«Θρακικη Επετηριδα» του Μ.Ο. Κομοτηνης (1980 – 2009)

Αφιέρωμα στα εκατό χρόνια ελεύθερης Θράκης

Είχα τη χαρά να συνεργαστώ στο παρελθόν, σε πολλές περιπτώσεις, με τον Μορφωτικό Όμιλο Κομοτηνής, τον ΜΟΚ όπως λένε, που είναι ο καταξιωμένος πολιτιστικός φορέας της γειτονικής πόλης. Η Φιλοπρόοδη ένωση ιδρύθηκε το 1952, ενώ ο Μορφωτικός όμιλος είναι νεότερος, ιδρύθηκε στα 1959. Ο Στέφανος Ιωαννίδης πρόεδρος για πολλά χρόνια της ΦΕΞ και εκδότης του περιοδικού «Θρακικά Χρονικά, κι εγώ διάδοχός του στη ΦΕΞ και φιλολογικός επιμελητής και συνεργάτης του περιοδικού, είχαμε στενή συνεργασία με τους εν πολιτισμώ συναδέλφους της Ροδόπης. Με δύο κυρίως ανθρώπους της διοίκησης συνεργάστηκα, τον αείμνηστο Αντώνη Ρωσσίδη και τον πατέρα Δημήτριο Βασιλειάδη, ως λαϊκό πρώτα.

Με την ευκαιρία των εκατό  χρόνων  της ελεύθερης Θράκης, αφιερώνω τούτο το κείμενό μου στον Μορφωτικό Όμιλο Κομοτηνής και στη σπουδαία περιοδική έκδοση του, την «Θρακική Επετηρίδα». Με το περιοδικό συνεργάστηκα στους δέκα από τους έντεκα εκδοθέντες τόμους, με κείμενα που αναφέρονται στη Θράκη. Το καλό είναι ότι όλες οι συνεργασίες μου βγήκαν και σε Ανάτυπα.

Ο πρώτος τόμος της Θρακικής Επετηρίδας κυκλοφόρησε το 1980 και ο τελευταίος ενδέκατος το 2009.

Στον πέμπτο τόμο, 1984, περιέχεται η εργασία μου «Θρακικά Περιοδικά», σελ. 229 – 245. Θα παρουσιάσω συνοπτικά αυτό το άρθρο, που αναφέρεται και στην «Θρακική Επετηρίδα» του ΜΟΚ.

Αναφέρομαι σε περιοδικά που εκδόθηκαν πριν και μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Στην Αθήνα στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα λειτουργούν Θρακικοί σύλλογοι («Ορφεύς», «Ροδόπη»). Το 1897 κυκλοφορεί ο πρώτος τόμος της «Εν Αθήνας Θρακικής Αδελφότητος» με τίτλο «Θρακική Επετηρίς», με πολύ ενδιαφέρουσα ύλη. Δεν γνωρίζουμε το λόγο της διακοπής έκδοσής του.

Πολλοί θρακικοί σύλλογοι δημιουργούνται στην Αθήνα και αλλού μετά την Καταστροφή. Αναφέρομαι σε δύο φορείς: στο Θρακικό Κέντρο που ιδρύθηκε το 1927 και εξέδωσε το περιοδικό «Θρακικά», ενώ το 1934 ιδρύθηκε η Εταιρεία Θρακικών Μελετών που κυκλοφόρησε το περιοδικό «Αρχείον του Θρακικού Λαογραφικού και Γλωσσικού Θησαυρού». Μιλώ για τα δύο περιοδικά, το σκεπτικό και τα περιεχόμενά τους. Το 1978 τα δύο μεγάλα σωματεία, μετά από πενήντα χρόνια ξεχωριστής έκδοσης, κυκλοφορούν από κοινού τα «Θρακικά».

Στη συνέχεια παραθέτω στοιχεία για το περιοδικό «Θρακικά Χρονικά» που εξέδωσε το 1960 ο Στέφανος Ιωαννίδης, αναφέροντας λεπτομέρειες για την πορεία του και το περιεχόμενό του  ως το 1984 – ως τότε είχαν εκδοθεί 39 τεύχη / τευχότομοι  (Τα «Θρακικά Χρονικά» σταμάτησαν το 1992, αφού έφτασαν στο  τεύχος  46). Είναι το μακροβιότερο περιοδικό στο χώρο της Θράκης.

Περιληπτικά αναφέρομαι σε θρακικούς συλλόγους και περιοδικά σε όλη τη χώρα, κατά το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα.

Η τελευταία ενότητα του άρθρου μιλά για τη «Θρακική Επετηρίδα» του Μορφωτικού Ομίλου Κομοτηνής, που κυκλοφόρησε τον πρώτο τόμο το 1980, ενώ τον επόμενο χρόνο δημιούργησε το «Κέντρο Θρακικών Μελετών» που όργανό του γίνεται η Θρακική Επετηρίδα. «Στόχος της εκδόσεως […] είναι να προσφέρει την δυνατότητα δημοσιεύσεως και προβολής αξιόλογων επιστημονικών εργασιών σχετικών με τη Θράκη, παρουσιάσεως των δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται σ’ αυτήν, των προβλημάτων της, καθώς και των απόψεων και θέσεων του Ομίλου πάνω στα καυτά θέματα του τόπου μας […] μελέτες και άρθρα που θα αναφέρονται στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της Ελληνικής Θράκης, δηλαδή κείμενα ιστορικά, λαογραφικά, αρχαιολογικά, κοινωνιολογικά, οικονομικά και λοιπά. Επίσης θα υπάρχουν λογοτεχνικές σελίδες αφιερωμένες στην παρουσίαση του έργου των Θρακών λογοτεχνών».

