«Οταν βλεπεις τον τροπο που οι παππουδες μιλανε για το Σαμακοβι, συγκινεισαι και προσπαθεις περισσοτερο»

Λίγο πριν την εκδήλωση μία συνομιλία με το δήμαρχο Νέου Σιδηροχωρίου Κώστα Βαρβάτο.

Για τις ρίζες, για τον τόπο που άφησαν οι παππούδες, για τον πολιτισμό τους, για το σήμερα…

Πολύ καλός γνώστης της ιστορίας των προγόνων του Σαμακοβιτών ο κ. Βαρβάτος, αλλά και της ιστορίας του χωριού του μάς μεταφέρει τους αγώνες των κατοίκων του για επιβίωση, τα ήθη τους, τον πολιτισμό τους αλλά και τη δική του προσπάθεια καταγραφής τους. Τονίζει δε την ανάγκη δημιουργίας ενός πολιτιστικού κέντρου που θα φιλοξενήσει όλο το υλικό που έχει συγκεντρωθεί. Στη συζήτηση παρεμβαίνει και η δασκάλα που επιμελήθηκε το βιβλίο «Καλώς ήρθατε στο χωριό μας, το Νέο Σιδηροχώρι» κ. Τασούλα Κυριαζή…

Η συνάντηση των Σαμακοβιτών – Η οικογένεια Κιακίδη

ΠτΘ: κ. Βαρβάτο, να γυρίσουμε πίσω και να μας πείτε πώς ξεκίνησε η ετήσια συνάντηση των Σιδηροχωριτών…

Κ.Β.: Η πρώτη συνάντηση Σιδηροχωριτών πραγματοποιήθηκε το 1987. Τότε ο Μορφωτικός Όμιλος Νέου Σιδηροχωρίου βοήθησε τον τότε κοινοτάρχη Νίκο Δρίνη στο να ξεκινήσει αυτή η συνάντηση. Βέβαια τα πρώτα χρόνια έρχονταν και παλιοί Σαμακοβίτες, όπως ο Βαγγέλης Τσάνταλης, ο Λεωνίδας Κύρκος, ο Κώστας Κιακίδης. Στη φετινή συνάντηση συμμετείχαν πατριώτες μας από το Δήμο Μικροκάμπου Κιλκίς, από την Αγία Παρασκευή Δράμας, από την Ελευθερούπολη. Σημαντική επίσης ήταν η παρουσία του Περικλή Ευθυμίου από το Παρίσι, γιου της Ανθής Κιακίδη και εγγονού του Περικλέως Κιακίδη, που το 1915 ήταν δήμαρχος στο Σαμακόβι, ο οποίος και κατέθεσε στεφάνι στο κενοτάφιο του παππού του. Επίσης παραβρέθηκε και η Βασιλική Κόκωφ, ανεψιά του Κώστα του Κιακίδη, η οποία είναι σήμερα ταμίας στο Θρακικό Κέντρο της Εταιρείας Θρακικών Μελετών. Όπως ξέρετε το Θρακικό Κέντρο ξεκίνησε το 1924 την έκδοση «Θρακικά», την πρώτη έκδοση των οποίων έστειλε σε όλα τα Σαμακοβίτικα χωριά ο Κώστας Κιακίδης, σε φωτοτυπία βέβαια. Σήμερα το Θρακικό Κέντρο έχει ενωθεί με την Εταιρεία Θρακικών Μελετών και πρόεδρος είναι ο Γιάννης Μητράκας.

ΠτΘ: κ. δήμαρχε εσείς θυμάστε το Θεόδωρο Κιακίδη;

