«Συνολικη αναδιοργανωση στον ελεγχο εισαγομενων προιοντων»

«Η περαιτέρω ενίσχυση του ΕΦΕΤ, υπαγόμενου στο Υπουργείο Ανάπτυξης, θα ήταν εγκληματική ενέργεια διότι δεν μπορεί να λύσει κανένα από τα σύγχρονα προβλήματα της υγιεινής και ασφάλειας των τροφίμων ούτε να διαχειρισθεί τις κρίσεις» δηλώνει ο κ. Ν. Κακαβάς, πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Γεωτεχνικών Δημοσίων Υπαλλήλων (ΠΟΓΕΔΥ) με αφορμή τη συνέχιση της απεργίας – αποχής των Γεωπόνων Δημοσίων Υπαλλήλων με πρωτοφανή μεγάλη συμμετοχή για δέκατη ημέρα και το τελευταίο διατροφικό σκάνδαλο που ξέσπασε στη χώρα μας. Μιλά για τα κενά, τις ελλείψεις και τις ολιγωρίες στους ελέγχους και σημειώνει: «Οι καταναλωτές με τις οργανώσεις τους και την ενεργό συμμετοχή τους θα μπορούσαν να ασκούν πίεση στις κυβερνήσεις, τις υπηρεσίες και τις επιχειρήσεις για τις περιπτώσεις μη συμμόρφωσης στις απαιτήσεις της Νομοθεσίας».

Ποιο συμπέρασμα βγάλατε από την πρόσφατη διατροφική κρίση;

Η πρόσφατη διατροφική κρίση κατέδειξε με σαφήνεια δύο πράγματα. Πρώτον, την πλήρη αδυναμία του ΕΦΕΤ να ανταποκριθεί στο ρόλο του και να μπορέσει να αναλύσει τον κίνδυνο που προέκυπτε από την κρίση που περιλαμβάνει την δυνατότητα αξιολόγησης και διαχείρισης του κινδύνου και τη σωστή ενημέρωση του καταναλωτή. Δεύτερον την αδυναμία του ΓΧΚ να ανταποκριθεί στα καθήκοντά του ως δίκτυο εργαστηρίων με ετοιμότητα στην ανάλυση των δειγμάτων και την άμεση κοινοποίηση των αποτελεσμάτων. Πολλές βδομάδες μετά τη διαπίστωση του προβλήματος δεν υπήρξαν ούτε σωστή αξιολόγηση ούτε ακριβή αποτελέσματα των αναλύσεων. Θα πρέπει, επίσης, να σημειώσουμε την αδυναμία συνολικά της κυβέρνησης να διαχειριστεί το πρόβλημα τόσο στον τομέα της υγιεινής και ασφάλειας τροφίμων όσο και στην αποτελεσματική αναδιοργάνωση των Υπηρεσιών με την σωστή και αξιοκρατική αξιοποίηση του υπάρχοντος δυναμικού χωρίς αποκλεισμούς ώστε να λειτουργήσουν με τρόπο ικανοποιητικό και αποτελεσματικό. Το βασικό όμως συμπέρασμα που πρέπει να εξαχθεί είναι ότι, με ευθύνη της μίας Κεντρικής Αρμόδιας Αρχής (ΚΑΑ) δηλαδή του ΕΦΕΤ, δεν έχουν αναπτυχθεί συστήματα επισήμου ελέγχου σύμφωνα με τη νέα Κοινοτική Νομοθεσία (πακέτο Υγιεινής), καθώς και συστήματα αυτοελέγχου (κυρίως το σύστημα ιχνηλασιμότητας και HACCP).

Πού οφείλεται αυτή η πλήρης αδυναμία του ΕΦΕΤ που αποκαλύφθηκε μ΄ αυτή την ιστορία;

