Προσπαθεια καταγραφης της πλουσιας γκαγκαβουζικης παραδοσης

Τους Γκαγκαβούζηδες και την ιστορία τους γνωρίσαμε μέσα από το βιβλίο του Χρήστου Κοζαρίδη που προσφάτων εκδόθηκε από τις εκδόσεις «Επικοινωνία». Άγνωστη η ιστορία, για τους περισσότερους όμως άγνωστος και ο πολιτισμός του Θρακικού αυτού φύλου. Πριν λίγες ημέρες ο Λαογραφικός και Πολιτιστικός Σύλλογος Γυναικών Άνω Οινόης «Το Κρασοχώρι» συμμετείχε στις πολιτιστικές εκδηλώσεις της Πόρπης και εκεί είχαμε την ευκαιρία να γνωρίσουμε ένα μέρος του πολιτισμού τους που αφορά στους χορούς. Ελάχιστο, αλλά ενδεικτικό της μεγάλης παράδοσης που κουβαλούν οι Γκαγκαβούζηδες.

Σήμερα η πρόεδρος του Λαογραφικού και Πολιτιστικού Συλλόγου Γυναικών Άνω Οινόης κ. Ελένη Ραντζούδη μιλά στον ΠτΘ για την Οινόη, το σύλλογο, για τις προσπάθειες καταγραφής της πλούσιας παράδοσης που μεταφέρουν, αλλά και για τη διάλεκτο τη γκαγκαβούζικη…

Η ιστορία της Οινόης

Η ιστορία της Οινόης ως προαστίου της Ν. Ορεστιάδας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την μοίρα της Αδριανούπολης και των ελληνικών οικισμών της Ανατολικής Θράκης, καθώς η ίδρυση του οικισμού είναι αποτέλεσμα εφαρμογής της Συνθήκης της Λωζάνης.

Οι κάτοικοι της Οινόης είναι στην καταγωγή Γκαγκαβούζηδες Έλληνες Χριστιανοί Ορθόδοξοι που διέμεναν στην ευρύτερη περιοχή της Αδριανούπολης. Η μόνη διαφοροποίηση τους από τους υπόλοιπος Έλληνες της Ανατολικής Θράκης είναι το ιδιαίτερο γλωσσικό ιδίωμα, η γκαγκαβούζικη διάλεκτος που προσμοιάζει με την Τουρκική γλώσσα με πάρα πολλές τοπικές λέξεις που έχουν κατά βάση ελληνική ρίζα.

Παρότι η γλώσσα τους ήταν τέτοια, θεωρούνταν από τους Τούρκους φανατικοί Έλληνες και ως τέτοιοι συμπεριλήφθηκαν μέσα στους πρώτους ελληνικούς πληθυσμούς που οι Τούρκοι έκριναν ανταλλάξιμους με την εφαρμογή της Συνθήκης της Λωζάνης.

Οι πρόσφυγες λοιπόν από το Σαραπλάρ ή Σερβετάρ (Κρασοχώρι) ερχόμενοι στην Ελλάδα δημιούργησαν έναν οικισμό μέσα στην εύφορη πεδιάδα του ποταμού Έβρου, σχεδόν απέναντι από τα σπίτια που είχαν εγκαταλειφθεί στην Ανατολική Θράκη. Εξαιτίας όμως της έλλειψης αντιπλημμυρικών έργων ο ποταμός Έβρος πλημμύριζε συχνά και έπνιγε τα χωριά τους που αποδείχθηκε ότι είχαν χτιστεί πολύ κοντά στην κοίτη του ποταμού.

Έτσι το έτος 1930 αναγκάστηκαν να αναζητήσουν ασφαλέστερη τοποθεσία για να χτίσουν τον οικισμό τους στους κοντινούς λοφώδεις σχηματισμούς πλησίον της πόλης της Ν. Ορεστιάδας. Η ονομασία του νέου οικισμού ως Οινόη αποτελεί την, προς το αρχαιοελληνικότερο απόδοσή της, ονομασία του χωριού στην Ανατολική Θράκη, Κρασοχώρι ή Σαραπλάρ.

Ο Λαογραφικός

και Πολιτιστικός Σύλλογος Γυναικών Άνω Οινόης

Ο Λαογραφικός και Πολιτιστικός Σύλλογος Γυναικών Άνω Οινόης «Το Κρασοχώρι» ιδρύθηκε το 1991. Οι δραστηριότητες του Συλλόγου είναι πολυσχιδείς, καθώς προσφέρει ενημερωτικό και ψυχαγωγικό έργο στα μέλη του, συμβάλλει στην επίλυση προβλημάτων που αντιμετωπίζει η τοπική κοινωνία, αλλά παράλληλα εργάζεται για την προστασία και την διάδοση της πολιτιστικής κληρονομιάς των προγόνων του.

