Ελενη Σκαβδη, «Ξαπλωσου κειμενακι μου…», «το φως απο τα ματια μου θα μεινει αναμμενο»
Οι «Μικρογραφίες II» είναι η 10η ποιητική συλλογή του Χρήστου Ντάντου. Κυκλοφόρησε φέτος από τις εκδόσεις Ελίκρανον και περιλαμβάνει 163 ποιήματα, που αναπτύσσονται ανά δύο σε κάθε σελίδα.
Θα επιχειρήσω να μεταφέρω την ανάγνωσή μου όσο πιο αποτελεσματικά μπορώ. Ανάγνωση που δεν μπορεί να αποσυνδεθεί, όπως είναι φυσικό, από σύνολο το έργο του ποιητή, που διαβάζω τα τελευταία 20 χρόνια. Νομίζω πως καμιά ποιητική συλλογή του δεν είναι αποσυνδεδεμένη από την προηγούμενη. Αν τις βάλεις στη σειρά όλες μαζί, έχεις την αίσθηση πως ο ποιητής έγραφε σε συνέχειες στο ίδιο βιβλίο. Από την «Ουρά της χιλιετηρίδας» (1984) μέχρι τις «Μικρογραφίες II», παρεμβάλλεται μια ενιαία αφήγηση. Έχω επίσης την αίσθηση ότι και οι ίδιοι οι τίτλοι των ποιητικών του συλλογών είναι η σύνθεση μιας ενιαίας ιστορίας, κώδικες που αποκρυπτογραφούν την ταυτότητα του ποιητή. Την επιχειρώ εδώ, παίζοντας ένα τολμηρό παιχνίδι, αλλά νομίζω βοηθητικό στην κατανόηση του έργου του.
Ποιος είναι τελικά ο Χρήστος Ντάντος;
Ένας ποιητής «Στην ουρά της χιλιετηρίδας» (1984) μπροστά σε «[…] μια λευκή σελίδα» (1997) παρακολουθεί «Το πέρασμα των νερών» (2001). Ο ποιητής αυτός σαν «[…] σκιέρ των σκιών» (2008), παρασυρμένος από «Λερναίες φήμες» (2012), «Επί ανέμων ασπαλάθων κι απήγανων» (2014) πετάει μαζί με «Τα Ψαλιδόνια», επιχειρώντας και «ριψοκίνδυνα σλάλομ» (2017), με τις κεραίες του στραμμένες πάντα στα «[…] αναιδέστατα “αν” του ανθρώπου» (2021).
Από την παραπάνω σύνθεση εξαιρώ τις «Μικρογραφίες»· έχουν κυκλοφορήσει δύο ποιητικές συλλογές με τον ίδιο τίτλο. Η πρώτη το 2016, από τις εκδόσεις Γαβριηλίδη και σύμφωνα με τον ποιητή, όπως σημειώνει σε motto στο εσώφυλλο, είναι το «Μικρόν επί μικρόν και ιδού επληρώθησαν κάμποσες σελίδες μου, κενές Κύριε», της οποίας στην ίδια θέση δίνεται και το στίγμα: «Χρόνε που τοκογλυφείς τα γραφτά, έλα, σου καταθέτω τούτα. Μικρά, μικρά (αχρόνιαγα) σου τάδωκα, χρονώνε φέρε μου τα».
Η δεύτερη ποιητική συλλογή με τον τίτλο «Μικρογραφίες II» είναι αυτή που παρουσιάζουμε σήμερα. Ο ποιητής την αφιερώνει «Στο φτερό του κόσμου που χάθηκε σε μπλε ουρανό», «την πρώτη και παντοτινή μου ακροάτρια».
Ποιος είναι τελικά ο Χρήστος Ντάντος σήμερα; (40 χρόνια μετά την πρώτη ποιητική του συλλογή;)
Όπως αυτοσυστήνεται στο πρώτο ποίημα της συλλογής που παρουσιάζουμε σήμερα είναι: Ένας ναυαγός ωκεανού, σε νησάκι χωρίς νερό, χωρίς φαΐ… Ο ναυαγός, όπως γράφει:
«Έχει χαρτί, έχει μελάνι, ένα παλιομπουκάλι,
σημείωμα εντοπισμού του συντάσσει
που θα το κλείσει στο γυαλί.