Οφείλεται σε πολλούς λόγους που έχουν σχέση με την ίδια τη λογική συγκρότησης του ΕΦΕΤ. Ενδεικτικά αναφέρουμε: Την αδυναμία του να έχει σφαιρική εικόνα των προβλημάτων της υγιεινής και ασφάλειας των τροφίμων η οποία εμπεριέχεται στην διατύπωση «από το αγρόκτημα στο τραπέζι του καταναλωτή» και αντιπροσωπεύει τη νέα μετά το 2000 αντίληψη της Ε.Ε. για την υγιεινή και ασφάλεια, την οποία μόνο το ΥΠ.Α.Α.Τ. μπορεί να υλοποιήσει. Ο ΕΦΕΤ δημιουργήθηκε το 1999, από διεργασίες που ξεκίνησαν πολύ πριν, αντιπροσωπεύει την παλιά αντίληψη του ελέγχου στην μεταποίηση και το ράφι. Την ιδρυτική του αδυναμία να λειτουργεί ως μηχανισμός διαχείρισης και όχι αξιολόγησης του κινδύνου, με στόχο περισσότερο να κατευνάσει τους καταναλωτές παρά να λύσει το πρόβλημα. Την αντίληψη των υπευθύνων του ΕΦΕΤ, αλλά και του προσωπικού του, για συγκέντρωση όλων των αρμοδιοτήτων ελέγχου σε πανελλήνια κλίμακα με τη δημιουργία αντίστοιχων περιφερειακών υπηρεσιών κάτι που είναι αδύνατο να επιτευχθεί με αποτέλεσμα να υπολειτουργεί ως Φορέας στο σύνολό του. Αυτή η αντίληψη οδήγησε τον ΕΦΕΤ σε πλήρη αδυναμία συνεργασίας με άλλους συναρμόδιους φορείς και κυρίως το ΥΠ.Α.Α.Τ., που είναι ΚΑΑ, και τις Ν.Α. για τον αποτελεσματικό συντονισμό, για την οργάνωση και διενέργεια των αναγκαίων ελέγχων και των αναλύσεων των δειγμάτων. Και το γεγονός ότι στις υπηρεσίες του ΕΦΕΤ παρατηρείται η ίδια οργανωτική αδυναμία που παρατηρείται και σε όλες τις Δημόσιες Υπηρεσίες και είναι αποτέλεσμα του τρόπου που η σημερινή κυβέρνηση αντιλαμβάνεται την επανίδρυση του κράτους όπου κυριαρχούν η αναξιοκρατία, η ρουσφετολογική λογική, η αντιπαραγωγική οργάνωση και η διάλυση.

Τα προϊόντα από τρίτες χώρες ελέγχονται πάντα;

Συνήθως ναι. Ο έλεγχος περιλαμβάνει έλεγχο εγγράφων και έλεγχο ταυτότητας ο οποίος διενεργείται σε όλες τις παρτίδες και διενεργείται επί ορισμένων παρτίδων σύμφωνα με τη συχνότητα που καθορίζεται από την Ε.Ε. με βάση την ανάλυση κινδύνων (alert). Σε πολλές όμως περιπτώσεις στα προϊόντα φυτικής προέλευσης, όπως στην περίπτωση του ηλιελαίου, οι Τελωνειακές Υπηρεσίες του Υπουργείου Οικονομικών δεν ενημερώνουν τις Υπηρεσίες του ΥΠ.Α.Α.Τ. ή της Ν.Α. αλλά αυτές του ΓΧΚ που υπόγονται στο ίδιο με αυτές Υπουργείο. Αυτό γίνεται λόγω της προσπάθειας του ΓΧΚ να αναλάβει καθήκοντα ελεγκτικού μηχανισμού τη στιγμή που είναι δίκτυο εργαστηρίων, με τα γνωστά σε όλους αποτελέσματα. Πρέπει, όμως, να τονίσουμε ότι σε κάθε περίπτωση το σύστημα ελέγχου εισαγομένων προϊόντων, κυρίως φυτικής προέλευσης, χρειάζεται συνολική αναδιοργάνωση και σωστή καθοδήγηση.

Οι επιχειρήσεις τροφίμων νιώθουν τον αυστηρό έλεγχο των Υπηρεσιών;

Με τη νέα Κοινοτική Νομοθεσία που δημοσιεύτηκε το 2002 και το 2004, οι επιχειρήσεις τροφίμων όφειλαν από 1-1-2006 να εγκαταστήσουν ένα σύστημα αυτοελέγχου (HACCP), να τηρούν όλα τα αναγκαία βιβλία εγγραφών πρώτων υλών και τελικών προϊόντων και να εφαρμόζουν την αρχή της ιχνηλασιμότητας ώστε να είναι σε θέση ανά πάσα στιγμή να αναγνωρίζουν κάθε πρόσωπο από το οποίο έχουν προμηθευτεί ή στο οποίο έχουν αποστείλει πρώτες ύλες ή τελικά προϊόντα για να είναι δυνατή η άμεση απόσυρσή τους όταν προκύψει ανάγκη. Οι επιχειρήσεις αυτές ελέγχονται από τον ΕΦΕΤ για την επαλήθευση της τήρησης των απαιτήσεων που προβλέπει η Κοινοτική και Εθνική Νομοθεσία. Όπως διαπιστώθηκε από την κρίση του ηλιελαίου οι περισσότερες επιχειρήσεις όχι μόνον δεν είχαν ελεγχθεί αλλά ούτε εφάρμοζαν τις απαιτούμενες διατάξεις με αποτέλεσμα να μην γνωρίζει κανείς πόσα προϊόντα είχαν παραχθεί από τις επιμολυσμένες παρτίδες και ποιος ήταν ο παραλήπτης τους.

