«Οταν μιλαμε για σαρακατσανικο πολιτισμο μιλαμε για καθαρες αξιες που κρατηθηκαν»

Τον ετήσιο χορό του πραγματοποιεί σήμερα ο Μορφωτικός Σύλλογος Σαρακατσάνων Θράκης στις 8:00 μ.μ. στο ξενοδοχείο Αrcadia με πλούσιο παραδοσιακό πρόγραμμα, και συγκεκριμένα με τις φωνές του Γιώργου Τζαμάρα και της Κατερίνης Μπόνια, τον Γιώργο Καραΐσκο κλαρίνο και την ορχήστρα του Σάκη Μπανιώτη.

Ο ΠτΘ συζητά σήμερα με τον πρόεδρο του Μορφωτικού Συλλόγου Σαρακατσάνων Θράκης κ. Γιώργο Σερμπέζη για το σύλλογο, τις δραστηριότητές του αλλά και για τους σαρακατσάνους και την πορεία τους γενικότερα. Ας τον ακούσουμε…

ΠτΘ: Ξεκινώντας κ. Σερμπέζη θα ήθελα να μας καταθέσετε την ιστορική διαδρομή του Ομίλου. ο οποίος πρέπει είναι από τους παλαιότερους στην περιοχή μας

Γ.Σ.: Ο Σύλλογος συστήθηκε το 1970. Πολύ νωρίς οι Σαρακατσάνοι της περιοχής μας διαβλέποντας την αλλαγή στον τρόπο ζωής και τις επιπτώσεις που θα είχε, και θέλοντας να διαφυλάξουν τα παραδοσιακά μας στοιχεία, σκέφτηκαν να συστήσουν τον εν λόγω σύλλογο. Για την ιστορία είναι από τους πρώτους τέσσερις συλλόγους Σαρακατσάνων που ιδρύθηκαν πανελλαδικά. Και στην Κομοτηνή επίσης είναι μεταξύ των πρώτων. Έκτοτε προσπαθεί να δώσει το δικό του χρώμα στα τοπικά πολιτιστικά δρώμενα. Αρχικά συστήθηκε από Σαρακατσάνους της ευρύτερης περιοχής για αυτό και ονομάζεται Μορφωτικός Σύλλογος Σαρακατσάνων Θράκης. Ιδρυτικά μέλη υπήρξαν και σαρακατσάνοι από την Ξάνθη και τον Έβρο, οι οποίοι αργότερα, στα τέλη της δεκαετίας του 1970, σύστησαν δικούς τους συλλόγους. Μέχρι σήμερα έχουμε να επιδείξουμε πλούσιο έργο. Δημιουργήσαμε πρότυπα με τη σύσταση ανταμωμάτων, όπως είναι το Πανελλαδικό στο Περτούλι, αλλά και της Βορείου Ελλάδος στην Μπουζάλα, στην Ελατειά Δράμας. Από το 1992 αναβιώσαμε το έθιμο των Καλογιαννίων, στη διασταύρωση Φαναρίου, όπου η τότε κοινότητα Σάλπης μας είχε διαθέσει έξι στρέμματα και με δαπάνες του υπουργείου Βόρειας Ελλάδας δημιουργήθηκε σε αυτό το χώρο ένας παραδοσιακός σαρακατσάνικος οικισμός. Και μάλιστα, κρίνοντας από τις επισκέψεις μου σε άλλους, ένας από τους ωραιότερους πανελλαδικά. Οι διαστάσεις των καλυβιών μας και ο τρόπος κατασκευής τους παρουσιάζουν ένα πολύ ωραίο θέαμα.

