Κωνσταντινος  Ι. Χαζακης*: «Ο επιχειρηματιας εχει πειθω, κανει  συγκριτικη προτυποποιηση με τους καλυτερους ανταγωνιστες, αφουγκραζεται και ενστερνιζεται, με τους συνεργατες του, την καινοτομια»

Να ευχαριστήσω τον συγγραφέα, φίλο, επιχειρηματία, και αγωνιστή της ζωής, Η. Γωνιάδη, τον εκδότη του βιβλίου, την πάντα φιλόξενη εφημερίδα «Παρατηρητής της Θράκης» που είναι πυλώνας προβολής, της πολυδιάστατης και εξωστρεφούς δράσης του Πανεπιστημίου μας και, βεβαίως, τον ιδρυτή του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του ΔΠΘ, Γιώργο Χατζηκωνσταντίνου,  γι’ αυτή την πρόσκληση.

Χαίρομαι ιδιαίτερα που το θέμα αφορά στην επιχειρηματικότητα, μια παρεξηγημένη έννοια στις ημέρες μας, έννοια που διδάσκω στο μάθημα του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών (ΜΒΑ) του Τμήματος ΟΕ/ΔΠΘ με τίτλο, «Ηγεσία και Στρατηγική». Το ΠΜΣ ΜΒΑ είναι ένα εξαιρετικό μεταπτυχιακό που το διευθύνει με επιτυχία ο συνάδελφος, Καθηγητής Θεόφιλος Παπαδημητρίου. Να τονίσω, επίσης, ότι το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης δίνει ιδιαίτερη σημασία στην επιχειρηματικότητα υπό την ηγεσία του νέου πρύτανη κ. Φώτη Μάρη, και συμμετέχει ενεργά και ουσιαστικά, με ποικίλες δράσεις στην οικονομική ανάπτυξη και στην  επιχειρηματικότητα της περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης. Υπογραμμίζω ιδιαίτερα τον κόμβο καινοτομίας και επιχειρηματικότητας και τη θερμοκοιτίδα των επιχειρήσεων που με πολύ κόπο και μεράκι δημιούργησε η καθηγήτρια κυρία Μαρία Μιχαλοπούλου.

Επιχειρηματικότητα σημαίνει, μεταξύ πολλών άλλων, τρεις λειτουργίες που πρέπει σωρευτικά να υπάρχουν σε ένα πρόσωπο και που στη διάδραση και αλληλοεπιχώρησή τους  παράγουν διακριτή προστιθέμενη αξία.

Πρώτον, ο επιχειρηματίας είναι αποτελεσματικός συντονιστής των παραγωγικών συντελεστών, δεύτερον είναι αποτελεσματικός διαχειριστής κινδύνου/κρίσης και τρίτον είναι αποτελεσματικός καινοτόμος. Άλλωστε, όπως είχε πει ο Jeff Bezos, «Μην διαβάζεις απλά για ιστορίες επιτυχίας. Δημιούργησε τις δικές σου». Ο επιχειρηματίας, όπως επίσης θ’ αναλύσω παρακάτω, πρέπει να έχει την ενσυναίσθηση του αυστηρού ρόλου ενός μαέστρου μιας συμφωνικής ορχήστρας, καθώς με κάθε λάθος κίνησή του θα υπάρξει προβληματική εκτέλεση ενός μουσικού έργου, αλλά και την ευελιξία-προσαρμοστικότητα και κατανόηση του ρόλου ενός επικεφαλή μιας μπάντας jazz που επιτρέπει μέσα στην αρμονία και την κεντρική στόχευση «την, διαισθητικά οριοθετημένη, διαφοροποίηση». Μάλιστα χωρίς την τελευταία δεν θα καταφέρει  ο επιχειρηματίας να αντιμετωπίσει τις απρόβλεπτες κρίσεις και την αβεβαιότητα.

