Το «σκορδοχωρι» της Ροδοπης αναβιωνει το brand name του

Οι εποχές μπορεί να αλλάζουν, ωστόσο κάποια πράγματα στις μικρές τοπικές κοινωνίες δεν αλλάζουν ποτέ. Χαρακτηριστικότερο ίσως παράδειγμα αυτού η διατήρηση των προσωνυμιών χωριών και περιοχών, που ακόμα και αν σήμερα δεν φέρουν τα χαρακτηριστικά εκείνα χάρη στα οποία τους προσδόθηκε το προσωνύμιο, αυτά συνεχίζουν να υφίστανται και να χρησιμοποιούνται.
 
Η Ροδόπη δεν υπολείπεται σε αυτά, καθότι πέραν των επίσημων ονομάτων των διαφόρων χωριών και οικισμών, στο μυαλό των ντόπιων κυριαρχούν τα προσωνύμια. Ένα από τα επικρατέστερα και πιο δημοφιλή εξ’ αυτών αφορά στην Ξυλαγανή ή όπως είναι γνωστή ως «Σκορδοχώρι». Προσωνύμιο διόλου τυχαίο, καθότι το σκόρδο Ξυλαγανής αποτελούσε στο παρελθόν ονομαστό προϊόν και συγκαταλεγόταν στην λίστα των καλύτερων σκόρδων στην Ελλάδα.
 
Το προσωνύμιο δεν έπαψε ποτέ να υφίσταται ωστόσο αρχής γενομένης από φέτος, ξεκινά να αποκτά εκ νέου βάση, καθότι εντός του τρέχοντος μήνας έγιναν οι πρώτες φιλόδοξες προσπάθειες αναβίωσης της καλλιέργειας του σκόρδου από μερίδα νέων παραγωγών του χωριού.
 
Πριν από λίγες ημέρες το σκόρδο Ξυλαγανής έλαβε το πρώτο τιμητικό βραβείο στην κατηγορία των νωπών προϊόντων, στον πρώτο διαγωνισμό ελληνικών προϊόντων που διεξήχθη στο Ρέθυμνο της Κρήτης, σε συνδιοργάνωση της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης με την Περιφέρεια της Κρήτης.
Το βραβείο αυτό ήρθε σε συνέχεια κάποιων πρώτων δειλών βημάτων που πραγματοποίησαν μερίδα παραγωγών της Ξυλαγανής, μελών του οικείου αγροτικού συνεταιρισμού, για την αναβίωση της καλλιέργειας του σκόρδου και αποτέλεσε το καθοριστικό βήμα ούτως ώστε η προσπάθεια αυτή να βρει για πρώτη φορά μετά από αρκετές δεκαετίες πρόσφορο έδαφος για την επιτυχή υλοποίηση της.
 
Το εν λόγω βραβείο έβαλε ξανά στον χάρτη της παραγωγής του σκόρδου την Ξυλαγανή, καθώς η ανταπόκριση των μεγάλων εταιρειών εμπορίας σκόρδου της χώρας, ήταν άμεση, έχοντας ήδη όχι απλά δείξει ενδιαφέρον για το σκόρδο της Ξυλαγανής αλλά μπει σε διαδικασία διαπραγμάτευσης για την σοδειά του 2017.
 

Ήδη το επόμενο διάστημα θα ξεκινήσει η καλλιέργεια της φετινής παραγωγής, από περισσότερους από 12 παραγωγούς της Ξυλαγανής, η οποία θα πραγματοποιηθεί με τη βοήθεια ειδικής μηχανής που βρίσκεται ήδη στα χέρια των παραγωγών.
 
Η προσπάθεια αναβίωσης μίας τέτοιας παραδοσιακής και χαρακτηριστικής για τον τόπο μας καλλιέργειας, μόνο θετικά θα έπρεπε να αντιμετωπιστεί από την τοπική κοινωνία, ωστόσο για την κατανόηση τόσο των προοπτικών αλλά και των ενδεχόμενων προκλήσεων που μπορεί οι παραγωγοί να συναντήσουν στον δρόμο τους, κρίνεται απαραίτητη, όπως και σε κάθε αντίστοιχη περίπτωση, η γνώση της ιστορίας.
 
Ο «ΠτΘ», αναβιώνει σήμερα την καλλιέργεια του σκόρδου της Ξυλαγανής, μέσα από τις σελίδες του, καταγράφοντας τις πολύτιμες μνήμες πέντε Ξυλαγανιωτών που βίωσαν τις «χρυσές» εποχές της καλλιέργειας του σκόρδου στην περιοχή αλλά και την παρακμή του, έως και την οριστική, σχεδόν, διακοπή της καλλιέργειάς του.
 