Σε αυτό το πλαίσιο δραστηριοποιείται στην προβολή της πλούσιας πολιτιστικής κληρονομιάς του και σε ό,τι έχει σχέση με τα ήθη, έθιμα και τη μουσική παράδοση των Γκαγκαβούζηδων, συμμετέχει σε φεστιβάλ παραδοσιακών χορών και γενικά προβάλλει την λαϊκή παράδοση των Γκαγκαβούζηδων. Λειτουργεί δύο παιδικά χορευτικά τμήματα και ένα τμήμα ενηλίκων που χορεύουν και τραγουδούν χορούς και τραγούδια του τόπου μας.

Όπως τονίζει η πρόεδρος κ. Ελένη Ραντζούδη, ο Σύλλογος ασχολείται κατʼ εξοχήν με την παράδοση του οικισμού, χωρίς βέβαια να αποκλείει και τις κοινωνικές δραστηριότητες. «Ασχολούμαστε κυρίως με την ιδιαίτερη παράδοση του χωριού μας που είναι η ιστορία μας ως Γκαγκαβούζηδες. Αυτό σημαίνει χοροί, τραγούδια, έθιμα, διάλεκτο. Κάνουμε καταγραφή των τραγουδιών και φορεσιών. Έχουμε έναν μικρό εκθεσιακό χώρο, έτσι ώστε οτιδήποτε πέφτει στην αντίληψή μας να προσπαθούμε να το καταγράφουμε, να το διασώζουμε για να μπορεί να μεταδίδεται στις επόμενες γενιές».

Συνολική η προσπάθεια

καταγραφής

Ο Σύλλογος, προσπαθώντας να επιτύχει τους στόχους του, κινητοποιεί όλους τους κατοίκους να εργαστούν για την ευημερία και τον πολιτισμό της τοπικής κοινωνίας, την προστασία και την προβολή του φυσικού περιβάλλοντος, την πλούσια λαογραφία. Όλη αυτή η προσπάθεια απαιτεί πολλή και κοπιαστική δουλειά, εφόσον οι ηλικιωμένοι φεύγουν και γίνεται δυσκολότερη η καταγραφή. «Μέχρι προσφάτως υπήρχαν κάποιοι ηλικιωμένοι, όπως και τώρα ζουν κάποιοι. Ευτυχώς που προλάβαμε και καταγράψαμε αυτά που μπορούσαν να μας δώσουν. Δυστυχώς και αυτοί αρχίζουν να εκλείπουν. Προσφάτως πέθανε μια υπέργηρη, η οποία πολλές φορές είχε διηγηθεί την ιστορία για το πώς έφυγαν από την πατρίδα, πώς ήρθαν εδώ, αλλά και μας περιέγραψε τα έθιμα και τις δραστηριότητες των κατοίκων, όπως και τα τραγούδια και τους χορούς που χόρευαν».

Στο πλαίσιο αυτό, η προσπάθεια είναι συνολική από τα μέλη του Συλλόγου. Ιδιαιτέρως όμως η κ. Ραντζούδη μένει στην προσφορά ενός ανθρώπου, του Αγγέλου Ιωαννίδη. «Είναι χοροδιδάσκαλος και για δέκα χρόνια ασχολείται με την καταγραφή της παράδοσής μας. Έχει γεννηθεί στο χωριό μας, αλλά ζει στη Θεσσαλονίκη. Συμμετέχει σε πανελλήνιες πολιτιστικές δραστηριότητες, αλλά εδώ και δέκα χρόνια έχει κάνει καταγραφή σε τραγούδια και χορούς. Αυτά εμείς τραγουδάμε και το απάνθισμα όλης αυτής της δουλειάς. Εκτός όμως από τον Άγγελο τον Ιωαννίδη υπάρχουν και άλλοι που ασχολούνται με αυτό, όπως και γυναίκες του Συλλόγου κυρίως, οι πρόεδροι του Συλλόγου. Θα έλεγα ότι είναι μια συλλογική προσπάθεια η καταγραφή της παράδοσής μας. Για παράδειγμα το CD που έχει κυκλοφορήσει είναι δουλειά του προηγούμενου Διοικητικού Συμβουλίου του Συλλόγου με πρόεδρο την Βάσω την Πεχλιβανίδου».

Όπως και στα περισσότερα χωριά οι νέοι της Οινόης δεν ασχολούνται με την παράδοση. «Θεωρούν ότι είναι κάτι που ίσως δεν τους αγγίζει. Υπάρχουν όμως άνθρωποι που δουλεύουν. Εκτός από τον Άγγελο Ιωαννίδη, υπάρχει και ο Γιώργος Νικολαϊδης που τα τελευταία δύο χρόνια ασχολείται μαζί μας και κάνει και καταγραφές. Για παράδειγμα, το έθιμο του Κλήδονα, την ημέρα παρουσίασης του βιβλίου του Κοζαρίδη, του το κατέγραψε ο Γιώργος Ιωαννίδης. Κάποια παιδιά ασχολούνται, αλλά δυστυχώς δεν είναι πολλά. Στα χορευτικά όμως υπάρχουν νέα παιδιά. Το καλό είναι ότι αυτοί που ασχολούνται, ασχολούνται με πάθος».

