Παραλλήλως δε η έρευνα έδειξε ότι από τη σκοπιά της ελληνικής λαογραφίας τα φαινόμενα αυτά δεν είχαν μελετηθεί επαρκώς, ή είχαν παντελώς παραθεωρηθεί. Και είναι αυτό το κενό που αποσκοπεί αν όχι να καλύψει, πάντως να επισημάνει η παρούσα μελέτη, θέτοντας τη βάση για την ένταξή τους στη θεματολογία της ελληνικής αστικής λαογραφίας και ταυτοχρόνως ανοίγοντας τη σχετική επιστημονική συζήτηση».

Μ. Γ. Βαρβούνης, «Σαμιακά. Μελέτες για τον λαϊκό πολιτισμό και την ιστορία της Σάμου» (εκδ. Ηρόδοτος, σ. 274)

Στην τρίτη και τελευταία έκδοση του Μ. Γ. Βαρβούνη, που εντάσσεται στη σειρά Laographia XX. Edenda curat M. G. Meraklis, περιλαμβάνονται μελέτες, προϊόντα μακράς και συστηματικής ερευνητικής επιστημονικής ενασχόλησης με την ιστορία και τον πολιτισμό της Σάμου, της ιδιαίτερης πατρίδας του συγγραφέα. Αποτελούν δηλαδή τον καρπό της βιβλιογραφικής, αρχειακής και επιτόπιας έρευνας στα μνημεία, τα αρχεία και τη βιβλιογραφία της Σάμου, σε συνδυασμό με τη βιωματική προσέγγιση των λαογραφικών και πολιτισμικών φαινομένων, αλλά και την επιτόπια λαογραφική έρευνα που χρόνια διεξάγει ο συγγραφέας στα χωριά και τους οικισμούς του νησιού. Και φυσικά συνιστούν όψεις μόνο μιας συστηματικής και οργανωμένης προσέγγισης, η οποία έχει ήδη αποδώσει πολλά έργα, ενώ πολλά ακόμη βρίσκονται στο στάδιο της σύνθεσης και της συγγραφής.

Οι άξονες γύρω από τους οποίους περιστρέφονται οι μελέτες του τόμου είναι η νεότερη ιστορία και ο λαϊκός πολιτισμός της Σάμου, τα μνημεία και η παράδοση του  νησιού, που αποτελούν αντικείμενο αυτών που ονομάζουμε «σαμιακές σπουδές» και για τις οποίες πολλά και διάφορα έχουν γραφτεί τα τελευταία χρόνια. Έτσι στον τόμο αυτό περιλαμβάνονται μελέτες για ζητήματα του λαϊκού πολιτισμού (αγγειοπλαστική, ήθη και έθιμα, τελετουργίες) και της εκκλησιαστικής παράδοσης του νησιού [μνημειακή τοπογραφία και ιστορικά της τοπικής Εκκλησίας, κατά την περίοδο της Ηγεμονίας της Σάμου (1834-1912)], τόσο σχετικά με τους ναούς όσο και σχετικά με τα πρόσωπα, και ιδιαίτερα ορισμένους από τους Μητροπολίτες του νησιού, κατά τον 19ο και τις αρχές του 20ού αιώνα), που, αξιοποιώντας τις διαθέσιμες αρχειακές και βιβλιογραφικές αναφορές, φέρνουν στο φως νέα στοιχεία και εμπλουτίζουν τις υπάρχουσες γνώσεις για την ιστορία και τον πολιτισμό της Σάμου.

Καλοτάξιδα από καρδιάς ευχόμαστε! Να «πλεύσουν» όπως τους αρμόζει!

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.