«Στις οχθες του εβρου: Συζητωντας για τη Θρακη ως κοινη πολιτισμικη περιοχη»

Σε επιμέλεια Κωνσταντίνου Τσιτσελίκη και Μουντιφέ Πεκίν εκδόθηκαν τα πορίσματα μιας ερευνητικής δουλειάς Ελλήνων και Τούρκων στα πλαίσια ενός Ευρωπαϊκού ερευνητικού προγράμματος με τίτλο «Στις όχθες του Έβρου: Συζητώντας για τη Θράκη ως κοινή πολιτισμική περιοχή». Πρόκειται για το αποτέλεσμα μια ακόμα συνεργασίας του Κέντρου Ερευνών Μειονοτικών Ομάδων (ΚΕΜΟ) από την Ελλάδα και του Ιδρύματος Ανταλλαχθέντων με βάση τη Συνθήκη της Λοζάννης (LMV) από την Τουρκία, που είχε ως στόχο να εντοπιστούν και να αναδειχθούν τα κοινά στοιχεία που υπάρχουν και συνέδεαν ή μπορούν να συνδέσουν Δυτική και Ανατολική Θράκη. Η δίγλωσση (ελληνικά – τουρκικά) έκδοση περιλαμβάνει τα πορίσματα της έρευνας αλλά και ανακοινώσεις από τις δύο ημερίδες που πραγματοποιήθηκαν σε Αλεξανδρούπολη και Αδριανούπολη. Προϊόν όμως του προγράμματος είναι και ένα cd που περιλαμβάνει παραδοσιακές μουσικές και από τις δύο όχθες του Έβρου, που δημιουργήθηκε υπό την επιμέλεια του Γιώργου Μαυρομάτη και του Μουαμέρ Κετεντζίογλου.

Για την όλη προσπάθεια σήμερα μιλά στον ΠτΘ ο Γιώργος Μαυρομάτης, γραμματέας του ΚΕΜΟ. Ο Γιώργος Μαυρομάτης αναφέρεται στους στόχους της όλης προσπάθειας και στα πορίσματά της, τονίζοντας ότι «εκδώσαμε ένα αντίτυπο των πρακτικών, ένα cd και φυλλάδια, με τα δίκτυα που εντοπίσαμε στην Ανατολική και Δυτική Θράκη, το οποίο θα κατατεθεί στη δημοτική βιβλιοθήκη της πόλης και στις βιβλιοθήκες ορισμένων πανεπιστημιακών τμημάτων του Δ.Π.Θ. έτσι ώστε όποιος ενδιαφέρεται να μπορεί να βρίσκει υλικό».

«Η όλη προσπάθεια ξεκίνησε πριν από πολλά χρόνια και αποτελεί προϊόν σκέψεων και ερωτημάτων που προέκυπταν κατά τη διάρκεια παλιότερων ερευνών πεδίου στη Θράκη. Κάναμε μελέτες σε χωριά γύρω από τις όχθες του Έβρου και όταν ρωτούσαμε τους ανθρώπους – επί το πλείστον πρόσφυγες – από ποιο μέρος έφυγαν και εγκαταστάθηκαν εκεί μας απαντούσαν «από απέναντι». Βλέπαμε περιπτώσεις χωριών που ήταν τούρκικα και αυτοί που τα εγκατέλειψαν εγκαταστάθηκαν απέναντι. Έτσι ότι ο Έβρος φάνταζε σαν ένα «σκληρό» όριο που διαχωρίζει «εμάς» από τους «άλλους», τους από «εκεί» με τους από «εδώ».