ΠτΘ: Ως Σύλλογος έχετε προγραμματίσει τις ετήσεις εκδηλώσεις σας;

Γ.Σ.: Κάθε χρόνο κάνουμε τρεις σημαντικές εκδηλώσεις Τα Καλογάννια, τις βραβεύσεις των Σαρακατσάνων μαθητών, που αριστεύουν στη μαθησιακή διαδικασία αλλά και αυτών που περνούν στα ανώτερα και ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα, όπως και των σαρακατσάνων που πέτυχαν στις σχολές της πόλης μας από άλλες περιοχές της Ελλάδος, ευελπιστώντας με τον τρόπο αυτό της φιλοξενίας να έχουν τις καλύτερες εντυπώσεις από την πόλη της Κομοτηνής, και ο ετήσιος χορός μας, που φέτος θα πραγματοποιηθεί σήμερα, Σάββατο 29 Γενάρη, στο ξενοδοχείο Αρκάδια

ΠτΘ:Μέσα στις δραστηριότητές σας είναι και η ολοκλήρωση του Σπιτιού των Σαρακατσάνων. Πού βρίσκεται αυτό το θέμα;

Γ.Σ.: Στις αρχές του 90 ο Σύλλογός μας θέλοντας να διαφυλάξει ένα κομμάτι της παλιάς πόλης από το «τσουνάμι» της αντιπαροχής, και με την οικονομική στήριξη του τότε υπουργού Οικονομικών κ. Σουφλιά ο οποίος διέθεσε κονδύλιο στο Δήμο Κομοτηνής υπέρ του Συλλόγου για την αγορά του πατρικού του Νέστορος Τσανακλή. Κόστισε πολλά χρήματα στο σύλλογο και με σοβαρές επιπτώσεις στα οικονομικά του. Με ενέργειες του δήμου και το προσωπικό ενδιαφέρον του κ. Βαβατσικλή μπαίνει στην τελική του ευθεία. Τον Μάιο του 2004 άρχισαν οι εργασίες αποκατάστασης του χώρου και σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα θα μας επιδοθεί στο τέλος του καλοκαιριού, όπου οριστικά θα εγκατασταθούν τα γραφεία του συλλόγου και θα δημιουργηθεί ένα μουσείο του σαρακατσάνικου πολιτισμού με στοιχεία καθημερινής χρήσης, πληροφοριακό υλικό για τη ζωή και την ιστορία των σαρακατσάνων. Παράλληλα θα ήθελα να βάλω και τη δική μου σφραγίδα προτείνοντας τη δημιουργία ενός εργαστηρίου με τη χρήση των νέων τεχνολογιών, όπου θα μπορούν να έρχονται τα σχολεία και έχοντας ένα θέμα περιβαλολοντικό ή παραδοσιακό σχετικό με τον τρόπο ζωής των σαρακατσάνων να έχουν την ευχέρεια να βρίσκουν τις πληροφορίες που θέλουν και τοπικά και πανελλήνια. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι σαρακατσάνοι αυτή τη στιγμή βρίσκονται και εκτός ελληνικών συνόρων, στα Σκόπια, δυστυχώς όμως ελάχιστοι. Έχουμε συνεργασία με το σύλλογο «Χελιδόνι» που αριθμεί όχι πεντακόσια μέλη, αλλά άτομα. Και στη Βουλγαρία υπάρχουν είκοσι χιλιάδες σαρακατσάνοι, να τονίσω ότι δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία, οι οποίοι έτυχε να βρεθούν εκεί τον προηγούμενο αιώνα, πριν χαραχθούν τα σύνορα. Στην ευρύτερη περιοχή της Σλίβεν ,μία πόλη τριπλάσια από τη δική μας, και στη Ριτσίτσα υπάρχουν συμπαγείς σαρακατσάνικοι πληθυσμοί. Για παράδειγμα στο Τσότσοβο, απ’ όπου κατάγομαι και εγώ, ζουν τριακόσιες σήμερα οικογένειες σαρακατσάνων, που είναι όλοι συγγενείς μας. Όλα αυτά δείχνουν ότι έχουμε πολύ δουλειά σαν σύλλογος και ότι έχουμε μεγάλο δρόνο μπροστά μας, γιατί ανοίγονται πολλοί ορίζοντες. Εκμεταλλευόμενοι το γεγονός της οριστικής εγκατάστασης του Συλλόγου στο «Σπίτι των Σαρακατσάνων» φροντίσαμε φέτος, να δημιουργήσουμε κοντά του σε ενοικιαζόμενο χώρο το καινούργιο μας εντευκτήριο, όπου μέχρι το καλοκαίρι θα στεγασθούν τα γραφεία του Συλλόγου. Αυτός ο χώρος θα συνεχίσει να φιλοξενεί τις δραστηριότητες της σχολής παραδοσιακών σαρακατσάνικων χορών.

