«Η υπνηλια των τελευταιων τριαντα χρονων στην Ελλαδα καλυψε και τους καλλιτεχνες»

Με το συγγραφέα Πέτρο Μάρκαρη προσκεκλημένο της Πολιτιστικής Κίνησης και του Συνδέσμου Φιλολόγων Ροδόπης σε εκδήλωση με θέμα «Κωνσταντινούπολη: Η Πόλη των μειονοτήτων», συζήτησε ο δημοσιογράφος Δάμωνας Δαμιανός στην εκπομπή του Ραδιωφόνου του Παρατηρητή «Αιχμή του Δόρατος»…
Κωνσταντινουπολίτης ο ίδιος, μιλά για το έργο του και τους πνευματικούς ανθρώπους εν Ελλάδι, αλλά και για την παρατεταμένη κατάσταση υπνηλίας που έχει εισέλθει η χώρα με την ελπίδα να βγει από αυτήν, με μπροστάρηδες του πνευματικούς ανθρώπους…

ΠτΘ: Εκτός από συγγραφέας, κ. Μάρκαρη, είστε και πολυταξιδεμένος και ταυτοχρόνως έχετε σχέση με την γερμανική κουλτούρα με το γερμανικό πολιτισμό και εν γένει με τον γερμανικό λαό. Σε συνέντευξή σας στο γερμανικό περιοδικό «Spiegel» μιλάτε για την Ελλάδα, για το πρόβλημα της Ελλάδας και τους Έλληνες. Ο πνευματικός κόσμος της Ελλάδας σε σχέση με την κρίση, σοβούσε για πολλά χρόνια, ποια ήταν λοιπόν η θέση του όλα αυτά τα χρόνια για το παρόν και το μέλλον της χώρας; Γιατί σιώπησε σε μια μακρά διαδικασία που ήταν επώδυνη και τα αποτελέσματά της βιώνουμε σήμερα;
Π.Μ.: Οι πνευματικοί άνθρωποι, οι συγγραφείς, οι καλλιτέχνες δεν είναι αποσπασμένοι από τον γενικό κορμό ενός λαού, ενός έθνους, και δεν είναι υπ’ αυτή την έννοια επίσης μια ανεξάρτητη οντότητα. Μπορεί κατά καιρούς να είναι ένα βήμα μπροστά από τις κοινωνίες τους, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι αποσπασμένοι και όταν μια κοινωνία, όπως είναι η ελληνική, ουσιαστικά τα τελευταία τριάντα περίπου χρόνια ήταν τελείως σε ύπνωση δεν μπορούσαν παρά και οι πνευματικοί άνθρωποι και οι καλλιτέχνες να είναι και αυτοί σε ύπνωση. Αυτό ήταν το πρόβλημα της Ελλάδος, μια παρατεταμένη περίοδος να την χαρακτηρίσω «υπνηλίας», η οποία ως ένα ορισμένο σημείο είχε καλύψει όλο το φάσμα και συνεπώς και τους καλλιτέχνες και τους συγγραφείς και τους διανοούμενους.

 

• Η σημερινή πλουτοκώσταινα δεν βγάζει μεγάλους ανθρώπους

ΠτΘ: Μιλάτε για επώδυνα μέτρα και για θυσίες που θα πρέπει να κάνουν οι Έλληνες στην συνέντευξή σας στο Spiegel και ταυτόχρονα θέτετε αμφιβολίες κατά πόσο η κυβέρνηση μπορεί να τα επιβάλλει. Πώς θα βγούμε από την κρίση;
Π.Μ.: Η συνέντευξη αυτή δόθηκε πριν ένα μήνα. Εξακολουθώ να λέω και να υποστηρίζω δύο πράγματα: Τα μέτρα θα είναι πολύ επώδυνα και οι επιπτώσεις τους πολύ δύσκολες, και αυτά δεν τα έχουμε ακόμη δει, διότι αυτά τα μέτρα για να δείξουν το αρνητικό τους πρόσωπο θέλουν μια περίοδο τουλάχιστον, εξ όσων μου λένε οι Ιρλανδοί φίλοι μου, οκτώ μηνών και μετά καταλαβαίνεις πόσο σκληρά και επώδυνα είναι. Αυτό είναι το ένα. Θα ζήσουμε πολύ δύσκολα στην Ελλάδα και αυτό κατ’ ανάγκην δεν το θεωρώ αρνητικό. Να μου επιτρέψετε να σας θυμίσω ότι την εποχή της Ψωροκώσταινας ζούσαν πολύ ωραία στην Ελλάδα.

