Ελενη Ανδρεου: «Η “Αρθροπαιδεια” ειναι βιβλιο  προσιτο σε καθε αναγνωστη, που δεν χρειαζεται να εχει επιστημονικες γνωσεις για να το κατανοησει»

Όταν διαβάζει κανείς το βαρύ βιογραφικό του κυρίου Βουγιουκλή, δεν μπορεί να μην αναρωτηθεί σε τι είδους άνθρωπο θεμελιώνεται όλο αυτό το λαμπρό εποικοδόμημα! Κι επειδή δεν ξέρω αν γίνεται εύκολα κατανοητό, εντοπίζω και επαναλαμβάνω την εξής πληροφορία: στα Μαθηματικά υπάρχει ένας κλάδος, οι Η-δομές, που θεμελιώθηκε από τον κύριο Βουγιουκλή και έχει λάβει το όνομά του. Ακριβώς όπως λέμε το θεώρημα του Πυθαγόρα, όπως λέμε ο κομήτης του Χάλεϋ, το πλασμώδιο του Λαβεράν, ο βάκιλος του Κωx, η κορδέλα του Μöbius, έτσι στα μαθηματικά έχουμε τις Η-δομές Βουγιουκλή.! Έχουμε λοιπόν την τύχη και την τιμή να ζει στην πόλη μας[1] ένας τέτοιος λαμπρός επιστήμονας! Ποιες ψηφίδες μπορούμε να προσθέσουμε στην εικόνα του για να διακρίνουμε όσο το δυνατόν ευκρινέστερα την προσωπικότητά του; Ποιος είναι αυτός ο σοβαρός κύριος με το βλέμμα της οικειότητας και με το ντροπαλό χαμόγελο που κάποτε χρωματίζεται με μια μικρή φευγαλέα πινελιά σκανταλιάς, όταν ετοιμάζεται να κάνει ένα σχόλιο με το γνωστό ανατρεπτικό χιούμορ του; Μας είναι βέβαια γνωστό ότι εκτός από Μαθηματικός είναι επίσης ένας λεπταίσθητος ποιητής, που από το 1980 ως το 2020 έχει εκδώσει 11 ποιητικές συλλογές. Δεν γίνεται επίσης να παραλείψουμε και το θεατρικό του «στις Μαρμαροπηγές», θεατρικό επιτραπέζιο σε 7 λογικές, που εκδόθηκε πρόσφατα, μέσα στο 2022, από τις εκδόσεις Παρατηρητής της Θράκης.

Το βιβλίο που παρουσιάζουμε σήμερα, με τον τίτλο «Αρθροπαιδεία» και τον υπότιτλο «Άρθρα περί παιδείας» των εκδόσεων Σπανίδη αποτελεί έκδοση του 2018. Είναι ένα βιβλίο ιδιαίτερα προσεγμένο και όμορφο, από αυτά που χαίρεσαι να κρατάς στα χέρια σου, με πολύ ωραίο εξώφυλλο, σε σχεδιασμό της Αθηνάς Ηλιάδου, με κεντρικό θέμα, παρά τη γεωμετρική του οργάνωση, μία φωτογραφία: ένας έφηβος ίπταται χαμογελαστός μετέχοντας σε αγώνα δρόμου μετ’ εμποδίων. Το γεωμετρικό σχήμα που διασχίζει διαγώνια το εξώφυλλο και οριοθετεί την εικόνα του αγωνιζόμενου εφήβου στο αριστερό μέρος του, επιτείνει δυναμικά τη φορά της προσπάθειάς του προς τα εμπρός. Εύστοχος, ωραίος και αισιόδοξος συμβολισμός για ένα βιβλίο με αναφορά στην παιδεία.

Ενδιαφέρον και συγκινητικό είναι ότι ο εικονιζόμενος στη φωτογραφία έφηβος είναι ο ίδιος ο Θωμάς Βουγιουκλής και το πανέμορφο στιγμιότυπο οφείλεται στον πατέρα του Νικόλαο Βουγιουκλή.

Το βιβλίο περιλαμβάνει 23 εργασίες του κυρίου Βουγιουκλή. Εξ’ αυτών 16 είναι άρθρα δημοσιευμένα στις εφημερίδες ΒΗΜΑ και ΝΕΑ, στο περιοδικό «Γιατί» και στον τοπικό τύπο της Ξάνθης. Τα υπόλοιπα 7 είναι ανακοινώσεις του κυρίου Βουγιουκλή προερχόμενες από Πρακτικά Συνεδρίων. Τρεις από τις εργασίες συνυπογράφει η κυρία Πηνελόπη Καμπάκη-Βουγιουκλή.