ΠτΘ:Αναφερθήκατε στους Σαρακατσάνους της Βουλγαρίας και μιλήσατε για τον τόπο καταγωγής σας. Οι σαρακατσάνοι πώς βρέθηκαν στη περιοχή μας;

Γ.Σ.: Κατά τη διάρκεια της διοργάνωσης βράβευσης των αριστούχων μαθητών μας με έκπληξη διαπίστωσα τις γνώσεις που έχει ο δήμαρχος γύρω από τους σαρακατσάνους, αλλά δικαιολογημένα, διότι όπως είπε έχει ασχοληθεί τη δεκαετία του 1980, συμμετέχοντας σε έρευνα του Δημοκριτείου για τους Σαρακατσάνους της περιοχής. Όπως είπε λοιπόν το 1950 ήρθαν οι Σαρακατσάνοι στην περιοχή. Αυτό είναι ιστορική αλήθεια. Πάντα όμως υπάρχει μία εξαίρεση. Εκτός από τη Νέα Σάντα, την πατρίδα μου, όπου εγκαταστάθηκε ένας μικρός πληθυσμός τριάντα πέντε οικογενειών από το 1926. Ήδη από το 1870 με τον ρωσοτουρκικό πόλεμο και με την προσάρτιση της Ανατολικής Ρωμυλίας στους Βουλγάρους και τη σύσταση του Βουλγαρικού κράτους εγκαταστάθηκαν σε ένα χωριό, πρώην τουρκικό εγκαταλελειμένο, το οποίο βρήκαν ελεύθερο και επειδή είχε βοσκή έμειναν εκεί. Αυτοί ήταν οι πρώτοι σαρακατσάνοι που εγκαταστάθηκαν κάπου μόνιμα.

ΠτΘ: κ. Σερμπέζη, λέγεται ότι οι σαρακατσάνοι, και από τους ίδιους πολλές φορές έχει ακουστεί, κατέβηκαν από τα καλύβια. Τι σημαίνει αυτό;

Γ.Σ.: Πριν από την Ελληνική επανάστασή τους σαρακατσάνους τους βρίσκουμε στην ευρύτερη περιοχή της Ηπείρου, και στα Άγραφα, και πραγματικά άγραφοι ήταν. Ήταν αρματωλοί από τότε. Ιστορικότερος όλων και σφραγίδα πολλών συλλόγων μας ο Κατσαντώνης και βέβαια δεν παραβλέπουμε τον Καραΐσκο, πατέρα του Καραϊσκάκη και άλλοι πάρα πολλοί. Μετά την ελληνική επανάσταση οι δικοί μας έφυγαν βορειότερα και στα τέλη του 19ου αιώνα εμφανίστηκαν και στα βουνά της Ροδόπης, φθάνοντας μέχρι την Προύσα και το Δούναβη. Εξαπλώθηκαν σε όλο το βαλκανικό χώρο. Σαρακατσάνικα καλύβια, σαρακατσάνικα κονάκια, σαρακατσάνικα τσελιγκάτα υπήρξαν πάρα πολλά στις δεκαετίες 30, 40 50 στα βουνά της Δράμας. Όλοι οι Σαρακατσάνοι της Ξάνθης και της Κομοτηνής έχουν έρθει από εκεί. Τα καλοκαίρια ξεχείμαζαν σε χωριά κοντά στη θάλασσα, όπως για παράδειγμα η Γλυφάδα. Οι καλύβες είναι ο παραδοσιακότερος και ιστορικά καταγεγραμμένος τρόπος κατασκευής οικήματος από τα αρχαία χρόνια έως σήμερα. Το καλύβι ήταν στρογγυλό με κέντρο την εστία, που μας παραπέμπει στη θεά Εστία που προστάτευε το σπίτι. Εμείς την εστία με τη φωτιά την είχαμε στο κέντρο του καλυβιού. Υπάρχει μία εξαίρεση το ορθό καλύβι, που λένε οι γεροντότεροι, σε ορθογώνιο σχήμα, που το χρησιμοποιούσαν σαν δασκαλοκάλυβο, σαν βοηθητικό χώρο και ποτέ σαν κατοικία.

