Εκθεση χαρτων-ιστορικων τεκμηριων «Σαμακοβο-Νεο Σιδηροχωρι: η πορεια στον χρονο»

Μια ακόμη  εκδήλωση γεμάτη από μνήμες και ιστορία μας χάρισε την Παρασκευή που μας πέρασε ο Σύλλογος Εβριτών Ροδόπης, σε συνεργασία με τον Μορφωτικό Όμιλο Νέου Σιδηροχωρίου, όταν και τα πραγματοποιήθηκαν στο χώρο του Στρατιωτικού Μουσείου Κομοτηνής, τα εγκαίνια φωτογραφικής -χαρτογραφικής έκθεσης με τίτλο: Σαμάκοβο-Νέο Σιδηροχώρι: η πορεία  στον χρόνο», η οποία και θα παραμείνει ανοικτή στο κοινό μέχρι τις 10 Απριλίου.
 

Στην  εκδήλωση, με κεντρικό ομιλητή τον αρχιτέκτονα  Κώστα Κατσιμίγα, παραβρέθηκαν ο δήμαρχος Κομοτηνής, Γιώργος Πετρίδης, ο αντιδήμαρχος Κομοτηνής, Νίκος Σωτηρακόπουλος, ο μητροπολίτης Μαρωνείας και Κομοτηνής, κ. Παντελεήμων, η πρόεδρος του Τμήματος  Γλώσσας, Φιλολογίας  και Πολιτισμού Παρευξεινίων Xωρών Μαρία Δημάση και πολλοί πολλοί άλλοι.
 
Κατά τη διάρκεια της  εξιστόρησης των μνημών που μετέφεραν από την πατρίδα τους, το Σαμακόβι, οι Νεοσιδηροχωρίτες, ο κ. Κατσιμίγας αναφέρθηκε πολλάκις στο βιβλίο  του Σαμακοβίτη εμπόρου Θεόδωρου Κιακίδη, γιο του δολοφονημένου δημάρχου, «Ιστορία του Σαμμακοβίου και των πέριξ ελληνικών κοινοτήτων», που εκδόθηκε το 1960 και επανεκδόθηκε πρόσφατα, το 2015, αναφερόμενος λίαν επαινετικά στο ύφος του συγγραφέα, «που ήταν ένας απλός άνθρωπος» (1). 

Ένα χωριό  χτισμένο στο κέντρο της οροσειράς του Μικρού Αίμου 

Για το Σαμακόβι ή Σιδηροχώρι της Ανατολικής Θράκης  γνωρίζουμε έτσι ότι ήταν ένα πλούσιο κεφαλοχώρι με 5.000 κατοίκους και ανήκε στην επαρχία των Σαράντα Εκκλησιών. Ήταν χτισμένο στο κέντρο της οροσειράς του Μικρού Αίμου. Σαμακόβι σημαίνει στα βουλγαρικά μεταλλείο σιδήρου. Η περιοχή εκατοικείτο από τα αρχαία χρόνια από θρακικά φύλα. Γύρω στα μέσα του 18ου αιώνα ήρθαν στην περιοχή τεχνίτες σιδηρομεταλλείων από την Κεντρική Ευρώπη και παραπλέοντας τις ακτές της Μαύρης θάλασσας έφτασαν ως τις εκβολές του θολοπόταμου και είδαν ότι η άμμος περιείχε σίδηρο. Έτσι εγκαταστάθηκαν εκεί και αναπτύχθηκε η μεταλλουργία του σιδήρου. Εκεί συνέρρευσαν και οι κάτοικοι της περιοχής και δημιουργήθηκε έτσι ένα μεγάλο χωριό, το Σαμακόβι.
 

Τα μεταλλεία σιδήρου ή αλλιώς οτζάκια ενισχύθηκαν από την τουρκική κυβέρνηση και οι Σαμακοβίτες απέκτησαν δύναμη, πλούτο και πολλά προνόμια. Αργότερα, όμως, λόγω της κακής διαχείρισης και της έλλειψης εκσυγχρονισμού αλλά και γιατί στην Ευρώπη παραγόταν φθηνότερος σίδηρος, περιέπεσαν σε παρακμή. Έτσι, οι κάτοικοι άρχισαν να ασχολούνται με την παραγωγή κάρβουνου, αφού η περιοχή ήταν γεμάτη δάση.
 
Τα δύσκολα χρόνια άρχισαν λίγο πριν από τους Βαλκανικούς Πολέμους. Τα βουλγαρικά κομιτάτα έκαναν συνεχώς επιδρομές και τρομοκρατούσαν τους κατοίκους, ενώ η τουρκική διοίκηση αδυνατούσε να προστατεύσει τους υπηκόους της. Τότε είχε επισκεφτεί την περιοχή και ο Κονδύλης, μετέπειτα Πρωθυπουργός της Ελλάδας, με σκοπό να οργανώσει την αντίσταση των Ελλήνων στα σχέδια των Βουλγάρων. 