Είναι ένα βιβλίο ιδιαίτερα προσεγμένο και όμορφο, από αυτά που χαίρεσαι να κρατάς στα χέρια σου, με πολύ ωραίο εξώφυλλο, σε σχεδιασμό της Αθηνάς Ηλιάδου, με κεντρικό θέμα, παρά τη γεωμετρική του οργάνωση, μία φωτογραφία: ένας έφηβος ίπταται χαμογελαστός μετέχοντας σε αγώνα δρόμου μετ’ εμποδίων. Το γεωμετρικό σχήμα που διασχίζει διαγώνια το εξώφυλλο και οριοθετεί την εικόνα του αγωνιζόμενου εφήβου στο αριστερό μέρος του, επιτείνει δυναμικά τη φορά της προσπάθειάς του προς τα εμπρός. Εύστοχος, ωραίος και αισιόδοξος συμβολισμός για ένα βιβλίο με αναφορά στην παιδεία

Εννοείται ότι κάθε προσπάθεια θεματικού καταμερισμού και κατάταξης των εργασιών του βιβλίου εμπεριέχει κάποιου βαθμού επισφάλεια λόγω της στενής συνάφειας μεταξύ τους, ωστόσο για διευκόλυνση της παρουσίασης συμβατικά δεχόμαστε τη διάκρισή τους σε πέντε ομάδες.

Στην Α ομάδα περιλαμβάνονται εργασίες που αναφέρονται γενικά στην εκπαίδευση.

Στην Β ομάδα περιλαμβάνονται εργασίες που αφορούν την Ανώτερη-Ανώτατη και Τεχνολογική εκπαίδευση: αυτές είναι οι περισσότερες, πράγμα φυσικό για εκπαιδευτικό που υπηρέτησε την Ανώτατη Εκπαίδευση και γνωρίζει πάρα πολύ καλά τα πράγματα που την αφορούν.

Στην Γ ομάδα εντάσσονται εργασίες που εμπεριέχουν κρίσεις και προτάσεις για το νόμο-πλαίσιο Διαμαντοπούλου (2012).

Την Δ ομάδα αποτελούν εργασίες αμιγώς επιστημονικές στον τομέα της επιστήμης που υπηρετεί ο κύριος Βουγιουκλής, τα Μαθηματικά.

Την Ε ομάδα αποτελούν εργασίες που αναφέρονται σε ζητήματα της γλώσσας και της γραφής.

Υπάρχουν και δύο εργασίες ακατάταχτες υπό την έννοια της μοναδικότητάς τους.

Η πρώτη από αυτές με τίτλο «Από τον κανόνα του χρυσού στην οικονομία του τρόμου», αποτελεί ένα αιχμηρό πολιτικό σχόλιο για την οικονομική κρίση, την ακριβοπληρωμένη διάσωση των τραπεζών, την διασύνδεση του φαινομένου της οικονομικής κρίσης με γεγονότα που προηγήθηκαν: Δίδυμοι Πύργοι, πόλεμος στη Γιουγκοσλαβία, στο Αφγανιστάν, στο Ιράκ, η κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού… Επιπλέον ο συσχετισμός της οικονομικής κρίσης του 1931 με το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο τον οδηγεί σε προβλέψεις  που διατυπώνονται με το ερώτημα: «Τι θα αποκαταστήσει οικονομικά την σημερινή κρίση; Αυτός ο τρόμος με τρομάζει». Σημειωτέον ότι το κείμενο αυτό είναι δημοσιευμένο στο ΒΗΜΑ το 2008. Τόσο νωρίς, τόσο ξεκάθαρη η ζοφερή πρόβλεψη του μέλλοντος, που τώρα πια είναι για όλους μας παρόν.

Στα ακατάταχτα εντάσσω και το απροσδόκητο «Ροδα… κινώ», στο οποίο θα επανέλθω.

Στο πρώτο άρθρο του βιβλίου και πρώτο της ομάδας Α σύμφωνα με την κατάταξη που επιχείρησα, ο κύριος Βουγιουκλής ξεκαθαρίζει τη θέση του ως εκπαιδευτικός που διατυπώνει τις απόψεις του για την εκπαίδευση. Καμία πρόθεση δεν έχει να καθοδηγήσει και πολύ περισσότερο να ποδηγετήσει τους νεότερους. Στους παλιούς εκπαιδευτικούς άλλωστε αναγνωρίζει το δικαίωμα «να καταθέτουν εμπειρίες, να κάνουν υποθέσεις, να καταγράφουν γνώσεις και να… κάθονται στη γωνία». Έτσι κι αλλιώς το τελευταίο εκ των πραγμάτων ισχύει.