ΠτΘ: Λειτουργούσαν και σχολεία;

Γ.Σ.: Υπάρχουν αναφορές από το 1930 και παλιότερα που μας δίνουν πληροφορίες για αυτά. Τα καλοκαίρια δάσκαλοι ανέβαιναν στα βουνά, οι οποίοι αμοίβονταν πλουσιοπάροχα από τους τσελιγκάδες και απ’ όσους είχαν παιδιά, με τυριά, με υφαντά και οτιδήποτε έκαναν εκεί, για να διδάσκουν. Σήμερα όταν βλέπουμε επιστήμονες σαρακατσάνους κάποιας ηλικίας αυτοί σίγουρα ξεκίνησαν από τέτοια σχολεία.

ΠτΘ:Αυτές οι καλύβες που υπάρχουν στον παραδοσιακό οικισμό στη στροφή Φαναρίου συντηρούνται;

Γ.Σ.: Η συντήρηση είναι πολύ δαπανηρή. Για να στήσουμε δύο καλύβια μόνο για την πρώτη ύλη, τη σίκαλη, τη βρίζα που λέμε, απαιτούνται περίπου οκτακόσια ευρώ. Τόσο μας κόστισε για να μπορέσουμε να αναπλάσουμε περίπου τρία καλύβια για φέτος. Σκεφτείτε ότι χρειάζονται και εργατικά για να γίνει αυτό.

ΠτΘ: Υπάρχουν σήμερα εξειδικευμένα εργατικά χέρια;

Γ.Σ.: Οι γεροντότεροι μπορούν να βοηθήσουν σ’ αυτό, με την καθοδήγηση των οποίων οι εργάτες θα μπορούν να αναπλάσουν και να επισκευάσουν τις ζημιές που υπάρχουν στα καλύβια.

ΠτΘ; Ποια ήταν τα χαρακτηριστικά της ζωής των τότε σαρακατσάνων; Και θα ήθελα να μου πείτε ποια ήταν η θέση της γυναίκας;

Γ.Σ.: Το χαρακτηριστικό της ζωής των σαρακατσάνων είναι ότι ήταν κτηνοτρόφοι. Η ζωή τους περιστρεφόταν σε αυτό τον τρόπο ζωής, που έχει πολλές ασχολίες. Φύλαξη κοπαδιού, άρμεγμα, κουρά, τυροκομείο… Όλες τις πρώτες ύλες τις έπαιρναν από το κοπάδι και οι περισσότερες ασχολίες γίνονταν από τις γυναίκες Τα υφαντά τα έκαναν μόνες τους και για αυτό σήμερα είναι δύσκολο να φτιάξουμε στολές. Δεν μπορούμε να βρούμε την πρώτη ύλη και αυτούς που θα φτιάξουν το δίμιτο μαλλί..Τα έτοιμα πανιά είναι υποδεέστερα εκείνων. Οι στολές ήταν βαριές με πολλά στολίδια εκ των οποίων πολλά αντίστοιχα βρίσκουμε πάνω στους αμφορείς της αρχαϊκής εποχής. Τα κεντίδια είναι πολλά, αλλά λιτά, με κυρίαρχο χρώμα το μαύρο και το ασημί καθώς και το χρυσό. Όλα τα κεντίδια είναι γεωμετρικά. Δεν υπάρχει καμπύλη γραμμή. Αυτή καθαυτή η φορεσιά των σαρακατσάνων θυμίζει αρχαιοελληνικό κίονα και αρχαιοελληνικές φορεσιές με τις πολλές πτυχές. Στοιχεία της γυναικείας σαρακατσάνικης φορεσιάς βρίσκουμε και στην Πελοπόννησο, όπου εγκαταστάθηκαν σαρακατσάνοι και αφομοιώθηκαν πολύ νωρίτερα. Αυτό που βίωσαν οι δικοί μας το 1950 εδώ το είχαν βιώσει εκατό χρόνια νωρίτερα εκεί. Στην Κεντρική Ελλάδα υπάρχουν σαρακατσάνοι που κρατούν τα παραδοσιακά τους χαρακτηριστικά με πείσμα.

