Αποκρυπτογραφωντας την επιστημη της Νεοελληνικης Φιλολογιας τις ταραχωδεις δεκαετιες του 20ου αι.
Των δασκάλων μας
Η ακαδημαϊκή κοινότητα, και δη αυτή που θεραπεύει τον φιλολογικό τομέα, απέκτησε στη φαρέτρα της ένα ακόμη σημαντικό εργαλείο, έναν τόμο που συγκεντρώνει στις 500 περίπου σελίδες του την ιστορία της Νεοελληνικής Φιλολογίας στα τελευταία τέταρτα του 20ού αι. Αναφερόμαστε φυσικά στη νέα μελέτη της Καθηγήτριας Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και Λογοτεχνικής Εκπαίδευσης Βενετίας Αποστολίδου, με τίτλο «Η λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο: Η συγκρότηση της επιστήμης της Νεοελληνικής Φιλολογίας (1942-1982)», που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πόλις το 2022. Ένας τόμος, απότοκο μακροχρόνιας μελέτης, που δεν αναλώνεται σε καταγραφή και σύγκριση όρων, αλλά επιχειρεί να διακρίνει τον τρόπο με τον οποίο τα συγκλονιστικά́ γεγονότα της δεκαετίας του 1940, καθώς και η ριζική εθνική και κοινωνική κρίση που προκάλεσαν η δικτατορία και η Μεταπολίτευση έστρεψαν το ενδιαφέρον στη μελέτη της ιστορίας και της λογοτεχνίας του Νέου Ελληνισμού και το πώς η ενίσχυση αυτή του ενδιαφέροντος επέδρασε στη μελέτη της λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο.
Το βιβλίο ιχνηλατεί ακόμη την πορεία ανάπτυξης της Νεοελληνικής Φιλολογίας στις Φιλοσοφικές Σχολές Αθήνας και Θεσσαλονίκης, στα δύο αντίπαλα δέη δηλαδή, οι «διενέξεις» των οποίων κατάφεραν να αναμορφώσουν τη Νεοελληνική Φιλολογία, και παράλληλα τίθενται απαντήσεις –δίνονται και ξαναδίνονται με διαφορετικές παραλλαγές σε κάθε χρονική στιγμή της υπό εξέτασης περιόδου– σε ερωτήματα όπως:
—Ποια είναι η επιστημονική σκευή με την οποία καλείται ο φιλόλογος να διδάξει;
—Ποιες είναι οι αντιλήψεις του (πεποιθήσεις, αξίες, προκαταλήψεις) περί λογοτεχνίας, περί γλώσσας, περί κριτικής, και θεωρίας;
—Ποιο είναι το μορφωτικό κεφάλαιο που φέρει η μελέτη της σύγχρονης λογοτεχνίας σε σχέση με το απολύτως αδιαμφισβήτητο κεφάλαιο της αρχαιογνωσίας;
Ανάπτυξη μιας επιστήμης σημαίνει προσδιορισμός της σχέσης της με τις όμορες επιστήμες, στην περίπτωσή μας την Αρχαία Ελληνική Φιλολογία και τη Νεότερη Ιστορία. Ανάπτυξη της επιστήμης σημαίνει επίσης σαφής διατύπωση των διαφορών της από συναφείς εξωπανεπιστημιακές δραστηριότητες, όπως η λογοτεχνική κριτική, αλλά και ανταπόκριση σε νέες προκλήσεις, όπως η θεωρία της λογοτεχνίας. Την πολύπλευρη αυτή ανάπτυξη της επιστήμης της Νεοελληνικής Φιλολογίας επιχειρεί το υπάρχον πόνημα, με έναν άκρως ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα, καθώς από τις σελίδες του παρελαύνουν κορυφαίες προσωπικότητες της επιστήμης, που χάρη σε αυτές καταφέραμε να την αποκρυπτογραφήσουμε.
Χ. Γιαννακόπουλος, «Δεν γράφει η Αποστολίδου αφηρημένα για ιδέες, μεθόδους και θεσμούς, αλλά για τον Γεώργιο Ζώρα, τον Λίνο Πολίτη, τον Σταμάτη Καρατζά και τον Άλκη Αγγέλου…»
Ο Χαράλαμπος Γιαννακόπουλος, φιλόλογος, μεταφραστής και συγγραφέας, στο ηλεκτρονικό περιοδικό «Φρέαρ» σχολιάζει για τη νέα επιστημονική μελέτη της κ. Αποστολίδου: «Δεν γράφει η Αποστολίδου αφηρημένα για ιδέες, μεθόδους και θεσμούς, αλλά για –αντιγράφω από τα περιεχόμενα εδώ– τον Γεώργιο Ζώρα, τον Λίνο Πολίτη, τον Σταμάτη Καρατζά και τον Άλκη Αγγέλου, τον Γ. Π. Σαββίδη, τον Απόστολο Σαχίνη, τον Δ. Ν. Μαρωνίτη, τον Παναγιώτη Μουλλά, τον Βαγγέλη Σκουβαρά και τον Κάρολο Μητσάκη, τον Π. Δ. Μαστροδημήτρη. Και πριν από αυτούς, όταν εισαγωγικά στο κύριο θέμα της αναφέρεται στη Νεοελληνική Φιλολογία στα χρόνια του Μεσοπολέμου, γράφει για τον Νίκο Βέη, τον Γιάννη Αποστολάκη, τον Ιωάννη Συκουτρή, τον Κ. Θ. Δημαρά, τον Κωστή Παλαμά και τον Γιώργο Σεφέρη. Και, όταν στο τρίτο μέρος εξετάζει την εξέλιξη της Νεοελληνικής Φιλολογίας μέσα από τις διδακτορικές διατριβές, γράφει για τον Κώστα Στεργιόπουλο, την Ελένη Πολίτου-Μαρμαρινού και τη Βασιλική Τοκατλίδου, την Ελένη Τσαντσάνογλου, τον Ξ. Α. Κοκόλη και τον Ερατοσθένη Καψωμένο, τον Βασίλη Λαμπρόπουλο και τον Νίκο Καλταμπάνο, τον Νάσο Βαγενά και τον Γιάννη Δάλλα.