Αναρωτιόμασταν λοιπόν: αυτό το όριο ήταν πάντα έτσι σκληρό; Οι άνθρωποι που κατοικούσαν στις δύο πλευρές του Έβρου επικοινωνούσαν; είχαν σχέσεις; Και, εάν ναι, τι είδους και έκτασης; Το ερώτημα επικεντρώνονταν στο εξής: Όλο αυτό που ονομάζουμε περιοχή της Θράκης είχε κάποια εσωτερικά δίκτυα που να συνδέουν τους ανθρώπους; Αν ναι, τι δίκτυα ήταν αυτά;

Βλέπουμε συχνά Δυτικοθρακιώτες Έλληνες να πηγαίνουν στην Ανατολική Θράκη για να προσκυνήσουν τις πατρίδες τους. Βλέπουμε Ανατολικοθρακιώτες Τούρκους να έχουν ποικίλες αναφορές στη Δυτική Θράκη. Βλέπουμε να έχει στηθεί και να λειτουργεί εδώ και χρόνια το Δίκτυο «Πόλις» και οι άνθρωποι να πηγαινοέρχονται, προωθώντας πολιτιστικά, εμπορικά και άλλα ζητήματα. Φαινόταν να υπάρχουν λοιπόν δίκτυα αλλά όλα αυτά ήταν στην άκρη του μυαλού μας. Κάποια στιγμή με φίλους από την Τουρκία που είναι μέλη του Ιδρύματος των Ανταλλαχθέντων με βάση τη Συνθήκη της Λοζάννης,- ένα ενδιαφέρον ίδρυμα του οποίου μέλη είναι τα παιδιά και τα εγγόνια των μουσουλμάνων που έφυγαν από την Ελλάδα το 1923 και εγκαταστάθηκαν στην Τουρκία, κάτι ανάλογο με τη δική μας Ομοσπονδία Προσφυγικών Σωματείων ας πούμε,- μέσω ενός ευρωπαϊκού προγράμματος αποφασίσαμε να κάνουμε μια κοινή δράση. Το ερώτημα ήταν η Θράκη αποτελούσε μια κοινή πολιτισμική περιοχή και με όλη αυτή τη συζήτηση που γίνεται για την ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση κ.λ.π., αν η Θράκη μπορεί να αποτελέσει μια κοινή Ευρωπαϊκή πολιτισμική περιοχή, οπότε στήσαμε το πρόγραμμα που ονομάσαμε «Στις όχθες του Έβρου: Συζητώντας για τη Θράκη σαν κοινή πολιτισμική περιοχή».

Επικεντρωθήκαμε στο τι δίκτυα υπήρχαν, υπάρχουν και ενδεχομένως μπορούν να υπάρξουν αλλά και στο όριο του Έβρου ως εθνικό σύνορο, ως ένα όριο που θέτει μια ιδεολογία – εν προκειμένω η εθνικιστική ιδεολογία που αποτελεί και το θεμέλιο του εθνικού κράτους -, χωρίζοντας έτσι εδάφη και ανθρώπους. Τα ευρήματα παρουσιάστηκαν σε δύο ημερίδες μία στην Αδριανούπολη και μία στην Αλεξανδρούπολη, ενώ σημαντικό προϊόν της έρευνας υπήρξε και η παραγωγή ενός διπλού cd».

Η έρευνα

«Το σύνορο μπορεί να είναι μια νοητή γραμμή αλλά και μια πραγματική γραμμή που διαμορφώνεται από τις αντιλήψεις μας και επηρεάζει, για να μην πω καθορίζει, τις καθημερινές μας πρακτικές. Σύμφωνα με τους ψυχολόγους το όριο είναι απαραίτητο για τον άνθρωπο. Καταλαβαίνεις τον εαυτό σου όταν καταλάβεις την ύπαρξη του άλλου γιατί ο άνθρωπος δομεί το «εγώ» πάντα σε σχέση και σε αντίθεση με τον «σημαντικό άλλο» σύμφωνα με τους ψυχολόγους. Ωστόσο τα εθνικά γεωγραφικά σύνορα είναι ένα περίεργο πράγμα. Κάποια στιγμή κάποιοι τραβάνε πάνω σε ένα χάρτη μια γραμμή. Και άνθρωποι για αιώνες ζουν ανακατεμένοι σε περιοχές όπως είναι η γειτονιά μας, τα Βαλκάνια και η Μικρασία δηλαδή, πρέπει τώρα να χωρίσουν, να μετακινηθούν, όσοι και όπως προλάβουν, από τη «σωστή» πλευρά. Τέτοιου όμως χαρακτήρα σύνορα και πολιτικές ρυθμίσεις σε πολλές περιοχές και για πολλούς αιώνες δεν είχαν νόημα και εφαρμογή, ενώ και σήμερα, στην Ευρώπη του 21ου αιώνα, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των εκατομμυρίων μεταναστών, υπάρχει μεγάλη συζήτηση για το ποιο μπορεί και πρέπει να είναι το ακριβές «περιεχόμενό» τους».