Πρώτα, υπάρχει το όραμα, η ιδέα, αυτό που δίνει σάρκα  και  μακροπρόθεσμη πνοή στο εταιρικό οικοσύστημα. Υπάρχει, επίσης, η ονοματοδοσία του προϊόντος και της υπηρεσίας που πρέπει να είναι εύληπτη, κατανοητή απ’ όλες και όλους. «Αρχή σοφίας η των λέξεων επίσκεψις». Εξίσου σημαντικό είναι να υπάρχει στην υλοποίηση του οράματος ιεράρχηση στόχων παραγωγής και εργαλείων-μέσων με χρονοδιάγραμμα τύπου Gantt. Γιατί αυτή; Είτε είναι μακροοικονομικό το πρόβλημα είτε μικροοικονομικό, οι στόχοι είναι απεριόριστοι ενώ τα διαθέσιμα μέσα είναι περιορισμένα. Άρα ο επιχειρηματίας επιλέγει, αλλά είναι και έτοιμος να προσαρμόσει την επιλογή του και, βεβαίως, κρίνεται  για τις επιλογές του.

Τα ερωτήματα που προκύπτουν από τη γέννηση της ιδέας είναι, «πώς διαφοροποιούμαι;» (πχ μάρκετινγκ, χαρακτηριστικά προϊόντος, τιμολογιακή πολιτική, πρωτοτυπία υπηρεσίας), «τι μπορώ να κάνω καλύτερα την επόμενη φορά;» (πχ νέες μέθοδοι), «Ποια στρατηγική ταιριάζει στις παρούσες συνθήκες για την  υλοποίηση της ιδέας μου;». Η τελευταία απαιτεί ευελιξία, είναι ένας καθημερινός αγώνας «δοκιμής και λάθους» καθώς δεν υπάρχει στο διηνεκές, επιτυχημένη επιλογή. Τα προϊόντα και οι υπηρεσίες είναι στη δίνη αδίστακτου και ανηλεούς ανταγωνισμού και μάλιστα συχνά σε παγκόσμιο επίπεδο. Από τη στιγμή που παράγουμε ένα προϊόν ή υπηρεσία είναι αυτόματα παγκόσμιο λόγω του διαδικτύου. Εξίσου σημαντικό για την επιτυχία του επιχειρηματία ως συντονιστή είναι να τοποθετεί το κατάλληλο άτομο στην κατάλληλη θέση χωρίς προκαταλήψεις. Χρειάζεται κατάλληλος συνδυασμός της οργανωτικής δομής και των επιπέδων λειτουργίας της εταιρείας με την κεντρική στοχοθεσία. Μόνον έτσι θα προκύψει «το όλον ως μεγαλύτερο από το άθροισμα των μερών του».

Το δεύτερο κρίσιμο ζήτημα είναι οι πελάτες. Επιχειρήσεις χωρίς πελάτες και χρηματοοικονομικές ροές, ακόμη κι αν στηρίζονται στις καλύτερες των προθέσεων, δεν επιβιώνουν. Η καλύτερη διαφήμιση όμως δεν είναι απλώς ο ευχαριστημένος πελάτης, αλλά ο «ευχαριστημένος και επαναλαμβανόμενος πελάτης». Γι’ αυτό και η επιχειρηματικότητα δεν τελειώνει σε μια εφάπαξ πώληση, αρχίζει απ’ αυτήν, δηλαδή υπάρχει  «aftersaleservice», καθώςο πελάτης ποτέ δεν είναι «κλειδωμένος» και «σίγουρος», συνέχεια ζητά διαφοροποίηση και διακριτό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της εταιρείας. Άρα, στη στόχευση, ο πελάτης είναι προτεραιότητα. Τούτο σημαίνει ανάλογη εταιρική και προσωπική συμπεριφορά. Άλλωστε, όπως εύστοχα και εύγλωττα επισημαίνει μια εβραϊκή παροιμία, «Μην ανοίγεις επιχείρηση, εάν δεν ξέρεις να χαμογελάς». Οι πελάτες πρέπει να εμπλέκονται σε πολλά στάδια προστιθέμενης αξίας γιατί έτσι συμμετέχουν στο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και γιατί έτσι προάγουν την καλή φήμη της εταιρείας.