Κι αναποφάσιστος σβήνει, γράφει…
Και στην απεραντοσύνη βουλιάζει (του άλλου ωκεανού μέσα του)…
Τον απασχολεί το ύφος, η έκταση να είναι δραστικό, συγκινητικό…
Και ο χρόνος περνά, και ο χρόνος απελπιστικά εξαντλείται…»
Ο ναυαγός-ποιητής σβήνει-γράφει… κυνηγώντας τον χρόνο. Και ο ναυαγός είναι μαζί και ικέτης του μηνύματος που συντάσσει στη μέση του ωκεανού «μέσα του»: Το παρακαλεί:
«Ξαπλώσου κειμενάκι μου στην άκρη της σελίδας.
Το φως από τα μάτια μου θα μείνει αναμμένο.
Μικρό θα βγεις στις αγορές με βλέμματα να παίξεις
ταχιά για τον χαρτοπολτό αδιάβαστο μη σύρεις…»
Ποιος είναι τελικά ο ναυαγός ποιητής Χρήστος Ντάντος;
Το παιδί της πένθιμης μετεμφυλιακής ελληνικής επαρχίας του ’50, ο έφηβος μέτοικος της πρωτευούσης του ’60, ο φοιτητής θετικών επιστημών της δεκαετίας του ’70, ο μετέχων νεαρός στα της μεταπολίτευσης δρώμενα σε όλο το εύρος των… «αναστεναγμών» της, ο συνομιλητής ποιητών της εποχής: Τάκη Σινόπουλου, Γιώργη Παυλόπουλου… Ο στιχουργός, ο τραγουδοποιός, ο ποιητής… Ένας «αναιδής» «άνθρωπος», ο παιγνιώδης γραφιάς ιπτάμενων Ψαλιδονιών (Χαρτοψαλιδονιών-Χελιδονιών) ο μοναχικός ταξιδιώτης ενός απέραντου ερημότοπου, που ακροβατεί πάνω σε ασπαλάθους κι απήγανους, παρασυρόμενος από ενάντιους ανέμους.
Ο Χρήστος Ντάντος γράφει πεζή ποίηση, ιστορίες ενός περίβλεπτου, απρόβλεπτου και αόρατου κόσμου ή τόπου, βυθισμένος στον δυνάστη χρόνο, που λιώνει μνήμη και σάρκα. Ο Χρήστος Ντάντος, που (οι τυχεροί φίλοι του) τον γνωρίζουμε, τον ακούμε να απαγγέλλει, άλλοτε να τραγουδά, να παίζει κιθάρα, συνδαιτυμόνες μοναδικών συναπαντημάτων κάτω από δένδρα και σκιές καταμεσής του δικού μας κάμπου, κάμπου της βιωτής, της εποχής, του παρόντος και του παρελθόντος, ίσως και του μέλλοντος. Και κυρίως διαβάζουμε το έργο του!
