Οι ανθρωποι των σπηλαιων…

Αναζητούν πληροφορίες και μυστικά κάτω από την επιφάνεια της γης. Αγγίζουν τα σημάδια που βρίσκουν στο εσωτερικό τους, ήταν άλλοτε καταφύγια και άλλοτε τόποι λατρείας, χώροι ταφής και κρησφύγετα. Γνωρίζουν σπάνια είδη ζώων και φυτών, που ποτέ δεν έχουν δει το φως της μέρας. Ο Ντέιβιντ Σάμερ, Πρόεδρος της Διεθνούς Ένωσης για την Ανάδειξη των Σπηλαίων, ο Βασίλης Γιαννόπουλος, εκπρόσωπος της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας Νότιας Ελλάδας και η Πέλη Φιλιππάτου, μέλος του Δ.Σ. της ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας, είναι οι άνθρωποι των σπηλαίων. Μιλούν σήμερα στο «Εμείς η Πόλις»για τα μνημεία της φύσης και του πολιτισμού που κρατούν καλά φυλαγμένα τα μυστικά τους. Η Ελλάδα, τόπος ευλογημένος, διαθέτει αρκετές χιλιάδες σπήλαια, το καθένα με την δική του μοναδική ιστορία. Κι εκείνοι γνωρίζουν, ίσως, καλύτερα από όλους τον μαγευτικό κόσμο των ελληνικών σπηλαίων…

Για το Σπήλαιο «Των Ελεφάντων» Χανίων μιλά ο Βασίλης Γιαννόπουλος, εκπρόσωπος της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας Νότιας Ελλάδας, το μοναδικό σπήλαιο στον Κόσμο όπου εντοπίστηκε ένα σπάνιο είδος ελέφαντα. Εξηγεί με ποιον τρόπο θα μπορούσε να γίνει η αξιοποίηση του υποθαλάσσιου σπηλαίου. Παράλληλα, αναφέρεται στα έντεκα χιλιάδες εξερευνημένα σπήλαια που υπάρχουν στην Ελλάδα και αποκαλύπτει γιατί το σπήλαιο της Αλιστράτης αποτελεί μοντέλο για την αξιοποίηση των άλλων σπηλαίων…

Βασίλης Γιαννόπουλος, εκπρόσωπος της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας Νότιας Ελλάδας:

«Δεν έχει βρεθεί μέθοδος που να μην καταστρέφουμε το σπήλαιο,

όταν το αξιοποιούμε»

Πόσα σπήλαια έχουν εντοπιστεί στην Ελλάδα;

Εξερευνημένα σπήλαια στην Ελλάδα υπάρχουν πάνω από έντεκα χιλιάδες. Τα σπήλαια σε όλη την επικράτεια θα είναι περισσότερα από δεκαπέντε χιλιάδες. Τα ήδη αξιοποιημένα σπήλαια που έχουν διαμορφωθεί με τέτοιο τρόπο ώστε να δέχονται επισκέπτες με εισιτήριο στην Ελλάδα είναι είκοσι έξι, αλλά έχουμε πάρα πολλά σπήλαια αυτή τη στιγμή που είναι προς αξιοποίηση, όπως και αυτό της Μαρώνειας.

Από αυτά τα έντεκα χιλιάδες πόσα θα πρέπει να αξιοποιηθούν;

Παρά πολλά σπήλαια στην Ελλάδα έχουν πολύ μεγάλο επιστημονικό ενδιαφέρον. Δεν μπορούν όμως όλα να αξιοποιηθούν, θα αξιοποιηθούν ορισμένα και υπάρχουν ορισμένα κριτήρια. Σκοπός της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας – Σπηλαιολογίας είναι να προστατεύσει τα ίδια τα σπήλαια γι’ αυτό και έχει θεσπίσει ορισμένες προδιαγραφές για την αξιοποίηση των σπηλαίων, ώστε από την μία να προστατέψουμε το ίδιο το σπήλαιο, αλλά και τους επισκέπτες που θα μπουν μέσα μετά την αξιοποίηση του σπηλαίου. Και από την άλλη να βοηθήσουμε βέβαια την κάθε περιφέρεια εκεί που μπορούμε στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων μας.