Στους τόμους της «Θρακικής Επετηρίδας» δημοσιεύθηκαν οι παρακάτω μελέτες μου, τις οποίες θα παρουσιάσω στη συνέχεια: 
 
1.Θρακική Λογοτεχνία. Στοιχεία και σκέψεις για τη Θέση της, τ. 1, 1980
2.Εισαγωγικές έννοιες. Οι διαστάσεις στην ανθρωπολογική φιλοσοφία, τ.2, 1981
3.Συνοπτική Ιστορία Θρακικής Λογοτεχνίας, τ. 3, 1982
4.Κοινωνικές απόψεις του Δημόκριτου, τ. 4, 1983
5.Θρακικά Περιοδικά, τ. 5, 1984
6.Ο μυθικός βασιλιάς της Θράκης Ρήσος στον Όμηρο και στον Ευριπίδη, τ. 6, 1985-86
7.Ναυτική Ιστορία της Θράκης, τ. 8, 1991
8.Κατίνα Βέικου – Σεραμέτη, τ. 8,  1991
9.Ο Κωστής Παλαμάς για τη Μακεδονία και τη Θράκη, τ. 9, 1992 – 1994
10. Η θέση του Γ. Βιζυηνού στις Ιστορίες  Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, τ. 10,  1995 – 1998
11. Ο Γεώργιος Βιζυηνός το 2000, τ. 11, 1999-2009

Πολλοί και πολλές σημαντικοί άνθρωποι, από τη Θράκη και όχι μόνο, είναι οι συγγραφείς των άρθρων που δημοσίευσαν το μόχθο και τη δημιουργία τους στους έντεκα τόμους του περιοδικού. Στο τέλος κάθε τόμου υπάρχουν τα βιογραφικά των συνεργατών. Δεν έχω υπόψη μου αν δημοσιεύθηκε γενικό ευρετήριο του συνόλου των τόμων, έργο χρήσιμο και απαραίτητο.  

Θα περιοριστώ στη δική μου συμμετοχή. Διαρκής ήταν η παρουσία μου σε όλους τους τόμους της «Θρακικής Επετηρίδας», εκτός από τον έβδομο τόμο / 1987-90, που ήταν αφιερωμένος στον καθηγητή αρχαιολογίας Γεώργιο Μπακαλάκη.

Στον 5ο τόμο 1984  δημοσιεύθηκε το άρθρο «Θρακικά Περιοδικά», για το  οποίο ήδη μιλήσαμε στην προηγούμενη ενότητα του άρθρου.

Αναφέρω, επίσης, το άρθρο του 2ου τόμου του 1981, «Εισαγωγικές έννοιες. Οι διαστάσεις στην ανθρωπολογική φιλοσοφία», σελ. 486 – 489. Το άρθρο αυτό αποτελεί κεφάλαιο του βιβλίου μου «Αγωνία και Πίστη στο σύγχρονο άνθρωπο – Περιδιάβαση σε δομές Ανθρωπολογίας», που ολοκλήρωσα το 1972 και δημοσίευσα το 2013. Στο άρθρο της Θρακικής Επετηρίδας, εξετάζω την έννοια των διαστάσεων στην ψυχολογία, στη φιλοσοφία, στην καθημερινή γλώσσα, στα μαθηματικά. Σκοπός μου η διερεύνηση των εννοιών της  αγωνίας και της πίστης. Παραθέτω από την κατακλείδα του άρθρου:

«Όσοι ασχολούνται με την κοινωνία και το σύμπαν μόνο ως αντικείμενο βιοτικού πορισμού, αυτοί βρίσκονται πέρα από κάθε αγωνία και πίστη.

Όσοι ένιωσαν το διάλογο της ζωής στο πιο ουσιαστικό βάθος του, αγωνίστηκαν και πίστεψαν…».

[Για το βιβλίο «Αγωνία και Πίστη… » παραπέμπω στο κείμενό μου  «ΠΡΩΙΜΑ ΔΟΚΙΜΙΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑΣ (1970 – 75), ΞΑΝΘΗ/ΑΒΡΑΜΥΛΙΑ ΙΟΥΛΙΟΣ 2020]

*
Στη συνέχεια θα παρουσιάσουμε τα υπόλοιπα άρθρα, θεματολογικά καταταγμένα σε τρεις ενότητες: Α. Ιστορία Θρακικής Λογοτεχνίας – Β. Γενικά θέματα Θράκης (Δημόκριτος, Ρήσος, Ναυτική Ιστορία) και Γ. Λογοτέχνες Θράκης (Κ. Βέικου Σεραμέτη, Γ. Βιζυηνός) – Λογοτεχνία για Θράκη (Κ. Παλαμάς).