Εφαρμόζονται οι αρχές HACCP;

Το σύστημα HACCP είναι υποχρεωτικό από την νομοθεσία και η ανάπτυξή του είναι στην ευθύνη των επιχειρήσεων. Ο έλεγχος του HACCP ανήκει στην ευθύνη των Αρμοδίων Αρχών (ΑΑ). Επιχειρήσεις τροφίμων χωρίς σύστημα HACCP ή σύστημα ορθής υγιεινής πρακτικής για τις μικρές επιχειρήσεις, δεν είναι δυνατόν να λειτουργούν. Η περίπτωση με τις επιμολυσμένες παρτίδες ηλιελαίου καταδεικνύει ότι οι ίδιες οι επιχειρήσεις δεν ελέγχουν την επικινδυνότητα των προϊόντων που προμηθεύονται και άρα δεν εφαρμόζουν HACCP. Εάν ελέγχοντο από τον ΕΦΕΤ θα έπρεπε να τους είχε ανακληθεί η άδεια λειτουργίας μέχρις ότου προσαρμοστούν. Εδώ θα πρέπει να τονίσουμε ότι διαπιστώνεται ότι το σύστημα πιστοποίησης των επιχειρήσεων από διάφορες ιδιωτικές εταιρείες για HACCP χωλαίνει σημαντικά. Ποιος επίσημος Φορέας διαπιστεύει αυτές τις εταιρείες και σε ποιο βαθμό παρακολουθεί την φερεγγυότητά τους; Ελέγχουν οι εταιρείες αυτές τη διαχρονική εφαρμογή του HACCP από τις επιχειρήσεις τροφίμων στις οποίες χορηγούν πιστοποίηση; Ελέγχει ο επίσημος Φορέας του κράτους, στην προκειμένη περίπτωση ο ΕΦΕΤ, την αποτελεσματικότητα και φερεγγυότητα του όλου συστήματος; Ποιες οι ενέργειές του μετά τις αποκαλύψεις εξαιτίας της πρόσφατης κρίσης; Από τις μέχρι σήμερα διαπιστώσεις βγαίνει σαφώς το συμπέρασμα ότι τίποτε από όλα αυτά δεν γίνεται.

Ποια είναι τα σημαντικότερα προβλήματα που παρουσιάζονται στο χώρο ελέγχου τροφίμων στη χώρα μας;