Ίσως εκείνη την εποχή η ζωή να ήταν ειδυλιακή μόνο για τους άνδρες σαρακατσάνους. Τα πάντα τα έκαναν οι γυναίκες. Τα κλαδιά, τα φυλλώματα, όλα τα κουβαλούσαν οι γυναίκες. Οι σαρακατσάνοι είχαν το φύλαγμα του κοπαδιού και το μουχαμπέτι, την κουβέντα, και μάλιστα οι γεροντότεροι. Οι άνδρες των σαράντα ετών και πάνω ήταν κεχαγιάδες. Τα παιδιά τους θα φύλαγαν το κοπάδι και το βράδυ θα περίμεναν το κοπάδι για άρμεγμα, ενώ όλη τη διάρκεια της ημέρας θα έπρεπε να ασχοληθούν με τα παιδιά, με τη διαπαιδαγώγησή τους, σαν γονείς, σαν παππούδες. Η μόνη ενασχόληση ήταν το τυροκομείο που και πάλι συμμετείχαν οι γυναίκες. Θαυμάζω τη γυναίκα σαρακατσάνα που πραγματικά ήταν μία αεικίνητη μηχανή.

ΠτΘ: Οι Σαρακατσάνοι θεωρούνται κλειστή κοινωνία. Πώς έγινε η ενσωμάτωσή τους;

Γ.Σ.: Εκ των πραγμάτων ήταν κλειστή κοινωνία. Ακόμη και σήμερα αν πάρουμε σαν παράδειγμα τους μετανάστες στη Γερμανία θα δούμε ότι είναι κλειστές κοινωνίες. Αντίστοιχα εκείνα τα χρόνια ο σαρακατσάνος μετακινούνταν συνεχώς, ήταν αποκομμένος και δεν συνήπτε σχέσεις με τον ντόπιο πληθυσμό. Εκ των πραγμάτων είχαν κρατήσει αυτή την επιφυλακτικότητα απέναντί τους. Αυτό όμως μπορεί να καταριφθεί, γιατί οι τσελιγγάδες είχαν σχέση και γιατί τα προϊόντα τους κάπου έπρεπε να τα πουλήσουν. Όσον αφορά στο πώς φθάσαμε να ενταχθούμε τόσο ευκολα στην κοινωνία, ας μη ξεχνάμε ότι όλοι στην περιοχή μας είμαστε πρόσφυγες από διάφορα μέρη. Ζήσαμε φτωχικά όλοι και εδώ και πενήντα χρόνια στο δικό μου το χωριό οι σαρακατσάνοι έχουν συνάψει γάμους με ποντίους. Όταν λοιπόν αναγκάστηκε ο σαρακατσάνος να μείνει μόνιμα κάπου και έχασε την άνεση της μετακίνησης που έκανε κάθε χρόνο, αναγκαστικά συνήψε σχέσεις με το ντόπιο πληθυσμό, και αγαστές μάλιστα. Δεν καταρίπτω το μύθο, σας εξήγησα όμως για ποιο λόγο θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί μία κοινωνία κλειστή και αυτό διατηρείται και μέχρι σήμερα.

Για παράδειγμα τα παλιότερα χρόνια δεν παντρευόντουσαν αυτόν που αγαπούσαν, δηλαδή αν η Γκόλφω αγάπησε τον Τάσο μία φορά, έγινε μύθος. Ο πάτερας όταν ήθελε να κάνει κάποιον συμπέθερο, προέβαινε σε αυτό, δεν τον ενδιέφερε αν το κορίτσι ήταν μεγαλύτερο ή πολύ μικρότερο και αν ήθελε ή δεν ήθελε. Το συμφέρον των γονιών ήταν το πρώτο που εξεταζόταν. Το κορίτσι πολλές φορές μάθαινε ότι θα παντρευτεί την Τετάρτη ή την Παρασκευή και κάποιες φορές την ημέρα του γάμου η νύφη έβλεπε για πρώτη φορά το γαμπρό, γιατί τα τσελιγκάτα απείχαν το ένα από το άλλο.

