Μικαελ Φεσελ, «Υποτροπη 1938»: To νεο πολιτικο βιβλιο του γαλλου καθηγητη φιλοσοφιας κυκλοφορει απο τις εκδοσεις «Πολις»

Σε μετάφραση του Δημοσθένη Παπαδάτου-Αναγνωστόπουλου και σε επιμέλεια της Άννας Μαραγκάκη

Οι εκδόσεις «Πόλις» δεν σταματάνε να στηρίζουν την προώθηση ξένων συγγραφέων, φέρνοντας στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό μοναδικά αναγνώσματα. Έτσι, λίγο έχει που κυκλοφόρησε το πολιτικο-ιστορικό βιβλίο του Μικαέλ Φεσέλ «Υποτροπή 1938» (2020) σε μετάφραση του Δημοσθένη Παπαδάτου-Αναγνωστόπουλου και σε επιμέλεια της Άννας Μαραγκάκη, το οποίο είχε εκδοθεί για πρώτη φορά το 2019 στα Γαλλικά. Ένα αξιέπαινο δημιούργημα το οποίο απλώνεται σε 195 σελίδες και δίνει το δικό του μάθημα για το παρελθόν, αναφερόμενο στον Γαλλικό Τύπο εκείνης της χρονιάς. Φυσικά, η ερευνα του συγγραφέα είναι ιδιαιτέρως στοχευμένη, και γράφει όχι από την πλευρά ενός ιστορικού, αλλά ενός στοχαστή. Για τον ίδιο σημασία δεν έχει τόσο η καταγραφή των συμβάντων όσο οι αναλογίες ανάμεσα στο 1938 και στο 2018, χρονιά που γράφεται και το βιβλίο.

Ένα βιβλίο για να κατανοήσουμε το παρόν μέσα από το παρελθόν μας

Διαβάζοντας τις εφημερίδες του 1938, και ιδιαίτερα τις εφημερίδες της Άκρας Δεξιάς, ο Μικαέλ Φεσέλ ανακαλύπτει ανησυχητικές αναλογίες με το σήμερα. Όχι, το παρελθόν δεν επαναλαμβάνεται, φωτίζει ωστόσο αποφασιστικά το παρόν μας. Σύμφωνα με τον  Nicolas Truong σε άρθρο του τον Μάρτιο του 2019 στη «Le Monde»: «Το 1938 σημαδεύεται από μια κοινωνική ήττα: η κυβέρνηση Νταλαντιέ επιθυμεί να κλείσει την αριστερή παρένθεση του Λαϊκού Μετώπου, θέλει να ξαναστρώσει τη Γαλλία στη δουλειά, να καταργήσει τις προστατευτικές για τους εργαζόμενους νομοθετικές διατάξεις και να συρρικνώσει τον δημόσιο τομέα. Το 1938 σημαδεύεται επίσης από μια ηθική ήττα: η κρίση των προσφύγων σηματοδοτεί το τέλος του πολιτικού ουμανισμού, με κορυφαίο παράδειγμα το πλοίο με τους Εβραίους πρόσφυγες που αναχωρεί από το Αμβούργο το 1939 και δυσκολεύεται να βρει λιμάνι. Θα πρέπει πράγματι να μας ανησυχεί ο κίνδυνος της υποτροπής. Γιατί ναι μεν δεν ζούμε μια επιστροφή στη δεκαετία του 1930, γράφει ο Φεσέλ, αλλά δεν έχουμε τελειώσει με την ιστορική περίοδο που εγκαινιάστηκε τότε.


Οι βασικές αρχές του 1938 (φιλελεύθερη οικονομική πολιτική, κοινωνική οπισθοδρόμηση, εθνική αναδίπλωση) είναι πάντα παρούσες. Εν τέλει, ο Φεσέλ θέτει ένα ζήτημα πολιτικής φιλοσοφίας: “Ποια είναι η ουσία αυτής της νεωτερικότητας, που κατέστησε εφικτή τη δεκαετία του ’30;” Η επιτυχία του βιβλίου συνίσταται στο ότι κατορθώνει να μας κάνει να παρακολουθήσουμε τις αποκαλύψεις του με αγωνία, ανησυχία, αλλά και αναστοχαστική διάθεση. Γιατί, όπως έλεγε ο Ζωρζ Μπερνανός, “δεν είμαστε εμείς που επιστρέφουμε στο παρελθόν, αλλά είναι το παρελθόν που απειλεί να ξανάρθει σ’ εμάς”».

Από την άλλη, ο συγγραφέας στον πρόλογο του βιβλίου σημειώνει τα εξής, προχωρώντας σε αναγνωστικές οδηγίες: «Το 1938 σηματοδοτεί μια ιλιγγιώδη επιτάχυνση στην αλληλουχία των ηττών της δημοκρατίας […]. Το βιβλίο δεν παριστάνει μια εξαντλητική παρουσίαση […]. Το 1938 μου φάνηκε σαν φάντασμα: ένα ον, η ουσία του οποίου είναι να επιστρέφει –αλλά με διαφορετική μορφή. Ο αναγνώστης μπορεί να κρίνει αν οι ήττες πριν από (εκείνη) τη συντριβή έχουν κάτι κοινό με τις ήττες που υφίσταται η γαλλική δημοκρατία εδώ και τουλάχιστον μια δεκαετία».