Με την αξιοποίηση του σπηλαίου ο πρώτος στόχος που θέτετε επιτυγχάνεται;

Ήδη, όταν αξιοποιείται ένα σπήλαιο, οπωσδήποτε αλλάζουμε πάρα πολύ το σπηλαίο περιβάλλον. Δυστυχώς, δεν έχει βρεθεί ακόμη τρόπος αξιοποίησης ενός σπηλαίου χωρίς να μπορέσουμε να κάνουμε επέμβαση. Το σπηλαίο περιβάλλον είναι ένα πολύ ευαίσθητο περιβάλλον, γιατί το σπήλαιο είναι ένας πολύ κλειστός χώρος, στο πέρασμα των αιώνων δεν έχει υποστεί καμία μεταβολή. Έχει σταθερές συνθήκες με αποτέλεσμα οποιαδήποτε απότομη μεταβολή μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον να φέρει μια άλλη μεταβολή σε πολλά άλλα. Δεν έχει βρεθεί ακόμη μέθοδος που να μην καταστρέφουμε καθόλου το σπήλαιο, όταν το αξιοποιούμε.

Με ποιον τρόπο επιτυγχάνεται η προστασία του σπηλαίου;

Με την σωστή πληροφόρηση για τις τελευταίες τεχνικές, τις τελευταίες εξελίξεις πάνω στην Τεχνολογία, έτσι ώστε, οι επεμβάσεις που θα κάνουμε μέσα στο Σπήλαιο να φέρουν τις λιγότερες δυνατές αλλαγές στο περιβάλλον του.

Η αξιοποίηση των είκοσι έξι Σπηλαίων είχε θετικές επιπτώσεις στην τοπική κοινωνία;

Οπωσδήποτε ήταν πολύ θετικές οι επιπτώσεις για την Τοπική Οικονομία. Εμείς προτείνουμε να γίνεται και μια οικονομικοτεχνική μελέτη, για να διαπιστώνεται κάθε φορά κατά πόσο το σπήλαιο μπορεί να είναι βιώσιμο. Να σημειώνεται δηλαδή ο πιθανός αριθμός επισκεψιμότητας του σπηλαίου, εφόσον είναι μεγάλος, θα φέρει σίγουρα μια οικονομική άνθιση στην περιοχή. Πέρα από το σπήλαιο σημειώνεται και μια επιπλέον κίνηση στην ευρύτερη περιοχή.

Ποιο σπήλαιο αποτελεί παράδειγμα – μοντέλο όσον αφορά στον τρόπο αξιοποίησής του;

Αυτή τη στιγμή είναι το σπήλαιο της Αλιστράτης Σερρών. Είναι ένα Σπήλαιο αρκετά καλά οργανωμένο, έτσι ώστε να αποτελεί παράδειγμα και για τα άλλα σπήλαια.

Ποια σπήλαια προτείνετε να αξιοποιηθούν;

Το σπήλαιο της Ανδρίτσας στο Νομό Αργολίδας, το Σπήλαιο του «Ορφέα» το οποίο βρίσκεται κοντά στο ήδη αξιοποιημένο σπήλαιο της Αλιστράτης και το υποθαλάσσιο σπήλαιο των Ελεφάντων στο Νομό Χανίων. Το καθένα για διαφορετικό λόγο θα πρέπει να αξιοποιηθεί προσπαθώντας μέσα στα τρία σπήλαια η επέμβαση να είναι όσο το δυνατόν μικρότερη έτσι ώστε να μην βλάψουμε το ίδιο το σπηλαίο περιβάλλον.

Το σπήλαιο των Ελεφάντων Χανίων πότε το εξερευνήσατε και σε ποια συμπεράσματα οδηγηθήκατε;

Το εξερευνήσαμε το 2000. Η είσοδός του είναι υποθαλάσσια αυτή τη στιγμή. Έχουμε ένα πρώτο τμήμα του σπηλαίου γύρω στα 35 μέτρα πλήρως καλυμμένα με νερό και μετά βγαίνουμε σε μια τεράστια αίθουσα με μήκος 130 μέτρα και μέσο πλάτος 25 μέτρα. Το δάπεδο συνεχίζει να είναι καλυμμένο με νερό, αλλά από πάνω έχει αέρα. Αυτή η αίθουσα είναι γεμάτη με πολύ όμορφο διάκοσμο. Κατά τη διάρκεια της πρώτης εξερεύνησης με κατάδυση, διαπιστώσαμε ότι στον πυθμένα του σπηλαίου υπήρχαν οστά από ελέφαντες και από ελάφια. Αυτό το εύρημα ήταν πάρα πολύ σημαντικό. Κάναμε τις μελέτες, διαπιστώσαμε ότι πρόκειται για ένα νέο είδος ελέφαντα, παγκοσμίως μοναδικό.