Τα σημαντικότερα προβλήματα είναι τα ακόλουθα: Η αδυναμία εξασφάλισης του ενιαίου των ελέγχων από το αγρόκτημα στο τραπέζι του καταναλωτή. Με τη σημερινή οργάνωση δεν μπορούμε να ανταποκριθούμε στην απαίτηση για ενιαία και ολοκληρωμένη αντίληψη και διαχείριση της υγιεινής και ασφάλειας των τροφίμων και ζωοτροφών. Αυτό ένας μόνο φορέας μπορεί να το πραγματοποιήσει και θα υπάγεται στο ΥΠ.Α.Α.Τ. το οποίο έχει την κύρια ευθύνη για τη συντριπτική πλειονότητα των τομέων που σήμερα συνθέτουν την υγιεινή και ασφάλεια των τροφίμων και των ζωοτροφών (Διατροφή των ζώων – Ορθή μεταχείριση των ζώων – Υγεία των ζώων και ζωονόσοι – Φυτοϋγειονομικοί Έλεγχοι – Κτηνιατρικοί και Υγειονομικοί Έλεγχοι – Επισήμανση και συσκευασία – Μόλυνση και περιβαλλοντικοί παράγοντες- Ειδικά Θέματα). Αν λοιπόν μιλάμε για μία ΚΑΑ ικανή να ανταποκριθεί στις πραγματικές σύγχρονες ανάγκες για ποιότητα – υγιεινή – ασφάλεια των γεωργικών προϊόντων και τροφίμων αυτή δεν θα είναι άλλη από το ΥΠ.Α.Α.Τ. που εξορισμού είναι ΚΑΑ. Σε διαφορετική περίπτωση θα δημιουργηθεί και δεύτερη ΚΑΑ. Η έλλειψη μηχανισμού ανάλυσης των κινδύνων που περιλαμβάνει την αξιολόγηση, διαχείριση και την ενημέρωση σχετικά με τον κίνδυνο. Η υπαγωγή του ΕΦΕΤ στο Υπουργείο Ανάπτυξης, σε αντίθεση με την σύγχρονη αντίληψη για υγιεινή και ασφάλεια των τροφίμων, είχε σαν αποτέλεσμα την δημιουργία ενός συστήματος ελέγχων κατακερματισμένου με επικαλύψεις, αναποτελεσματικού, με έλλειψη προγραμματισμού και πολλούς τομείς ανέλεγκτους. Αυτό περιόρισε την δυνατότητα άλλων Φορέων, όπως του ΥΠ.Α.Α.Τ., να αναπτυχθούν, να προχωρήσουν στην σωστή ανασυγκρότηση των σχετικών Υπηρεσιών και στην ενίσχυση των ελεγκτικών μηχανισμών. Παράλληλα ο ΕΦΕΤ αντί να οργανώσει ελέγχους στην αγορά και στη σίτιση, τομείς που παραμένουν μη ελεγχόμενοι, είχε σαν κύριο στόχο την εκδίωξη του ΥΠ.Α.Α.Τ. από τον έλεγχο βασικών τομέων αρμοδιότητάς του (π.χ. πρώτη μεταποίηση γεωργικών προϊόντων και τροφίμων). Η έλλειψη ανεξαρτησίας από πολιτικές ή άλλες παρεμβάσεις που στερούν από υπεύθυνους ανθρώπους την δυνατότητα να λειτουργήσουν αποτελεσματικά καθώς και η παντελής έλλειψη αξιοκρατίας. Υπάρχουν σημαντικά προβλήματα στον προγραμματισμό, οργάνωση και αποτελεσματικό συντονισμό των ελέγχων για την υλοποίηση του ΠΟΕΣΕ (Πολυετές Ολοκληρωμένο Εθνικό Σχέδιο Ελέγχων). Η έλλειψη του αναγκαίου αριθμού ελεγκτών και η εκπαίδευσή τους. Η απουσία ικανοποιητικής χρηματοδότησης του συστήματος. Η απουσία επιβολής και είσπραξης ικανοποιητικών χρηματικών προστίμων στους παραβάτες που θα λειτουργήσουν με τρόπο παραδειγματικό, αποτελεσματικό και αποτρεπτικό για την επανάληψη φαινομένων παραβατικότητας.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση τι προβλέπει;

Η Ε.Ε. δημοσίευσε το 2000 τη Λευκή Βίβλο για την υγιεινή και ασφάλεια των τροφίμων όπου ανέπτυσσε τη νέα αντίληψη για το ενιαίο των ελέγχων από το αγρόκτημα στο τραπέζι του καταναλωτή καθώς και την ευθύνη των επιχειρήσεων και των Κρατών Μελών για την λειτουργία του συστήματος. Η πολιτική αυτή προσδιορίστηκε επακριβώς με την έκδοση των σχετικών Κανονισμών 178/02 και 852/04, 853/04, 854/04 και 882/04 (Υγειονομικό πακέτο). Με τους Κανονισμούς αυτούς προσδιορίζονται και οι ευθύνες των ΚΜ τα οποία πρέπει να λάβουν όλα τα αναγκαία μέτρα για την οργάνωση των σχετικών ελέγχων και την διαπίστωση εφαρμογής της Νομοθεσίας από όλους τους ενδιαφερόμενους.

,b>Οι υπάρχουσες δομές ελέγχου έχουν το απαραίτητο προσωπικό;

Στις περισσότερες των περιπτώσεων το διαθέσιμο προσωπικό δεν είναι επαρκές. Απαιτείται προσωπικό στις Υπηρεσίες ελέγχου και Διαχείρισης των κινδύνων (Υπηρεσίες των Ν.Α.) και προσωπικό σε επιτελικές θέσεις (ΚΑΑ, υπηρεσίες διαμόρφωσης πολιτικής, υπηρεσίες αξιολόγηση των κινδύνων, Επιστημονικές Επιτροπές, εξειδικευμένο προσωπικό εργαστηρίων, κ.λπ.). Παράλληλα, υπάρχει έλλειμμα τόσο στην εκπαίδευση και επιμόρφωση του προσωπικού όσο και στην κάλυψη της χρηματοδότησης των λειτουργικών αναγκών του ελεγκτικού μηχανισμού.

