Περι της συνταγματικοτητας η μη της αποφασης απαγορευσης των συναθροισεων για την 17η Νοεμβριου

«Διαχρονικά τα ελληνικά δικαστήρια έχουν σταθμίσει ότι για να έχουμε άρση του πυρήνα του δικαιώματος της συνάθροισης, θα πρέπει η απαγόρευση χρονικά να εκτείνεται πολύ»

Στο βασικό ερώτημα, αν είναι αντισυνταγματική ή όχι, η απόφαση του αρχηγού της Ελληνικής Αστυνομίας για την απαγόρευση των συναθροίσεων άνω των τεσσάρων ατόμων, με αφορμή την σημερινή επέτειο του Πολυτεχνείου, απαντά με συνέντευξή του στο «Ράδιο Παρατηρητής 94fm» ο καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου της Νομικής Σχολής του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης κ. Άλκης Δερβιτσιώτης.

Ο κ. Δερβιτσιώτης ήταν καλεσμένος στην εκπομπή «Με το Ν και με το Β» και κληθείς να σχολιάσει υπό το πρίσμα του Συνταγματολόγου τα διαμειβόμενα στον δημόσιο λόγο με την αφορμή της σχετικής απόφασης, κατέθεσε την άποψη πως η στάθμιση μεταξύ των «αμφισβητούμενων» ελευθεριών που εγγυάται το ελληνικό Σύνταγμα θα πρέπει στην προκειμένη περίπτωση να γίνεται με ιδιαίτερη προσοχή δεδομένου ότι βρισκόμαστε εν μέσω μία «εξαιρετικής κατάστασης» όπως αυτή της πανδημίας.

Αντισυνταγματική ή όχι η απόφαση της απαγόρευσης; Η εκτίμηση του κ. Δερβιτσιώτη έχει ως εξής…

ΠτΘ: Μία λέξη ξεχωρίζει σε όλη αυτή τη συζήτηση που έχει ανοίξει για την επέτειο του Πολυτεχνείου κ. Δερβιτσιώτη, η λέξη «αντισυνταγματική» και αφορά στην απόφαση του αρχηγού της Ελληνικής Αστυνομίας για την απαγόρευση των συναθροίσεων. Είναι μια αντισυνταγματική απόφαση;
Α.Δ.: Δεν θα την χαρακτήριζα αντισυνταγματική. Η κρίση περί συνταγματικότητας ή μη στην επίμαχη περίπτωση, είναι μια μακρά διαδικασία η οποία βασίζεται, όχι μόνο στο άρθρο 11 του Συντάγματος, το οποίο κατοχυρώνει την ελευθερία των συναθροίσεων, αλλά περιλαμβάνει μια στάθμιση δικαιωμάτων και ελευθεριών που περιλαμβάνονται στο Σύνταγμα.Αυτή η διαδικασία προϋποθέτει μακριά και πολύ προσεκτική επεξεργασία,διότι από τη μία πλευρά δεν είναι το δικαίωμα της συνάθροισης, το οποίο δήθεν αναστέλλεται μόνο μέσω του άρθρου 48 του Συντάγματος.

Η αφετηρία μας είναι λίγο πιο μακρινή.Το Σύνταγμα μας, όπως και κάθε Σύνταγμα που σέβεται τον εαυτό του, προβλέπει ακριβώς και τις εξαιρετικές περιπτώσεις, εκείνες δηλαδή που θα ξεφύγουμε από το κανονικό. Το άρθρο 48 λοιπόν ρυθμίζει ακριβώς την περίπτωση που δεν έχουμε κανονικότητα, αλλά έχουμε βία, δηλαδή πόλεμο που απειλείται  ή που γίνεται απ’ έξω, ή βίαιο κίνημα στο εσωτερικό, οπότε σε αυτή την περίπτωση έχουμε μια εξαιρετική κατάσταση. Εν προκειμένω δεν ισχύουν αυτά, γι’ αυτό το λόγο δεν θα έπρεπε να γίνει επίκληση του άρθρου 48. Θα έπρεπε να γίνει επίκληση του άρθρου 44 παρ. 1 του Συντάγματος, το οποίο αφορά σε περιστατικό απρόβλεπτο και εξαιρετικά επείγον, στο οποίο δίνουμε το περιεχόμενου του λοιμού, του σεισμού και του καταποντισμού.