Η προσπάθεια εκβουλγαρισμού 

Μετά τον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο και την ήττα της Τουρκίας, η περιοχή καταλήφθηκε από τους Βούλγαρους, που άρχισαν την προσπάθεια εκβουλγαρισμού. Μετά το Β’ Βαλκανικό Πόλεμο αποχώρησαν οι Βούλγαροι και επέστρεψαν οι Τούρκοι. Τότε εκδιώχτηκαν όλοι οι Βούλγαροι της περιοχής.
 
Με την έναρξη του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου, η κυβέρνηση των Νεότουρκων εφάρμοσε, με υπόδειξη των Γερμανών συμμάχων τους και με την επιβολή στρατιωτικού νόμου, σχέδιο εξόντωσης του ελληνικού στοιχείου και των άλλων μη τουρκογενών υπηκόων του κράτους, όπως των Αρμενίων. Το 1914 έγιναν μετακινήσεις πληθυσμών σε όλη την Ανατολική Θράκη, από την περιφέρεια προς το κέντρο. Τα χωριά της περιοχής του Σαμακοβίου μετακινήθηκαν τον επόμενο χρόνο, το 1915. 

Ο νεότουρκος Χουσεΐν Χαμντή 

Τα δεινοπαθήματα των Σαμακοβιτών είχαν αρχίσει από την άνοιξη του 1914, όταν ήρθε Διοικητής στο Σαμακόβι ένας φανατικός Νεότουρκος, ο Χουσεΐν Χαμντή. Αυτός με διώξεις, φυλακίσεις, φορολογίες και βασανισμούς τρομοκρατούσε τους κατοίκους. Το αποκορύφωμα της τραγωδίας ήρθε τον Αύγουστο του 1915, όταν επισκέφτηκε το χωριό ο Νομάρχης Αδριανούπολης και στην επιστροφή του δέχτηκε επίθεση από Βούλγαρους κομιτατζήδες, όπου σκοτώθηκε ο γιος του. Ο Χαμντή τότε βρήκε ευκαιρία να κατηγορήσει τους Έλληνες ως συνωμότες και αυτουργούς του φόνου, ενώ υπήρχαν πολλά στοιχεία που έδειχναν τους πραγματικούς υπαιτίους. Με τη βοήθεια του Νομάρχη Αδριανούπολης κατάφερε να εκδοθεί στις 31 Αυγούστου το διάταγμα εκπατρισμού των κατοίκων της περιοχής Σαμακοβίου. Τους άνδρες τους είχε συλλάβει όλους και από αυτούς, με ψεύτικες μαρτυρίες, εκτέλεσε δεκαοκτώ, ενώ άλλους έστειλε στην Αδριανούπολη να περάσουν στρατοδικείο. Οι υπόλοιποι ελευθερώθηκαν, αφού έφυγαν τα γυναικόπαιδα με αμάξια, που ήρθαν από τον κάμπο της Θράκης.
 

Το 1918 έληξε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, έπεσε η κυβέρνηση των Νεότουρκων και η νέα κυβέρνηση επέτρεψε τον επαναπατρισμό των προσφύγων. Γύρισαν οι Σαμακοβίτες στα σπίτια τους και προσπάθησαν να ξαναφτιάξουν τη ζωή τους. Ήρθε ο ελληνικός στρατός το 1920 στο χωριό, στρατεύθηκαν πολλοί νέοι, πιστεύοντας πως η Μεγάλη Ιδέα θα στέριωνε. Όμως, δυστυχώς, η χαρά τους δεν κράτησε πολύ και το 1922 πήραν ξανά το δρόμο της νέας προσφυγιάς, που έμελλε να είναι και οριστική. 

Στο Νέο Σιδηροχώρι 

Οι περισσότεροι Σαμακοβίτες εγκαταστάθηκαν τελικά στην περιοχή της Κομοτηνής, όπου έχτισαν το νέο τους χωριό, το Νέο Σιδηροχώρι. Με την αδάμαστη θέληση που τους διέκρινε πάντα, οι Σιδηροχωρίτες μεταμόρφωσαν τα άγονα και βαλτώδη μέρη που εγκαταστάθηκαν σε παραγωγικά χωράφια και το Νέο Σιδηροχώρι σε ένα πλούσιο κεφαλοχώρι της περιοχής, όπως ήταν και η παλιά πατρίδα, το Σαμακόβι. 