Αν και υποθαλάσσιο, είναι εφικτή η αξιοποίησή του;

Πριν πολλά χρόνια είχε γίνει ένα υποθαλάσσιο εστιατόριο στην Ιαπωνία και ταυτόχρονα είδαμε και ένα ενυδρείο που έκαναν στη Βαλένθια, ο διάδρομος του οποίου περνάει κάτω από το ενυδρείο. Σκεφτήκαμε ότι θα μπορούσε να γίνει κάτι αντίστοιχο γι’ αυτό το σπήλαιο, να γίνει ένας διάδρομος διαφανής έξω από την σπηλιά, ώστε ο επισκέπτης στο πρώτο κομμάτι να βλέπει τον πυθμένα της θάλασσας. Μετά να μπαίνει μέσα στο σπήλαιο και να βλέπει στον πυθμένα του σπηλαίου αντίγραφα των ευρημάτων των ελεφάντων και να αναβαίνει λίγο πάνω από την επιφάνεια, έτσι ώστε να βλέπει τους σταλακτίτες και τους σταλαγμίτες του σπηλαίου. Αυτό έχει το καλό ότι πρώτον θα είναι το μοναδικό σπήλαιο στον κόσμο. Δεύτερον, μ΄ αυτόν τον διάδρομο δεν θα έχουμε καμία επέμβαση μέσα στο σπηλαίο περιβάλλον από τους ανθρώπους, διότι θα είναι τελείως καλυμμένος αυτός ο διάδρομος. Το κόστος ενός τέτοιου εγχειρήματος θα είναι πολύ μεγάλο, αλλά από την άλλη, η Κρήτη είναι ένα νησί που δέχεται εκατομμύρια επισκέπτες και ένα τέτοιο σπήλαιο θα θέλουν να το επισκεφτούν όλοι, θα γίνει άμεσα η απόσβεση. Όταν το άκουσαν οι ξένοι ενθουσιάστηκαν. Η ανάδειξή του θα αποτελέσει ένα παγκόσμιο γεγονός.

«Τα σπήλαια αποτελούν μοναδικά φυσικά μνημεία με τεράστια και πολύπλευρη σημασία για τον σύγχρονο άνθρωπο» δηλώνει η Πέλη Φιλιππάτου, μέλος του Δ.Σ. της ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας και σημειώνει ότι οποιαδήποτε μορφή τουριστικής αξιοποίησης θα πρέπει να γίνεται πάντοτε με γνώμονα την προστασία του ιδιαίτερου περιβάλλοντος του σπηλαίου σε συνδυασμό με την αποδοτικότερη οικονομική διαχείριση, εφαρμόζοντας τις πλέον σύγχρονες μεθόδους.

Πέλη Φιλιππάτου, μέλος του Δ.Σ. της ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας:

«Θα μπορούσε ακόμη και να μην ανοίξει το σπήλαιο της Μαρώνειας και να γίνει ένα αντίγραφο του σπηλαίου έξω»

Αξιοποίηση σπηλαίων με παράλληλη προστασία είναι εφικτό να συμβεί;

Στο εξωτερικό ναι, στην Ελλάδα σε μερικά σπήλαια. Έχουμε πάρα πολύ δρόμο μπροστά μας, αλλά νομίζω ότι μπορούμε να τα καταφέρουμε.

Τα σπήλαια αποτελούν ένα ιδιαίτερο και ξεχωριστό κομμάτι της ελληνικής φύσης, ποια βήματα έγιναν για την αξιοποίησή τους;

