«Η Ιτσα του Σασμα η Ο αναποδος χορος»: Οταν ενας θρυλος ζωντανευει…
Στο πλαίσιο του θεσμού του Υπουργείου Πολιτισμού «Όλη η Ελλάδα ένας πολιτισμός»,ο οποίοςκάθε καλοκαίρι παρουσιάζει υψηλού επιπέδου πολιτιστικές παραγωγές που συνδυάζουντη σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία με την πολιτιστική κληρονομιά, εκτός από τις δράσεις που διοργάνωσε εν μέσω θέρουςστην περιοχή μας, στη Μαρώνεια συγκεκριμένα (βλ. σχετικά), ενέταξε στο πρόγραμμά της και μιαακόμη πρωτότυπη μουσικοθεατρική παραγωγή, με τίτλο «Η Ίτσα του Σάσμα ή Ο Ανάποδος χορός», που ανέβηκε την ίδια περίπου περίοδο στη δυτική Ελλάδα.
Επιλέξαμε να αναφερθούμε στη συγκεκριμένη παραγωγή έχοντας διττό στόχο. Όχι μόνο να γνωρίσουμε μια ακόμη αθέατη πλευρά της ηπειρώτικης λαογραφικής και ανθρωπολογικής παράδοσης, περιοχής με μεγάλο ενδιαφέρον για την πόλη μας, λόγω των πολυάριθμων μετοικεσιών Ηπειρωτών στην περιοχή, αλλά περισσότερο για να πυροδοτήσουμε το έναυσμα εκείνο, που θα συντελέσει ώστε και η θρακική παράδοση, θρύλοι, έθιμα, συνήθειες, λαογραφικές έρευνες κ.ά., να απομακρυνθούν από τη φορμόλη και να εμπνεύσουν τη σύγχρονη πολιτιστική παραγωγή, για να ενσωματωθούν καλύτερα στην εποχή μας και να εξασφαλίσουν μια θέση στο μέλλον.
Ποιος είναι όμως αυτός ο θρύλος,η Ίτσα του Σάσμα, που κατάφερε να διασωθεί μέχρι σήμερα και να εμπνεύσει;Ο θρύλος λοιπόν και η θύμησή του διασώζεται από τον αεικίνητο Καθηγητή Λαογραφίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας κ. Βασίλη Νιτσιάκο, ο οποίος και κατέθεσε τέτοιου είδους προσωπικά βιώματα λαογραφικού ενδιαφέροντος στο πόνημα που κυκλοφόρησε στις αρχές του χρόνου, με τίτλο«Και το σώμα θυμάται: Ψηφίδες βιωματικής λαογραφίας» (εκδ. Ινσάφι, Αθήνα 2024), προδημοσίευση τμήματος του οποίου φιλοξενήθηκε και στην εφημερίδα μας (βλ. σχετικά).Ο ίδιος και τα βιώματά του ενέπνευσαν την καλλιτεχνική ομάδα που υπογράφει την παραγωγή της παράστασης, οι οποίοι και έφεραν ξανά στη ζωή την «Ίτσα του Σάσμα».
«Η Ίτσα του Σάσμα ήταν μια γυναίκα με ιδιαίτερη προσωπικότητα και ρόλο στην κοινότητα του χωριού Αετομηλίτσα (ή Ντένισκο) –από όπου κατάγεται και ο Βασίλης Νιτσιάκος– της επαρχίας της Κόνιτσας, στις νότιες πλαγιές του Γράμμου, όπου έζησε από τις αρχές του 20ού αιώνα έως και τα μέσα της δεκαετίας του ’80. Συνήθιζε να ντύνεται στα μαύρα με το πρόσωπο πάντα καλυμμένο με μια μαύρη μαντήλα, ενώ τις τελευταίες δεκαετίες της ζωής της περπατούσε υπό το βάρος μιας καμπούρας»
Τη σκηνοθεσία του έργου ανέλαβε ο Κωνσταντίνος Μάρκελλος,συγγραφέας των έργων «Η απαγωγή της Τασούλας», «Χορευτική πανούκλα» και «Δυο πορτοκάλια για τα Χριστούγεννα», ο οποίος, έχοντας ως βάση τον θρύλο, συνέθεσε ένα δημοτικοφανές κείμενο στα πρότυπα των Παραλογών, σε έμμετρο στίχο και ηπειρώτικο γλωσσικό ιδίωμα. Οι ερμηνευτές (Ελένη Στεργίου, Ελένη Βλάχου, Θεοδοσία Σαββάκη, Γιάννης Μαστρογιάννης, Ιωάννα Λέκκα, Δήμητρα Βήττα) ερμήνευαν άλλοτε ως αφηγητές κι άλλοτε ως δρώντες χαρακτήρες, ενώ ταυτόχρονα τραγουδούσαν πρωτότυπες συνθέσεις σε δρόμους πολυφωνικού ηπειρώτικου υπό τη ΒασούλαΔελλή και τη Ναταλία Λαμπαδάκη, μέλη του φωνητικού σχήματος «Πλειάδες». Υπεύθυνη για τα κουστούμια και τα σκηνικά αντικείμενα ήταν η Μαρία Καραθάνου, για τις χορογραφίες η Ηρώ Κόντη, για τις φωτογραφίες και το βίντεο ο Πέτρος Μακρής, ενώ επί σκηνής βρισκόταν και ο μουσικός Βασίλης Ντοροβάτας. Η εκδήλωση παρουσιάστηκε 19-20 Ιουλίου στο Αρχαίο Θέατρο Γιτάνων και21 Ιουλίου στα Ιωάννινα.