Τι μπορεί λοιπόν να γίνει σχετικά με την εκπαίδευση σ’ ένα κόσμο ραγδαίων μεταβολών; Είναι σωστό και οι αλλαγές που αφορούν τα εκπαιδευτικά ζητήματα να είναι το ίδιο ραγδαίες και σαρωτικές; Αρνητικά τοποθετείται απέναντι σ’ αυτό ο συγγραφέας. Αντίθετα προτείνει «οι αλλαγές στην εκπαίδευση, η παροχή των γνώσεων και η αξιολόγησή τους να γίνονται σταδιακά με προσαρμογές διορθωτικές αλλά σαφή προσήλωση στο στόχο, αντί της διάλυσης και της εκ βάθρων ανοικοδόμησης». Προς ενίσχυση της θέσης του επικαλείται παραδείγματα από την εισαγωγή της Θεωρίας των Συνόλων στη δεκαετία του ’60, αλλαγές στη γλώσσα π.χ. το τονικό, την αξιολόγηση και αυτοαξιολόγηση των πανεπιστημίων, την κατοχύρωση πτυχίων και μαθημάτων μεταξύ χωρών ή πανεπιστημίων κ.λ.π. καθώς και την αναστάτωση και τα προβλήματα που προκάλεσαν όλα τα παραπάνω στην εκπαιδευτική κοινότητα, βρίσκοντάς την εντελώς απροετοίμαστη.

Το βιβλίο περιλαμβάνει 23 εργασίες του κυρίου Βουγιουκλή. Εξ’ αυτών 16 είναι άρθρα δημοσιευμένα στις εφημερίδες ΒΗΜΑ και ΝΕΑ, στο περιοδικό «Γιατί» και στον τοπικό τύπο της Ξάνθης. Τα υπόλοιπα 7 είναι ανακοινώσεις του κυρίου Βουγιουκλή προερχόμενες από Πρακτικά Συνεδρίων. Τρεις από τις εργασίες συνυπογράφει η κυρία Πηνελόπη Καμπάκη-Βουγιουκλή

Στο άρθρο με τον τίτλο «Όχι απλή διδασκαλία αλλά παιδείας μέθεξη», του 2009 ήδη, επικρίνει τον χρησιμοθηρικό προσανατολισμό της εκπαίδευσης. Αρνείται την επικέντρωση της συζήτησης αποκλειστικά γύρω από πανεπιστημιακά τμήματα με αντικείμενα εφαρμοσμένα, «χρήσιμα» για τη διαβίωση, με την υλική έννοια: «Η ανθρώπινη φύση δεν επιτρέπει να καταστεί ο άνθρωπος μια διφθέρα με πτυχία, δεξιότητες, βεβαιώσεις παρακολούθησης, πιστοποιήσεις και… κορνίζες». Αρνείται τη χρήση του ανθρώπου ως εργαλείου ή ως διεκπεραιωτή εντολών. Θέλει τον άνθρωπο λειτουργό που μετέχει ουσιαστικά της Παιδείας, γι’ αυτό καταλήγει στη διατύπωση του παρακάτω αξιώματος —ως πρόταση για το νόμο-πλαίσιο: «Οι επιστήμες οι σχετικές με την παιδεία (γλώσσα, μαθηματικά, τέχνη, πολιτισμός…) να είναι ανοιχτές και δημόσιες σε όλους τους πολίτες. Είναι δικαίωμα». Η εποχή της δημοσίευσης αυτού του άρθρου ήταν η εποχή που εκφραζόταν διεθνώς ανοιχτά πια η αγωνία για τον προσανατολισμό της εκπαίδευσης σε πεδία αμιγώς χρησιμοθηρικά. Δυστυχώς ή σύγχρονη πραγματικότητα επιβεβαιώνει τους φόβους και καταδεικνύει τη διαρκή αναγκαιότητα υποστήριξης και διεκδίκησης της ανθρωπιστικής παιδείας που δεν θεωρείται πια αναγκαία με κίνδυνο μελλοντικά να εκλείψει παντελώς από τα πανεπιστήμια. Επέλεξα μια πιο εκτενή παρουσίαση των δύο αυτών πρώτων άρθρων, που αναφέρονται γενικά στην εκπαίδευση, στα επόμενα θα είμαι πιο σύντομη, γιατί θεωρώ ότι οι βασικοί άξονες της σκέψης περί την εκπαίδευση του κυρίου Βουγιουκλή που καταγράφονται σ’ αυτά τα δύο επανέρχονται με συνέπεια και στα υπόλοιπα, πιο εξειδικευμένα ως προς το περιεχόμενό τους άρθρα.

Στη δεύτερη ομάδα άρθρων που αναφέρονται στην ανώτερη, ανώτατη και τεχνολογική εκπαίδευση, διατυπώνονται προτάσεις για την οργάνωση και λειτουργία των πανεπιστημίων, για τη δομή και το περιεχόμενο των σπουδών και για την υπό συζήτηση τότε (2011) συγχώνευση ΑΕΙ-ΤΕΙ. Συγκεκριμένα προτείνεται:

• Οι σπουδές να οργανωθούν στο εξής σχήμα.

3 χρόνια προπτυχιακές

2 χρόνια μεταπτυχιακές

3 χρόνια τουλάχιστον διδακτορικό

Να ακολουθεί η δια βίου μάθηση.