Ο Χρήστος Ντάντος. Που γράφει πεζή ποίηση, ιστορίες ενός περίβλεπτου, απρόβλεπτου και αόρατου κόσμου ή τόπου, βυθισμένος στον δυνάστη χρόνο, που λιώνει μνήμη και σάρκα. Ο Χρήστος Ντάντος, που (οι τυχεροί φίλοι του) τον γνωρίζουμε, τον ακούμε να απαγγέλλει, άλλοτε να τραγουδά, να παίζει κιθάρα, συνδαιτυμόνες μοναδικών συναπαντημάτων κάτω από δένδρα και σκιές καταμεσής του δικού μας κάμπου, κάμπου της βιωτής, της εποχής, του παρόντος και του παρελθόντος, ίσως και του μέλλοντος. Και κυρίως διαβάζουμε το έργο του! Ο Χρήστος Ντάντος που σκύβει «στης νύχτας τις διογκωμένες θηλές», που ακολουθεί «τις τεθλασμένες των άστρων»…
Ο Ναυαγός που ομολογεί πίστη: «πιστεύω εις έναν / άνθρωπο-ποιητή σε ουρανό και γη / δωρητή του χρόνου του ταπεινού / ημιάθροισμα πάντοτε ζωής και τέχνης, κλπ. κλπ.». Ο ποιητής που προσφέρει σπονδές στην «Πότνια (=σεβάσμια)» των τεχνών. Είναι ο ποιητής και μαθηματικός, σκαρί στο χάος λέξεων και αισθημάτων, αρωμάτων, ήχων (πόσες φορές –μα πόσες– σπάζει το «φράγμα» τους). Ο γλωσσοπλάστης που, με «αλεξικογράφητες» λέξεις, μεταμορφώνει την πραγματικότητα, την αναπλάθει, μας πάει πέρα απ’ τα όριά της, στο απώτατο άκρο της, θωπεύοντας τον φλοιό της, το σύνορό της με το χάος…
Ο ποιητής που ζει και μετατοπίζεται ακυβέρνητος στον χρόνο. Στην αιχμή, στο όριο ανάμεσα στον μικρόκοσμο και το χάος, τα ανεξερεύνητα πεδία της ύπαρξης αλλά και του κόσμου του. Η επινόηση της θέσης, αποτέλεσμα του τρόπου που στοχάζεται και δουλεύει, με «σμίλη» τη γλώσσα. Οι λέξεις στην ποίηση του Ντάντου δεν είναι απλά μια ψηφίδα διαλεγμένη για το «μωσαϊκό» του. Ο Χρήστος Ντάντος διαλέγει με σπουδή τις λέξεις, σαν να σμιλεύει ακόμα και το περιγράμμά τους, συνθέτει τις φράσεις χωρίς να παρασύρεται από τον οίστρο ενός λυρικού υποκειμενισμού (το λέει κι ο ίδιος «μα προς θεού όχι μελοδραματικό), αντιθέτως. Η γλώσσα είναι κυρίαρχη στο έργο του, μια μια οι λέξεις του. Ένα τείχος, σαν ξερολιθιά, που στέκει για να στηρίξει τον στοχασμό και να αναδείξει το όριο ανάμεσα στο «πραγματικό» και στο «όνειρο». Να συγκρατήσει το ποίημα στη γη, αποσαφηνίζοντας τις αντιστοιχίες ανάμεσα στο σημαίνον και στο σημαινόμενο, ανάμεσα στις μορφές και στη μεταφορά τους στην αλληγορία. Ακόμα και οι «αλεξικογράφητες» σύνθετες λέξεις του, σαφείς και απλές, είναι απόρροια του ποιητικού του στοχασμού, που επιβάλλουν τη γοητεία, τον ρυθμό και τη μουσική τους στις συνθέσεις του.
Όλα αυτά είναι ο Χρήστος Ντάντος. Με φαντασία και λόγο…
Όλα μπορεί να τα πει ο ποιητής που ξέρει να βουτά με τόλμη στους χυμούς ηδονών ή οδύνης. Δεν φοβάται ο ποιητής να τσαλακωθεί. Μέσα στον χρόνο, τον παντεπόπτη, τον “σωρό”, έναν τύμβο που οφείλει καθείς να σκάψει, να τολμήσει. Στην κόψη των εκμυστηρεύσεων που καταθέτει ο Χρήστος Ντάντος –με μαθηματική στρατηγική, με πικρία ερωτική και μια αισιοδοξία διεγερτική, με το σφρίγος ενός μοναχού που υπηρετεί την πίστη του προσηλωμένος, με ψαλμούς ή κλάματα, υποκλίνομαι. Στη μεταφυσική του βεβαιότητα που γίνεται ελπίδα και χαρά, πάλι υποκλίνομαι. Θα γίνει λέει “βιβλιοβαρκάκι” ο ποιητής, για να ανεβούμε οι ναυαγοί…