Ο ρόλος των δικτύων

«Η αρχική μου σκέψη – η οποία ευτυχώς κατέπεσε – ήταν ότι δεν υπήρχαν δρόμοι επικοινωνίας μεταξύ των δύο πλευρών του Έβρου. Κατά την ύστερη οθωμανική περίοδο φαίνεται πως υπήρχε μια ακτινική σχέση με το διοικητικό και εμπορικό κέντρο που ήταν η Αδριανούπολη, όπου απευθύνονταν όλοι, αλλά ότι μεταξύ τους δεν υπήρχαν σχέσεις. Αυτό καταρρίφθηκε σαφώς από την εισήγηση του καθηγητή Πάρη Κονόρτα, ενός εξαιρετικού ιστορικού, που μας μίλησε για τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων. Βασικά οι σχέσεις ήταν εμπορικές και με βάση και στη βάση αυτή δομούνταν και κοινωνικές. Υπήρχαν βέβαια και θρησκευτικά δίκτυα εντός των οποίων συγκροτούνταν ακτινικές κυρίως σχέσεις, τόσο χριστιανικά (με κέντρο την Κωνσταντινούπολη) όσο και μουσουλμανικά (με κέντρο τον τεκκέ του Σεγίντ Αλή Σουλτάν, γνωστότερου ως Κιζιλ Ντελή στη Ρούσα). Τα εμπορικά και κοινωνικά δίκτυα όμως είχαν εντελώς διαφορετικές δομές και είναι εντυπωσιακό πως το ποτάμι ή η θάλασσα, που σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να αποτελέσουν εμπόδιο ή και όριο, εδώ αποτελούν αγωγό, δρόμο».

Βάση οι εμπορικές σχέσεις

«Η μουσική παραγωγή περιλαμβάνει δυο cd. Ένα με τραγούδια και μουσικές από την ελληνική και ένα από την τουρκική Θράκη. Σε αυτά προσπαθήσαμε να αποτυπώσουμε, κατά το δυνατόν, όλη την ποικιλία των γλωσσών που υπάρχει στις περιοχές αυτές. Είναι ενδιαφέρον να βλέπει κανείς εδώ, ανθρώπους με ελληνοχριστιανικά ονόματα να τραγουδούν τούρκικα – είτε Γκαγκαβούζηδες είτε Καππαδόκες – και από την άλλη να βλέπει στην Τουρκία ελληνόφωνους μουσουλμάνους από τη Μακεδονία που τραγουδούν ελληνικά τραγούδια. Το πλέον «εξωφρενικό» είναι ένα βλαχόφωνο τραγούδι, από μια ομάδα βλαχόφωνων μουσουλμάνων από την περιοχή των Γρεβενών – Μογλενίτες Βλάχοι ονομάζονται – οι οποίοι υπήχθησαν στο καθεστώς ανταλλαγής γιατί ήταν μουσουλμάνοι και έτσι υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τις πατρίδες τους και αργότερα να εγκατασταθούν στην Ανατολική Θράκη, σε χωριά που εγκατέλειψαν χριστιανοί που ήρθαν στη Δυτική Θράκη».

Α.Π.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.