Α. ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΡΑΚΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

Δύο άρθρα περιλαμβάνονται στην ενότητα αυτή, από ένα τομέα που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην όλη πορεία και εργασία μου:
1. «Θρακική Λογοτεχνία. Στοιχεία και σκέψεις για τη Θέση της», τ. 1, 1980, σελ. 239 – 244
2. «Συνοπτική Ιστορία Θρακικής Λογοτεχνίας», τ. 3, 1982, σελ. 175 – 215

Τα δύο αυτά άρθρα αποτελούν, κατά κάποιο τρόπο, τη βάση για  τη σαραντάχρονη πορεία μου στη μελέτη και παρουσίαση της Θρακικής Λογοτεχνίας. 
1.  Στο πρώτο άρθρο, γραμμένο το καλοκαίρι του 1980, αναφέρομαι γενικά στο ρόλο της λογοτεχνίας, στη θρακική λογοτεχνία, στα προβλήματα που αντιμετωπίσαμε στη μελέτη της, σε ονόματα θρακών λογοτεχνών του 19ου και 20ου αιώνα και στη διασπορά τους στο χώρο. Όσον αφορά τη θέση τους στα βιβλία Νέων Ελληνικών της Μέσης Παιδείας, σημειώσαμε ότι μόνο πέντε εκπρόσωποι ανθολογούνται: Μ. Λουντέμης, Γ. Βιζυηνός, Κ. Βάρναλης, Π. Παπαχριστοδούλου, Χρ. Τσούντας. Το άρθρο μου ολοκληρώνεται με προτάσεις για εμπλουτισμό των σχολικών εγχειριδίων με θρακιώτες / θρακιώτισσες συγγραφείς, έκδοση Λεξικού Θρακιωτών,  με δράσεις του ραδιοφωνικού σταθμού Θράκης, του τοπικού τύπου, των πολιτιστικών συλλόγων, του Θεάτρου Θράκης του ΚΘΒΕ, όπως και με την έκδοση Ιστορίας Θράκης.
2.  Το δεύτερο άρθρο αποτελεί μια συνοπτική μεν, αλλά πάντως Ιστορία Θρακικής Λογοτεχνίας, καρπό μιας δεκαετούς έρευνας. Η Δομή του άρθρου:
– Εισαγωγή, σελ. 176
Α. Ιστορία Θρακικού Χώρου, σελ. 177 – 178
Β. Πολιτιστική Ιστορία Θράκης, σελ. 178 – 179
Γ. Δημοτικά Τραγούδια Θράκης, σελ. 179 – 180
Δ. Λόγιοι Θρακιώτες Τουρκοκρατίας (1360 ως 1880), σελ. 180 – 184
Ε. Κύκλος της Κωνσταντινούπολης, σελ. 184
ΣΤ. Από τον Βιζυηνό ως τον Παπαχριστοδούλου, σελ. 184 – 189
Ζ. Σύγχρονοι Θρακιώτες Λογοτέχνες, σελ. 189 – 205
– Μικρή Ανθολογία Σύγχρονης Θρακιώτικης Ποίησης, σελ. 205 – 212
– Επίλογος, σελ. 212 – 213
– Μικρή Θρακική Βιβλιογραφία, σελ. 213 –  215 (για όλα τα παραπάνω κεφάλαια).
*

Θα κλείσουμε την ενότητα των εργασιών μου με μια μικρή αναφορά  στη Θρακική Λογοτεχνία

Ο ενιαίος χώρος της Θράκης από τον 14ο αιώνα υποτάσσεται στους Οθωμανούς. Οι πρώτοι αιώνες ήταν σκοτεινοί και δύσκολοι. Αντίθετα, ο 18ος και ο 19ος  ήταν αιώνες οικονομικής και πολιτιστικής ακμής. Ο Λόγιος και Λαϊκός πολιτισμός της Θράκης σ’ όλη τη διάρκεια της Οθωμανικής κατοχής διασώζεται και αναπτύσσεται. Τα αστικά κέντρα της Θράκης, κυρίως η Κωνσταντινούπολη, η Αδριανούπολη, η Φιλιππούπολη με τα εκπαιδευτικά ιδρύματα, με τους κοσμογυρισμένους εμπόρους, τους μορφωμένους κληρικούς έγιναν οι εστίες για τη άνθηση. Δημιουργήθηκαν οι κατάλληλες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες. Σημαντικός ήταν ο ρόλος των πολιτιστικών – φιλεκπαιδευτικών συλλόγων, ενώ η θέση της γυναίκας βελτιώνεται. Θέατρα, Ωδεία, Εφημερίδες και Περιοδικά συμπληρώνουν την εικόνα  της ανάπτυξης της Θράκης. Η Βασιλεύουσα μέσα στις νέες συνθήκες και με τις ανάλογες «προσαρμογές» εξακολούθησε να αποτελεί το πνευματικό κέντρο της ενιαίας Θράκης. Κάτω από όλα αυτά τα δεδομένα μπορούμε να μιλήσουμε για τη Θρακική Αναγέννηση κατά τον 19ο αιώνα.  Μετά την δημιουργία του μικρού νεοελληνικού κράτους μετά την Επανάσταση, πολλοί λόγιοι φεύγουν από τη Θράκη και έρχονται στην Αθήνα, συνεχίζοντας το έργο τους. Ο 19ος αιώνας για την ενιαία Θράκη είναι ένα όριο πολυσήμαντο. Έχουμε, εκτός από τη Θρακική Αναγέννηση και την αρχή της διάσπασής της. Το 1878 αυθαίρετα ανακηρύσσεται αυτόνομη και το 1886 προσαρτάται η Βόρεια Θράκη/ Ανατολική Ρωμυλία στη Βουλγαρία. Αντίστοιχα, από τις Μεγάλες Δυνάμεις, στα 1923 η Ανατολική Θράκη παραχωρείται στην Τουρκία. Το 1/10 της Θράκης, η νοτιοδυτική στα 1920 ελευθερώνεται και ενσωματώνεται στην Ελλάδα.