ΠτΘ: Γιατί το λέτε αυτό;
Π.Μ.: Γιατί αυτήν την Ψωροκώσταινα την αγαπήσαμε, της φερθήκαμε με τρυφερότητα και μας φέρθηκε με τρυφερότητα και έβγαλε ένα πλούτο τον οποίο η σημερινή… πλουτοκώσταινα δεν τον βγάζει, διότι έβγαλε μεγάλα ονόματα, μεγάλους καλλιτέχνες, για παράδειγμα τον Χατζιδάκι, τον Θεοδωράκη, τον Ρίτσο, τον Σεφέρη, τον Ελύτη, ζωγράφους όπως τον Φασιανό. Όλοι αυτοί είναι παιδιά της Ψωροκώσταινας.

ΠτΘ: Η Γερμανία σήμερα βγάζει Μπρεχτ;
Π.Μ.: Όχι, αλλά βγάζει μια σειρά νέων συγγραφέων ιδιαίτερα παιδιά από την Ανατολική Γερμανία που έχουν τεράστιο ενδιαφέρον, όπως για παράδειγμα ο Ίνγκο Σούλτσε, η Γιούλια Φρανκ ή συγγραφείς όπως ο Ούβε Κιμ που είναι πολιτικοποιημένοι βαθύτατα συγγραφείς και μπορεί να μην είναι Μπρεχτ αλλά και αυτός προοπτικά καθιερώθηκε, καθιερωμένος συγγραφέας τον καιρό που έγραφε δεν ήταν.

• Περιμένω στην Ελλάδα το θαύμα της αφύπνισης

ΠτΘ: Στην Ελλάδα αντιστοίχως διακρίνετε στη νέα γενιά τέτοια λαμπρά παραδείγματα που θα μπορούσαν στο μέλλον να αποτελέσουν σημεία αναφοράς;
Π.Μ.: Περιμένω τα θαύμα της αφύπνισης. Θα ξυπνήσουμε θέλουμε δεν θέλουμε. Θα ξυπνήσουμε γιατί μέχρι τώρα κοιμηθήκαμε. Θα ξυπνήσουμε με τις κλωτσιές; Μόνο έτσι ξυπνάς. Ξυπνάς γιατί λες «ήρθε η ώρα να ξυπνήσω» ή όταν σε κλωτσά κανείς. Όπως κι αν ξυπνήσουμε, η αφύπνιση θα έχει μεγάλη σημασία.

• Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος αφηγήθηκε ελληνικά γεγονότα με πρότυπα αισθητικά της πρωτοπορίας του ευρωπαϊκού κινηματογράφου

ΠτΘ: Προηγουμένως παραλείψατε να αναφερθείτε στον Θόδωρο τον Αγγελόπουλο με τον οποίο και συνεργάζεστε…
Π.Μ.: Συγνώμη, αλλά επειδή με τον Θόδωρο Αγγελόπουλο δουλεύουμε κάθε μέρα μαζί, δεν τον ανέφερα και, αν το ακούσει, θα θυμώσει. Είναι μέρος της καθημερινότητάς μου.

ΠτΘ: Στη διάρκεια της πορείας σας εντρυφήσατε στον Μπρεχτ και συνεργαστήκατε με τον Θόδωρο Αγγελόπουλο. Τι είναι αυτό που σηματοδοτεί την πορεία μέσα στο χρόνο σε ένα άνθρωπο που εντρυφεί σε ένα μεγάλο πνεύμα όπως ο Μπρεχτ και σε ένα μεγάλο άνθρωπο της εποχής μας όπως ο Αγγελόπουλος;
Π.Μ.: Ο Μπρεχτ ήταν για μένα ένας μεγάλος δάσκαλος. Εάν σήμερα γράφω όπως γράφω, ακόμη και σαν μυθιστόρημα, τα οφείλω στα μαθήματα που πήρα από τον Μπρεχτ. Δηλαδή ο Μπρεχτ δεν ήταν μόνο ένας συγγραφέας που θαύμαζα, αλλά και ένας άνθρωπος που, χωρίς να το ξέρει, γιατί είχε πεθάνει όταν ασχολήθηκα ουσιαστικά, με δασκάλεψε, μου έδειξε δρόμους.

