«Οι κομπαρσοι»: Μια ωδη στο μεγαλειο της ασημαντοτητας

Μαρία Σαμπατακάκη, «Οι κομπάρσοι», Κέδρος, Αθήνα 2019

Το νέο πόνημα της ιστορικού Μαρίας Σαμπατακάκη «Οι κομπάρσοι» είναι μία απάντηση σε όλους όσοι πιστεύουν ότι η Ιστορία γράφεται μονάχα από τις μεγάλες προσωπικότητες. Κι αυτό δεν είναι ψέμα: σχεδόν κανένας, ούτε ιστορικός ούτε αναγνώστης, δεν ασχολείται σήμερα με όλους εκείνους τους ανώνυμους που υπέφεραν κατά το πέρασμα των αιώνων από τα γυρίσματα της Ιστορίας και τις αποφάσεις που πάρθηκαν ερήμην τους, από τους ισχυρούς, για εκείνους. Κι όμως, εδώ, η Σαμπατακάκη δίνει φωνή σε όλους αυτούς τους «κομπάρσους» της Ιστορίας, σε αυτούς που δεν απέκτησαν ποτέ τον πρωταγωνιστικό ρόλο στα τεκταινόμενα, αλλά που με τον τρόπο τους έπαιξαν τον δικό τους παρασκηνιακό ρόλο στις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις από το σκοτάδι της λήθης στο οποίο τους είχε βυθίσει η Ιστορία.

Το βιβλίο αυτό λοιπόν ασχολείται με την ιστορία της καθημερινότητας των απλών ανθρώπων της Ελλάδας του Μεσοπολέμου από το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου ως και τα χρόνια της Δικτατορίας. Είναι τα χρόνια των μεγάλων μετασχηματισμών, όπως μας λέει η συγγραφέας, τα χρόνια κατά τη διάρκεια των οποίων άλλαξε ριζικά η χώρα μας τόσο από κοινωνική όσο και από πολιτικο-οικονομική άποψη. Εξίσου ενδιαφέρουσα είναι και η οπτική που διατηρούσαν οι ανώνυμοι αυτοί και απλοί άνθρωποι σε όλα τα μεγάλα γεγονότα του 20ού αιώνα: την κατοχή, τον εμφύλιο, τον ψυχρό πόλεμο και τον φόβο του κομμουνισμού. Δεν παρουσιάζονται όμως ανάγλυφα μόνο τα παραπάνω, αλλά και όψεις της καθημερινής και κοινωνικής ζωής μέσα από τις μαρτυρίες των δευτεραγωνιστών, όπως η μεγάλη διαφορά της ζωής μεταξύ του χωριού και της πόλης, η αστικοποίηση, τα ρουσφέτια, η διαφθορά του πολιτικού κόσμου, το κυνήγι των αριστερών, η φτώχεια και η κατώτερη θέση των γυναικών, όλα αυτά μέσα σε έναν κόσμο που αλλάζει με γοργούς ρυθμούς.

Οι μαρτυρίες ποικίλουν σχετικά με τον τρόπο με τον οποίον συλλέχθηκαν: απομαγνητοφωνημένες μαρτυρίες, αφηγήσεις καταγεγραμμένες στο χαρτί και επιστολές. Όλες διατηρούν την ανωνυμία τους, εκτός από την εκτενή μαρτυρία της Ζαννιά Κότσικα, που καταλαμβάνει μεγάλο μέρος του βιβλίου. Η ίδια η συγγραφέας βέβαια παραδέχεται ότι αν οι πρωτογενείς αυτές πηγές δεν διασταυρωθούν ως προς την αξιοπιστία τους, δεν μπορούν να θεωρηθούν με ασφάλεια καθεαυτό ιστορικές πηγές, αυτό όμως δεν μειώνει την αξία που αποκτούν εδώ, πρωτίστως ως λογοτεχνία, που αφηγείται την ιστορία της καθημερινότητας του Μεσοπολέμου. Αναμφίβολα, όλες έχουν κάτι να πουν στον αναγνώστη και θα του προκαλέσουν ποικίλα συναισθήματα, που φτάνουν από θλίψη, συμπόνια και οργή, για πολλά από όσα συμβαίνουν στους «κομπάρσους», μέχρι, πολλές φορές, και γέλιο.