Και οι «Μικρογραφίες II» τι ακριβώς είναι;
Είναι αλλιώς, λίγο αλλιώς… Υπάρχει πάντα το όνειρο αλλά ναυαγισμένο… Με το ίδιο γνώριμο υλικό του ο ποιητής, τη γλώσσα, μια θεά στο ιδεολόγημά του, στο όριο ανάμεσα στον μικρόκοσμο και τις κανονικότητες, εξομολογείται…
Ένας Ντάντος «ναυαγός» στέλνει μηνύματα σε μπουκάλι. Ναυαγός στο Ναυάγιο το οικουμενικό των καιρών, πώς θα μπορούσε να γίνει αλλιώς; Με «οργισμένη λύπη», «ρετάλια όνειρα», αρκετά για να φτιάξει κανείς μια «ονειροκουβέρτα», με «απόβλητα» από τα παραπροϊόντα του ονείρου… Στη λιμοκτονούσα, αυταπατημένη, ανώμαλα προσγειωμένη φουκαριάρα «σήμερον»… που τρώει από τα έτοιμα… τις παρελθούσες αυταπάτες… Γράφει:
ΣΠΑΤΑΛΗ (15)
Τρώμε συστηματικά και ψύχραιμα
Την υπεραξία του παρελθόντος
Δυο-τρεις μεγάλους έρωτες
Τρεις-τέσσερεις μακρές
Κουρασμένες φιλίες
Και την απέθαντη ψυχή
Μιας μακρόθυμης πατρίδας
Αποενοχοποιητικής
Ένα καλό λόγο να πούμε
Τουλάχιστον έχουμε…
Οι «Μικρογραφίες II» είναι κι άλλα πολλά που δεν χωρούν σε μια εισήγηση, η οποία οφείλει να τηρήσει σχετική οικονομία. Πέρα από τα τσαλαπατημένα και τις ανατροπές των βεβαιοτήτων, τις εξαπατήσεις με απλά λόγια.
Οι «Μικρογραφίες II» είναι τέχνη, διάθεση, στοχασμός, διαίσθηση, πραγμάτωση… Είναι κόσμος ανοιχτός, με βάθος και λόγο και νόημα. Βαθιά εσωτερικός, αισθαντικός, πολλαπλός, ιδιόμορφος, μετέχει της ζωής, της εποχής, του γίγνεσθαι… Κι ο ποιητής παιδί της εποχής είναι… Και η εποχή μας είναι πολιτική.
Κι όπως έγραψε η Πολωνή ποιήτρια Βισουάβα Σιμπόρσκα, στα «Παιδιά της εποχής»: «Θες δεν θες, τα γονίδιά σου έχουν πολιτικό παρελθόν, το δέρμα σου πολιτική χροιά, τα μάτια σου πολιτική αντίληψη. Ό,τι πεις έχει απόηχο, ό,τι αποσιωπάς έχει έκφραση ούτως ή άλλως πολιτική. Τα απολιτικά ποιήματα είναι κι αυτά πολιτικά».
Γράφει, λοιπόν, ο Χρήστος Ντάντος στον απόηχο των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821.
ΕΠΙΔΑΥΡΟΣ ΑΣΤΡΟΣ ΤΡΟΙΖΗΝΑ
Τα Μεταξωτά πολιτεύματα
Θέλουν και λαούς μεταξωτούς, τονίζει
Και τούτος εδώ ούτε βρακί
Δεν είχε να βάλει στον κώλο του
Είχε όμως μια μεταξωτή
(αν και θαμπή παραποιημένη)
Ιδρυτικού δημοκρατικού παρελθόντος
Προγονική του ανάμνηση
Αναζωπυρωμένη από τη γαλλική
Τη διαφωτιστική πυρκαγιά
Γράφει, επίσης, για τα πιο πρόσφατα:
ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ
Ήταν τότε που αρνήθηκα
Σε ομάδα αγριεμένων
Τέως αδέσποτων
Και νυν συνασπισμένων φίλων
Να φράξουν το δρόμο της σκέψης μου
Της αδέσμευτης βούλησής μου
Και σκύβοντας πως θα πάρω
Μεγάλη και γνώριμη
Απ’ τα παλιά μας πέτρα
Με απώλειες είναι αλήθεια
Δυσβάσταχτες προχώρησα.
