Η αντιληψη των εποχων σε ενα «Μυθιστορηματικο Αναγνωστηριο»
Το «Μυθιστορηματικό αναγνωστήριο», σύμφωνα με την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, αποτελεί συνέχεια του βιβλίου του Σταύρου Ζουμπουλάκη, «Υπό το φως του μυθιστορήματος». Περιέχει κι αυτό δοκίμια ενός αναγνώστη, που πιστεύει ότι το μυθιστόρημα σκέφτεται τη ζωή και τον κόσμο και, εκτός από αισθητική χαρά, χαράζει τον δρόμο για μια ηθική της κατανόησης, της αμφιβολίας, της απόχρωσης, του δισταγμού. Με αυτή την πεποίθηση, ο συγγραφέας επιστρέφει, επί παραδείγματι, στην «Πανούκλα» του Καμύ για να κατανοήσει καλύτερα αυτό που μας συνέβη τον καιρό της πανδημίας, συνομιλεί απευθείας, σε ένα από τα πιο προσωπικά κείμενα του τόμου, με τον αστυνόμο Σκόμπι, τον ήρωα της «Καρδιάς των πραγμάτων» του Γκράχαμ Γκρην, αναλύει την έννοια της γκρίζας ζώνης του Πρίμο Λέβι, συζητάει την καθοριστική σχέση πατέρα και γιου, κάτω από διάφορες συνθήκες, ήτοι στο πλαίσιο μιας ασφυκτικά θρησκευόμενης οικογένειας (Έντμουντ Γκος), όταν ζυγώνει ο θάνατος (Φίλιπ Ροθ) ή μέσα στο Άουσβιτς (Ελί Βιζέλ), αναρωτιέται για τη διφορούμενη σημασία του μυστικού στη ζωή μας, διαβάζοντας μια νουβέλα του Στέφαν Τσβάιχ, αναζητάει παντού την ιαματική δύναμη της καλοσύνης. Τα έργα για τα οποία γίνεται λόγος δεν είναι όλα αριστουργήματα, αλλά αυτό δεν έχει μεγάλη σημασία για τον αναγνώστη μυθιστορημάτων, αρκεί βεβαίως να έχει συνείδηση των μεγεθών.
Οι συγγραφείς των βιβλίων που συζητιούνται, σε συντομότερα ή εκτενέστερα κείμενα-δοκίμια, είναι οι εξής: Σβετλάνα Αλεξίεβιτς, Ααρών Άππελφελντ, Χάινριχ Μπελ, Μαργκαρέτε Μπούμπερ-Νόυμαν, Αλμπέρ Καμύ, Χάουαρντ Φαστ, Χόρχε Γκαλάν, Έντμουντ Γκος, Γκράχαμ Γκρην, Μισέλ Ουελμπέκ, Μαξίμ Λέο, Πρίμο Λέβι, Κλαρίσε Λισπέκτορ, Σόμερσετ Μωμ, Ίαν ΜακΓιούαν, Άμος Οζ, Μέριλιν Ρόμπινσον, Φίλιπ Ροθ, Γιόζεφ Ροτ, Λέων Τρότσκι, Ελί Βιζέλ, Στέφαν Τσβάιχ.
Στο «Μυθιστορηματικό [του]Αναγνωστήριο» ο Σταύρος Ζουμπουλάκης κάνει λοιπόν μία μυθιστορηματική αναδρομή σε παλαιότερες εποχές, αναζητώντας ιστορικές παραλληλίες. Γράφει συγκεκριμένα δοκίμια για λογοτεχνικά έργα, θίγοντας θέματα όπως:
- Η θρησκευτική πίστη
- Το σώμα της εκκλησίας
- Οι σχέσεις της εξουσίας και η ιεράρχηση των αξιακών προβολών.
Η αποξένωση της πανδημίας
Μέσω της ιστορίας της «Πανούκλας» του Καμύ, ο συγγραφέας προσπαθεί, λόγου χάρη, να μας κάνει να αντιληφθούμε το πόσο αποξενωμένοι ήμασταν στο περιβάλλον που ζούσαμε, αλλά και με τον ίδιο μας τον εαυτό, κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Συμπληρώνοντας ο Αλεξανδρουπολίτης κριτικογράφος κ. Χρήστος Βασματζίδης αναφέρει ότι: «Αυτό που κερδίζουμε από την ανάγνωση του τόμου, είναι η επανένταξη των μυθιστορημάτων στα νέα συμφραζόμενα, στις νέες εμπειρίες που έχουν εισχωρήσει αποκαλυπτικά από τη συλλογική συνείδηση».
Η κριτική προκαλεί σκέψεις και οι άξονες κατευθύνουν…
Το σύγγραμμα του κ. Ζουμπουλάκη λειτουργεί σε τέσσερις άξονες.
Στον πρώτο άξονα, η δοκιμιακή κριτική του, σύμφωνα με την κριτικό λογοτεχνίας κ. Ελισάβετ Κοτζιά, δύναται να χαρακτηριστεί ως «Κριτική των ethics», της “morality” και του ηθικού προτάγματος.
Στον δεύτερο άξονα, κριτήριά του είναι η αγάπη, η συμπόνια, η καλοσύνη και η ηθική της ευθύνης που οφείλει να επικρατεί μεταξύ των ανθρώπων.
Στον τρίτο άξονα αναδεικνύεται το κακό ως προς τον θάνατο, την αρρώστια, την ερωτική εκδίκηση, φτάνοντας με παραγωγικό τρόπο στο κακό του Ολοκαυτώματος.