Οι κ.κ. Κώστας Δαλακλίδης, πρώην πρόεδρος του Αγροτικού Συνεταιρισμού Ξυλαγανής, Βαγγέλης Μουζαλιώτης, Δημήτρης Λαμπρίδης αλλά και οι κ.κ. Γεώργιος και Ροδόπη Κωστοπούλου, μας χάρισαν τις μνήμες τους, διηγούμενοι όλη τη διαδικασία της παραγωγής, της επεξεργασίας και της πώλησης, περιγράφοντας ποιο ήταν εκείνο το χαρακτηριστικό που έκανε το σκόρδο Ξυλαγανής το καλύτερο σε όλη την Ελλάδα, ντύνοντας τις μνήμες τους αυτές με το σπάνιο φωτογραφικό αρχειακό υλικό που μας διέθεσε η σελίδα «Ξυλαγανή, παλιά και νέα». 

Από τους μπαχτσέδες στην ευρεία παραγωγή 

Η καλλιέργεια του σκόρδου στην Ξυλαγανή ξεκίνησε προπολεμικά μας είπε η κ. Ροδόπη Κωστοπούλου, επισημαίνοντας ότι όταν γεννήθηκε η ίδια την δεκαετία του ’30 το σκόρδο είχε βρει για τα καλά την θέση του στα σπίτια του χωριού. Σε πρώτη φάση όπως τόνισε η παραγωγή περιοριζόταν στους μπαχτσέδες των σπιτιών, με το σκόρδο να αποτελεί απαραίτητο συστατικό σε κάθε λογής φαγητό των ξυλαγανιώτικων νοικοκυριών. Η μεγάλη παραγωγή ωστόσο όπως επεσήμανε ο κ. Γιώργος Κωστόπουλος ξεκίνησε περίπου γύρω στις αρχές τις δεκαετίας του ’50, με τα κάθε σπίτι να καλλιεργεί τουλάχιστον δύο με τρία στρέμματα σκόρδα, ενώ στο απόγειο της παραγωγής κάποιοι παραγωγοί έφτασαν να καλλιεργούν έως και 10 στρέμματα, μας είπε ενθυμούμενος την παραγωγή και του ιδίου τα τελευταία χρόνια πριν την οριστική διακοπή της καλλιέργειας.
 
«Η Ξυλαγανή μύριζε σκόρδο» μας είπε ξεκινώντας τις δικές του ενθυμήσεις ο κ. Δημήτρης Λαμπρίδης, υπογραμμίζοντας πως η παραγωγή ήταν πολύ καλή όπως αντίστοιχα και τα λεφτά που έβγαζαν οι οικογένειες του χωριού από την παραγωγή του. 

Η διαδικασία της παραγωγής με «μπροστάρισσες» τις γυναίκες 

Η διαδικασία της καλλιέργειας ξεκινούσε μετά την γιορτή του Αγίου Δημητρίου, ήτοι στις 26 Οκτωβρίου. Πρώτη εργασία, η οποία έπεφτε στις πλάτες του καλλιεργητή ήταν το όργωμα των χωραφιών. Αρχικά, μας περιέγραψε ο κ. Μουζαλιώτης, οι εργασίες αυτές γίνονταν με αλέτρια τα οποία έσερναν ζώα, ενώ αργότερα αυτά αντικαταστάθηκαν από τρακτέρ. «Το χωράφι έπρεπε να είναι αφράτο, να μην αφήνει σβόλους το αλέτρι» μας εξήγησε ο ίδιος. Από κει και ύστερα αναλάμβαναν οι γυναίκες του χωριού, οι οποίες σε ομάδες των 5-6 κάθε μέρα έσπειραν και διαφορετικό χωράφι. «Δεν υπήρχαν εργάτες τότε, όλη την δουλειά την βγάζαμε εμείς» τόνισε ο ίδιος εξηγώντας πως μετά το όργωμα οι γυναίκες ακολουθούσαν το αλέτρι, τοποθετώντας τους σπόρους κατά μήκος των γραμμών που άφηνε πίσω του.
 
6 γυναίκες έσπειραν κατά μέσο όρο τρία στρέμματα την μέρα, τοποθετώντας τους σπόρους σε μία απόσταση 20 πόντων μεταξύ τους. «Ξεκινούσαν στις 8 το πρωί και γυρνούσαν σπίτι με τη δύση του ηλίου. Έκαναν δύο διαλείμματα κατά τη διάρκεια της μέρας, όπου τα μασάλια έπεφταν βροχή. Όταν τελείωνε το ένα χωράφι, οι γυναίκες μεταφέρονταν στο χωράφι της άλλης οικογένειας» μας είπε.
 