Το τρίτο κρίσιμο ζήτημα είναι οι σχέσεις με τους συνεργάτες και τους εργαζόμενους που πρέπει να δημιουργούν μια μοναδική και διακριτή «εταιρική κουλτούρα». «Οι άνθρωποι είναι πόροι για μια επιχείρηση όχι κόστος» (P. Drucker). Αυτό προϋποθέτει το χτίσιμο ενός κύκλου εμπιστοσύνης  με άμεσους συνεργάτες, εργαζόμενους, προμηθευτές, υπεργολάβους, όπως και με τους πελάτες που πρέπει συνεχώς να πείθονται για τη δημιουργικότητα της εταιρείας, για τη μακροπρόθεσμη στρατηγική της και άρα για το διακριτό και δυνατό αποτύπωμά της στον κλάδο. Τούτο σημαίνει ότι ο επιχειρηματίας έχει πειθώ, ότι κάνει όχι μόνον συγκριτική προτυποποίηση (benchmarking) με τους καλύτερους ανταγωνιστές αλλά έχει δυνατότητα ν’ αφουγκραστεί και να ενστερνιστεί το νέο (καινοτομία) σε συνεργασία με τον κύκλο εμπιστοσύνης που έχει χτίσει γύρω από την εταιρεία του. Άρα όταν στους εργαζόμενους η στάση του «επιχειρηματία» δημιουργεί αβεβαιότητα, ανασφάλεια, και φόβο, τότε τα λάθη και οι οργανωτικές-λειτουργικές αστοχίες θα αυξάνονται, όλοι θα κάνουν τ’ απολύτως απαραίτητα, κανείς δεν θα διαφημίζει προς τα έξω την κουλτούρα της εταιρείας και όλοι θα είναι έτοιμοι να εγκαταλείψουν το πλοίο με την πρώτη ευκαιρία. Αντιθέτως, εάν ο επιχειρηματίας με τη στάση του προάγει το τρίπτυχο «βεβαιότητα, ασφάλεια, παρότρυνση» στους εργαζόμενους και συνεργάτες του, τότε θα γίνει δέκτης καλών ιδεών, φιλότιμης προσπάθειας και θα προκύψει η μακροπρόθεσμη ισχυρή ομάδα με διακριτή ταυτότητα. Αυτό προϋποθέτει στις εργασιακές σχέσεις υπομονή και όταν αυτή εξαντλείται, υπομονή και όταν η υπομονή δεν υπάρχει, πάλι υπομονή και κατανόηση. Η φράση «αυτός είμαι και σ’ όποιον αρέσει» ή «αυτό αποφάσισα και σε όποιον αρέσει» δεν πρέπει ν’ ακουστεί ποτέ γιατί όταν ακουστεί είναι πολύ αργά, έχει διαρραγεί η εργασιακή κουλτούρα και η ταυτότητα ομάδας της επιχείρησης / οργανισμού. Οι εργαζόμενοι είναι συνεργάτες μας δεν είναι ανταγωνιστές, οι εργαζόμενοι δεν είναι υποτελείς μας. Δεν συγκαλούμε μ’ αυτούς συσκέψεις στο γραφείο μας, αλλά πηγαίνουμε εμείς στον δικό τους χώρο για καθημερινή ανταλλαγή απόψεων και διευθέτηση των προβλημάτων. Δεν περιμένουμε να μας ενημερώσουν για τα πάντα οι υπεύθυνοι τομέων, συνομιλούμε και αδιαμεσολάβητα με όλους τους εργαζόμενους και συνεργάτες στην επιχείρηση.