 

Ο Θόδωρος για μένα ήταν ο άνθρωπος με τον οποίο μαζί ανδρωθήκαμε πνευματικά και καλλιτεχνικά. Κινηματογραφικά εκείνος συγγραφικά εγώ, αλλά περάσαμε την περίοδο από το 1971 μέχρι σήμερα, ουσιαστικά σαράντα χρόνια, μαζί, δουλεύοντας συνέχεια και ζώντας αυτήν την Ελλάδα μέσα από την εξέλιξη και την επικαιρότητα, γιατί και αυτός είναι άνθρωπος πολιτικοποιημένος, στιγμή – στιγμή, βήμα – βήμα, δρασκελιά – δρασκελιά. Έτσι πορευθήκαμε.

ΠτΘ: Πώς αντιμετωπίσατε το γεγονός ότι ο Θόδωρος Αγγελόπουλος πολλές φορές υπήρξε παρεξηγημένος στο ευρύ ελληνικό κοινό, δεν μιλώ για τους μυημένους γιατί οι περισσότεροι δεν είναι, αλλά για το γεγονός ότι ο τρόπος με τον οποίο χειρίζεται την τέχνη είναι διαφορετικός από τον λεγόμενο εμπορικό τρόπο;
Π.Μ.: Δεν είναι μόνο αυτό όμως. Είναι και ένας τρόπος, και αυτό είναι για μένα το μεγάλο στον Αγγελόπουλο, για το πώς μπορείς να μιλήσεις για τα θέματα κυρίως τα ιστορικά, της νεώτερης ιστορίας του τόπου σου, χρησιμοποιώντας αισθητικές κινηματογραφικές οι οποίες είναι τελείως ως πρότυπα εξωελληνικές, όπως είναι ο Γκοντάρ, όπως είναι ο Μπουνιουέλ, όπως ο Μπέργκμαν, όπως είναι όλοι αυτοί οι κλασικού του ευρωπαϊκού σινεμά, τους οποίους ο Αγγελόπουλος μελέτησε για να αφηγηθεί το θέμα του που ήταν απόλυτα ελληνικό να το αφηγηθεί με πρότυπα αισθητικά της πρωτοπορίας του ευρωπαϊκού κινηματογράφου. Αυτό σε καμία χώρα δεν περνά εύκολα και όχι μόνο στην Ελλάδα, όπου κι αν γίνει, θα συναντήσει αντιδράσεις.

ΠτΘ: Πάντως δικαιώθηκε…
Π.Μ.: Η μεγάλη τέχνη πάντα δικαιώνεται.

ΠτΘ: Μπορεί και ο ίδιος να πικράθηκε από τις αντιδράσεις που αντιμετώπισε στο εξωτερικό. Εσάς τι σας εκμυστηρεύεται; Αισθάνεται σήμερα δικαιωμένος από τη δουλειά του;
Π.Μ.: Αισθάνεται ότι σε κάθε βήμα έκανε αυτό που ήθελε εκείνος να κάνει και που πίστευε ότι ήταν σωστό. Αυτό είναι η δικαίωση.