Μιλώντας για Θρακική Λογοτεχνία των τελευταίων, κυρίως, δύο αιώνων, αναφερόμαστε στους πρωτοπόρους Γ. Βιζυηνό και Κ. Βάρναλη, από την Ανατολική και Βόρεια Θράκη / Ανατολική Ρωμυλία αντίστοιχα, στους λογοτέχνες που πρόσφυγες κατέκλυσαν την  Ελλάδα αλλά και το εξωτερικό και, τέλος, για τους λογοτέχνες άνδρες και γυναίκες που δραστηριοποιήθηκαν από το 1919/1920 ως σήμερα στην Ελληνική Θράκη.

*

Β. ΘΕΜΑΤΑ ΑΡΧΑΙΑΣ ΘΡΑΚΗΣ

  Ύστερα από την Ιστορία Θρακικής Λογοτεχνίας, σειρά έχουν τρία άρθρα που κατά κύριο λόγο αναφέρονται πολύπλευρα  στην αρχαία Θράκη: Δημόκριτος, Ρήσος, Ναυτική Ιστορία, τομείς: φιλοσοφία, τέχνη, οικονομία.
1. Κοινωνικές απόψεις του Δημόκριτου, τ. 4, 1983, σελ.57 – 63
2. Ο μυθικός βασιλιάς της Θράκης Ρήσος στον Όμηρο και στον Ευριπίδη, τ. 6, 1985-86, σελ. 189 – 202
3. Ναυτική Ιστορία της Θράκης, τ. 8, 1991, σελ. 239 – 252

1. Κοινωνικές απόψεις του Δημόκριτου
 
Το άρθρο αυτό αποτελεί Εισήγηση στα «Δημοκρίτεια ‘83» της Κοινότητας Αβδήρων, 24/7/83, με την ευκαιρία των 2500 χρόνων του Δημόκριτου. Γίνεται αναφορά στους τομείς του πολιτισμού, στην ατομική και κοινωνική ζωή. Αναφέρεται στη δημοκρατία, στην παιδεία, στην εξέλιξη του ανθρώπου. Κατά τη γνώμη του Δημόκριτου η ευτυχία είναι η βάση της ατομικής και κοινωνικής ζωής.

Στην κατακλείδα του άρθρου σημειώνεται:

«(Ο Δημόκριτος) προσπάθησε, απαλλαγμένος από προκαταλήψεις και προλήψεις, να μελετήσει τον άνθρωπο και τον πολιτισμό, και τόλμησε να σαλπίσει την εμπιστοσύνη σ’ ένα καλύτερο αύριο του ανθρώπου, ένα αύριο που θα βγει μέσα από την ελευθερία και τη δημοκρατία […] Έγινε άγγελος της έρευνας, και της λογικής, της ελευθερίας και του ανθρωπισμού […]  Ο Δημόκριτος είναι ένα ολόφωτο μάτι που μας δείχνει το δρόμο της ειρήνης και της προόδου στις ταραγμένες μέρες μας. Είναι ένας οδηγός στη φυσική επιστήμη που επιβάλλει τη χρησιμοποίηση των πορισμάτων της έρευνας για ειρηνικούς και μόνο σκοπούς».

[Για τα Άβδηρα, τον Δημόκριτο και τους άλλους αβδηρίτες σοφούς δημοσίευσα σχετικά βιβλία. Παραπέμπω στο άρθρο μου «Έργα του Θ. Μουσόπουλου για τα Άβδηρα και τους αβδηρίτες σοφούς»]. 

2. Ο μυθικός βασιλιάς της Θράκης Ρήσος στον Όμηρο και
στον Ευριπίδη

Το άρθρο αυτό, που τεκμηριώνεται από πλήθος πηγών και πληροφοριών, εντάσσεται στην ευρύτερη έρευνά μου για τη θέση της Θράκης στην αρχαιοελληνική Γραμματεία. 