Έθιμα των

Γκαγκαβούζηδων

Τον Δεκέμβριο που πέρασε ο Σύλλογος παρουσίασε το χριστουγεννιάτικο έθιμο της Καμήλας. «Αναβιώσαμε το έθιμο και το παρουσιάσαμε στην ΕΤ3 στην εκπομπή του Μελίκη σε συνεργασία με το Σύλλογο Νεολαίας Ορεστιάδας «Οι Θράκες». Ήταν ένα έθιμο που πριν μερικά χρόνια το αναβιώναμε στο χωριό» τονίζει η κ. Ραντζούδη. Επίσης, ο σύλλογος αναβιώνει το έθιμο της Μπάμπως στις 8 Ιανουαρίου τιμώντας την μαμή, αλλά και, όπως αναφέρθηκε, το έθιμο του κλήδονα την ημέρα όμως του Άη Γιώργη. «Υπάρχουν και άλλα έθιμα, όπως το έθιμο της Πιρπιρούνας στην εκδοχή τη δική μας με τη δική μας διάλεκτο. Δεν έχει καμία διαφορά με το έθιμο, όπως αυτό παρουσιάζεται στα άλλα μέρη της Θράκης απλά εμείς τραγουδάμε στη δικιά μας διάλεκτο».

Κλήδονας, μπάμπω, καμήλα έθιμα της Θράκης που αναβιώνουν και σε άλλα μέρη, αλλά όπως τονίζει η κ. Ραντζούδη «αποδεικνύουν περίτρανα την Θρακιώτικη καταγωγή μας και ότι είμαστε ενσωματωμένοι με το τοπικό στοιχείο. Μόνο η γλώσσα μας αλλάζει αλλά αυτό μάλλον είναι ιδιοτροπία της ιστορίας».

Εδώ και δεκαετίες μας έχουν

ενοχοποιήσει για τη διάλεκτό μας

Δυστυχώς η διάλεκτος στην Οινόη δεν διατηρείται. Όπως αναφέρει η κ. Ραντζούδη, «η διάλεκτος δεν μπορώ να πω ότι διατηρείται. Για παράδειγμα, εγώ που είμαι της νεότερης γενιάς, έχω ελάχιστα ακούσματα από τη γιαγιά μου. Η μαμά μου μιλά μόνο αν βρεθεί σε κύκλο που μιλιέται η γλώσσα, δηλαδή ανάμεσα σε γυναίκες πάνω από πενήντα ετών. Για τους νέους δεν υπάρχει διάλεκτος, είναι πλέον ένα μουσειακό είδος το οποίο καταγράφουμε μέσα από τραγούδια, μόνο και μόνο γιατί αποτελεί την παράδοσή μας, γιατί αν δεν καταγράψουμε αυτόν τον κρίκο σπάει η αλυσίδα. Υπάρχει ένα πρόβλημα που πρέπει να αναφερθεί. Το γεγονός ότι δεν μας γνωρίζουν οι υπόλοιποι καθώς και το γεγονός ότι όλα αυτά τα χρόνια ακόμη και η ελληνική πολιτεία δεν μας αναφέρει, γιατί μιλάμε μια διάλεκτο τουρκόφωνη η οποία τους ενοχλεί, αυτό έχει δημιουργήσει μέσα μας ένα αίσθημα απέχθειας προς αυτήν. Στην πραγματικότητα ενώ οι ηλικιωμένοι την μιλούν παρόλα αυτά θα έλεγα ότι δεν αισθάνονται και ιδιαίτερα περήφανοι που τη μιλούν. Για αυτό το βιβλίο του κ. Κοζαρίδη ήταν απαραίτητο. Εδώ και πολλές δεκαετίες μας έχουν ενοχοποιήσει. Αν θελήσουμε να παρουσιάσουμε έθιμα μέσα στην πόλη κάποιοι αντιδρούν. Ίσως και ο τρόπος που κάποιοι σύλλογοι τα παρουσιάζουν να είναι λάθος, αλλά υπάρχει μια αντίδραση. Αναρωτιούνται για ποιο λόγο υπάρχουν τα τραγούδια αυτά και τα τραγουδάμε γιατί δεν μπορούν να καταλάβουν πόσο σημαντικό είναι αυτό για εμάς.

Συνηθίζουμε να λέμε ότι λαός που ξεχνά τις ρίζες του και την παράδοσή του χάνεται. Για αυτό εμείς προσπαθούμε. Διασώζοντας τα τραγούδια και μαθαίνοντάς τα στα μέλη του συλλόγου κατά κάποιον τρόπο διασώζουμε τα καλύτερα στοιχεία της παράδοσής μας».

Α.Π.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.