Κ.Β.: Όχι, γιατί πέθανε. Ο Θεόδωρος Κιακίδης ξέρετε ήταν ψιλικατζής στη Φιλαδέλφεια. Η οικογένεια Κιακίδη μετά τον ξεριζωμό πήγε κατευθείαν στην Αθήνα. Όλοι τον γνώριζαν γιατί ήταν εγγράμματος. Για πολλά χρόνια συγκέντρωνε υλικό. Ήταν φίλος με τον Κωνσταντίνο Γκαγκίδη, που ζούσε στο Σικάγο, ο οποίος και χρηματοδοτούσε διάφορα ιδρύματα, όπως την εκκλησία μας με 15000 δολλάρια. Την έκδοση του 32ου τόμου των «Θρακικών» με τίτλο «Η ιστορία του Σαμακοβίου και των πέριξ κωμοπόλεων» τη χρηματοδότησε ο Κωνσταντίνος Γκαγκίδης, που πέθανε εδώ. Το μνήμα του είναι στο νεκροταφείο του Νέου Σιδηροχωρίου. Στη σημερινή συνάντηση παραβρέθηκε κάποιος από το Μικρόκαμπο, Παναγιώτης Γκαγκίδης, του οποίου ο παππούς ήταν συγγενής του Κώστα.

Ο Λεωνίδας Κύρκος – Η οικογένεια Κύρκου

ΠτΘ: Οι Κυρκαίοι έρχονται;

Κ.Β.: Ο Λεωνίδας Κύρκος ερχόταν, τώρα είναι σε μεγάλη ηλικία, αλλά τηλεφωνιόμαστε. Ο γιός του Μιλτιάδης έρχεται στην Αλεξανδρούπολη και κάνει μαθήματα. Ο άλλος γιος του ο Μιχάλης είναι στην Αγγλία. Αυτός έχει το όνομα του παππού του Μιχάλη, ο οποίος ήταν υπουργός Πρόνοιας επί πρωθυπουργίας Ζαΐμη και ήταν αδελφός του Αλέξανδρου Κύρκου, ο οποίος πέθανε στο Σαμακόβι και αφιέρωσε την περιουσία του στην εκκλησία του χωριού. Συνολικά οι Κυρκαίοι ήταν πέντε αδέρφια, οι οποίοι έφυγαν από το Σαμακόβι πριν τον πρώτο διωγμό, δηλαδή πριν το 1915. Ο μόνος που έμεινε ήταν ο Κύρκος Κύρκος, ο οποίος και πέθανε στο Σαμακόβι από εξανθηματικό τύφο, προσπαθώντας να θεραπεύσει ένα ασθενή του. Πέθανε την ημέρα που ήρθε ο Χαμδή και σκότωσε τους 19. Σύμφωνα με την εξομολόγηση της Κορνηλίας, θυγατέρας του Θεόφιλου Τζάρτου, η οποία πέθανε πριν δύο χρόνια, όταν ο Χαμδή είδε το φέρετρο του Κύρκου έσκυψε πάνω από το τζαμάκι να δει ποιος ήταν αυτός για τον οποίο τόσα πολλά είχε ακούσει. Ήταν πολύ καλός γιατρός και μάλιστα λένε ότι πολλοί ήταν αυτοί που πήγαιναν στον γιατρό Κεραμέα στις Σαράντα Εκκλησιές, – του οποίου σήμερα ο γιος είναι συμβολαιογράφος στη Θεσσαλονίκη, ίδρυμα Χαριλάου Κεραμέως,- για να τους εξετάσει και τους ρωτούσε αν τους εξέτασε ο Κύρκος και όταν του απαντούσαν καταφατικά τους απαντούσε γιατί ήρθαν σε αυτόν. Είχαν σπουδάσει μαζί στη Γαλλία. Ο Μιχάλης Κύρκος ήταν ένα από τα πέντε αδέρφια ο οποίος μετά τον ξεριζωμό εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Ο Λεωνίδας γεννήθηκε στο Ηράκλειο όμως αναγνωρίζει ότι κατάγεται από το Σαμακόβι. Μάλιστα να συμπληρώσω ότι ο Μιχάλης Κύρκος ήρθε μια φορά στο χωριό, το οποίο τότε δεν είχε ούτε εκκλησία, ούτε σχολείο. Υπάρχει μία φωτογραφία που απεικονίζει την επίσκεψη με κατοίκους του χωριού, οι οποίοι είναι τόσο άγριοι, εδώ μη ξεχνάτε ήρθαν οι φτωχοί Σαμακοβίτες. Οι πλούσιοι είχαν φύγει πιο νωρίς.