Ποια χώρα μέλος της Ε.Ε. θα μπορούσε να αποτελέσει πρότυπο λειτουργίας στον τομέα αυτό;

Οι χώρες της Ε.Ε. χωρίζονται ανάλογα με τις υποδομές και την ανάπτυξη της βιομηχανίας τροφίμων σε αρκετές ταχύτητες. Δεν υπάρχει ένα πρότυπο ικανό να εφαρμοστεί σε όλες τις άλλες χώρες. Πάντως όπως είναι γνωστό στις περισσότερες χώρες ο Φορέας Ελέγχου Τροφίμων υπάγεται στο Υπουργείο Γεωργίας.

Ποια ευθύνη νομίζετε ότι έχουν οι καταναλωτές;

Οι καταναλωτές με τις οργανώσεις τους και την ενεργό συμμετοχή τους θα μπορούσαν να ασκούν πίεση στις κυβερνήσεις, τις υπηρεσίες και τις επιχειρήσεις για τις περιπτώσεις μη συμμόρφωσης στις απαιτήσεις της Νομοθεσίας. Παράλληλα θα έπρεπε να ενημερώνουν τους ελεγκτικούς μηχανισμούς για κάθε περίπτωση παραβατικότητας που θα έπεφτε στην αντίληψή τους και να ασκούν τον αναγκαίο κοινωνικό έλεγχο για την λειτουργία συνολικά του συστήματος απαιτώντας να έχουν πλήρη ενημέρωση για κάθε πρόβλημα που θα ανακύπτει. Όμως το καταναλωτικό κίνημα στη χώρα μας βρίσκεται στα πρώτα του βήματα γι΄ αυτό και οι παρεμβάσεις του είναι μικρότερες των αναγκών.

Απαιτείται η οργανωτική, θεσμική και διεκδικητική αναβάθμισή του.

Ποια μπορεί να είναι η λύση;

Υπό τις παρούσες συνθήκες η περαιτέρω ενίσχυση του ΕΦΕΤ, υπαγόμενου στο Υπουργείο Ανάπτυξης, θα ήταν εγκληματική ενέργεια διότι για τους λόγους που έχουμε αναλυτικά αναφέρει δεν μπορεί να λύσει κανένα από τα σύγχρονα προβλήματα της υγιεινής και ασφάλειας των τροφίμων ούτε να διαχειρισθεί τις κρίσεις. Η δημιουργία μιας Ανεξάρτητης Αρχής ή ενός Φορέα υπαγόμενου στον Πρωθυπουργό θα μπορούσε να αποτελέσει λύση στα πρότυπα της Ευρωπαϊκής Αρχής (EFSA) με κύριο σκοπό την ανάλυση των κινδύνων και μόνο (αξιολόγηση -διαχείριση – ενημέρωση), αλλά αυτό θα ήταν δυνατό για μιαν άλλη χώρα, ευνομούμενη, χωρίς πολιτικές παρεμβάσεις, με αξιοκρατικό σύστημα ανάδειξης των στελεχών όπου η Διοίκηση θα είναι στην υπηρεσία του πολίτη και όχι των μηχανισμών που νέμονται την εξουσία και όπου ο συντονισμός των επιμέρους Φορέων θα ήταν εύκολη υπόθεση. Έτσι η μόνη εφικτή λύση που μπορεί να δώσει απτά και άμεσα αποτελέσματα θα ήταν η συνολική αρμοδιότητα για τον έλεγχο των τροφίμων, με ή χωρίς ΕΦΕΤ, να ανατεθεί στο ΥΠ.Α.Α.Τ. για τους λόγους που έχουμε ήδη εκτενώς αναφέρει και γιατί είναι το μόνο που μπορεί να διασφαλίσει το ενιαίο και αδιάλειπτο των ελέγχων από το αγρόκτημα στο τραπέζι του καταναλωτή. Αυτό όμως υπό την προϋπόθεση ότι θα συνδυαστεί με την ουσιαστική αλλαγή των συνθηκών άσκησης της διοίκησης και διαχείρισης των πραγμάτων που σήμερα επικρατούν στο ΥΠ.Α.Α.Τ. και που οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια στη διάλυση κάθε υπάρχουσας δομής και στην αδυναμία επίτευξης και των πιο απλών στόχων.

Μαρία Νικολάου

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.