Χρειαζόμαστε επομένως έναν κανόνα δικαίου και τον χρειαζόμαστε σύντομα. Ήδη από τον Μάρτιο εκδόθηκε ένας τέτοιος κανόνας δικαίου με τη μορφή της Πράξης Νομοθετικού Περιεχομένου, η οποία ακριβώς προέβλεπε διάφορα μέτρα ενόψει της πανδημίας. Η δουλειά του νομικού δεν είναι να βλέπει τις διατάξεις αποκομμένες από την πραγματικότητα, αλλά να παίρνει τα πραγματικά περιστατικά και να κάνει την ορθή επαγωγή στον σωστό κανόνα δικαίου. Εν προκειμένω δεν έχουμε μόνο το άρθρο 11 του Συντάγματος που μιλά για τις συναθροίσεις. Έχουμε το άρθρο 5 το οποίο μας μιλάει για την ελευθερία και τον περιορισμό κυκλοφορίας για λόγους προστασίας της δημόσιας υγείας. Και ταυτόχρονα έχουμε μια άλλη παράμετρο του άρθρου 5, που δυστυχώς  δεν έχει αναδειχθεί όσο θα έπρεπε και το οποίο ανάμεσα στις άλλες ελευθερίες προστατεύει απολύτως τη ζωή.  Η απόλυτη προστασία της ζωής, δημιουργεί ένα είδος ερμηνευτικού βοηθήματος, όταν διακυβεύεται αφενός η ζωής και αφετέρου παρουσιάζεται να έρχεται σε τριβή ή σε σύγκρουση με άλλες συνταγματικές ελευθερίες. Σε αυτή την περίπτωση που θα διακυβευτεί η σύγκρουση δύο ελευθεριών, και η μία των οποίων είναι η απόλυτη προστασία της ζωής, τότε θα προκριθεί ερμηνευτικά η ζωή ή οφείλει να προκριθεί ερμηνευτικά η ζωή.

Στα πραγματικά περιστατικά έχουμε να κάνουμε με έναν ιό.Δεν είναι δική μου δουλειά για το αν ο κορωνοϊός μας σκοτώνει απ’ ευθείας ή μας σκοτώνει λόγω καταστολής του ανοσοποιητικού συστήματος, το βέβαιο όμως είναι ότι έχουμε θανάτους. Όταν έχουμε θέματα ζωής και θέματα της οιαδήποτε άλλης ατομικής ελευθερίας – οι οποίες είναι σαφώς σπουδαίες ελευθερίες-θα πρέπει η στάθμιση να γίνεται με πολύ προσοχή.