Μία μαγίστρα«Πρωθιέρεια»
Η Ίτσα του Σάσμα ήταν μια γυναίκα με ιδιαίτερη προσωπικότητα και ρόλο στην κοινότητα του χωριού Αετομηλίτσα (ή Ντένισκο) –από όπου κατάγεται και ο Βασίλης Νιτσιάκος– της επαρχίας της Κόνιτσας, στις νότιες πλαγιές του Γράμμου, όπου έζησε από τις αρχές του 20ού αιώνα έως και τα μέσα της δεκαετίας του ’80. Συνήθιζε να ντύνεται στα μαύρα με το πρόσωπο πάντα καλυμμένο με μια μαύρη μαντήλα, ενώ τις τελευταίες δεκαετίες της ζωής της περπατούσε υπό το βάρος μιας καμπούρας.
Η γιαγιά η Ίτσα είχε, για τους συγχωριανούς της, χαρακτηριστικά μαγίστρας. Μιας καλής μάγισσας, δηλαδή, που με βότανα, ξόρκια και «το γάλα από την αρμεγή της Σελήνης» (δοξασία που συντηρούνταν για δεκαετίες στο χωριό και τις γύρω περιοχές) παρενέβαινε για να προκαλέσει-παρακαλέσει την ίδια τη Φύση, αλλά και να υποχρεώσει κάθε μεταφυσική δύναμη να συνδράμει στα προβλήματα και τις δυσκολίες της καθημερινής ζωής της κοινότητας, σκορπίζοντας γύρω της ανακούφιση ανάμικτη με φόβο, αναδεικνύοντας έτσι τον εαυτό της σε ένα πρόσωπο αμφίσημο, ιερό και επικίνδυνο μαζί.
Οι υπερφυσικές δυνατότητες της Ίτσας, η κατοχή μιας μαγικής ενέργειας που χρησιμοποιούσε κατά την επιτέλεση του λειτουργήματός της, ήταν για την Αετομηλίτσα, και τα γύρω χωριά, κοινή παραδοχή και πεποίθηση. Γι’ αυτό και τον Ιούλιο του 1974 όταν, κατά τα επεισόδια στην Κύπρο, κηρύχτηκε στη χώρα γενική επιστράτευση και πολλοί άντρες κλήθηκαν από το χωριό να παρουσιαστούν, κανένα κορίτσι δεν δίστασε να ακολουθήσει την Ίτσα στην εκκλησία του Αη-Νικόλα, τον τόπο που η γριά επέλεξε για την επιτέλεση ενός αρχέγονου, μαγικού, αποτρεπτικού Χορού.
Την ώρα που γυναίκες αποχωρίζονταν τους άντρες τους, κλαίγοντας και εκστομίζοντας κατάρες ανακατεμένες με ευχές, ενόσω μανάδες κλεισμένες στο σπίτι μοιρολογούσαν για τα παιδιά που έφυγαν για τον πόλεμο, η Ίτσα έκανε αυτό που όριζε ο ρόλος της. Ψύχραιμη και αποφασισμένη μάζεψε όλα τα άγαμα κορίτσια του χωριού και χόρεψαν, την ώρα που έδυε ο ήλιος, με πρωτοχορεύτρια την ίδια, έναν τελετουργικό χορό. Έναν ανάποδο χορό, αντίθετο δηλαδή με τη φορά των δεικτών του ρολογιού, και με τις γυναίκες πιασμένες απ’ τα χέρια σε κύκλο, με τα πρόσωπα να κοιτούν όχι προς το κέντρο του, αλλά στραμμένα προς τα έξω. Χορεύοντας επαναλάμβαναν ρυθμικά, στη βλάχικη διάλεκτο, τα παρακάτω λόγια: «Nu i civa, lia, nu i civa. Ehtsrîljituamarișiftșorlji n’ casă» (Δεν είναι τίποτα, καλέ, δεν είναι τίποτα. Οι εχθροί στη θάλασσα και τα παιδιά στο σπίτι), προσδοκώντας μια ανώτερη δύναμη να ακυρώσει την εντολή επιστράτευσης, οι άντρες να μη φύγουν από το χωριό ή έστω να μη φτάσουν ποτέ στο πεδίο της μάχης και σκοτωθούν. Αλλά και όσοι από αυτούς που είχαν ήδη φύγει, έφταναν τυχόν στον τόπο της σύγκρουσης, να γλίτωναν τον θάνατο και να επέστρεφαν σώοι και αβλαβείς στο σπίτι.
Μπορείτε να δείτε το τρέιλερ της εκδήλωσης εδώ
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
