Αναστασια Τσαμη, Σεναριογραφος της ταινιας «Η σφαιρα υπαρχει μεσα μου»

«Η κάθαρση, σχετικά με την τύχη των αγνοουμένων, αργεί ακόμη για περισσότερα από χίλια άτομα»

Η Creative Director της διαφημιστικής εταιρίας TELIA & PAVLA BBDO Αναστασία Τσάμη έγρα-ψε το σενάριο της ταινίας μικρού μήκους «Η σφαίρα υπάρχει μέσα μου», η οποία κυκλοφό-ρησε το 2018. Η ταινία βασίζεται στην αληθινή ιστορία τού μέχρι πρόσφατα αγνοουμένου της τουρκικής εισβολής, Σωτήρη Χατζηπαναγή, και το εγχείρημα ξεκίνησε με πρωτοβουλία του γιου του Πάμπου Χατζηπαναγή. Η ταινία «Η σφαίρα υπάρχει μέσα μου» κατατάσσεται στο είδος docu-drama, καθώς αποτελεί ανάμειξη στοιχείων που προήλθαν από αφηγήσεις της οικογένειας του αγνοουμένου, αλλά και στοιχείων μυθοπλασίας, τα οποία εξυπηρετούν την πλοκή και τη σύνθεση του έργου. Ως εκ τούτου, η ευθύνη της σεναριογράφου είναι υπέρμετρη, καθώς δοκιμάζει να ισορροπήσει ανάμεσα σε ιστορία, και δη τραυματική, και σε δημιουργικότητα και προσωπικές ιδέες.

Η Αναστασία Τσάμη συνομίλησε με τον «Παρατηρητή της Θράκης», αφότου η ταινία «Η σφαίρα υπάρχει μέσα μου», προβλήθηκε στο εκπαιδευτικό συνέδριο της ΠΟΕΔ Κερύνειας και απάντησε σε ερωτήματα σχετικά με το πώς ανέλαβε τη συγγραφή του σεναρίου, ποια ήταν η συμμετοχή της οικογένειας αλλά και τι κλίμα επικράτησε κατά τα γυρίσματα της ταινίας. Υπογράμμισε τη σημασία της γνώσης της ιστορίας κάθε λαού, ακόμα και αν η επαφή αυτή είναι επώδυνη, και εξέφρασε τα προσωπικά της συναισθήματα για την ταινία.

«Υπάρχουν πάντα πολλές ιστορίες μέσα σε μια ιστορία»

ΠτΘ: Δεδομένου ότι η δημιουργία αυτής της ταινίας άρχισε με πρωτοβουλία της οικογένειας του αγνοουμένου, εσείς πώς αναλάβατε τη συγγραφή του σεναρίου;
Α.Τ.: Υπάρχουν πάντα πολλές ιστορίες μέσα σε μια ιστορία. Οαδελφός μου Σπύρος Τσάμης ήταν φίλος με τον Πάμπο Χατζηπαναγή, τον γιο του αγνοούμενου Σωτήρη. Είχε ξεκινήσει, για χάρη του φίλου του, να γράφει για τον αγνο¬ούμενο πατέρα εκείνου, ένα θεατρικό. Δυστυχώς, ο αδελφός μου πέθανε ξαφνικά το 2012, σε ηλικία 41 ετών, από καρδιακή προσβολή… Κάποια στιγμή αργότερα, γνώρισα τον Πάμπο και μου μίλησε για το πόσο συνδεδεμένος ήταν με τον αδερφό μου, αλλά και γι’ αυτό που είχε αναλάβει να γράψει για τον πατέρα του… Ένιω¬σα αμέσως ότι ήταν χρέος μου να αναλάβω εγώ αυτό το έργο, καταρχάς για να φέρω στο φως την ιστορία ενός αγνοουμένου της τουρκικής εισβολής, αλλά και ως χρέος τιμής απέναντι στη μνήμη του αδερφού μου. Ο τίτλος του έργου «Η σφαίρα υπάρχει μέσα μου» ανήκει στον αδερφό μου. Μου πήρε δυο χρόνια, όμως, ψυχολογικά να βρω τη σωστή διάθεση και την έμπνευση να το ξεκινήσω. Όταν άρχισα να το γράφω, σε 4 μήνες το είχα ολοκληρώσει.