Την παράσταση κλέβουν οι επιστολές στο τέλος του βιβλίου από Έλληνα μετανάστη στις ΗΠΑ, οι οποίες αποκαλύπτουν πολλά για μία σημαντική πτυχή του ελληνικού βίου κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου, όταν η μετανάστευση στις ΗΠΑ και τη Γερμανία είχε λάβει μεγάλες διαστάσεις. Εδώ, η γλώσσα, απλοποιημένη καθαρεύουσα που είναι πιο κοντά στη δημοτική, διανθίζεται από λέξεις αγγλικές που ενίοτε διατηρούν την αγγλική ορθογραφία τους και άλλοτε παρουσιάζονται στην επιστολή «ελληνοποιημένες». Όλες οι μαρτυρίες συνοδεύονται στο τέλος τους από ιστορική επεξήγηση των λεγομένων τους από τη συγγραφέα-ιστορικό, βοηθώντας έτσι τον αναγνώστη να κατανοήσει καλύτερα το πλαίσιο μέσα στο οποίο γράφτηκαν.

Πρόκειται για ένα βιβλίο πρωτότυπο που μπορεί να διαβαστεί άνετα απ’ όλους  και θα φωτίσει άγνωστες πτυχές από την Ιστορία της καθημερινότητας του λαού της Ελλάδας στον Μεσοπόλεμο.

Η συγγραφέας Μαρία Σαμπατακάκη

Σπούδασε Ιστορία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και στο Πανεπιστήμιο του Ελσίνκι (Φινλανδία). Παράλληλα ασχολήθηκε με τη λογοτεχνία, παρακολουθώντας αρχικά μαθήματα συγγραφής στο Christie's International Art Studies και στη συνέχεια στο πανεπιστήμιο του Cambridge.

Εργάστηκε ως ασκούμενη ερευνήτρια στο Ιστορικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών επί τριετία, συμμετέχοντας στην επεξεργασία των ιστορικών εγγράφων και στην εκδοτική δραστηριότητα της υπηρεσίας.

Το 2003, το πρώτο της διήγημα «Η τιμή του Παντελή Αβρακέα» βραβεύτηκε στον λογοτεχνικό διαγωνισμό που οργάνωσαν οι εφημερίδες «Οδός Αρκαδίας» – «Ελευθεροτυπία».

Από το 2004 ξεκίνησε να συνεργάζεται ως αρθρογράφος με το μηνιαίο περιοδικό «Ιστορικά θέματα». Στο πλαίσιο της συνεργασίας τους κυκλοφόρησαν υπό την επιμέλεια του περιοδικού (με τη μορφή ενθέτου οι μονογραφίες της «Η πείνα στην Κατοχή, 1941-1944» (2007), «Η μοναρχία στην Ελλάδα, η εξέλιξη ενός αμφιλεγόμενου θεσμού» (2008) και «Το Κυπριακό ζήτημα, από την Αγγλοκρατία έως την εισβολή του Αττίλα» (2009).

Επίσης, έχει κατά καιρούς συνεργαστεί με τα ιστορικά ένθετα των εφημερίδων «Έθνος» και «Ελευθεροτυπία» καθώς και με τα περιοδικά “Athens Magazine” και «Στρατιωτική ιστορία». Το 2010, εκδόθηκε από τις εκδόσεις Τόπος το πρώτο της βιβλίο με τίτλο «Ζαννιά Κότσικα είναι τ' όνομά μου».

*Η Λεύκη Σαραντινού είναι φιλόλογος, ιστορικός και συγγραφέας

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.