Οι προσπάθειες αξιοποίησης άρχισαν τη δεκαετία του ‘60. Οι γνώσεις τότε για να αξιοποιηθεί ένα σπήλαιο ήταν πολύ λιγότερες, γι’ αυτό έχουν γίνει πάρα πολλές καταστροφές μέσα στα σπήλαια. Η «πράσινη αρρώστια» έχει αναπτυχθεί πάρα πολύ. Πάνω στο σπήλαιο βλέπουμε μια πρασινάδα σαν μούχλα να αναπτύσσεται λόγω του φωτισμού. Μπήκαν μέσα οι άνθρωποι για να φτιάξουν τους διαδρόμους και κατέστρεψαν πάρα πολλά από τον διάκοσμο. Μέσα στα σπήλαια ζουν μοναδικοί οργανισμοί, οι οποίοι δεν βρίσκονται πουθενά αλλού μέσα στον κόσμο. Είναι οργανισμοί, οι οποίοι υπήρχαν στην προϊστορία και αναπτύχθηκαν τελείως ξεχωριστά από τα ζώα, τα οποία είναι έξω από τις σπηλιές και για τα οποία, αν και μοναδικά, δεν έγινε καμία μελέτη προστασίας.

Άρα, τα σπήλαια που έμειναν μέχρι τώρα αναξιοποίητα μάλλον είναι τυχερά από αυτή την άποψη;

Από αυτή την άποψη ναι. Πρέπει, όμως, να ξέρουμε και το τι υπάρχει μέσα στα σπήλαια. Αυτά τα ζώα είναι μοναδικά, πρέπει να μελετηθούν, να αναλυθούν, σίγουρα έχουν πάρα πολλά στοιχεία να μας δώσουν. Η Μαρώνεια είναι μοναδικός βιότοπος, θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους σπηλαιολογικούς βιότοπους στην Ευρώπη, έχει πάρα πολλά είδη νυχτερίδας μέσα, δύο διαφορετικές οικογένειες αραχνών, πάρα πολλά διαφορετικά σκαθάρια, όπου και να γυρίσεις βλέπεις ζωή. Αυτή η ζωή με την αξιοποίηση σε πολύ μεγάλο μέρος θα παραγκωνιστεί. Οι ειδικοί επιστήμονες θα πρέπει να αποφασίσουν.

Τι προτείνει η Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρεία;

Προσεκτικά βήματα ώστε να μην καταστρέψουμε κάτι το οποίο ανήκει στα παιδιά και στα εγγόνια μας. Σιγά – σιγά με τη βοήθεια Πανεπιστήμιων και Ειδικών Επιστημόνων να γίνουν τα βήματα. Ο δήμος Μαρώνειας έχει ένα διαμάντι στα χέρια του και με αυτό το διαμάντι μπορεί να διαπρέψει παγκόσμια γι’ αυτό και πρέπει να το προσέξει.

Μελετώντας όλες αυτές τις προσπάθειες που έχουν γίνει στη χώρα μας, ποια θα μπορούσε να αποτελέσει μοντέλο για τη Μαρώνεια, αλλά και για τα άλλα προς αξιοποίηση σπήλαια;

Θα μπορούσε ακόμη και να μην ανοίξει το σπήλαιο της Μαρώνειας και να γίνει ένα αντίγραφο του σπηλαίου έξω. Σε σπήλαιο της Γαλλίας όπου υπάρχουν μοναδικές τοιχογραφίες από χιλιάδες χρόνια π.Χ., επειδή είδαν ότι δημιουργούνταν η «πράσινη αρρώστια» έφτιαξαν ένα ίδιο σπήλαιο έξω από το σπήλαιο και ο επισκέπτης μπορεί να πάει να συμμετέχει σε όλα. Μπορεί επίσης να γίνει ένα πολύ καλό ντοκιμαντέρ, να παίζεται απ’ έξω και να υπάρχει μια πολύ μικρή πρόσβαση. Μπορεί η πρόσβαση να γίνεται μέσα από γυάλινο διάδρομο που δεν θα επηρεάζεται καθόλου το σπήλαιο.

Η «πράσινη αρρώστια» είναι η απειλή των σπηλαίων;

Είναι μύκητες, πρωτογενείς οργανισμοί, πολλοί σκληροί, στην αρχή εξαπλώνονται πάνω στο σταλακτιτικό υλικό, σιγά – σιγά αποκτούν ρίζες και αρχίζουν να το κατατρών, στην αρχή είναι πράσινο και μετά γίνεται μαύρο. Με αυτό τον τρόπο καταστρέφεται ο σταλακτίτης και δεν καθαρίζει ποτέ. Θα πρέπει να περιμένουμε χιλιάδες χρόνια να δημιουργηθεί καινούργιο υλικό και να καλύψει από πάνω το σταλακτίτη για να μην φαίνεται, αλλά πάντα θα υπάρχει μέσα του.