• Όλα τα πανεπιστήμια να έχουν μεταπτυχιακές σπουδές και ο αριθμός των θέσεων στα Μεταπτυχιακά Τμήματα να είναι πάνω από το 60% των προπτυχιακών φοιτητών.
• Όσον αφορά τα προγράμματα σπουδών: να διδάσκονται υποχρεωτικά και επιλογής μαθήματα στον ίδιο αριθμό ωρών. Ο λόγος των υποχρεωτικών μαθημάτων προς τα μαθήματα επιλογής, στα προπτυχιακά να ισούται με τη χρυσή τομή. Στα μεταπτυχιακά ο λόγος να αντιστρέφεται.
• Στον κίνδυνο της επέλασης των ιδιωτικών πανεπιστημίων τα δημόσια να απαντήσουν με την ουσιαστική αναβάθμισή τους, την εντατικοποίηση της έρευνας και την ανάδειξη του κοινωνικού χαρακτήρα της εκπαίδευσης με τις ανθρωπιστικές επιστήμες.
• «Η παιδεία ως αγαθό μη μετρήσιμο, δεν είναι κατανοητή στις μέρες μας. Αυτόκλητοι οι μη κατανοούντες τον όρο παιδεία επιβάλλουν μέτρηση, θέτουν νόμους, δηλ. αξιώματα». Ο λόγος για την αξιολόγηση των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Δεν είναι δυνατόν η αξιολόγηση των πανεπιστημίων να επαφίεται σε επιχειρηματίες, δημοσιογράφους και λοιπούς αυτοχρισθέντες ειδήμονες. Η πανεπιστημιακή κοινότητα θα πρέπει να έχει τον χρόνο να προετοιμαστεί: ΔΕΠ, μεταπτυχιακοί και άλλοι να επιδοθούν στην παραγωγή ερευνητικού έργου, τη διοχέτευσή του στη διεθνή επιστημονική κοινότητα για αναγνώριση και καταξίωση. Γεγονός που θα αποτελέσει πυλώνα εξύψωσης και του επιπέδου σπουδών.

Ως παραμέτρους βελτίωσης της ανώτατης εκπαίδευσης προτείνει την εφαρμογή μαθηματικών μοντέλων, που εκτός από αποτελεσματικά θα είναι και φθηνά.

Στην Τρίτη ομάδα άρθρων, με κρίσεις και προτάσεις για το νόμο-πλαίσιο Διαμαντοπούλου, μας εισάγει το άρθρο με τίτλο: Εφαρμογή του ανεφάρμοστου (ΝΕΑ 23.08.2012). Θα σταθώ λίγο εδώ για ένα πολύ συγκεκριμένο λόγο: γιατί για πρώτη φορά συναντούμε τον κύριο Βουγιουκλή πολύ θυμωμένο. «Γράφω θυμωμένος» δηλώνει. «Η αλήθεια με θυμώνει, με εξοργίζει. Η υποκρισία από συστατικό έγινε στόχος, σκοπός, ιδανικό. Χρηματική αλητεία, λοιπόν! Η παιδεία αξιολογείται σε χρήμα, ανατίθεται σε εκμαυλισμένες συνειδήσεις, λοιδορείται από ανεγκέφαλους απλολόγους…».

Ήδη η εισαγωγή αυτή μας προϊδεάζει για τη θέση του γράφοντος απέναντι στο νέο νόμο-πλαίσιο, που τον θεωρεί ανεφάρμοστο. «Όμως ο σκοπός επετεύχθη» λέει. «Για την ανώτατη παιδεία θα διατίθεται το 25% των όσων παλαιότερα διέθετε το υπουργείο, το βάρος το ρίχνουν στους διδάσκοντες… και η παιδεία παύει να είναι δημόσιο αγαθό».

Επαναδιατυπώνει εδώ την άποψή του ότι οι νόμοι θα πρέπει, για να είναι εφαρμόσιμοι και αποτελεσματικοί, να στηρίζονται σε μαθηματικά μοντέλα και μας θυμίζει τον παλιό νόμο του 1931, που εφαρμόστηκε με επιτυχία επί 50 χρόνια, που τον εισήγαγε ο σπουδαίος μαθηματικός Κ. Καραθεοδωρή.

Θα ήθελα εδώ να σημειώσω ότι γενικά τα άρθρα του κυρίου Βουγιουκλή είναι σύντομα. Αναγκαστικά αφού πάντοτε από τους εκδότες απαιτείται ένας περιορισμένος ή τουλάχιστον συγκεκριμένος αριθμός λέξεων. Φαίνεται όμως ότι αρχικά αυτό το άρθρο, λόγω του θυμού που έπνιγε τον συντάκτη του, ήταν τόσο σύντομο που ο αρχισυντάκτης της εφημερίδας τού έγραψε προτρέποντάς τον «θύμωσε 200 λέξεις περισσότερο»! Εμείς στο βιβλίο διαβάζουμε το πιο θυμωμένο κείμενο.