Οι επιφανείς γόνοι και δωρητές 

Οι ξενιτεμένοι Σαμακοβίτες δεν ξέχασαν όμως το χωριό που κρατούσε ζωντανή την ιστορία, τις αναμνήσεις, τα ήθη και τα έθιμα του Σαμακοβίου. Ο Μιχάλης Κύρκος, ως Υπουργός, βοήθησε στο χτίσιμο της εκκλησίας και του δημοτικού σχολείου. Η Πολύχρονη Ταρσή έχτισε το νέο σχολείο. Ο Κωνσταντίνος Γκαγκίδης, η Βαλεντίνη Πατσικόζογλου και ο Ιωακείμ Δέλλιος με τη σύζυγο του Δέσποινα βοήθησαν να χτιστεί ο νέος ναός του Αγίου Θεοδώρου του Στρατηλάτη. Ο Ευάγγελος Τσάνταλης, ο Κωνσταντίνος Κιακίδης, ο Λεωνίδας Κύρκος, και πολλά άλλα ονόματα Σαμακοβιτών που αναφέρθηκαν στην εκδήλωση,  βοήθησαν αμέριστα τις προσπάθειες της κοινότητας και του Μορφωτικού Ομίλου Νέου Σιδηροχωρίου για την αναβίωση των παραδόσεων και την αναζωογόνηση της ιστορίας.  

Η φωτογραφική και χαρτογραφική έκθεση 

Στη συνέχεια ο κ. Κατσιμίγας, ακολουθούμενος από τους συμπαρισταμένους στην εκδήλωση,  παρουσίασε αναλυτικά τα 12 χαρτογραφικά και φωτογραφικά stands της έκθεσης, αναφέροντας επιγραμματικά, μεταξύ άλλων για το καθένα τα κάτωθι: 
 
Το 1o σταντ αφορά στον «Γεωγραφικό Πίνακα» του Άνθιμου Γαζή,  που ανάγεται στο 1800  και μνημονεύει  την ύπαρξη του Σαμακόβου. Εδώ το Σαμακόβι αποτυπώνεται λίγο νοτιότερα σε σχέση με το λιμάνι της Θυνιάδας (Ινιάδα), που αποτελούσε και το επίνειο της οικονομικής του δραστηριότητας.
 
Το 2o σταντ  φιλοξενεί  λεπτομέρεια  χάρτη που συνέταξε, το 1929, ο Αυστριακός Franz Von Weiss,  επιγράφεται ως “Geographische Karte des Osmanischen Reiches” και αποτυπώνει το γεωγραφικό ανάγλυφο της περιοχής, αλλά και τους βασικούς οδικούς άξονες. Ο οικισμός αναγράφεται ως Samokovo.
 
Στο 3^ο, εικονίζεται ο ιδιόχειρος χάρτης του Θεοδώρου Κιακίδη στον οποίο αποτυπώνεται η ευρύτερη περιοχή του Σαμακοβίου. Ο χάρτης συνοδεύει την έκδοση του συγγράμματος του «Ιστορία του Σαμμακοβίου και των πέριξ ελληνικών κοινοτήτων» (2).
 
Στο 4^ο,  παρουσιάζονται δύο συνενωμένοι πίνακες  του  Καισαροβασιλικού Στρατιωτικού – Γεωγραφικού Ινστιτούτου της Βιέννης που συντάχθηκαν στα τέλη του 19^ου  και στις αρχές του 20^ου  αιώνα. Στους χάρτες απεικονίζεται οικισμός με το όνομα Samakov, επισημαίνεται η ύπαρξη ναού αφιερωμένου στον Άγιο Ιωάννη,  καθώς και ορυχείου σιδήρου στα ΒΑ του οικισμού, σημειούμενου με την ένδειξη (Eisenbergwerk). Τα ορυχεία σιδήρου έδωσαν προφανώς και το όνομα στον οικισμό: Σαμακόβι (ελλ.), Малък Самоков (βουλγ.), Demirköy (τουρκ.), Σιδηροχώρι.
 
Στο 5^ο,  παρουσιάζονται φωτογραφίες από το παλιό Σαμακόβι και την Τρουλιά. Μια γενική άποψη, το Ξενοκράτειο Αρρεναγωγείο (3), αρχοντόσπιτα νοικοκυραίων, καθώς και οικογενειακές και αναμνηστικές ομαδικές φωτογραφίες. Σε μια από αυτές απεικονίζονται οι συμμετέχοντες στο μνημόσυνο στη μνήμη των 19 νέων που θανατώθηκαν το 1915 από τους τούρκους για ένα φόνο που ποτέ τους δεν είχαν διαπράξει.
 