Τα είκοσι έξι σπήλαια που έχουν αξιοποιηθεί μπόρεσαν να αποτελέσουν πόλο έλξης επισκεπτών και ανάπτυξης των τοπικών κοινωνιών;

Έχω πάει σχεδόν σε όλα, είναι πηγή ζωής για της κοινωνίας της περιοχής. Υπάρχουν περιοχές στη χώρα μας, που δεν θα είχες λόγο να πας, αν δεν ήταν τα σπήλαια. Δεν μπορείς όμως να πας στην περιοχή μόνο για το σπήλαιο, πρέπει η γύρω περιοχή να σε τραβήξει. Θέλει ο επισκέπτης να έχει στον περιβάλλοντα χώρο πράγματα να μπορεί να κάνει εκείνος ή και τα παιδιά του. Ειδικά τώρα πια που οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού έχουν αναπτυχθεί, ο άνθρωπος θέλει να βρίσκεται σε επαφή με την φύση. Θα μπορούσε για παράδειγμα να αναπτυχθεί ένα γεωλογικό πάρκο ή πίστες με παιχνίδια, μονοπάτια και διαδρομές για να περπατήσεις, πίστες αναρρίχησης, καταβάσεις με κανόε καγιάκ σε ποτάμια, ποδηλατικές διαδρομές, παιδότοποι.

Παγκόσμια ποια θεωρείται καλύτερη αξιοποίηση που έγινε ποτέ σε σπήλαιο;

Κάθε σπήλαιο είναι μοναδικό. Δεν μπορείς να εφαρμόσεις τον ίδιο κανόνα παντού. Δεν μπορείς ένα σπήλαιο που δεν έχει ποτάμι κοντά να κάνεις κανόε καγιάκ. Ή ένα σπήλαιο που είναι κατάλληλο για σπηλαιοθεραπεία να το κάνεις ανοιχτό για το κοινό. Κάθε περιοχή ανάλογα με τις ανάγκες της θα φτιάξει και το σπήλαιό της…

Στη Μαρώνεια τι θα έπρεπε να γίνει;

Η Μαρώνεια είναι μια περιοχή με κουλτούρα, πολιτισμό, ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, θα μπορούσε να κάνει πάρα πολλά, να συνδυάσει το σπήλαιο με πανηγύρια και γιορτές της περιοχής και να κάνει εκδηλώσεις. Όπως θα μπορούσε να αναγείρει ένα εκθεσιακό κέντρο ή ένα μουσείο με τα ευρήματα που εντοπίζονται στην περιοχή, τα οποία θα ανανεώνονται κατά καιρούς. Να μεγαλώσει την περιοχή του σπηλαίου αξιοποιώντας ακόμη και την θάλασσα, το χωριό και όλα αυτά τα ωραία που έχει η περιοχή.

«Η Ελλάδα είναι από τις πολύ ενδιαφέρουσες περιπτώσεις, έχει 26 σπήλαια που έχουν αξιοποιηθεί και 11.000 που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν», δηλώνει ο Ντέιβιντ Σάμερ, Πρόεδρος της Διεθνούς Ένωσης για την Ανάδειξη των Σπηλαίων και σημειώνει: «Η πυκνότητα των σπηλαίων στην Ελλάδα είναι κάτι ασυνήθιστο. Αποστολή μου είναι να προβάλλω στον έξω κόσμο την ομορφιά των σπηλαίων της Ελλάδος».

Ντέιβιντ Σάμερ, Πρόεδρος της Διεθνούς Ένωσης για την Ανάδειξη των Σπηλαίων:

«Το πιο σημαντικό στην ανάδειξη ενός σπηλαίου είναι να διατηρηθεί το πνεύμα της διαρκούς εκπαίδευσης»

Πόσα μέλη αριθμεί η Διεθνής Ένωση για την Ανάδειξη και την Προστασία των Σπηλαίων;

Έχουμε μέλη από έξι Ηπείρους και περιμένουμε την Αφρική να ενώσει τις προσπάθειές της με μας. Συνολικά την εποπτεία της Ένωσής μας έχουμε 120 μέλη. Πρόκειται για τα σημαντικότερα σπήλαια των αντίστοιχων τοπικών οργανώσεων.