Τα ιδανικότερα χωράφια ήταν αυτά στον λόφο Μπαΐρι, τόνισε η κ. Κωστοπούλου, ενώ αργότερα η καλλιέργεια επεκτάθηκε και στον κάμπο, μέχρι και τους Προσκυνητές.
 

Το πρώτο τσάπισμα ξεκινούσε τον Φεβρουάριο, με ατομικές τσάπες, ενώ μετά από 25 περίπου μέρες ακολουθούσε το δεύτερο, με την συγκομιδή να γίνεται στα τέλη του Μαΐου. Ακολούθως τα σκόρδα μεταφέρονταν στα σπίτια, όπου αφού τα άφηναν να «σταθούν» πέντε με έξι μέρες και αμέσως μετά οι γυναίκες ξεκινούσαν το πλέξιμο. Με το τελείωμα του πλεξίματος οι αρμαθιές κρεμόντουσαν στα υπόστεγα των σπιτιών, ούτως ώστε να είναι προστατευμένα και να μην βρέχονται.
 
Από κει και ύστερα έρχονταν οι έμποροι, κυρίως από Αθήνα και Βόλο με τους οποίους ξεκινούσε η διαδικασία της διαπραγμάτευσης για την τιμή της πώλησης. «Τα χρόνια εκείνα τα λεφτά που έβγαζες από τα σκόρδα ήταν περισσότερα και από τα λεφτά που έπαιρνες άμα πουλούσες το χωράφι» μας είπε ο πρώην πρόεδρος του Αγροτικού Συνεταιρισμού Ξυλαγανής κ.Κώστας Δαλακλίδης. 

Η αδυναμία προσαρμογής της παραγωγής στη ζήτηση η αρχή του τέλους 

«Τα λεφτά ωστόσο αυτά ήταν πρώιμα. Ήταν καλοκαιρινά. Πουλούσαμε τα σκόρδα ούτως ώστε να χρησιμοποιήσουμε τα λεφτά για άλλες καλλιέργειες» τόνισε δίνοντας ένα πρώτο στίγμα της αρχής του τέλους της καλλιέργειας του σκόρδου στην Ξυλαγανή. Δεν ήταν λίγες οι φορές εκείνες, όπως μας εξιστόρησαν όλοι, που το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής κατέληγε στα χαντάκια, καθώς δεν υπήρχε συμφωνία μεταξύ των ιδίων και των εμπόρων, ενώ σύμφωνα με τους ίδιους η αρχή του τέλους ήρθε λόγω της αδυναμίας προσαρμογής της παραγωγής στην ζήτηση.

Η μεγάλη παραγωγή σταμάτησε το 1985, υπογράμμισε ο κ. Μουζαλιώτης, επισημαίνοντας πως οι δύο προηγούμενες σοδειές, αυτές του 1983 και του 1984 κατέληξαν επί τω πλείστον σε χαντάκια. «Δουλεύαμε και δεν παίρναμε τίποτα» μας είπε « επομένως η μεγάλη παραγωγή σιγά σιγά σταμάτησε, με την πλειοψηφία των παραγωγών να στρέφεται σε άλλες καλλιέργειες όπως το βαμβάκι και τα τεύτλα». Όπως τόνισε από κει και ύστερα υπήρχαν κάποιες μεμονωμένες περιπτώσεις που καλλιεργούσαν κατά καιρούς 2 με 3 στρέμματα έτσι ώστε να μην χαθεί ο σπόρος. 

Το μυστικό της επιτυχίας από πατέρα σε γιο 

«Ο σπόρος περνούσε από πατέρα σε γιο», όπως μας είπε χαρακτηριστικά ο κ. Δαλακλίδης, «κάθε νέα χρονιά διαλέγαμε τα καλύτερα. Σπάγαμε την σκελίδα και κρατάγαμε τον καλύτερο σπόρο, ο οποίος έβγαζε έως και 2500 κεφάλια το στρέμμα». Αυτό σύμφωνα με τον ίδιο ήταν και το βασικό μυστικό της ποιότητας του σκόρδου Ξυλαγανής, το οποίο ξεχώριζε καθώς δεν έκαιγε τόσο όσο οι άλλες ποικιλίες.
 
Η νέα προσπάθεια που ξεκινά για την αναβίωση της καλλιέργειας αντιμετωπίστηκε από το σύνολο των συνομιλητών μας θετικά. Εξέφρασαν μάλιστα όλοι την αισιοδοξία τους για την επάνοδο του σκόρδου Ξυλαγανής στη θέση που κατείχε τις παλαιότερες εποχές. 

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.