Στην εργασία αναφέρεται ο τρόπος, με τον οποίο, αρχικά ο Όμηρος στο Κ της Ιλιάδας  και στη συνέχεια ο Ευριπίδης στο φερόμενο ως έργο του «Ρήσος», παρουσιάζεται ο μυθικός βασιλιάς της Θράκης Ρήσος που μόλις φτάνει στην Τροία, στο δέκατο έτος του Τρωικού πολέμου, φονεύεται.  

Παραθέτονται αποσπάσματα των επών του Ομήρου που αναφέρονται στη Θράκη και αναλυτικότερα προσεγγίζεται η ραψωδία Κ της Ιλιάδας, που μιλά για τον Ρήσο. Ανάλογα παρουσιάζονται αποσπάσματα δραματικών έργων του Ευριπίδη που αναφέρονται στην Θράκη, ενώ εκτενέστερα εξετάζεται το έργο «Ρήσος». 

Ένα γενικό πλαίσιο της παράδοσης, ομηρικής και δραματικής, για τον Ρήσο: «Τα γεγονότα του «Ρήσου» περιέχονται στη ραψωδία Κ και είναι γνωστά με τον τίτλο «Δολώνεια». Μετά την οργή του Αχιλλέα και την αποχή του από τη μάχη, οι Τρώες νικούν τους Έλληνες, έχουν στρατοπεδεύσει έξω στην πεδιάδα και γενικά τους έχουν φέρει σε δύσκολη θέση. Μια νύχτα οι Αχαιοί σε σύντομη σύσκεψη αποφασίζουν να στείλουν τον Οδυσσέα με το Διομήδη να κατασκοπεύσουν τους εχθρούς. Εκείνη τη νύχτα κι ο Έκτορας για τον ίδιο σκοπό στέλνει στο ελληνικό στρατόπεδο το Δόλωνα, που όμως αιχμαλωτίζεται από το Διομήδη και τον Οδυσσέα κι ανακρίνεται. Τους πληροφορεί ότι έχει φτάσει σύμμαχος της Τροίας, ο Θρακιώτης βασιλιάς Ρήσος. Μαθαίνοντας αυτοί όσα ήθελαν, σκοτώνουν τον Δόλωνα, κατορθώνουν να εισχωρήσουν στις τρωικές θέσεις, σκοτώνουν τον Ρήσο και δώδεκα δικούς του, παίρνουν τα θαυμάσια λευκά άλογά του και γυρίζουν πίσω σώοι και αβλαβείς. Αυτά τα περιστατικά αποτελούν τον πυρήνα της υπόθεσης» (κατά τη διατύπωση Τ. Πάσχου, Αρχαία Ελληνική Γραμματεία).

[Η εργασία μου για τον Ρήσο ήταν η αρχή για μια σειρά ερευνών και κειμένων για τη Θράκη και τους αρχαίους συγγραφείς. Το 1998 εκδόθηκε το βιβλίο μου “Αγέρηδες και κύματα” (στις εκδ. Σπανίδη), σελ. 125. Όπως σημειώνω στον Πρόλογο του βιβλίου «Είναι ευχάριστο το γεγονός ότι οι σημαντικότεροι αρχαίοι Έλληνες λογοτέχνες, ποιητές και πεζογράφοι, μέσα στα έργα τους αναφέρονται στη Θράκη και στους κατοίκους αυτής της αχανούς  – κατά τα πρώτα κλασικά χρόνια – περιοχής της Χερσονήσου του Αίμου […] Ο περίπατός μας αυτός στους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς καλύπτει κοντά χίλια χρόνια».   Το βιβλίο διαιρείται σε δύο μέρη:  Στο Α΄ μέρος περιέχεται: Εισαγωγή στο Έπος, αποσπάσματα από Όμηρο και Ησίοδο – Εισαγωγή στη λυρική ποίηση, αποσπάσματα από τους λυρικούς ποιητές Αρχίλοχο, Τυρταίο, Αλκαίο, Πίνδαρο – Εισαγωγή στο Δράμα, αποσπάσματα  από τους δραματικούς ποιητές Αισχύλο, Σοφοκλή, Ευριπίδη, Αριστοφάνη – Εισαγωγή στον Πεζό λόγο, αποσπάσματα από Ηρόδοτο, Θουκυδίδη, Πλάτωνα, Ξενοφώντα,  Στράβωνα, Αρριανό.   Στο Β΄ μέρος υπάρχουν τέσσερες μελέτες: Ο Μυθικός βασιλιάς της Θράκης Ρήσος στον Όμηρο και στον Ευριπίδη – Ο Ηρόδοτος και ο Θουκυδίδης για τη Θράκη – Θουκυδίδης και Θράκη: Οι πόλεμοι και η Παθολογία τους – Ο Ανακρέων και τα Άβδηρα].

3. Ναυτική Ιστορία της Θράκης

Η εργασία αυτή είναι το κείμενο ομιλίας μου στα πλαίσια της Ναυτικής Εβδομάδας 1990 στην Ξάνθη.

Επιχειρείται ένας περίπατος θαλάσσιος δώδεκα χιλιάδων χρόνων στο Αιγαίο και στα παράλια της Θράκης. Γίνεται αναφορά στον μυθολογικό πλούτο της περιοχής, στα Άβδηρα και στους άλλους λιμένες της Θράκης, στην κλασική, ρωμαϊκή εποχή, στην υστερορωμαϊκή περίοδο, στη βυζαντινή εποχή σε σχέση πάντοτε με τη θαλάσσια και οικονομική ζωή.