Οι «Μικρογραφίες II» είναι κι άλλα… 163 κείμενα, ποίηση κατάφορτη ιδεών. Πρόθεση δοκιμίου που αριστοτεχνικά υποτάσσεται «στην εξουσία» του ποιητικού λόγου. Ποίηση φιλοσοφούσα επίσης, που η διάθεσή της προκύπτει από τη «σοφία», τις σπουδές και τις αναζητήσεις του ποιητή.
Όταν αισθάνθηκα ότι είχα διαβάσει και κατανοήσει τις «Μικρογραφίες», μου ήρθε στον νου ο συγγραφέας του Αλεξανδρινού Κουαρτέτου, Λώρενς Ντάρελ, που σε κάποια από τις πολλές του συνεντεύξεις είχε πει περίπου τα εξής: «Το βασικό τραύμα, η βασική νεύρωση στη ζωή είναι ο θάνατος», «Μονάχα όταν καταφέρει κανείς να τον υπερβεί, αντιμετωπίζοντας την πραγματικότητά του και καθυποτάσσοντας το ατίθασο εγώ του, μπορεί να φτάσει στην ουράνια αρμονία –το αντίθετο του εγωτισμού– και να κολυμπήσει μέσα στο συνεχές». Ο Χρήστος Ντάντος κολυμπά σε αυτό το συνεχές… Ζει και αντιμετωπίζει την πραγματικότητά του και τη δική μας την εποχή και πάει πέρα από αυτά… Συνδεδεμένος πάντα με το όλον. Κι αυτή η συνέχεια εγγράφεται στο έργο του. Από τη γλώσσα κυρίως. Γράφει:
ΤΟ ΠΕΝΘΟΣ
«Ω! Γλωσσόδεντρο προγονικό, θρόισμα χρησμοδοτικό, δωρεάν ψυχανάλυσή μου.
Συ με ξομολόγησες, συ των αχράντων λογισμών με μετάλαβες, και αειθαλές εξάπαντος πρέπει κι εγώ να σε παραδώσω!»
Επίμετρο
Ήταν δύσκολο να συνθέσω το σημερινό κείμενο για το έργο του Χρήστου. Ένα κείμενο που δεν μπορούσε παρά να είναι «προσωπικό», σαν ένα γράμμα δηλαδή, που στέλνεις στον αγαπημένο σου ποιητή. Αισθάνομαι και ερμηνεύω κάθε του έργο με εντελώς προσωπικά κριτήρια. Κάθε ποίημα νομίζω ότι με αφορά, ότι κι εγώ εκεί μέσα… Και με οδηγό αυτήν την εμμονή ανακάλυψα κάτι υπέροχο στη συλλογή που παρουσιάζουμε. Τρεις λέξεις: Σαλατόβρωτο, Αφρόψαρες μνήμες, Διακοπότρυγος.