ΠτΘ: Πού συναντά η ιστορία τη μυθοπλασία;
Α.Τ.: Η βάση είναι σίγουρα η ιστορία. Τα γεγονότα είναι εκεί, τα πρόσωπα, το τι συνέβη στον συγκεκριμένο αγνοούμενο, αλλά οπωσδήποτε υπάρχει και μυθοπλασία. Το ότι π.χ. ο γιος τού αγνοούμενου έμαθε τη μέρα του γάμου του για την ανεύρεση των οστών του πατέρα του είναι προϊόν μυθοπλασίας. Συνήθως, οι αρμόδιες υπηρεσίες λαμβάνουν υπόψιν τους το τι συμβαίνει στη ζωή μιας οικογένειας, πριν ανακοι¬νώσουν μια τόσο σημαντική είδηση στους συγγενείς.

ΠτΘ: Πώς συγκεντρώσατε το υλικό; Πήρατε συνεντεύξεις, ακούσατε αφηγήσεις; Ποια ήταν η ψυχολογική ατμόσφαιρα κατά τη διάρκεια των διηγήσεων;
Α.Τ.: Η συγκέντρωση του υλικού ήταν αρκετά επίπονη ως διαδικασία. Έπρεπε, καταρχάς, να μιλήσω με ανθρώπους του περιβάλλοντος του αγνοούμενου Σωτήρη, εκείνους που τον είχανγνωρίσει στα μόλις 27 χρόνια της ζωής του, και, με κατάλληλες ερωτήσεις, να εξερευνήσω όσο μπορούσα στοιχεία της προσωπικότητάς του, να μάθω όσο μπορούσα περισσότερα, για να μπορώ μετά να μεταφέρω στο χαρτί έναν ήρωα αληθινό κι όχι κάτι που φαντάστηκα. Ο παιδικός του φίλος, ο φίλος από τον στρατό και ο αδερφός της γυναίκας του, είναι αληθινά πρόσωπα και μου έδωσαν πολλά στοιχεία για τον χαρακτήρα και τους τρόπους του. Η σύζυγός του ολοκλήρωσε την εικόνα, και η συνέντευξη μαζί της ήταν πολύ φορτισμένη συναισθηματικά. Είχα απέναντί μου μια γυναίκα που έζησε μόνο 6 χρόνια με τον άντρα της, έκανε δυο παιδιά που ουσιαστικά δεν τον γνώρισαν ποτέ, καθώς ήταν μικρά όταν χάθηκε και μετά τον περίμενε χρόνια ολόκληρα, χωρίς ποτέ να χάσει την ελπίδα και χωρίς ποτέ να σκεφτεί να «ξαναφτιάξει» τη ζωή της. Για τη μητέρα του αγνοούμενου και το πώς περίμενε τον γιο της ως τον θάνατό της, πήρα πολλά στοιχεία από τον Πάμπο Χατζηπαναγή, τον γιο του αγνοούμενου. Μετά από όλες αυ¬τές τις μαρτυρίες, το πρόσωπό του φωτίστηκε, κι ήταν πλέον σαν να γράφω για κάποιον που γνώριζα καλά. Για έναν άνθρωπο που μέσα από τη διαδικασία αυτή έγινε και δικός μου άνθρωπος. Που έπαψε να είναι απλώς ένας άγνωστος στρατιώτης του τόπου μας, σαν όλους όσους χάθηκαν για την πατρίδα μας, αλλά έγινε ένας άνθρωπος οικείος που βγήκε από τη λήθη της ιστορίας και ξαναπέκτησε το πρόσωπό του…

«Η πιο δύσκολη στιγμή στα γυρίσματα ήταν όταν ήρθε το μικρό κιβώτιο με τα ρούχα, τα παπούτσια και τα προσωπικά είδη του ήρωα, που είχαν παραδοθεί στον γιο του μετά την ανεύρεση των οστών»

ΠτΘ: Πώς προέκυψε η συμμετοχή της οικογένειας σε σκηνές της ταινίας; Ποια ήταν τα συναισθήματά τους κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων;
Α.Τ.: Η ταινία μας έγινε με πολύ χαμηλό προϋπολογισμό. Με λίγους χορηγούς και με ένα προσωπικό δάνειο που έκανε ο Πάμπος Χατζηπαναγή, από την τεράστια ανάγκη του να κάνει κάτι για τον πατέρα του. Πολλοί συγγενείς, λοιπόν, που γνώριζαν το εγχείρημα που κάναμε, θέλησαν να βοηθήσουν, να κάνουν ό,τι μπορούν. Μεταξύ άλλων, πήραν ρόλους στις σκηνές που θέλαμε κομπάρσους. Ως και η κ. Αρετή Χατζηπαναγή, η γυναίκα του ήρωα, πήρεμέρος κι έδωσε όλο της τον εαυτό, φροντίζο¬ντας όλους μας στα γυρίσματα.