Στη συνέχεια γίνεται αναφορά στους αιώνες της Οθωμανοκρατίας και στην οικονομική και ναυτική ανάπτυξη της Θράκης στα δύσκολα εκείνα χρόνια. Η ναυτική αξία της Θράκης αποδείχτηκε ιδιαιτέρα κατά την περίοδο της Επανάστασης του 1821 και τη συμμετοχή των Θρακιωτών στον Αγώνα στο χώρο της Θράκης αλλά και στη νότια Ελλάδα.

Κλείσαμε τον περίπατό μας με τη ναυτική ιστορία της Θράκης κατά τα μετεπαναστατικά δύσκολα χρόνια,  αναφέροντας  επίσης λογοτέχνες θρακιώτες και θρακιώτισσες που έχουν θαλασσινά θέματα στις δημιουργίες τους.

Ανάμεσα στα άλλα παραθέτουμε το ωραιότατο δημοτικό τραγούδι για την αρχικαπετάνισσα της Θράκης Δόμνα Βισβίζη, που το έφερε στο φως ο αείμνηστος Αντώνης Ρωσσίδης:

Πουλάκι πόθεν έρχεσαι, πουλάκι γι΄ αποκρίσου
μην είδες και μην άκουσες για την κυρά Δομνίτσα
την όμορφη, τη δυνατή, την αρχικαπετάνα,
πούχει καράβι ατίμητο και πρώτο μεσ’ στα πρώτα,
καράβι γοργοτάξιδο, καράβι τιμημένο,
καράβι που πολέμησε στης Ίμπρος το μπουγάζι;
Και το πουλάκι στάθηκε και το πουλάκι λέει,
την είδα την απάντησα σιμά στο Αγιονόρος
τρεις μέρες επολέμαγε με δυο χιλιάδες Τούρκους
Καράβια εδώ, καράβια εκεί, καράβια παρά πέρα
και τούτη σαν τον αετό ώρμαγε και χτυπούσε
δεξιά ζερβά κι ανάστροφα κι όπου βολούσε ακόμα
κι άκουγες βόγγους δυνατούς και στεναγμούς μεγάλους
κι άκουγες κλάματα πικρά, κατάρες στην κατάρα
κι θάλασσες κοκκίνιζαν ως φέσια των αγάδων

Παρατίθεται επίσης στο τέλος του άρθρου βιβλιογραφία σχετική με τα θέματα που αναφέραμε στο άρθρο μας.

*
Η Τελευταία ενότητα θεμάτων αναφέρεται σε δύο λογοτέχνες της Θράκης – τον Γεώργιο Βιζυηνό (δύο άρθρα) και την Κατίνα Βέικου Σεραμέτη – και στο μεγάλο Κωστή Παλαμά που σε λογοτεχνικά και κριτικά έργα του αναφέρεται στη Μακεδονία και στη Θράκη. Θα τα παρουσιάσουμε κατά σειρά δημοσίευσης.

Γ. Λογοτέχνες Θράκης – Λογοτεχνία για Θράκη

1.  Κατίνα Βέικου – Σεραμέτη, τ. 8,  1991, σελ.337 – 360
2. Ο Κωστής Παλαμάς για τη Μακεδονία και τη Θράκη, τ. 9, 1992 – 1994, σελ. 281 – 311
3. Η θέση του Γ. Βιζυηνού στις Ιστορίες  Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, τ. 10,  1995 – 1998, σελ. 75 – 86
4. Ο Γεώργιος Βιζυηνός το 2000, τ. 11, 1999-2009, σελ. 299 – 313

1. Κατίνα Βέικου Σεραμέτη – 40 χρόνια
στα νεοελληνικά γράμματα

Στο σχετικά αναλυτικό αυτό άρθρο γίνεται αναφορά στη ζωή και στο έργο της Κατίνας Βέικου Σεραμέτη, η οποία γεννήθηκε στους Επιβάτες της Ανατολικής Θράκης το 1912. Εκεί στα Αρχιγένεια Εκπαιδευτήρια ξεκινά το σχολείο, ενώ με την ακούσια προσφυγιά βρίσκεται στο Βόλο, το 1924 δημιουργούνται οι Νέοι Επιβάτες στη Θεσσαλονίκη, στο Θερμαϊκό, όπου εγκαθίστανται και εκεί ολοκληρώνει το σχολείο. Στο διάστημα 1926-1932 φοιτά στο «εξατάξιο διδασκαλείο Θεσσαλονίκης» και τυχαίνει στην «ιερή τριετία» με τον πρωτοπόρο παιδαγωγό Μίλτο Κουντουρά. Όταν αποφοιτά, για λίγους μήνες, 1932-33, διδάσκει στη Μύκη, το πομακοχώρι των ορεινών της Ξάνθης. Παντρεύεται το Νίκο Σεραμέτη και μένει μόνιμα στην Ξάνθη ως το θάνατό της, στις 4 Οκτωβρίου 1989.
Η δομή του άρθρου:
Α. Βιογραφικά στοιχεία – Β. Το ξεκίνημα – Γ. Ποιητική πορεία (1955 – 1987) – Δ. Το πεζογραφικό έργο – Ε. Θεατρικό έργο – ΣΤ. Λαογραφικές και Ιστορικές μελέτες – Ζ. Μεταφράσεις.   