Το παλαιότερο πού βρίσκεται;

Βρίσκεται στη Σλοβενία. Έχουμε και ένα που ανακαλύφθηκε τα τελευταία τριάντα χρόνια στην Ιταλία. Στις ΗΠΑ βρίσκεται ακόμη ένα και είναι ανακάλυψη των τελευταίων δέκα ετών.

Και το πιο ενδιαφέρον;

Ως πρόεδρος θα ήταν άδικο να πω ποια είναι τα πιο ενδιαφέροντα, αλλά προσωπικά μου αρέσει πολύ το σπήλαιο στη Σλοβενία, είναι ένα από τα αγαπημένα μου, όπως και ένα εξαιρετικό σπήλαιο στο Τέξας των ΗΠΑ.

Ποια ενδιαφέρουσα πληροφορία από τα 120 σπήλαια ακούσατε και σας εντυπωσίασε;

Η δουλειά μου είναι να προσελκύω μέλη για τη Διεθνή Οργάνωση. Η Ελλάδα είναι από τις πολύ ενδιαφέρουσες περιπτώσεις, έχει 26 σπήλαια που έχουν αξιοποιηθεί και 11.000 που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν. Η πυκνότητα των σπηλαίων στην Ελλάδα είναι κάτι ασυνήθιστο. Αποστολή μου είναι να προβάλλω στον έξω κόσμο την ομορφιά των σπηλαίων της Ελλάδος.

Κύριοι στόχοι που θέτει η Ένωσή σας ποιοι είναι;

Είναι κυρίως η προστασία και η διατήρηση των σπηλαίων και η εξασφάλιση ότι η διαχείριση που θα γίνει σ΄ αυτά θα είναι τέτοια που δεν θα καταστρέψει την φυσική κληρονομιά και το μεγαλείο της φύσης. Δεν υπάρχει κανένας λόγος ένα σπήλαιο να μην είναι ανοικτό στην περιφέρεια που ανήκει. Προϋπόθεση όμως είναι ότι η διαχείριση του σπηλαίου θα γίνεται με όρους.

Είχαμε καταστροφές σημαντικές παγκοσμίως, λόγω πολέμων ή άλλων γεγονότων;

Έχουν γίνει πάρα πολλές καταστροφές είτε από αβλεψίες, είτε από κακή χρήση, είτε από βανδαλισμούς. Πρόσφατα είχαμε ένα τέτοιο παράδειγμα στην Σπηλιά της Σονόρα στο Τέξας. Υπήρχαν πανέμορφοι σχηματισμοί πεταλούδας και κάποιοι τους κατέστρεψαν.

Τι προτρέπετε στις αρχές και στους κατοίκους της Μαρώνειας με αφορμή την προσπάθεια που κάνουν για την αξιοποίηση του Σπηλαίου τους;

Το πιο σημαντικό στην ανάδειξη ενός σπηλαίου είναι να διατηρηθεί το πνεύμα της διαρκούς εκπαίδευσης τόσο των μικρών παιδιών, όσο και των κατοίκων γύρω από το σπήλαιο. Να διατηρηθούν η ιστορία και οι σχηματισμοί του σπηλαίου. Και το σημαντικότερο, να υπάρχει μια είσοδος που θα επιτρέπει στους κατοίκους την πρόσβαση στα θαύματα αυτά της φύσης.

Θέτετε κάποια κριτήρια για να μπορέσει ένα σπήλαιο να γίνει μέλος του Οργανισμού;

Υπάρχουν κριτήρια και προδιαγραφές καλής διαχείρισης με προδιαγραφές και πολύ υψηλές απαιτήσεις, τις οποίες καλούνται όλοι οι διαχειριστές σπηλαίων να ακολουθούν, αν θέλουν να υπάρχει επιτυχής διαχείριση σε βάθος χρόνου.

Πώς αισθάνεστε κάθε φορά που ένα σπήλαιο γίνεται μέλος του Οργανισμού;

Πολύ ευτυχής. Αυτό που θέλω πάντα να κάνω είναι να διαδώσω στον κόσμο τη γνώση που φέρει το καινούργιο σπήλαιο. Το ίδιο θα κάνω και για τα ελληνικά σπήλαια λέγοντας στον κόσμο πόσο αξίζει να τα επισκεφτεί κανείς!

Μαρία Νικολάου

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.