Στο 6^ο, παρουσιάζεται λεπτομέρεια από την Ανατολική Θράκη στο Χάρτη της Μεγάλης (Νέας) Ελλάδας που απεικονίζει τη μεγαλύτερη έκταση που απέκτησε ποτέ το Ελληνικό Κράτος από τη σύστασή του, το 1830. Ο Χάρτης με τα σύνορα που προέβλεπε η Συνθήκη των Σεβρών, συντάχθηκε επάνω σε παλαιότερα υπόβαθρα από τους Ρ. Κίπερτ και Ο. Μέλχιγκ, γνωστών χαρτογράφων της Βιέννης και εκδόθηκε από τον οίκο ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗ  στην Αθήνα. Ο οικισμός αναφέρεται με το όνομα Σαμμάκοβον.
 
Στο 7^ο, ένας σύγχρονος χάρτης δείχνει τις μετακινήσεις των Ελλήνων κατοίκων της Ανατολικής Θράκης, οι οποίοι μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και τη συνθήκη της Λωζάννης υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες και τις περιουσίες τους  και να καταφύγουν στην ελεύθερη Ελλάδα. Η περιοχή του Σιδηροχωρίου, όπως ήταν το νέο όνομα που έδωσαν οι ελληνικές αρχές, ήταν η πρώτη που εκκενώθηκε. Οι κάτοικοι κατευθύνθηκαν  στην Θυνιάδα, όπου παρελήφθησαν από ατμόπλοια, ενώ λιγότεροι μετέβηκαν οδικώς  στις Σαράντα Εκκλησιές για να μετακινηθούν σιδηροδρομικώς. Στις 8 Οκτωβρίου του 1922 το Σιδηροχώρι είχε εκκενωθεί πλήρως.
 

Στο 8^ο,  παρατίθενται φωτογραφίες από τη μετακίνηση των προσφύγων από όλες τις περιοχές, με κάθε μεταφορικό μέσο, θαλάσσιο ή χερσαίο. Αρκετοί από την Ανατολική Θράκη, προτίμησαν να κινηθούν μόνοι τους μεταφέροντας και λίγα από τα υπάρχοντά τους με  βοϊδάμαξες κυρίως, μετακινούμενοι σε περιοχές δυτικά του Έβρου ποταμού. Η διάβαση του Έβρου γινόταν ή από τη μοναδική γέφυρα στην Αδριανούπολη ή με ελκυόμενες σχεδίες, τα λεγόμενα «σάλια» σε διάφορα σημεία του ποταμού.
 
Στο 9^ο  σταντ, τέλος, παρουσιάζονται τρεις χάρτες της περιοχής, όπου εγκαταστάθηκαν αρκετοί από τους πρόσφυγες προερχόμενοι από το παλιό Σαμακόβι και μετέπειτα Σιδηροχώριον της Ανατολικής Θράκης. Η περιοχή βρίσκεται Νότια της Κομοτηνής στην Ελεύθερη Ελληνική Θράκη.
 

• Ο πρώτος είναι του Καισαροβασιλικού Στρατιωτικού – Γεωγραφικού Ινστιτούτου της Βιέννης. Στη θέση του σημερινού οικισμού αναγράφεται το τοπωνύμιο Τζαμπάζ Τσιφλίκ, Λίμνη του Παπά, ενώ υπάρχει και ένδειξη για πηγάδι.

• Τα ίδια ακριβώς αναγράφονται, με ελληνικούς χαρακτήρες, στον δεύτερο χάρτη που εξέδωσε το λιθογραφείο Κοντογόνη στην Αθήνα και είναι πιστό αντίγραφο του Καισαροβασιλικού. Η έκδοση του Κοντογόνη, αν και μνημονεύει την ίδια χρονολογία με τον αρχικό (1914), εικάζεται ότι εκτυπώθηκε μεταγενέστερα, διότι η Κομοτηνή αναγράφεται με το όνομα που πήρε το 1921, αλλά σε κάθε περίπτωση πριν την εγκατάσταση προσφύγων, καθόσον δεν εμφανίζονται εποικιστικοί οικισμοί.

• Στον τρίτο χάρτη της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού (ΓΥΣ) του έτους 1934, εμφανίζεται οικισμός με το όνομα Σχοινιά που είναι και το πρώτο όνομα του οικισμού. Πολύ αργότερα, το 1970, ο οικισμός πήρε το σημερινό του όνομα Νέο Σιδηροχώριον.

 
Θυμίζουμε ότι η έκθεση θα παραμείνει ανοικτή μέχρι τις 10 Απριλίου, και είναι ευκαιρία για όσους δεν γνωρίζουν τον χώρο του Στρατιωτικού Μουσείου και να τον επισκεφθούν και να «απολαύσουν» το  εξαιρετικό χαρτογραφικό-φωτογραφικό υλικό της έκθεσης που μοναδικά εκεί φιλοξενείται.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.