Εκτός από πολύπλευρο λογοτεχνικό και λαογραφικό έργο της, να προσθέσουμε τη μεγάλη της προσφορά στα πολιτιστικά πράγματα της Ξάνθης, κύρια μέσα από τη Φιλοπρόοδη Ένωση Ξάνθης, από την ίδρυσή της, το 1952. Επίσης σημαντική ήταν η εθελοντική προσφορά της σε πολλούς συλλόγους και δομές στα δύσκολα μεταπολεμικά χρόνια. Ήταν μια γυναίκα πρωτοπόρα στο χώρο της Θράκης, της Ξάνθης ειδικότερα. Ένας ολοκληρωμένος άνθρωπος και δημιουργός με έργο που αξίζει προσοχή και προβολή πανελλήνια.

2. Ο Κωστής Παλαμάς για τη Μακεδονία και τη Θράκη
(Οφειλή στα 50 χρόνια από το θάνατό του)

Ο Κωστής Παλαμάς (Πάτρα, 13 Ιανουαρίου 1859 – Αθήνα, 27 Φεβρουαρίου 1943) ήταν ποιητής, πεζογράφος, θεατρικός συγγραφέας, ιστορικός και κριτικός της λογοτεχνίας. Ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές, με  ουσιαστική συνεισφορά στην εξέλιξη και ανανέωση της νεοελληνικής ποίησης. Σε παλιότερες  εργασίες μου φώτισα μέσα από τους στίχους του και τα άλλα κείμενά του τις αναφορές του, και την αγάπη του θα έλεγα,  για τη Μακεδονία και τη Θράκη.

Το 1993 γιορτάστηκαν τα πενήντα χρόνια από το θάνατό του. Και προηγουμένως δημοσίευσα κάποια άρθρα. Ιδιαίτερα ασχολήθηκα με τη σχέση του με τη Μακεδονία και τη Θράκη. Αναφέρω σχετικές εργασίες μου που πιστοποιούν τη σχέση αυτή: 1. Ο Κωστής Παλαμάς για τον Γεώργιο Βιζυηνό, στο περιοδικό «Θρακικά Χρονικά», 1987/88 – 2. Κωστής Παλαμάς, Βυζάντιο και Θράκη, εισήγηση στο 1Ο Διεθνές Συμπόσιο Θρακικών Σπουδών, 1987, δημοσιεύθηκε στο περιοδικό “Byzantinische Forschungen”, Band XIV, Amsterdam, 1989.

Το 1993 δημοσίευσα στην εφημερίδα «Εμπρός» επτά κείμενα με τίτλο «Ο Κωστής Παλαμάς και το 1821». Της ίδιας περιόδου είναι και το άρθρο, για τη Μακεδονία και τη Θράκη στο έργο του Παλαμά, που παρουσιάζουμε τώρα και περιέχεται στη «Θρακική Επετηρίδα».

Να λάβουμε υπόψη ότι τα δύο μεγάλα έργα του Κωστή Παλαμά, Δωδεκάλογος του Γύφτου και Φλογέρα του Βασιλιά στηρίζονται στο χώρο της Μακεδονίας και της Θράκης. Εκτός όμως από τις δύο ποιητικές αυτές συλλογές και σε άλλα έργα του ποιητικά και πεζά υπάρχουν σχετικές αναφορές.

Ξεκινούμε από κείμενο του 1901 για τη Μεγάλη Ιδέα, συνεχίζουμε με κείμενο του 1903 για τη Μακεδονία, καθώς και ποιήματα στην  Ασάλευτη Ζωή (1904) για τον Παύλο Μελά και τον Μακεδονικό Αγώνα. Όλα τούτα προετοιμάζουν  τον Δωδεκάλογο (του 1907) και τη Φλογέρα (του 1910). Παρατίθενται στην εργασία μου πολλά αποσπάσματα από τα δύο αυτά έργα. Στα επόμενα έργα του συναντούμε τη θεματολογία αυτή. Το 1912 π.Χ. στη συλλογή Η Πολιτεία και η Μοναξιά υπάρχει σε πολλά ποιήματα αναφορά στο βορειοελλαδικό χώρο. Και στις επόμενες συλλογές όμως η Μακεδονία και η Θράκη είναι παρούσες ως ιστορικοί και πολιτιστικοί χώροι. Το 1927 ο Παλαμάς ανακηρύσσεται επίτιμος δημότης Θεσσαλονίκης, την οποία επισκέπτεται και έχουμε ανάλογες δημοσιεύσεις και ομιλίες. Έγραψε επίσης πολύ σημαντικά ποιήματα που απήγγειλε στη μακεδονική γη, όπως «Η πατρίδα στους νεκρούς της», που απαγγέλθηκε από τον ίδιο τον ποιητή και δημοσιεύθηκε το 1928.