ΠτΘ: Τελικά το μεγάλο ερώτημα είναι τι είναι παράδοση; Πόσο αυθεντική είναι σήμερα; Παραδοσιακό είναι και ένα στοιχείο στο οποίο έχουν εισβάλει και κάποια νεωτεριστικά στοιχεία;

Γ.Σ.: Η διατήρηση της παράδοσης είναι ουτοπία. Δεν μπορούμε να διατηρήσουμε την παράδοσή μας, απλά κάποια στοιχεία της παράδοσης αναβιώνοντάς τα εμείς ως σύλλογοι μπορούμε να τα δώσουμε ως εικόνα. Ο τρόπος ζωής εκείνης της εποχής δεν πρόκειται να ξαναγυρίσει, έχει φύγει ανεπιστρεπτί, ο πολιτισμός μας έχει διαμορφωθεί στο σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό. Δεν μπορούμε να επιστρέψουμε σε εκείνο τον τρόπο ζωής μόνο κάποια κομμάτια μουσειακά, όσο υπάρχουν κάποιοι σύλλογοι, μπορούν να διατηρηθούν και μία φορά ή δύο φορές το χρόνο να μπορούμε να τα βλέπουμε.

Σαφώς ο μεγάλος κίνδυνος είναι η εισαγωγή νεωτεριστικών στοιχείων σε αυτό που θέλουμε να χαρακτηρίσουμε παραδοσιακό. Κάποτε μιλώντας με ένα τεχνοκράτη πνιγμένο μέσα στα μηχανήματά του και ερχόμενη η συζήτηση στον σαρακτσάνικο πολιτισμό, γέλασε αυθόρμητα και μου είπε, για ποιο πολιτισμό μιλώ. Τελικά τι θεωρούμε πολιτισμό; Αυτά όλα τα μηχανήματα τα οποία δεν είναι καν δικά μας και τα οποία μόνο τη χρήση τους έχουμε και τα οποία έχουν εφεύρει, Αμερικανοί Γερμανοί, αυτά είναι πολιτισμός; Πολιτισμός είναι ο τρόπος και ο σκοπός με τον οποίο τα χρησιμοποιείς αυτά τα μηχανήματα. Για αυτό μιλάμε. Το καλοκαίρι στην Καραντίλα της Βουλγαρίας στο αντάμωμα, είχαμε μαζί μας ένα δημοσιογράφο ο οποίος συνεχώς με ρωτούσε, πριν πάμε εκεί, αν μιλάνε ελληνικά οι σαρακατσάνοι και πώς συμπεριφέρονται. Εντέχνως απέφευγα να του απαντήσω μέχρι τη στιγμή που φθάνοντας πια του ζήτησα να με απευθύνει ό,τι ερώτηση ήθελε. Τόσο καιρό απέφευγα να απαντήσω μόνο και μόνο για να μην αλλοιώσω την εντύπωση που θα σχημάτιζε για τους ανθρώπους εκεί. Γνώρισε λοιπόν σαρακατσάνους να μιλάνε άπταιστα ελληνικά, που δεν έχουν πάει ποτέ σε ελληνικό σχολείο, δεν έχουν επισκεφθεί ποτέ την Ελλάδα και πραγματικά ενθουσιάστηκε. Όταν λοιπόν μιλάμε για σαρακατσάνικο πολιτισμό μιλάμε για αυτές τις καθαρές αξίες που κρατήθηκαν τόσα χρόνια, που κράτησαν πραγματικά την ελληνικότητα στην ψυχή των σαρακατσάνων και την πίστη σην οικογένεια και όλα αυτά τα σημαντικά, αξίες που σήμερα φθίνουν.

ΠτΘ: Σας ευχαριστούμε πολύ.

Γ.Σ.: Κι εγώ σας ευχαριστώ

Α.Π.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.