Στις δυσκολίες, τις αδυναμίες, το ανεφάρμοστο ενός ενιαίου συστήματος αξιολόγησης των Πανεπιστημίων αναφέρεται και στο «αξιολογείν ά-λογα». Ως παλιός αθλητής αισθητοποιεί τα επιχειρήματά του με παράδειγμα από τον αθλητισμό. «Η αυθαιρεσία της μονάδας μέτρησης εμφανίζεται σε αυτό το οποίο ονομάζουμε παγκόσμιο ρεκόρ. Εκεί έχουμε μια μη αρχαιοελληνική αξιολόγηση, μια εφεύρεση δυτικού τύπου η οποία δεν λαμβάνει υπόψη τις ειδικές συνθήκες  οι οποίες επικρατούν σε διαφορετικούς χρονικά και τοπικά αγώνες». Ας φανταστεί κανείς τι συμβαίνει όταν αλλάζουν κάποιες από τις αυθαίρετες συνθήκες, όπως το βάρος της σφαίρας και του ακοντίου, ο παλμός του άλματος κλπ.»

Κάποτε αναδύεται μέσα του ο λογοτέχνης και παρομοιάζει το νέο σύστημα με ουρανοξύστη που οι κολώνες, τα στηρίγματά του είναι από πλίνθους, σκέτη λάσπη, εκφράζοντας την αγωνία του για τα βέβαια χαλάσματα του μέλλοντος. Συχνά στα άρθρα της ενότητας αυτής ο ήπιος, χαμογελαστός, παιγνιώδης εκφραστικός τρόπος του κυρίου Βουγιουκλή μεταπίπτει σε θυμό, αυστηρότητα και σκληρή διατύπωση.

Λοιπόν το σχέδιο Αθηνά του νέου νόμου πλαισίου αποδεικνύεται Αθηνούλα, δηλ. Νούλα, αφού βάζει στο τραπέζι της συζήτησης αφύσικα, αλλόκοτα πράγματα, τραγέλαφους (όπως οι μονοτμηματικές σχολές) και ενώνοντας δύο τραγελάφους παράγει τερατογενέσεις (π.χ. η Σχολή Θετικών Επιστημών στο ΕΚΠΑ με πάνω από 1200 μέλη ΔΕΠ, δηλ. έχει περισσότερα μέλη ΔΕΠ από όλα τα ΑΕΙ, εκτός Αριστοτελείου και ΕΚΠΑ) και τελικά… αφού είναι ένας νόμος-πλαίσιο χωρίς πλαίσιο, είναι περιστασιακός και αυθαίρετος. Αυτός είναι θυμωμένος ο κύριος Βουγιουκλής.

Εννοείται ότι η παρουσίαση ενός τέτοιου βιβλίου με ευρεία θεματική ποικιλότητα και επιστημονική στήριξη της επιχειρηματολογίας του συγγραφέα δεν είναι εύκολη, με την έννοια ότι δεν είναι δυνατόν με συντομία να παρουσιάσουμε ισομερώς όλες τις εργασίες ώστε να μην αδικηθεί καμία από αυτές. Αναγκαστικά λοιπόν ρίχνουμε μια λοξή ματιά θα έλεγα πάνω από όλο το περιεχόμενο του βιβλίου, ελπίζοντας ότι δεν θα το αδικήσουμε τουλάχιστον συνολικά. Εδώ όμως, όσον αφορά την τέταρτη ομάδα εργασιών, σύμφωνα με τον συμβατικό καταμερισμό που επιχείρησα εξαρχής, δηλ. τις εργασίες που στηρίζονται αποκλειστικά στα μαθηματικά, δηλώνω ότι θα ρίξω την πιο λοξή ματιά, στην ουσία θ’ ανοιγοκλείσω τα μάτια. Τι άλλο μπορεί να κάνει μία πτωχή σκράπα στα Μαθηματικά, πριν το βάλει στα πόδια;

Στην κοινή εργασία τους ο Θωμάς Βουγιουκλής και η Πηνελόπη Καμπάκη-Βουγιουκλή, προερχόμενη από Πρακτικά Συνεδρίου με θέμα «φύλο και εκπαίδευση» και με τίτλο «Το φύλο του μύθου ή ο μύθος του φύλου;» ερευνώντας το θέμα των διαφορετικών επιδόσεων των δύο φύλων στις θετικές επιστήμες (σημειωτέον ότι δεν θεωρούν ως δεδομένα ούτε την ύπαρξη της διαφοράς ούτε το μέγεθός της) και χρησιμοποιώντας κυρίως το παράδειγμα της συμμετοχής των γυναικών σε ένα συγκεκριμένο κλάδο των μαθηματικών, τον κλάδο των υπερδομών, προτείνουν την εφαρμογή μαθηματικών μοντέλων-αλγορίθμων, έστω και στο πλαίσιο υποχρεωτικής ή κοινωνικής μάθησης, επί ενός κλάδου ή ολόκληρης επιστήμης, θεωρώντας ότι μπορεί να αποτελέσει ουσιαστικό εφόδιο για ενασχόληση με την επιστήμη και ότι ακόμα περισσότερο μπορεί να αποτελέσει προϋπόθεση για την επιστήμη.

Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα είναι η θέση που διατυπώνεται, ότι ακόμα και σύνθετα αντικείμενα, όπως η γλώσσα, είναι δυνατόν να κατακτηθούν μέσω της μοντελοποίησης, αφού έτσι κι αλλιώς κατά τη διδασκαλία και εκμάθησή της οδηγούμαστε αυτόματα στην ανάγκη ανακάλυψης δομών στις οποίες υπακούει η συγκεκριμένη γλώσσα.

Στην εργασία με τίτλο «Μαθηματικά πρότυπα και εκπαίδευση» εντοπίζω ένα μαθηματικό εργαλείο, την Ράβδο, των Πηνελόπης Καμπάκη-Βουγιουκλή και Θωμά Βουγιουκλή, η οποία προτείνεται για χρήση στις κοινωνικές επιστήμες, όπου χρησιμοποιούνται ερωτηματολόγια.

Η κλιμακοποίηση μιας μεταβλητής εξαρτάται τόσο από τη φύση της όσο και από την κρίση του ερευνητή. Κυριαρχούν κάποιες κλίμακες, όπως η τακτική πεντάβαθμη κλίμακα Likert π.χ. Συμφωνώ απόλυτα, Συμφωνώ, Αναποφάσιστος, Διαφωνώ, Διαφωνώ απόλυτα. Οι Πηνελόπη Καμπάκη-Βουγιουκλή και Θωμάς Βουγιουκλής προτείνουν: «Κατά τη συμπλήρωση οποιουδήποτε ερωτηματολογίου σε κάθε ερώτηση να αντικατασταθούν οι κλίμακες με ένα συνεχές, δηλ. μία ράβδο. Στο αριστερό άκρο της ράβδου υπάρχει το 0 και στο δεξιό το 1.

Ο ερωτώμενος αντί ως συνήθως να τσεκάρει μία βαθμίδα της πεντάβαθμης κλίμακας καλείται να τμήσει κάθετα το σημείο της ράβδου το οποίο θεωρεί ότι εκφράζει την απάντησή του στο συγκεκριμένο ερώτημα. Αποφεύγονται έτσι ασαφείς και υποκειμενικές διευκρινίσεις ως προς το τι αντιπροσωπεύει η κάθε υποδιαίρεση που έχει επιλεγεί στις Likert. Επιτρέπει μια πιο ελεύθερη επιλογή του ακριβούς αντιπροσωπευτικού σημείου τη συγκεκριμένη στιγμή της διεξαγωγής της έρευνας. Στον επεξεργαστή των ερωτηματολογίων προσφέρεται η δυνατότητα κλιμακοποίησης της ράβδου με ποικίλους τρόπους, π.χ. 3, 5, 6, 7 υποδιαιρέσεις, πράγμα που δεν ισχύει με τις κλίμακες Likert.

Παρά την διατυπωμένη πρόθεσή μου να αποφύγω κατά το δυνατόν τις εργασίες που αναφέρονται στα Μαθηματικά, πώς μπορεί κανείς να ξεφύγει από τη γοητεία του κειμένου που κλείνει το βιβλίο με τίτλο «Ο λόγος δια τη χρυσή τομή. Μοντελοποίηση: νέα τέχνη στη φαρέτρα» από τα πρακτικά του 1^ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Επιστημολογίας, 2015. Πρόκειται για ένα λαμπρό κείμενο (Λόγο υπέρ των Μαθηματικών θα το ονόμαζα) όπου με μοναδικό τρόπο συναντιούνται τα Μαθηματικά με την Ποίηση.

Με λόγο αιρετικό (για επιστήμονα) και παιγνιώδη γλιστράει με ωραία σλάλομ δια μέσου των μαθηματικών και της μοντελοποίησης για να μας οδηγήσει στην ποίηση. Στην Ποίηση των Μαθηματικών. Στα Μαθηματικά της Ποίησης. «Ας βάλουμε μαζί με τις επιστήμες, τη ζωή και τις τέχνες. Άλλωστε προϋπήρχαν των επιστημών», λέει. Τι ωραία! Αρχίζω να αγαπώ τα Μαθηματικά! Αρχίζω να καταλαβαίνω τι είναι οι δομές! «Το ΄΄κτίσμα΄΄ αυτό του νου, το πρότυπο της ΄΄δομής΄΄ θα πρέπει να είναι αναγνωρίσιμο (για να είναι επιλέξιμο), σταθερό (για χρήση), λιτό (για ικανοποίηση) ότι έχει κανείς την τελική μορφή. Τότε ταυτίζουμε τη δομή με το πρότυπο και έχουμε το ίδιο υλικό ως εργαλείο και ως αντικείμενο. Σμιλεύουμε το λίθο με λίθο».