Η προσωπική ενασχόληση με την προφορική ιστορία

ΠτΘ: Πώς ξεκίνησε η ενασχόλησή σας με τον πολιτισμό;

Κ.Β.: Το 1976 έδωσα εξετάσεις στο Πανεπιστήμιο και μέχρι να βγουν τα αποτελέσματα υπήρχε ένα μεγάλο κενό. Τότε στη γειτονιά μας, στη γιαγιά την Γερακίνα Βρουζέλη, μαζευόντουσαν η Βασιλική, η μάνα μου, η Θεία Παγώνα, λίγο παρακάτω κάθεται ο παππούς ο Στάμος με τη γυναίκα του Μαριώ και πηγαίνοντας στο σπίτι καθόμαστε και κουβεντιάζαμε. Πες, πες, πες για ιστορίες και τραγούδια, κάτι με κέντρισε. Η γιαγιά μου Ζουμπουλιά επίσης τραγουδούσε και έτσι μου προκλήθηκε το ενδιαφέρον να ηχογραφήσω. Οπότε πήγαινα στην κερα-Ρήνη Γυλού, ή στη συχωρεμένη Καλλιόπη Μάντη και τη Φιλίτσα Τακίδου ή στο Γιώργη το Λύρατζη, που έπαιζε ακορντεόν αν και δεν έβλεπε ή στο συχωρεμένο τον Παναγιώτη Τζεβελεκίδη που ηχογραφούσε τέτοια τραγούδια. Όταν μετά ο Πρόεδρος Δρίνης ήθελε να βάλουμε τα ονόματα των εκτελεσθέντων στο Ηρώο, τότε αναλάβαμε κάποια πρωτοβουλία και εγώ και ο Γιάννης ο Κυριαζής ο δικηγόρος και η Ελένη Βούζη και ο Κώστας Κουτσογιάννης να λειτουργήσουμε τον Μορφωτικό Όμιλο με χορευτικά. Όταν όμως βλέπεις το μεράκι των παππούδων και γιαγιάδων το πώς μιλάνε για Σαμακόβι, για Βιζώ, για Τρουλιά, για Σκεπαστό δεν μπορείς παρά να συγκινείσαι και να προσπαθείς περισσότερο.

ΠτΘ: Αυτή την αίσθηση της συνέχειας του πολιτισμού την έχουν όλοι οί κάτοικοι του χωριού;

Κ.Β.: Όλο το χωριό.

Η μετονομασία ή πώς τα Σχοινιά έγιναν Σιδηροχώρι

ΠτΘ: Γιατί άργησε τότε τόσο πολύ να βγει προς τα έξω;

Κ.Β: Ο Θοδωράκης Κιακίδης, ο Γιώργης Τσουρπούδας, η Αμερικάνα που ήρθε και έκανε το Δημοτικό Σχολείο αν δεν είχαν επίγνωση της καταγωγής τους δε θα έκαναν τίποτα. Πώς απαιτήθηκε τα Σχοινιά να μετονομασθούν σε Νέο Σιδηροχώρι; Πήγαινα στο σχολείο και μου έλεγαν: «Πέ πού είσαι»; Και έλεγα: «Πέ τα Σχοινιά». «Να πάρεις και σαπούνι και να πάτε να κρεμαστείτε» μου έλεγαν. Ονόμαζαν το χωριό Σχοινιά με την έννοια ότι οι κάτοικοί του κατοικούσαν σε σκηνές. Αυτό είναι παράλογο. Το 1972 η Αμερικάνα, η Πολυχρόνη Ταρσή, απαίτησε να γίνει η μετονομασία. Ο Θοδωράκης ο Κιακίδης γυρνούσε όλα τα χωριά. Ερχόταν εδώ και καθόταν δέκα ημέρες, πήγαινε στη Δράμα καθόταν άλλες δέκα και συγκέντρωνε υλικό για την ιστορία του Σαμακοβίου και δενόταν με τους κατοίκους. Ήταν ο συνδετικός κρίκος.