Στον τέταρτο άξονα αναδεικνύεται η ανάγκη για διάκριση, ενάντια στην αντίληψη πως όλα είναι ή καλά ή κακά, αφού υπάρχει το ενδιάμεσο μέτρο που κατευνάζει τα πνεύματα ανάμεσά τους.
Λίνα Πανταλέων, «Το πραγματικό σκάνδαλο δεν είναι το κακό, αλλά η καλοσύνη»
Η συγγραφέας και κριτικός Λίνα Πανταλέων, σε κριτική της στην ιστοσελίδα literature.gr, γράφει για το «Μυθιστορηματικό αναγνωστήριο», μεταξύ άλλων και τα ακόλουθα:
«Η χριστιανική πίστη διαπερνά τόσο τον αναγνωστικό τρόπο όσο και τη γραφή του Ζουμπουλάκη. Έχω την εντύπωση πως δεν κατέβαλε ιδιαίτερο κόπο για να βρει τα λογοτεχνικά έργα που θίγουν, είτε πλαγίως είτε εμφατικά, είτε θερμά είτε απορριπτικά, το ζήτημα της πίστης. Προσωπικά, δεν πιστεύω πως υπάρχει υψηλή λογοτεχνία που προσπερνά το απόρημα για τον Θεό. Τα διαβάσματα του Ζουμπουλάκη φανερώνουν τον πυρήνα της πίστης του, την πίστη του στη δυνατότητα της καλοσύνης και στο δικαίωμα της χαράς.
Βέβαια, η λογοτεχνία δεν θέλγεται από την ευτυχία. Οι πιο συνταρακτικές σελίδες έχουν ως έμπνευσή τους το Κακό, τον πόνο και τη δυστυχία. Ίσως, όμως, δίχως το Κακό, να μη σκεφτόμασταν τον Θεό. Δίχως το Κακό, η καλοσύνη δεν θα ήταν, όπως γράφει ο Ζουμπουλάκης, ένα “θαύμα”, ένα “σκάνδαλο” μες στον δύστηνο κόσμο. “Το πραγματικό σκάνδαλο δεν είναι το κακό
–αυτό είναι μάλλον αναμενόμενο–, το σκάνδαλο και το αίνιγμα είναι η καλοσύνη».
Επιπλέον, η ίδια σημειώνει πως: «Ο Ζουμπουλάκης ξεχωρίζει μια σπάνια έκφανση της προσευχής, εκείνη που δεν ικετεύει παρηγοριά, αλλά παρηγορεί η ίδια τον Θεό, “για όσα παρέλειψε να κάνει”, για όσους δεν έσωσε. Μια προσευχή που επωμίζεται την ευθύνη του Θεού. Στο σημείο αυτό έχει σημασία να θυμόμαστε πως ο Ζουμπουλάκης δεν περιορίζει την πίστη σε μια άτεγκτη τυπολατρία, υπαγορευμένη από τη θεσμική Εκκλησία. Η πίστη που προασπίζει εκθύμως είναι εκείνη “που μας καλεί να συναντήσουμε τον Θεό στο πρόσωπο του άλλου”.
Είναι η πίστη που δεν έχει διαρκώς το βλέμμα στραμμένο στην αιωνιότητα αλλά στον αναγκεμένο διπλανό, που δεν συμφιλιώνεται ποτέ με τον πόνο και τον θάνατο, αλλά εξεγείρεται εναντίον τους. Αυτή η πίστη δεν φορτώνει δυσβάστακτα φορτία και διλήμματα στους ανθρώπους, γιατί όλα αυτά τα σήκωσε ο Χριστός πάνω στον Σταυρό, είναι ταπεινή και χαρούμενη, όχι αλαζονική και σκυθρωπή, φυγόκοσμη ή απάνθρωπη, δεν είναι τρομαγμένη ούτε τρομοκρατική, δεν φοβάται τη λογική και την επιστήμη. Είναι η πίστη που έχει ως τρόπο ύπαρξής της την αγάπη και την ελπίδα. Τα υπόλοιπα, όσα βρίσκονται πέρα από την ανθρώπινη δυνατότητα, τα εναποθέτει προσευχητικά και με εμπιστοσύνη στα χέρια του κυρίου του αμπελώνος».
«Ο φιλόσοφος της ζωής», Σταύρος Ζουμπουλάκης
Ο Σταύρος Ζουμπουλάκης γεννήθηκε το 1953 στη Συκιά Λακωνίας. Έχει σπουδάσει Νομική και Φιλολογία στην Αθήνα. Ύστερα, συνέχισε σπουδάζοντας Φιλοσοφία στο Παρίσι, ενώ δεν ήταν λίγα τα χρόνια που τον φιλοξένησε η Μέση Εκπαίδευση. Από το 1998 ως το 2012 διετέλεσε διευθυντής του περιοδικού «Νέα Εστία», ενώ το 2008 υπήρξε πρόεδρος του ΔΣ του βιβλικού ιδρύματος «Άρτος Ζωής». Τέλος, τον Φεβρουάριο του 2013 έγινε Πρόεδρος του Εφορευτικού Συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης, ενώ το 2015 αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτορας του Τμήματος Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
*H Εβελίνα Βαβάτση είναι τελειόφοιτη φοιτήτρια του ΤΕΦ/ΔΠΘ.
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