Τα καθαρά Μαθηματικά κατά τον κύριο Βουγιουκλή είναι ένα μοναχικό παιχνίδι για μεγάλους και μάλιστα ιδιόρρυθμους^. και την προσπάθεια ανακάλυψης ενός τέλειου μαθηματικού μοντέλου την ονομάζει «πρόσκαιρη αλλά πλήρη ευτυχία». Τα Μαθηματικά έχουν γι’ αυτόν το προνόμιο του ρομαντισμού, του ανεδαφικού, του ανεφάρμοστου, του ονείρου ακριβώς όπως και η ποίηση. Και τελικά η Μοντελοποίηση είναι άλλη μια μορφή Τέχνης.

Θέλω ακόμα να αναφερθώ με συντομία σε κάποια χαρακτηριστικά που διακρίνουν τον συγγραφέα και τη γραφή του: το ευρύ γνωστικό πεδίο που καθιστά δυνατή την διεπιστημονική θεώρηση των επιμέρους θεμάτων, τον ανθρωποκεντρισμό, τη φιλοσοφική διάθεση και γνώση, τη σαφή πολιτική και κοινωνική σκέψη και τοποθέτηση με επίκεντρο το δημόσιο συμφέρον, τη διαλεκτική αντιμετώπιση των θεμάτων, τη σεμνότητα αλλά και το παιγνιώδες του ύφους, την παντελή απουσία σοβαροφάνειας και λόγου comme il faut στα επιστημονικά συνέδρια, τον καθαρό λόγο, τον διατυπωμένο με σαφήνεια και οργανωμένο με επιστημονική μεθοδικότητα και ακρίβεια

Από την τελευταία ομάδα εργασιών που αναφέρονται στη γλώσσα, για λόγους συντόμευσης επιλέγω το άρθρο «η γραφή… και πώς να την απλοποιήσουμε!», αποτέλεσμα συνεργασίας των Πηνελόπης Καμπάκη-Βουγιουκλή και Θωμά Βουγιουκλή, δημοσιευμένο στο περιοδικό «Γιατί» τ. 318 (2001). Μας εντυπωσιάζουν σ’ αυτό οι ρηξικέλευθες προτάσεις τους για την απλοποίηση της γραφής:

α) Να μη χρησιμοποιείται η οξεία στη λήγουσα.

β) Να καταργηθεί το κενό διάστημα μεταξύ των λέξεων ―για λόγους οικονομίας χώρου― και το πρώτο γράμμα κάθε λέξης να είναι κεφαλαίο.

Σας προλαβαίνω, για την περίπτωση που δεν σας ακούστηκαν καλά οι παραπάνω προτάσεις. Προηγείται μια διεξοδική ανάλυση στηριγμένη σε μαθηματικά μοντέλα, ιδιαίτερα αυτό που αναφέρεται στο δίπολο γινόμενο-πηλίκο, σε συνδυασμό μάλιστα με τη φυσική.

Καθώς ολοκληρώνω την ανάγνωση-μελέτη αυτής της εργασίας του ζεύγους Βουγιουκλή δεν μπορώ να αποφύγω μια σκέψη: Δεν έχει σημασία αν συμφωνεί ή διαφωνεί κανείς με τις προτάσεις τους. Σημασία έχει κυρίως ότι δεν αδρανούν. Ανησυχούν, θέτουν ερωτήματα, επισημαίνουν προβλήματα, παράγουν σκέψη και μας καλούν να συμμετέχουμε σε διάλογο με αναφορά στο μέλλον, μεταλαμβάνοντας «τη γνώση της ωραιότητας και την ωραιότητα της γνώσης». Δεν μπορώ να κρύψω ότι ζηλεύω (με την καλή έννοια!) αυτό το ζευγάρι που εφαρμόζει διαρκώς στην κοινή ζωή του το cogito ergo sum!

Πλησιάζοντας στο τέλος, θέλω ακόμα να αναφερθώ με συντομία σε κάποια χαρακτηριστικά που διακρίνουν τον συγγραφέα και τη γραφή του: το ευρύ γνωστικό πεδίο που καθιστά δυνατή την διεπιστημονική θεώρηση των επιμέρους θεμάτων, τον ανθρωποκεντρισμό, τη φιλοσοφική διάθεση και γνώση, τη σαφή πολιτική και κοινωνική σκέψη και τοποθέτηση με επίκεντρο το δημόσιο συμφέρον, τη διαλεκτική αντιμετώπιση των θεμάτων, τη σεμνότητα αλλά και το παιγνιώδες του ύφους, την παντελή απουσία σοβαροφάνειας και λόγου comme il faut στα επιστημονικά συνέδρια, τον καθαρό λόγο, τον διατυπωμένο με σαφήνεια και οργανωμένο με επιστημονική μεθοδικότητα και ακρίβεια. Όλα τα παραπάνω καθιστούν το βιβλίο αυτό προσιτό σε κάθε αναγνώστη, που δεν χρειάζεται να έχει επιστημονικές γνώσεις για να το κατανοήσει.