• Οι σημερινές γενιές δεν ξέρουν τι σημαίνει ένας δημιουργός να σκέφτεται πολιτικά

ΠτΘ: Ο Ζαν Λικ Γκοντάρ κατήγγειλε το Φεστιβάλ Κανών ότι «εφόσον υπάρχουν χώρες που έχουν προβλήματα σαν την Ελλάδα δεν μπορώ να πάρω μέρος σε πανηγυράκια». Ο ευρωπαϊκός πολιτισμός χρωστά πολλά στην Ελλάδα που δεν αποτιμώνται σε χρήμα. Συμφωνείτε μαζί του;
Π.Μ.: Συμφωνώ μαζί του, αλλά θα σας πω και κάτι ακόμα, γιατί πέραν αυτής της δήλωσης που την κάνουν και άλλοι λιγότερο γνωστοί, εκείνο που με χαροποίησε πολύ είναι ότι απλούστατα αυτές οι γενιές, η μια γενιά πριν από μένα που είναι ο Γκοντάρ και η δική μου γενιά, στην οποία ανήκουμε ο Θόδωρος και εγώ, ακόμη και σε αυτήν την μεγάλη ηλικία δεν παύουν να είναι πολιτικοποιημένες και αυτό με γεμίζει με τεράστια χαρά. Αυτό είναι που κάνει τη διαφορά ανάμεσα σε αυτές τις γενιές, την προ από εμάς, την δική μας, την πρώτη μετά από εμάς. Εκεί υπάρχει η διαφορά ανάμεσα σε αυτές τις γενιές και τη σημερινές, που δεν είναι πολιτικοποιημένες και δεν ξέρουν τι σημαίνει ένας δημιουργός να σκέφτεται και πολιτικά. Ο Γκοντάρ το καταλαβαίνει.

ΠτΘ: Πώς βιώσατε εσείς ή ο Γκοντάρ, οι άνθρωποι της δικής σας γενιάς, το ότι περάσατε δια πυρός και σιδήρου;
Π.Μ.: Καλό μας έκανε. Εμείς επειδή περάσαμε από αυτό έχουμε ένα πρόβλημα, αυτό της αϋπνίας, δεν κοιμόμαστε εύκολα. Είμαστε σε εγρήγορση.

• Φοβάμαι ότι το Σεπτέμβρη θα βρούμε στην αγορά το 50% των βιβλίων που είδαμε πέρσι

ΠτΘ: Ποια είναι η άποψή σας για το σημερινό αναγνωστικό κοινό της χώρας μας;
Π.Μ.: Ένα από τα προβλήματα που με απασχολεί αυτή τη στιγμή με μεγάλη έγνοια και αγωνία είναι ότι τα τελευταία δέκα χρόνια υπήρχε στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό σε όλα τα επίπεδα, ένα μεγάλο άνοιγμα το οποίο ήταν αποτέλεσμα ή των επιλογών που έκαναν οι εκδότες από παλιότερα, με την έννοια ότι εξέδωσαν βιβλία που απευθύνονταν σε μεγαλύτερο κοινό, έστω κι αν δεν είχαν τόσο βαθυστόχαστο νόημα -δεν είναι απαραίτητο αυτό- ή οφειλόταν στην πίεση και στις προσπάθειες του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου να αυξήσει την αναγνωσιμότητα σε όλα τα επίπεδα, από το δημοτικό μέχρι και τις λέσχες ανάγνωσης, που έφθασαν να δίνουν και το Βραβείο Αναγνωστών στην Ελλάδα. Αυτή ήταν μια ανάπτυξη εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, εάν τα σχολεία όλο αυτό το πακέτο, το οποίο ήταν και παιχνίδι εκδοτών, δεν είχαν καθυστερήσει τόσο πολύ τις σχολικές βιβλιοθήκες που ήταν τεράστιο άνοιγμα, αλλά εκεί φταίνε και οι εκδότες. Αυτή τη στιγμή, λόγω της οικονομικής κρίσης, λόγω της τρομερής πτώσης που θα έρθει στην κοινωνία, πολύ φοβάμαι ότι θα έχει τρομερές επιπτώσεις. Αυτό οι εκδότες αυτή τη στιγμή το νιώθουν, τα βιβλιοπωλεία το νιώθουν και πολύ φοβάμαι ότι το Σεπτέμβρη θα βρίσκουμε στην αγορά το 50% που βρίσκαμε πέρσι. Δυστυχώς υπάρχει τέτοιος κίνδυνος και είναι ένα θέμα που παρακολουθώ με μεγάλη αγωνία και με μεγάλη έγνοια.

ΠτΘ: κ. Μάρκαρη, σας ευχαριστούμε πολύ.
Π.Μ.: Κι εγώ σας ευχαριστώ.