Η Αποστολίδου με την προσωποκεντρική της ματιά εξετάζει πώς οριοθετείται η Νέα Ελληνική Φιλολογία ως προς την Αρχαία Ελληνική Φιλολογία (εξαιρετικά ακανθώδες ζήτημα κατά τα πρώτα χρόνια της νέας επιστήμης), πώς κατανέμεται το μορφωτικό κεφάλαιο στις δύο Φιλοσοφικές Σχολές, πώς επηρεάζεται η εξέλιξη της επιστήμης από τις διαφορετικές απόψεις των δύο Σχολών στο γλωσσικό ζήτημα, ποια είναι η σχέση της πανεπιστημιακής με την εξωπανεπιστημιακή λογοτεχνική κριτική (συχνά θυελλώδης!) και, βέβαια, πώς αλληλεπιδρά ο πανεπιστημιακός θεσμός με τη δύναμη της προσωπικότητας και του πνεύματος των συγκεκριμένων καθηγητών που εξετάζονται
Πολύ μακρύς ο κατάλογος, πρόκειται εξάλλου για έναν τόμο 560 σελίδων, αλλά και μόνο αυτός αρκεί, αφενός, για να φανερώσει το εύρος της μελέτης που έκανε η Βενετία Αποστολίδου και, αφετέρου, να ιντριγκάρει τον αναγνώστη, αφού όλα αυτά τα πρόσωπα των οποίων η ζωή και το έργο εξετάζεται στο βιβλίο είναι ακριβώς οι άνθρωποι που, σε μεγάλο βαθμό, μας προσέφεραν τα κείμενα της Λογοτεχνίας μας και μας δίδαξαν πώς να (τα) διαβάζουμε. Φανταστείτε τον Σολωμό χωρίς τον Λίνο Πολίτη ή τον Καβάφη χωρίς τον Γ. Π. Σαββίδη.
Με αυτήν την προσωποκεντρική ματιά η Αποστολίδου εξετάζει πώς οριοθετείται η Νέα Ελληνική Φιλολογία ως προς την Αρχαία Ελληνική Φιλολογία (εξαιρετικά ακανθώδες ζήτημα κατά τα πρώτα χρόνια της νέας επιστήμης), πώς κατανέμεται το μορφωτικό κεφάλαιο στις δύο Φιλοσοφικές Σχολές, πώς επηρεάζεται η εξέλιξη της επιστήμης από τις διαφορετικές απόψεις των δύο Σχολών στο γλωσσικό ζήτημα, ποια είναι η σχέση της πανεπιστημιακής με την εξωπανεπιστημιακή λογοτεχνική κριτική (συχνά θυελλώδης!) και, βέβαια, πώς αλληλεπιδρά ο πανεπιστημιακός θεσμός με τη δύναμη της προσωπικότητας και του πνεύματος των συγκεκριμένων καθηγητών που εξετάζονται».
Βενετία Αποστολίδου, συνεχής στυλοβάτης της Νεοελληνικής Φιλολογίας
Η Βενετία Αποστολίδου, γεννημένη το 1961 στη Θεσσαλονίκη, είναι Καθηγήτρια Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και Λογοτεχνικής Εκπαίδευσης στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του ΑΠΘ. Έχει γράψει τα βιβλία: «Ο Κωστής Παλαμάς ιστορικός της νεοελληνικής λογοτεχνίας» (Θεμέλιο, 1992), «Λογοτεχνία και Ιστορία στη μεταπολεμική Αριστερά: Η παρέμβαση του Δημήτρη Χατζή 1947-1981» (Πόλις, 2003), για το οποίο μάλιστα έλαβε το Βραβείο Δοκιμίου του περιοδικού «Διαβάζω», «Τραύμα και μνήμη: Η πεζογραφία των πολιτικών προσφύγων» (Πόλις, 2010), για το οποίο τιμήθηκε εξ ημισείας με το Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου. Επίσης, σε συνεργασία με τον Παναγιώτη Πίστα, έχει εκδώσει το βιβλίο: «Με επίκεντρο τη “Μεγάλη Πλατεία”: Μια θεώρηση του πεζογραφικού έργου του Νίκου Μπακόλα» (Εκδόσεις Σοκόλη, 2009).
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