Καθώς ξεφύλλιζα και έγραφα και έσβηνα, έπεσα επάνω στο ποίημα «Διακοπότρυγος»: «Ω! σαλατόβρωτο θείο καλοκαίρι. Πώς δίχως πένσα έστρεψες τ’ αγκάθια προς τα μέσα της κάπαρης και στου τρύγου το χέρι αναίμακτα επέτρεψες ν’ αγκιστρώσει δυο και τρεις αφρόψαρες μνήμες;». Ω, Χρήστο γλωσσοπλάστη, σκέφτηκα και σημείωσα τις λέξεις αυτές, που χωρούν όλα τα καλοκαίρια μας κι όλη τη βιωτή, τον αφρό του βίου μας, που κολυμπά ασταμάτητα… Σαλατόβρωτο, αφρόψαρες μνήμες…
Η λέξη «σαλατόβρωτο» μου έφερε στον νου την πρώτη μας συνάντηση. Ο Χρήστος, η Δώρα, η Ελένη κι εγώ στη Ροβιάτα, σε μια καλυβούλα, στημένη στην ακρογιαλιά, με τις ψάθινες καρέκλες μπηγμένες στην άμμο. Και στο τσίγκινο τραπεζάκι μια σαλάτα καλοκαιρινή, μοσχοβολιά ώριμης τομάτας ηλειακής και καλυβιώτικου κρεμμυδιού. Και ζέστη και Καζαντζίδης, με το κύμα το καλοκαιρινό λίγα μέτρα μπροστά μας. Κι η κουβέντα, επί παντός, ατέλειωτη και ποίηση ανάμεσα. Και η κρυστάλλινη φωνή της Δώρας, κι η Ελένη κι οι Αγια-Λένες κι ο Χρήστος… Ποίηση παρά θίν’ αλός Ροβιάτας. Και ιστορίες και η τοπογραφία. Κι εκείνη η νύχτα, που πάνω στην άμμο, δίπλα στη θάλασσα, στην άκρη του κάμπου που «τρακτέρωσαν» όπως έγραψες, έγινε θεμέλιο μιας συνάντησης ευεργετικής, ιαματικής σχεδόν, με καταλύτη την ποίηση επί παντός και πάλι.
Αυτές οι «αφρόψαρες» μνήμες που γίνονται λέξεις στο έργο του Χρήστου βοηθούν να πλεύσουμε στον χρόνο, και δεν πειράζει αν ναυαγήσουμε. Στον χρόνο που, όπως λες Χρήστο: «μας στραπατσάρει… ασφαλώς ο καιρός μας πολυπαραμορφώνει… αλλά κι εμείς με το μικρό μας σώμα την ακατάβλητη βούληση ανεπαίσθητα μεν, ανιχνεύσιμα όμως, τον καμπυλώνουμε τον κερατά αυτό το μέγα πλακουτσό αγύριστο κεφάλι».
Τελικά όλα μπορεί να τα πει ο ποιητής που ξέρει να βουτά με τόλμη στους χυμούς ηδονών ή οδύνης. Δεν φοβάται ο ποιητής να τσαλακωθεί. Μέσα στον χρόνο, τον παντεπόπτη, τον «σωρό», έναν τύμβο που οφείλει καθείς να σκάψει, να τολμήσει. Στην κόψη των εκμυστηρεύσεων που καταθέτει ο Χρήστος Ντάντος –με μαθηματική στρατηγική, με πικρία ερωτική και μια αισιοδοξία διεγερτική, με το σφρίγος ενός μοναχού που υπηρετεί την πίστη του προσηλωμένος, με ψαλμούς ή κλάματα, υποκλίνομαι. Στη μεταφυσική του βεβαιότητα που γίνεται ελπίδα και χαρά, πάλι υποκλίνομαι. Θα γίνει λέει «βιβλιοβαρκάκι» ο ποιητής, για να ανεβούμε οι ναυαγοί… Γράφει:
ΘΑΛΑΣΣΑ
«Τόσο το νερό της τον αγάπησε που τον μετάλλαξε σε βιβλιοβαρκάκι με μιαν ολόλευκη σελίδα πανί, Γράψε τον παρότρυνε, το ημερολόγιο του δικού σου καταστρώματος. άνεμος ούριος επάνω της εγγράψου. Γέμισε την κολλαριστή σελίδα με το μελάνι της ζωής…»
Γράψε Χρήστο… Το μελάνι σου είναι Ανεξίτηλο, είναι μελωδία, είναι ζέφυρος που φουσκώνει πανιά… Κι ας ναυαγήσουμε…
*Η Ελένη Σκάβδη είναι συγγραφέας και δημοσιογράφος. Το κείμενο είναι η ομιλία της στην εκδήλωση παρουσίασης της συλλογής του Χρήστου Ντάντου «Μικρογραφίες II» (εκδόσεις Ελίκρανον, Αθήνα 2024), που διοργανώθηκε από την Πολιτιστική Ομάδα Φράγμα, στις 21 Αυγούστου, στο Καφέ ΟΣΕ Λεχαινών.
Βλ. για το αναλυτικό ρεπορτάζ της εκδήλωσης εδώ
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