Το τέταρτο κρίσιμο ζήτημα είναι η ανάληψη κινδύνου. «Το μεγαλύτερο ρίσκο είναι να μην παίρνεις κανένα ρίσκο» λέει ο Mark Zuckerberg. Θα προσέθετα εγώ να μένεις στατικός, όταν όλα γύρω σου κινούνται και αλλάζουν οβιδιακά, όταν η διαδικασία ανταγωνισμού έχει διεθνοποιημένη διάσταση, όταν οι κύκλοι ζωής των προϊόντων έχουν συμπιεστεί χρονικά και η εφαρμογή αυτοματοποίησης και τεχνητής νοημοσύνης στην παραγωγική διαδικασία ανατρέπει τη γνώση όπως την ξέραμε. Πρέπει, λοιπόν, μέσα από στάθμιση πόρων και μέσων, ο επιχειρηματίας να επενδύει συνεχώς σε νέες διαδικασίες, προϊόντα και υπηρεσίες όταν οι υπόλοιποι δεν έχουν αντιληφθεί την αξία ή την προτεραιότητά τους. Τούτο σημαίνει ότι ο επιχειρηματίας δεν κάνει μόνον επιλογές και ιεράρχηση αλλά είναι πρωτοπόρος και δημιουργικός αναλαμβάνοντας κόστος και κίνδυνο. Άλλωστε, «Αν δεν χτίσεις τ’ όνειρά σου, κάποιοι άλλοι θα σε προσλάβουν για να χτίσεις τα δικά τους» (Bill Gates) ή, όπως είπε ο Steve Jobs,  «Μην αφήνεις τον θόρυβο της γνώμης των άλλων να πνίξει την εσωτερική σου φωνή». Για να πείσεις, όμως, τους άλλους πρέπει να έχεις πείσει πρώτα τον εαυτό σου για τον κόπο, χρόνο, κόστος και την προσπάθεια που έχει κάθε επιχειρηματικό ρίσκο.

Ακόμη περισσότερο επιχειρηματίας σημαίνει ανάληψη ευθύνης. Δεν υπάρχει αποφυγή αρμοδιότητας και κόστους με  φράσεις όπως «Δεν είναι η θέση μου», «Δεν μου έχει ανατεθεί κάτι τέτοιο». Μεταξύ του επιχειρηματία και των συνεργατών, πελατών, προμηθευτών δεν υπάρχει θεσμικός ή λειτουργικός κυματοθραύστης. Ο επιχειρηματίας είναι ο κυματοθραύστης και αυτός διαχειρίζεται καθημερινά τα τεκταινόμενα στην πρώτη γραμμή πυρός. Τούτο σημαίνει ότι δέχεται αφιλτράριστα τα σχόλια, τις επιθυμίες, την κριτική και ενίοτε την επίθεση των δυσαρεστημένων. Πρέπει να είναι έτοιμος γι’ αυτή τη διαδικασία, είτε του αρέσει είτε όχι. Εξίσου σημαντικό, πρέπει ν’ ακούει τους πάντες και αγόγγυστα. Μάθετε ν’ ακούτε, να είστε ανοιχτοί σε νέες ιδέες, εντάξτε τον διάλογο στην καθημερινή σας ρουτίνα και κανονικότητα, συμβουλεύω τις/τους νέους επιχειρηματίες στο μεταπτυχιακό μας. Εάν δεν μπορείτε να το πράξετε θα υποφέρετε, θα αποτύχετε, θα ταλαιπωρήσετε και θα ταλαιπωρηθείτε. Χρειάζεται, λοιπόν, σκληρή δουλειά και επιμονή για να διαχειριστεί κανείς το ρίσκο των επιλογών του. Ωστόσο, εάν πραγματικά αγαπά με πάθος κανείς την επιχειρηματικότητα θα υλοποιήσει τις ιδέες του ή όπως είπε ο ThomasWatson (ιδρυτής της IBM), «Για να πετύχεις πρέπει να έχεις την καρδιά σου στη δουλειά και τη δουλειά στην καρδιά σου».

Το πέμπτο κρίσιμο ζήτημα είναι η καινοτομία που δεν αφορά μόνον το νέο προϊόν ή διαδικασία αλλά αφορά όλα τα στάδια προστιθέμενης αξίας της εταιρείας, όλη την αλυσίδα αξίας για να χρησιμοποιήσω την έννοια του καθηγητή Μ.Porter. Αφορά όμως και την κατοχή και εκμετάλλευση της πληροφορίας που είναι το πιο σημαντικό όπλο στον διεθνή ανταγωνισμό. Όπως όμως σοφά έλεγε ο A.Einstein «όχι οτιδήποτε μπορεί να υπολογιστεί είναι χρήσιμο, και όχι οτιδήποτε χρήσιμο μπορεί να υπολογιστεί». Ο επιχειρηματίας πρέπει και στην καινοτομία να επιλέξει και να ιεραρχήσει προτεραιότητες για να τιθασεύσει τα εκατομμύρια πληροφοριών που κατακλύζουν τον σύγχρονο άνθρωπο.