ΠτΘ: Παρόλα αυτά κάποιος θα μπορούσε να πει, σαφώς το δικαίωμα της ζωής είναι το πρώτιστο, αλλά είναι και η ποιότητα της ζωής. Και όλα αυτά επ’ αφορμής μίας επετείου που έχει να κάνει με την χούντα που θα μπορούσε να πει κανείς ότι και τότε οι όποιες αποφάσεις «υπαγορεύονταν» με το πρόσχημα της «προστασίας της ανθρώπινης ζωής»…
Α.Δ.: Υπάρχει μια  αφετηριακή διαφορά. Υπάρχει ο νόμος στη δικτατορία, και ο νόμος στη δημοκρατία. Εμφανώς έχουμε να κάνουμε με δύο διαφορετικά πράγματα. Η δικτατορία είναι αστυνομικό κράτος με την έννοια ότι υπηρετείται η σκοπιμότητα, ενώ η δημοκρατία είναι κράτος δικαίου, το οποίο κράτος δικαίου είναι δημιούργημα της δημοκρατίας. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορεί να υπάρξει η παραμικρή πράξη της διοίκησης, είτε είναι κρατική, σε ευρεία έννοια, είτε αυτή καθ’ αυτή η κυβέρνηση, χωρίς να προβλέπεται σε νόμο. Εδώ δεν έχουμε μόνο το άρθρο 11 του Συντάγματος. Στη μία πλευρά της ζυγαριάς είναι το άρθρο 11 που συνιστά πολύ σημαντική ατομική ελευθερία συλλογικής δράσης, διότι συνδέεται ταυτόχρονα με την ελευθερία έκφρασης, της γνώμης κ.ο.κ. όπου είναι δυνατόν η συνάθροιση να είναι σταθερή, είτε να είναι εν κινήσει, να είναι εν πορεία. Όταν η συνάθροιση είναι σταθερή, δεν διακυβεύονται εμφανώς δικαιώματα άλλων.  Όταν η συνάθροιση είναι εν κινήσει, εκεί στην άλλη πλευρά της ζυγαριάς, αρχίζουν να τίθενται δικαιώματα άλλων που δεν συμμετέχουν στη συνάθροιση, και γι’ αυτό το λόγο, ο συνταγματικός νομοθέτης στο άρθρο 11 είπε ότι θα είναι παρούσα η αστυνομία. Η νομοθεσία μας προβλέπει, πολύ σωστά, την παρουσία εισαγγελικού λειτουργού, ο οποίος εγγυάται τις ελευθερίες εκατέρωθεν, ότι η στάση της αστυνομίας δηλαδή δεν θα βλάψει δυσανάλογα τις ελευθερίες της μιας ή της άλλης ομάδας. Εδώ η στάθμιση έχει από τη μία πλευρά τη συνάθροιση και από την άλλη πλευρά έχει μια σειρά άρθρων του Συντάγματος. Το θέμα δεν είναι ποσοτικό, αντιθέτως είναι ποιοτικό.

Δεν είναι μόνο για την προστασία της δημόσιας υγείας και εν κατακλείδι τη ζωή από το άρθρο 5, είναι το άρθρο 25 για παράδειγμα, το οποίο μας θυμίζει ότι τα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και ως μέλους του κοινωνικού συνόλου, τελούν υπό την εγγύηση του κράτους. Αυτό θα πει ότι τα πολιτειακά όργανα, από τον τελευταίο κλητήρα της κρατικής διοίκησης, έως την αρχηγό του  κράτους, την Πρόεδρο της Δημοκρατίας, οφείλουν να δρουν και υπό το πρίσμα της προστασίας των δικαιωμάτων, τόσο του καθενός ξεχωριστά, όσο και των δικαιωμάτων της κοινότητας. Το άρθρο 25 περιέχει και μια άλλη ρήτρα μέσα. Περιέχει τη ρήτρα ότι η πολιτεία μπορεί να ζητήσει τη δέσμευση όλων στην εθνική και στην κοινωνική αλληλεγγύη και η ρήτρα της εθνικής αλληλεγγύης χρησιμοποιείται στη νομολογία των δικαστηρίων μας για θέματα φοροδιαφυγής, ορθά. Έχει έρθει η ώρα να δούμε το περιεχόμενο της άλλης ρήτρας, της κοινωνικής αλληλεγγύης. Η κοινωνία δεν είναι απλή παράθεση φυσικών προσώπων το ένα δίπλα στο άλλο. Η ίδια η λέξη υποδηλώνει την κοινότητα των προβλημάτων και την κοινή επιθυμία για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Αυτό που καλούμαστε να κάνουμε στοιχειωδώς, είναι για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, να αποφύγουμε συνωστισμούς. Αυτή είναι όλη η ιστορία και περί αυτού πρόκειται.