Θανάσης Μήνας: «Διαβάζοντας τις εφημερίδες του 1938, και ιδιαίτερα τις εφημερίδες της Άκρας Δεξιάς, ο Μικαέλ Φεσέλ ανακαλύπτει ανησυχητικές αναλογίες με το σήμερα»

Σύμφωνα με τον κριτικό Θανάση Μήνα, στο άρθρο που υπογράφει για την εφημερίδα «Η Εποχή», ο Φεσέλ αντλεί ως επί το πλείστον τα στοιχεία του ανατρέχοντας σε εφημερίδες της εποχής εκείνης. Συγκεκριμένα αναφέρει πως: «Από την κυκλοφορία τους και μόνο ίσως μπορούμε να αντλήσουμε κάποια χρήσιμα συμπεράσματα. Για παράδειγμα, η Paris-Soir, που θα μπορούσαμε να την κατατάξουμε στο Κέντρο, έδινε καθημερινά 2.000.000 φύλλα. Αντίστοιχα, μερικές εκατοντάδες χιλιάδες αναγνώστες διάβαζαν καθημερινά την αριστερή “L’ Humanité”. Οι δύο κατεξοχήν εφημερίδες της Ακροδεξιάς, δηλαδή η “Gringoire” και η “Candide”, πουλούσαν μαζί 1.000.000 φύλλα εβδομαδιαία, νούμερο που δυστυχώς δεν είναι καθόλου αμελητέο.

Διαβάζοντας τις εφημερίδες του 1938, και ιδιαίτερα τις εφημερίδες της Άκρας Δεξιάς, ο Μικαέλ Φεσέλ ανακαλύπτει ανησυχητικές αναλογίες με το σήμερα. Όχι, το παρελθόν δεν επαναλαμβάνεται, όπως τονίζει επανειλημμένα ο ίδιος. Ωστόσο, ο συνδυασμός αυταρχικής διακυβέρνησης και αναδίπλωσης σε εθνικιστικά-συντηρητικά χαρακτηριστικά, με ακραίες φιλελεύθερες επιλογές στην οικονομία, που υιοθέτησε το καθεστώς Νταλαντιέ, προσιδιάζει επικίνδυνα σε σημερινά μοντέλα διακυβέρνησης. Αυτό επισημαίνει ο συγγραφέας με τις αναλογίες που εύστοχα εντοπίζει. Αναζητώντας αναλογίες ανάμεσα στο 1938 και στο σήμερα, που δεν περιορίζονται μόνο στη Γαλλία, αξίζει να σταθεί κανείς σε δύο τρία σημεία».

Θανάσης Γιαλκέτσης: «Δεν έχουμε αλλάξει εποχή, στον βαθμό που θα αναμετριόμαστε ακόμη με βίαιες αντιδράσεις στις επαγγελίες του Διαφωτισμού»

Ο επίσης κριτικός Θανάσης Γιαλκέτσης στην «Εφημερίδα των Συντακτών», επισημαίνει πως η φράση «επιστροφή της δεκαετίας του 1930» είναι παραπλανητική, τονίζoντας πως:

«Ορισμένοι τη θεωρούν τόσο παράλογη ώστε δεν θέλουν πλέον να δουν το πρόβλημα. Βεβαίως κανένα ιστορικό γεγονός δεν επαναλαμβάνεται, δεν υπάρχει “επιστροφή” με την κυριολεκτική έννοια της λέξης. Το 1938 και το 2018 είναι δύο διαφορετικά έτη, που σημαδεύονται από ετερογενείς συσχετισμούς πολιτικών δυνάμεων, ετερογενή κοινωνιολογία και διαφορετικά διεθνή πλαίσια. Το ζητούμενο δεν είναι να εστιάσουμε στη δυνητική επιστροφή της δεκαετίας του 1930, αλλά να διερωτηθούμε για τις προϋποθέσεις που κατέστησαν εφικτή αυτή τη δεκαετία.
Ο φασισμός δεν είναι ένα ατύχημα της Ιστορίας, που συνέβη κατά τύχη και ανήκει οριστικά στο παρελθόν. Αυτή η ιδεολογία ορίζει μια κινητοποίηση ενεργειών και μια ριζοσπαστικοποίηση συνειδήσεων που είναι εχθρικές σε ό,τι είναι χειραφετικό και εξισωτικό στη νεωτερικότητα.
Έχουμε τελειώσει οριστικά με αυτά; Δεν το νομίζω. Δεν έχουμε αλλάξει εποχή, στον βαθμό που θα αναμετριόμαστε ακόμη με βίαιες αντιδράσεις στις επαγγελίες του Διαφωτισμού. Δεν είναι επομένως παράλογο να μιλάμε για “αναλογίες” ή, για να επαναλάβω τον τίτλο του βιβλίου, για “υποτροπή” μεταξύ των δύο περιόδων».

Ο συγγραφέας Μικαέλ Φεσέλ

Ο Μικαέλ Φεσέλ γεννήθηκε στη Thionville το 1974. Απόφοιτος της École Normale Supérieure (ENS), agrege και διδάκτωρ φιλοσοφίας, είναι καθηγητής φιλοσοφίας στην Ecole Polytechnique, θέση στην οποία διαδέχτηκε τον Alain Finkielkraut, σύμβουλος έκδοσης του περιοδικού “Esprit” και συνεπιμελητής της σειράς “l' Ordre philosophique” των εκδόσεων Seuil (μαζί με τον Jean-Claude Monod). Από τις εκδόσεις «Πόλις» κυκλοφορεί και το φιλοσοφικό βιβλίο του στα ελληνικά με τίτλο «Ο καιρός της παρηγοριάς» (2018) σε μετάφραση της Μαριάννας Μαντά.

*Η Γεωργία Ντεμίρη είναι φιλόλογος και διδακτορική φοιτήτρια του ΤΕΦ/ΔΠΘ

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.