Και όταν κάποιος καταφέρνει να είναι καλός ως συντονιστής, διαχειριστής ρίσκου, και καινοτομίας, πού καταφεύγει σε περιόδους εταιρικής κρίσης;Οι οικονομολόγοι συχνά αποτυγχάνουμε να προβλέψουμε τις κρίσεις γιατί προετοιμαζόμαστε για ομαλές συνθήκες, για συνθήκες κανονικότητας, για συνθήκες όπου τα υποδείγματά μας λειτουργούν εφόσον όλα τα υπόλοιπα παραμένουν σταθερά, και όχι για συνθήκες όπου  εξωγενείς παράγοντες-μεταβλητές διαλύουν κάθε οικονομετρικό μοντέλο και σύστημα διοίκησης. Όμως, στην οικονομία, στην κοινωνία και στην πολιτική, «τα πάντα ρει», όπως έγραφε ο Ηράκλειτος. Η άρρητη γνώση της εταιρείας που μεταφέρεται από γενιά σε γενιά μπορεί να είναι καλός σύμβουλος για την αποφυγή λαθών και μπορεί να προσφέρει διδάγματα διαχείρισης κρίσεων. Άλλωστε, στη διαχείριση κρίσης δεν διδάσκουμε τόσο πρακτικές καθώς αυτές δεν συνάδουν πάντα με τις ιδιαίτερες συνθήκες της κάθε κρίσης αλλά διδάσκουμε συλλογισμό αντιμετώπισης των κρίσεων. O επιχειρηματίας διαχειρίζεται την κρίση εάν έχει διαίσθηση, αποφασιστικότητα και εμπειρία. Δεν υπάρχει «εγχειρίδιο καλού επιχειρηματία» στο πώς να διαχειριστούμε την αβεβαιότητα καθώς αυτή ούτε προγραμματίζεται, ούτε προβλέπεται, ούτε υπολογίζεται

Η άρρητη γνώση της κάθε εταιρείας αλλά και η γνώση των ιδιαιτεροτήτων της δομής και της οργάνωσής της είναι προαπαιτούμενα για να αντιδράσει κανείς όταν ξεσπάσει η κρίση. Γι’ αυτό πάντα συμβουλεύω τις νεότερες γενιές σε παλαιές επιχειρήσεις πριν καθίσει κάποιος στην καρέκλα του διευθυντή να έχει περάσει απ’ όλα τα τμήματα και τις λειτουργίες της επιχείρησης, να έχει κατακτήσει την έξωθεν καλή μαρτυρία των πελατών, προμηθευτών και συνεργατών, να έχει δυνατά βιώματα και  κοινά βιώματα με όλους αυτούς, να έχει κατανοήσει τις δυσκολίες των εργαζομένων και τα όριά τους, να ξέρει τις δυνατότητες και τις αντοχές της εταιρείας. Όπως έγραφε ο μέγιστος αρχαίος Έλληνας κωμωδιογράφος Αριστοφάνης,  «Ερετήν χρήναι πρώτα γενέσθαι, πριν πηδαλίοις επιχειρείν». Εάν ακολουθεί την πεπατημένη της οικογενειακής επιχείρησης γιατί έχει λεφτά η εταιρεία, θα είναι δυστυχισμένος και θα κάνει και άλλους ανθρώπους δυστυχισμένους, η εταιρεία του κινδυνεύει να διαλυθεί  συμπαρασύροντας όλους αυτούς που πορεύτηκαν μαζί της επί χρόνια. Αν ακόμη επιμένει κάποιος να αγνοεί τα κελεύσματα της κρίσης, να μην κατανοεί τη μεταβαλλόμενη πραγματικότητα, τότε δεν συμμετέχει σ’ αυτήν την πραγματικότητα και η επιχείρηση θα τερματίσει τον βίο της όπως δείχνουν χιλιάδες παραδείγματα κραταιών επιχειρήσεων στο παρελθόν.