Αναφέρονται θέματα που σχετίζονται με τη Θράκη και τους Θρακιώτες (Γ. Βιζυηνός, Ανδρέας Θραξ, Βλάσιος Γαβριηλίδης, Αγιά Σοφιά, Βιζύη κ.ά) 

Στα συμπεράσματα της παρουσιαζόμενης εργασίας μου σημειώνω ότι χρησιμοποιήσαμε κείμενα που περιλαμβάνονται στου 16 τόμους των Απάντων του Κωστή Παλαμά, 196269, έκδοση Ιδρύματος Κ. Παλαμά, με την επιμέλεια Γ. Κατσίμπαλη «αναδείχτηκε η αγάπη και εκτίμηση του ποιητή προς τη Μακεδονία και τη Θράκη». [Εννοείται ότι δεν εξέτασα κείμενα που δεν περιλαμβάνονται στα Άπαντα].
 
3. Δύο εργασίες για τον Γ. Βιζυηνό

Τα τελευταία χρόνια συνέταξα και δημοσίευσα εργασίες για τη θέση λογοτεχνών στις Ιστορίες Νεοελληνικής Λογοτεχνίας.  Πρώτη εργασία σχετική είναι αυτή που δημοσιεύεται για τον Γ. Βιζυηνό  στον δέκατο τόμο της Θρακικής Επετηρίδας. Στην πρώτη εισαγωγική ενότητα εκείνου του κειμένου, ανάμεσα στα άλλα σημείωνα: 1.Μια ιστορία της λογοτεχνίας προϋποθέτει εξέταση της σχέσης της με τη γενική ιστορία και ένταξή της σ' αυτή. 2.Υπάρχει τα τελευταία χρόνια εκτεταμένη προβληματική, ενταγμένη στη γενικότερη προσπάθεια αναθεώρησης όχι μόνο της ιστορίας αλλά και όλων των “οπτικών” προσέγγισης της πραγματικότητας.

Στο κείμενό μου αναφέρομαι γενικά στις Ιστορίες Λογοτεχνίας, καθώς και στις Ιστορίες Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Στη συνέχεια παρουσιάζω τις απόψεις του Κωστή Παλαμά ως «ιστορικού λογοτεχνίας»  για τον Γεώργιο Βιζυηνό. Ακολούθησαν οι αναφορές του Γ. Βιζυηνού στις τυπικές Ιστορίες ΝΕΛ των Αρίστου Καμπάνη, Κ. Θ. Δημαρά, Γ. Κορδάτου, Γ. Βαλέτα, Λ. Πολίτη (συνοπτική και εκτενής), M. Vitti, Π. Δ. Μαστροδημήτρη. Το άρθρο κλείνει με συμπεράσματα όσον αφορά την ως τώρα παρουσίαση του έργου του Γ. Βιζυηνού και την ανάγκη για νέα ολοκληρωμένη προσέγγιση στη «νέα» Ιστορία Νεοελληνικής Λογοτεχνίας.

Στον ενδέκατο τελευταίο τόμο της Θρακικής Επετηρίδας που κυκλοφόρησε αρκετά καθυστερημένα με τη χρονολογία 1999 – 2009, περιέχεται η εργασία μου «Ο Γεώργιος Βιζυηνός το 2000». Η εργασία μου ολοκληρώθηκε το 2000, καθυστέρησε η δημοσίευση, γι’ αυτό υπάρχει χρονολογική ανακολουθάι.

Περιλαμβάνονται τα παρακάτω κεφάλαια:
1.    Η Ελλάδα πριν από 103 χρόνια…
2.    Από τη Θράκη στην Αθήνα
3.    Ο Κωστής Παλαμάς για τον Γ. Βιζυηνό
4.    Ο Άγγελος Σικελιανός για τον Γ. Βιζυηνό
5.    Το ψυχιατρικό και εκπαιδευτικό σύστημα
6.    Ο Γ. Βιζυηνός και εμείς.

Κλείνει το άρθρο με τον κατάλογο των δημοσιευμένων εργασιών μου για τον Γεώργιο Βιζυηνό.

[Τα παραπάνω κεφάλαια του άρθρου αποτελούν μέρος του έτοιμου για έκδοση βιβλίου μου: «Ο ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΒΙΖΥΗΝΟΣ ΚΑΙ Η ΑΥΘΕΝΤΙΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ – Ο Ανατολίτης που ήρθε από τη Δύση»]
*
Φρονώ ότι η συμμετοχή μου με έντεκα άρθρα στο περιοδικό «Θρακική Επετηρίδα» του Μορφωτικού Ομίλου Κομοτηνής, που συμποσούνται σε 144 σελίδες, αποτελεί μια σημαντική κατάθεση στην τόσο σημαντική παρακαταθήκη του περιοδικού αυτού, σε σχέση με τα 100 χρόνια ελεύθερης Θράκης. Απομένει η ψηφιοποίησή του, όπως συνέβη με τα «Θρακικά Χρονικά», για την καλύτερη αξιοποίησή του.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.