Η ατμόσφαιρα ήταν υπερβολικά φορτισμένη συναισθηματικά. Οι ηθοποιοί αντιμετώπιζαν με δέος τους ρόλους τους, συγκινούνταν και δάκρυζαν πραγματικά σε ό,τι δύσκολο έπρεπε να ειπωθεί. Και το συ-νεργείο και όλοι όσοι ήμασταν συνεχώς εκεί, βιώναμε αυτήν τη συναισθηματική ένταση. Για μένα, προσωπικά, η πιο δύσκολη στιγμή στα γυρίσματα ήταν όταν ήρθε το μικρό κιβώτιο με τα ρούχα, τα παπούτσια και τα προσωπικά είδη του ήρωα, που είχαν παραδοθεί στον γιο του μετά την ανεύρεση των οστών. Όταν τα έφεραν, έπεσε ξαφνικά νεκρική σιγή στον χώρο. Όλοι συγκλονίστηκαν, γιατί η αλήθεια μας άγγι¬ξε έντονα εκείνη τη στιγμή, σαν τη σφαίρα που του πήρε τη ζωή.

Ξεκίνησε με σχεδόν ευλαβική κατάνυξη η κινηματογράφησή τους για την ταινία. Ένιωσα ότι ήρθε κι εκείνος έτσι, εκεί κοντά μας, ο άνθρωπος για τον οποίο είχα μάθει τόσα, είχα ακούσει τόσα, είχα γράψει γι’ αυτόν. Πρόσεξα τότε ότι το φθαρμένο πορτοφολάκι του, με τα λίγα κέρματα, είχε απέξω τη ζωγραφιά τού χάρτη της Κύπρου. Εκεί, πραγματικά, δεν μπορούσα να μην λυγίσω, να μην φορτιστώ, να μην φύγουν τα δάκρυα ανεξέλεγκτα…

ΠτΘ: Η γυναίκα του κ. Σωτήρη Χατζηπαναγή, του αγνοουμένου, ποια στάση κρατούσε απέναντι στο εγχείρημά σας; Πώς αισθανόταν για αυτήν την ταινία σε σχέση με τη μνήμη του άνδρα της;
Α.Τ.: Η κ. Αρετή Χατζηπαναγή βίωσε ίσως πιο έντονα από όλους μας αυτό που συνέβαινε. Στα γυρίσματα, όταν άκουγε κάποιες ατάκες από τους ηθοποιούς και καταλάβαινε περίπου τι γινόταν, ξεσπούσε σε λυγμούς, που αμέσως, όμως, με δύναμη συγκρατούσε. Ήταν συνεχώς σε μια φορτισμένη συναισθηματικά κατάσταση, αλλά δεν ήθελε να λείψει ούτε στιγμή. Δεν είχε διαβάσει ποτέ το σενάριο, φοβόμασταν να της το δώσουμε γιατί είχε κάποια προβλήματα υγείας. Αλλά μετά την ολοκλήρωση της ταινίας, ήρθε σε όλες τις προβολές, την είδε πάρα πολλές φο¬ρές και θέλει να τη βλέπει συνέχεια. Η ζωή της, σύμφωνα και με τα λεγόμενα του γιου της, άλλαξε εντελώς και όλο αυτό της έδωσε ζωή και την έκανε να νιώσει ίσως κάποια δικαίωση.

Οκόσμος, όλοι οι συγγενείς, φίλοι, ακόμη και άγνωστοι που ήρθαν σε επαφή μαζί της, την αγκάλιασαν με ακόμη μεγαλύτερη αγάπη. Γιατί είναι κι αυτή μια ηρωίδα, μια σύγχρονη Πηνελόπη, που μεγάλωσε με πολλές δυσκολίες τα παιδιά της και περίμενε πολλά χρόνια, πιστή στη μνήμη ενός άνδρα που ήξερε κατά βάθος ότι δεν θα επέστρεφε ποτέ ξανά κοντά της.