«Δεν είναι ο πυρήνας του δικαιώματος που πλήττεται, διότι η απαγόρευση που έρχεται από τον Αρχηγό της Ελληνικής Αστυνομίας είναι για ένα τριήμερο»

ΠτΘ: Από την άλλη πλευρά ωστόσο έχουμε την ανακοίνωση της Ένωσης Εισαγγελέων, στην οποία επισημαίνεται πως η απόφαση αυτή «πλήττει τον πυρήνα του συνταγματικού δικαιώματος» και από την άλλη πλευρά την ανακοίνωση της Ολομέλειας των Δικηγορικών Συλλόγων της χώρας που ζητά να δοθεί στην δημοσιότητα η γνώμη  της αρμόδιας επιτροπής η οποία χρησιμοποιήθηκε για την απόφαση αυτή από πλευράς της Ελληνικής Αστυνομίας.Ποια είναι η άποψή σας;
Α.Δ.: Όποιος  ανοίξει την Εφημερίδα της Κυβέρνησης και αναζητήσει την Κοινή Υπουργική Απόφαση με την οποία περάσαμε σε νέα φάση αποκλεισμού, θα δει ότι επικαλούνται ακριβώς την εισήγηση της Εθνικής Επιτροπής για τη δημόσια υγεία και το πρώτο μέτρο το οποίο ζητά είναι η αναστολή των πάσης φύσης συγκεντρώσεων. Αυτό έχει μερικά δυσάρεστα αποτελέσματα, διότι υπεισέρχονται στην καθημερινότητα ομάδων, όπως για παράδειγμα της εκκλησίας, των πιστών, των φιλάθλων κ.ο.κ. όλων όσων επιθυμούν να διαδηλώσουν για να διατυπώσουν τη γνώμη τους. Αλλά ακριβώς αυτό είναι το θέμα: ότι εδώ δεν έχουμεμια διαδικασία φίμωσης, όπως κοντόθωρα θεωρείται από πολλούς, αλλά ένα θέμα που προηγείται όλων αυτών και είναι ακριβώς η εξαιρετική περίπτωση, διότι ζούμε σε εξαιρετική περίπτωση. Η πανδημία είναι μια εξαιρετική περίπτωση. Δεν είναι ακριβώς πόλεμος, γι’ αυτό και δεν πάμε στο άρθρο 48, είναι όμως εξαιρετική και απρόβλεπτη περίπτωση. Όλη η ιστορία είναι να αντιληφθούμε ότι δεν είναι ο πυρήνας του δικαιώματος που πλήττεται, διότι η απαγόρευση που έρχεται από τον Αρχηγό της Ελληνικής Αστυνομίας είναι για ένα τριήμερο. Διαχρονικά τα ελληνικά δικαστήρια έχουν σταθμίσει ότι για να έχουμε άρση του πυρήνα του δικαιώματος της συνάθροισης, θα πρέπει η απαγόρευση χρονικά να εκτείνεται πολύ. Αν είχαμε μια απαγόρευση τριάντα ημερών, θα το συζητούσαμε. Αν είχα μια αόριστη μέσα στο χρόνο απαγόρευση, τότε θα ήμουν με την άποψη που έλεγε ότι αίρεται όντως ο πυρήνας του δικαιώματος.

«Υπάρχει τιμωρητική διάθεση, όπως όμως υπάρχει μια διαδικασία υπόμνησης ότι είναι τόσο σοβαρή η κατάσταση, ώστε η πολιτεία να επέμβει για να αποτρέψει κάτι που είναι βλαπτικό»

ΠτΘ: Απαντάτε στο κομμάτι της κριτικής που ασκείται ως προς τη χρονική ισχύ της απαγόρευσης. Ως προς το κομμάτι της φίμωσης, δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί φίμωση η επιβολή των αυστηρότατων προστίμων που προφανώς θα λειτουργήσουν τιμωρητικά;
Α.Δ.: Η απάντηση είναι και ναι και όχι. Και υπάρχει  τιμωρητική διάθεση και υπάρχει μια διαδικασία υπόμνησης ότι είναι τόσο σοβαρή η κατάσταση, ώστε η πολιτεία να επέμβει για να αποτρέψει κάτι που είναι βλαπτικό. Και μάλιστα δεν το σταθμίζει η ίδια η πολιτεία, το σταθμίζουν οι γιατροί, οι επιδημιολόγοι. Επειδή ακριβώς έρχονται οι επιδημιολόγοι και το υποστηρίζουν, η πολιτεία οφείλει, όχι να τιμωρήσει προκαταβολικά, αλλά να καταστήσει  αντιδημοφιλή την βλαπτική συμπεριφορά. Όχι για να εκδικηθεί κανέναν, αλλά για να προφυλάξει τη ζωή των πολιτών.