Όταν η εταιρία κλονίζεται από την κρίση, ο επιχειρηματίας ως καλός καπετάνιος δεν εγκαταλείπει πρώτος το πλοίο, αφήνοντας τον κύκλο εμπιστοσύνης και συνεργατών του στην οικονομική έρημο. Επαναλαμβάνει τη γνωστή φράση του W. Churchill  «We shall never surrender» (δεν θα παραδοθούμε ποτέ). Η έσχατη γραμμή άμυνας στην κρίση είναι ο ίδιος επιχειρηματίας, η βούλησή του, η αταλάντευτη πυγμή του ότι θα αγωνιστεί έως το τέλος. Δεν εγκαταλείπουμε ποτέ και για κανέναν λόγο όσους πίστεψαν σε εμάς και πορεύτηκαν με εμάς. Άλλωστε και πάλι ο W. Churchill είχε πει «η επιτυχία είναι να προχωράς από αποτυχία σε αποτυχία χωρίς να χάνεις τον ενθουσιασμό σου».

Τέλος, οι επιχειρήσεις πρέπει να έχουν κέρδη, πρέπει να έχουν ανταγωνιστικά προϊόντα και υπηρεσίες, πρέπει όμως να έχουν και ουσιαστική εταιρική κοινωνική ευθύνη, να είναι μέρος μιας ζώσας κοινωνίας και πρέπει να είναι οργανικά μέρη της. Υπάρχει, λοιπόν, πάντα στην επιχειρηματικότητα ένα δεοντολογικό-ηθικό ζήτημα «τι μπορώ και τι πρέπει να κάνω» σε μια κοινωνία, αφουγκραζόμενος τις ανάγκες, τις επιθυμίες αλλά και τα προβλήματά της.Η εταιρεία πριν και πάνω από τα κέρδη τοποθετεί την ασφάλεια των ανθρώπων γι’ αυτό και δεν χωρά καμία έκπτωση σε προδιαγραφές και κριτήρια ασφάλειας και υγείας σε οποιοδήποτε στάδιο προστιθέμενης αξίας. Οι επόμενες γενιές θα θυμούνται τους επιτυχημένους επιχειρηματίες όχι γιατί έβγαλαν ένα «βουνό χρήματα» αλλά γιατί κατάφεραν να είναι καινοτόμοι, δημιουργικοί και ρηξικέλευθοι, χωρίς να απεμπολήσουν την ανθρωπιά τους, το μεγαλείο της ψυχής τους, το χαμόγελό τους, ακόμη και όταν, όπως συμβαίνει συχνά στη ζωή του κάθε ανθρώπου, έρχονται στιγμές που όλο το σύμπαν κινείταιαντίθετα.

Καλοτάξιδο φίλε Ηρακλή, καλές θάλασσες στο βιβλίο σου, για να χρησιμοποιήσω τη δική σου φράση, εύχομαι να γαλουχίσει τις νέες/νέους επιχειρηματίες που έχει ανάγκη η πατρίδα μας και η κοινωνία μας.

*O Κωνσταντίνος Ι. Χαζάκης είναι Καθηγητής  του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του ΔΠΘ.  Το κείμενο είναι η ομιλία του στην εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου του Ηρακλή Γωνιάδη, «Πλοηγός στα αχαρτογράφητα νερά της επιχειρηματικότητας ‒ Για τον επίδοξο επιχειρηματία και κάθε ενδιαφερόμενο»,  (εκδ. Χ. Μπαρμπουνάκης, Θεσσαλονίκη  2022),  που διοργανώθηκε από τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κομοτηνής, στο πλαίσιο των δράσεων που υλοποιούνται με την ΚΟΙΝΣΕΠ «Κομοτηνή Εν Δράσει», την εφημερίδα «Παρατηρητής της Θράκης» και τις εκδόσεις Χ. Μπαρμπουνάκης, στο Τσανάκλειο Μέγαρο – Δημοτική Βιβλιοθήκη, την Τετάρτη 1 Μαρτίου.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.