Όπως θα έχετε ήδη διαπιστώσει ο επιστήμονας Θωμάς Βουγιουκλής δεν μπορεί να απεκδυθεί εντελώς τον άλλο εαυτό του, τον λογοτέχνη, γράφοντας αποκλειστικά και μόνο επιστημονικά. Αυτό φαίνεται και από τους τίτλους των εργασιών του π.χ. Αξιολογείν ά-λογα, Κατάκτηση άνευ οίκτου του ανέφικτου, Ρόδα… κινώ… κ.λ.π. Και μόνο οι τίτλοι αυτοί αρκούν να μας θυμίσουν το Θωμά Βουγιουκλή-ποιητή, με τον σύντομο και περιεκτικό στίχο, την πύκνωση και την ανατροπή των νοημάτων, το χιούμορ και τη λεπτή ειρωνεία, τη γλωσσοπλαστική δεινότητα. Κακεντρεχώς θα πω ότι αυτά τα «λογοτεχνικά» δεν είναι όλοι οι επιστήμονες σε θέση να τα καταλάβουν. Έτσι η τελευταία εργασία του βιβλίου «Ο λόγος δια τη χρυσή τομή» έπεσε θύμα διορθωτικής παρέμβασης από τους διοργανωτές του συνεδρίου στο οποίο επρόκειτο να παρουσιαστεί! Το δια έγινε για, αλλάζοντας πέρα για πέρα το νόημα!

Αντίστροφα εμείς μπορεί να μην καταλαβαίνουμε από μαθηματικά, καταλαβαίνουμε όμως από λογοτεχνία. Γι’ αυτό θα κλείσω την παρουσίαση που επιχείρησα με μια σύντομη αναφορά στο ένα από τα δύο κείμενα που θεώρησα εξαρχής ως μη εντάξιμα σε σύνολα κειμένων, στο απολαυστικό, ζουμερό και απροσδόκητο, άκρως λογοτεχνικό, πανέμορφο και εξ’ αυτού συγκινητικό μέχρις δακρύων «Ρόδα… κινώ». Με χειρουργική λεπτότητα, με μαθηματική ακρίβεια και μεθοδικότητα, με εκπληκτική λογοτεχνική δεινότητα περιγράφει την επιλογή από τη φρουτιέρα ενός ροδάκινου και την απόλαυση που εκλαμβάνει από αυτό, αποδεικνύοντας τι μπορεί να είναι πραγματικά η δημιουργική γραφή. Κατά τη γνώμη μου  το κείμενο αυτό θα έπρεπε να διδάσκεται σε όσους επιχειρούν να γίνουν λογοτέχνες μέσω των σχολών δημιουργικής γραφής. Με αυτό το κείμενό του ο Θωμάς Βουγιουκλής αποδεικνύεται συγγραφέας-ροκάς που ροκάρει όχι ως rolling stone αλλά ρόδα… κινώντας ένα ροδάκινο.

Συνεχίστε κύριε Βουγιουκλή να καταθέτετε εμπειρίες, να κάνετε υποθέσεις, να καταγράφετε γνώσεις… και να κάθεστε στη γωνία. Έχω τη γνώμη πως εγκατασταθήκατε στη γωνία με την καλύτερη θέα! Καλή συνέχεια στο συγγραφικό σας έργο.

*Η Ελένη Ανδρέου  είναι φιλόλογος και συγγραφέας. Το κείμενο είναι η ομιλία της στην εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου του Θωμά Βουγιουκλή, «Αρθροπαιδεία – Αρθρα για την παιδεία» (εκδ. Σπανίδη, Ξάνθη 2018), την Παρασκευή,  25 Νοεμβρίου 2022, στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κομοτηνής.

Μπορείτε να βρείτε το ρεπορτάζ της παρουσίασης εδώ.

[1] Η πρώτη παρουσίαση του βιβλίου του Θ. Βουγιουκλή έγινε στην Ξάνθη στις 4 Νοεμβρίου 2022, στο Π στις Καπναποθήκες και στην Αίθουσα «Βιργινία Τσουδερού» από το Εργαστήριο Γλωσσολογίας +μόρφωση, τις εκδόσεις Σπανίδη και το Ιδρυμα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης. Η Ελένη Ανδρέου ήταν μία εκ των ομιλητών, και η πόλη αναφοράς της εδώ είναι η Ξάνθη όπου ζει και εργάζεται. Στην Ξάνθη ζει και ο συγγραφέας με την οικογένειά του. 

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.