«Χωρίς κοινωνική αλληλεγγύη και υπευθυνότητα από τον καθένα και την καθεμία από εμάς, δεν υπάρχει ούτε κοινωνία και δυστυχώς δεν υπάρχει ούτε κοινωνικό κράτος»

ΠτΘ: Όπως αναφέρεται πάντως και στην ανακοίνωση της Ολομέλειας των Δικηγορικών Συλλόγων αλλά και από ανακοινώσεις πολιτικών κομμάτων και λοιπών συλλογικοτήτων, κάποιοι θα τιμήσουν την επέτειο, με ολιγομελής εκπροσώπηση στα κατά τόπους μνημεία για κατάθεση στεφάνων και λαμβάνοντας υπόψιν όλα τα απαραίτητα μέτρα προστασίας. Αν δούμε πρόστιμα και συλλήψεις, αυτά θα συνιστούν αποτέλεσμα παραβίασης της απόφασης;
Α.Δ.: Σύμφωνα με το γράμμα της απόφασης θα το συνιστά. Ακόμα και οι τέσσερις. Για ποιο λόγο δεν μπορούν να συνεννοηθούν οι πολιτικές μας δυνάμεις να μεταφέρουν την ημερομηνία κατάθεσης στεφάνου την 2α Δεκεμβρίου και να πούνε σήμερα τιμάμε το Πολυτεχνείο με καθυστέρηση, το οποίο είναι ζωντανό όλο το χρόνο μέσα στη σκέψη μας; Έχω την εντύπωση ότι όλος αυτός ο εκνευρισμός που έχει δημιουργηθεί σε άλλους είναι απολύτως δικαιολογημένος, σε άλλους είναι λιγότερο δικαιολογημένος. Όμως όλος αυτός ο εκνευρισμός που έχει δημιουργηθεί ζητάει να εκτονωθεί κάπου. Και φοβάμαι ότι όλη αυτή η διαδικασία είναι λάθος εκτόνωση. Εάν δεν υπάρξει η επίδειξη κοινωνικής αλληλεγγύης μέσω της αυτοσυγκράτησης, όλοι αυτοί που κόπτονται για το κοινωνικό κράτος, απλώς κοροϊδεύουν τον εαυτό τους. Χωρίς κοινωνική αλληλεγγύη και υπευθυνότητα από τον καθένα και την καθεμία από εμάς, δεν υπάρχει ούτε κοινωνία και δυστυχώς δεν υπάρχει ούτε κοινωνικό κράτος. Δεν γίνεται λοιπόν να λέμε από τη μία «Ζήτω το κοινωνικό κράτος» και από την άλλη να μην αντιλαμβανόμαστε τι σημαίνει η υποστήριξη του κοινωνικού κράτους.

ΠτΘ: Υπάρχει περιστολή δικαιωμάτων, όπως αυτών της ελευθερίας και όχι μόνο, κατά τη διάρκεια της πανδημίας;
Α.Δ.: Θα έλεγα ότι υπάρχουν σε μεγάλη έκταση περιορισμοί. Όλο το ζητούμενο είναι κάθε φορά αν ο περιορισμός υπόκειται στην αρχή της αναλογικότητας ή όχι. Δηλαδή, στον μέσο ακροατή που δεν καταλαβαίνει τι  είναι η αναλογικότητα  είναι απλά αυτό που λένε σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη «δεν σκοτώνεις σπουργίτι με κανόνι». Αυτό είναι το μέτρο και το κριτήριο για να απαντηθούν αυτού του είδους τα ερωτήματα.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.