«Σημαντικό για κάθε λαό είναι το να μην ξεχνά και να μην παραγράφει την ιστορία του»

ΠτΘ: Πώς πιστεύετε ότι συμβάλλουν τέτοια εγχειρήματα στη διαχείριση των τραυματικών ιστορικών γεγονότων από τη σύγχρονη κυπριακή κοινωνία; Ποια ήταν η ανταπόκριση του κόσμου στην Κύπρο και στο εξωτερικό;

Α.Τ.: Πιστεύω ότι το σημαντικό, για κάθε λαό και για κάθε άνθρωπο, είναι το να μην ξεχνά και να μην παραγράφει την ιστορία του. Ούτε να αφήνει άλλους να το κάνουν. Τα γεγονότα του ’74 είναι απόλυτα τραυματικά για τον κυπριακό λαό, αλλά και για τον ελληνισμό. Αφορούν όλους τους Έλληνες, όπου κι αν ζουν. Πρέπει να γνωρίζουμε την ιστορία μας, να τη βλέπουμε και να την αγγίζουμε όσο κι αν συχνά αυτό είναι επώδυνο.

Η ανταπόκριση, όπου κι αν προβλήθηκε η ταινία μας, στην Κύπρο, στην Ελλάδα, στην Αμερική, στην Ευρώπη, ήταν πάντα ίδια. Έντονη συγκίνηση, πολλά ερωτηματικά, διάθεση για συζήτηση και ξαφνική κατανόηση του τι σημαίνει για τη ζωή μιας οικογένειας το να έχει έναν αγνοούμενο και για χρόνια καμιά ιδέα για την τύχη του.

Πόσο οδυνηρές, ατελείωτες και ανυπόφορες είναι οι στιγμές μέχρι τη στιγμή της κάθαρσης. Κι εδώ, να θυμίσω ότι αυτή η κάθαρση εξακολουθεί να αργεί για περισσότερους από χίλιους ακόμη αγνοούμενους της κυπριακής τραγωδίας…

ΠτΘ: Τι σημαίνει για εσάς προσωπικά αυτή η ταινία;

Α.Τ.: Και για μένα η ταινία αυτή λειτούργησε ως προσωπική κάθαρση. Γεννήθηκα στο Αγρίνιο, έχω μικρασιατική καταγωγή, αλλά ζω στην Κύπρο τα τελευταία 32 χρόνια. Οσύζυγός μου είναι Κύπριος, νιώθω ότι ανήκω πλέον σε 2 χώρες και τις αγαπώ εξίσου. Τα οδυνηρά βιώματα της Σμυρνιάς γιαγιάς μου, οι διηγήσεις της που ήταν έντονες πάντα μέσα μου, συναντήθηκαν με τα βιώματα των ανθρώπων της Κύπρου και τα σκληρά γεγονότα που βίωσαν το ’74.

Ζώντας στην Κύπρο όλα αυτά τα χρόνια και σε επαφή με ανθρώπους που έζησαν τις φρικτές στιγμές του πραξικοπήματος και της εισβολής, ένιωθα συχνά, ειδικά όταν βρισκόμουν στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό, ότι υπάρχει μεγάλη άγνοια γύρω από το τι συνέβη τότε και γιατί. Αυτά βέβαια θα τα απαντήσει η ιστορία κάποια στιγμή… Το να προσεγγίσω ένα τόσο ευαίσθητο θέμα ήθελε μεγάλη προσοχή και για να μπορώ να ταυτιστώ με κάθε ήρωα της ταινίας που βίωσε την απώλεια, έπρεπε να ψηλαφίσω τις δικές μου απώλειες αγαπημένων ανθρώπων, που δυστυχώς ήταν πολλές… Κι αυτό ήταν πολύ οδυνηρό. Αλλά το έκανα, και αυτή η διαδικασία μου έδωσε πολλή δύναμη.

Πιστεύω ότι όσο υπάρχει σ’ αυτόν τον κόσμο το σκοτάδι των πολέμων και όσων αυτοί συνεπάγονται, είναι ανάγκη να κάνουμε όλοι ό,τι μπορούμε για να συνειδητοποιήσουν καλύτερα οι κοινωνίες στις οποίες ζούμε την απόλυτη ανάγκη για ειρήνη και ελευθερία. Με συγκινεί πιο πολύ όταν άλλα παιδιά αγνοουμένων έρχονται και μου λένε, αφού είδαν την ταινία, ότι νιώθουν ότι γράφτηκε γι’ αυτούς, ότι ταυτίζονται απόλυτα με όσα είδαν. Η κόρη ενός πρώην αγνοουμένου ζήτησε, μάλιστα, κι έκανε προβολή της ταινίας μας σε 100 δικούς της ανθρώπους, ως μνημόσυνο για τον πατέρα της…

Διαβάστε περισσότερα για το συνέδριο ΕΔΩ.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.