Η αξιοποίηση του λαογραφικού υλικού – Το Πολιτιστικό Κέντρο

ΠτΘ: Με το βιβλίο προέκυψε και ένα φωτογραφικό υλικό. Αυτό και τη λαογραφική έκθεση που αναφέρεται σ’ αυτό σκέφτεστε να τη διατηρήσετε; Πώς όλα αυτά θα τα αξιοποιήσετε;

Κ.Β.: Η Λαογραφική Έκθεση λειτουργεί στο σχολείο αλλά ο χώρος δεν είναι διαθέσιμος. Μη ξεχνάτε ότι το δημοτικό σχολείο από φέτος λειτουργεί ως διεδρικό και πειραματικό. Σήμερα ο νομάρχης ανακοίνωσε ότι τη νέα τετραετία θα παραχωρήσει 550000 ευρώ για τη δημιουργία πολιτιστικού κέντρου. Παλιά είχαμε ξεκινήσει μία τέτοια προσπάθεια. Αν είχαμε ένα πολιτιστικό χώρο μέσα σ’ αυτόν θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένας χώρος λαογραφικού μουσείου. Αυτό το υλικό που έχει συγκεντρωθεί για την έκθεση δεν μπορούμε να το κρατήσουμε, θα το δώσουμε πίσω. Ακόμα και τις φωτογραφίες. Απλά θέλουμε χώρο. Υπάρχει πολύ υλικό που μπορούμε να φιλοξενήσουμε. Ο Δημήτρης Φτουχίδης το 1934 ηχογράφησε στη Μέλπω Μερλιέ 42 τραγούδια του Σαμακοβίου με τη λύρα του. Αυτά βρίσκονται σε πλάκες γραμμοφώνου στο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών με διευθυντή Μουσικού Τμήματος το Φίλιππο Δραγούμη.

ΠτΘ: Τα τραγούδια που υπάρχουν στο βιβλίο είναι Σαμακοβίτικα. Υπάρχουν διαφοροποιήσεις σε σχέση με αυτά που έχουν δημοσιευθεί;

Κ.Β.: Σε σχέση με τα τραγούδια του Φτουχίδη όχι. Ο ρυθμός όμως ο κλασικός είναι του Φτουχίδη γιατί εκείνος έκανε ηχογράφιση με τον Παντελή Καβακόπουλο που ήταν «τέρας» μουσικός.

ΠτΘ: Είναι και κάποιοι στίχοι ανέκδοτοι;

Κ.Β: Υπάρχουν και πολλοί αδημοσίευτοι στίχοι, γιατί τα δημοτικά τραγούδια έχουν παραλλαγές.

Τ.Κ: Τα τραγούδια αυτά είναι τραγούδια του λαού μας, τα αντλήσαμε από την προφορική παράδοση αλλά και από τα «Τα Μουσικά κείμενα δημοτικών τραγουδιών της Θράκης» του Καβακόπουλου, από το «Αρχείο του Θρακικού Λαογραφικού Γλωσσικού Θησαυρού» και από τα “Θρακικά” – “Ιστορία του Σαμακοβίου” και των πέριξ Ελληνικών Κοινοτήτων» του Θεόδωρου Κιακίδη και έχουν τραγουδηθεί από την Ευδοκία Κιάκη και από τον Φτουχίδη. Τα συναντάμε με παραλλαγές.

ΠτΘ: Δηλαδή είναι αυθεντικό υλικό το οποίο κάποια στιγμή θα το εκδώσετε;

Κ.Β.: Σήμερα όπως ξέρετε είναι πολύ εύκολο να πάρει ο κάθε μουσικός που ξέρει λίγα πράγματα να φτιάξει ένα CD και να πει ότι τα τραγούδια είναι αυθεντικά γιατί τα άκουσε από τη γιαγιά του, η οποία όμως τα είπε διαφορετικά από τη δικιά μου τη γιαγιά ή από την άλλη τη γιαγιά. Εγώ όμως πρέπει να θεωρήσω πιο αυθεντικό εκείνο που είναι περισσότερο παλιό. Έχω τα 34 κομμάτια του Φτουχίδη, αλλά παρακάλεσα το Δραγούμη να μου δώσει ένα αντίγραφο καλό. Μου απάντησε ότι πρέπει να βρούμε 15.000 ευρώ για να βγάλει την έκδοση το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών.

ΠτΘ: Γιατί δεν τα εκδίδετε εδώ;

Κ.Β.: Θέλουμε φωνές. Στο πρώτο CD του Ηλία Ιωαννάκη η χρηματοδότηση του Δήμου Κομοτηνής ήταν του Δήμου Σιδηροχωρίου και του Δήμου Σαπών. Περιλαμβάνονται τρία δικά μας τραγούδια. Και αυτά όμως ο Ιωαννάκης τα ενορχήστρωσε διαφορετικά. Όμως τα κείμενα, ο ρυθμός, είναι σε γενικές γραμμές ο δικός μας που τον ξέρουν όλοι. Θα’ θελα να εκδώσω ένα CD, αλλά με παραγωγή του Δήμου. Δε θα ήθελα να συμμετέχει ιδιώτης. Ο ιδιώτης αποβλέπει στο κέρδος, δηλαδή να τα πουλήσει και να βγάλει.

Το μνημείο στο Σιδηροχώρι, πυρήνας μνήμης των Σαμακοβιτών

ΠτΘ: Το ζήτημα του μνημείου των 19 σφαγιασθέντων στις 3 Σεπτέμβρη του 1915 υπάρχει σε άλλο χώρο που ζουν Σαμακοβίτες;

Κ.Β.: Όχι, γιατί η κύρια μάζα των Σαμακοβιτών, ήρθε εδώ στη θέση Τζαμπάζ Τσιφλίκ το 1922 και μάλιστα οι μισοί έφυγαν από τη Νιάδα με το πλοίο “Νέα Ελλάς” και πήγαν πρώτα στη Λήμνο και κάποιοι στην Καβάλα. Εκεί κατέβηκαν και οι δικοί μας και άλλοι έμειναν στον Κεχρόκαμπο, άλλοι στο Πράβι, άλλοι στη Σταυρούπολη. Τελικά, οι άλλοι που πήγαν στη Λήμνο και έμειναν ένα χειμώνα κατέβηκαν στην Αισύμη του Έβρου, όπου σκότωσαν οι Βούλγαροι κάποιο Μ.Ν. Φυτιλά και φοβήθηκαν έφυγαν από την Αισύμη και σε συνεννόηση με τους άλλους, που έρχονταν από την Καβάλα βρήκαν αυτό το μέρος, όπου οι ζωέμποροι είχαν τα ζώα τους, το οποίο ήταν γεμάτο έλη, αρρώστιες το εκχέρσωσαν και έκανα χωράφια. Μάλιστα η πρώτη περιοχή που έμειναν ήταν η περιοχή Νερόμυλος πηγαίνοντας προς Παγούρια.

ΠτΘ: Αυτό το μνημείο το ξέρουν οι λοιποί Σαμακοβίτες;

Κ.Β.: Το ξέρουν όσοι έχουν επαφή. Αυτός είναι και ο σκοπός της συνάντησης. Είναι αδύνατο να γνωρίζω τους απογόνους της πρώτης γενιάς. Σήμερα είμαστε στην τρίτη γενιά.

ΠτΘ: Αν κάποιος κ. Κυριαζή σας ρωτούσε από πού αντλήθηκε το υλικό του βιβλίου, τι θα απαντούσατε;

Τ.Κ.: Το μεγαλύτερο μέρος προέρχεται από τις προφορικές μαρτυρίες των κατοίκων τις οποίες κατέγραψαν οι μαθητές μαζί μου. Ένα μικρό μέρος, και, συγκεκριμένα, η ιστορία του Σαμακοβίου αντλήθηκε από τα «Θρακικά» του Θεόδωρου Κιακίδη, ενώ τα πολιτιστικά δρώμενα των τελευταίων ετών του Νέου Σιδηροχωρίου έχουν αντληθεί από έντυπα του Μορφωτικού Ομίλου Νέου Σιδηροχωρίου.

ΠτΘ: κ. Βαρβάτο, κ. Κυριαζή σας ευχαριστούμε πολύ.

Κ.Β. -Τ.Κ.: Κι εμείς σας ευχαριστούμε.

Τ.Β.-Α.Π.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.