Η Κωνσταντινούπολη του Πέτρου Μάρκαρη

 

Είναι η τρίτη φορά που ο κ. Μάρκαρης επισκέπτεται την πόλη της Κομοτηνής, αλλά η πρώτη για την παρουσίαση βιβλίου του σε εκδήλωση. Ο ίδιος δε είναι μειονοτικός, εφόσον γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Όσον αφορά στο θέμα των μειονοτήτων, δηλώνει ότι «υποστηρίζω ότι η Κωνσταντινούπολη, η Πόλη, όπως την λέμε, είναι η πολιτισμική, η πολιτιστική πρωτεύουσα των μειονοτήτων, με την έννοια ότι και οι γηγενείς Τούρκοι της Πόλης είναι μειονότητα σε σχέση με την υπόλοιπη Τουρκία. Συνεπώς, δεν υπάρχουν παρά μόνο μειονότητες στην Πόλη. Αυτό είναι το ένα. Το δεύτερο που έχω να πω είναι ότι πιστεύω ακράδαντα ότι ένα περιβάλλον πολυπολιτισμικό είναι πάντοτε ένα ανοικτό περιβάλλον, ακόμη και με τις διαφορές και συγκρούσεις του, ακόμη, όπως γνωρίσαμε εμείς την Πόλη, με τους διωγμούς της, εξακολουθεί να είναι ένα ανοικτό περιβάλλον. Και αυτό στην προοπτική του έχει μια πολύ μεγάλη και θετική συμβολή στον πολιτισμό. Το ότι οι σημερινές κοινωνίες θα γίνουν πολυπολιτισμικές είναι σίγουρο και όπως λέει μια μεγάλη κοινωνιολόγος που ασχολήθηκε με το θέμα των μετακινήσεων αν δεν υπήρχαν οι μετακινήσεις των πληθυσμών σήμερα δεν θα υπήρχαν οι μεγάλες πόλεις στην Ευρώπη και αν δεν υπήρχαν μεγάλες πόλεις δεν θα υπήρχε αναγέννηση, γιατί είναι ένα φαινόμενο αστυφιλικό. Συνεπώς, αυτό είναι θετικό και όχι αρνητικό φαινόμενο.

ΠτΘ: Έχετε μια διαρκή τάση να επιστρέφετε στην Πόλη, στην πόλη των πόλεων…
Π.Μ.: Ποτέ δεν έφυγα από την Πόλη…

ΠτΘ: Διαβάζω σε συνέντευξή σας πριν δύο χρόνια στο «Βήμα» ότι επιστρέφατε για ένα λογοτεχνικό ξεκαθάρισμα λογαριασμών στην πόλη που γεννηθήκατε. Έγινε αυτό το ξεκαθάρισμα;
Π.Μ.: Είναι το μυθιστόρημα «Παλιά, πολύ παλιά» που όλο εκτυλίσσεται στην Πόλη και μόνο τα δύο τελευταία του κεφάλαια εξελίσσονται στην Κερασούντα.

ΠτΘ: Ο ελληνισμός έχει γενικότερα ένα νόστο για την Πόλη και αυτό που σηματοδοτεί. Είναι το ίδιο και για αυτούς που έχουν γεννηθεί εκεί γιατί πολλές φορές ο νόστος εμπλέκεται και με άλλου τύπου συναισθήματα με ξενοφοβικά, μισαλλόδοξα. Το έχουν αυτό μέσα τους οι Πολίτες που ένοιωσαν και τους διωγμούς του 1955, του 1964 και τους μετέπειτα;
Π.Μ.: Κατ’ αρχήν, αυτό που είχαν όσο ζούσαν εκεί ήταν οι τρομερές ρίζες, αυτές που δεν ξεκόβεις εύκολα, διότι η Πόλη είναι ένα σύμβολο διάρκειας, ό,τι και να κάνεις έχεις την αίσθηση ότι η διάρκεια από το Βυζάντιο μέχρι σήμερα όσο και να φαίνεται παράξενο εξακολουθεί να υπάρχει. Πιστεύω ότι αυτό είναι χαρακτηριστικό της Ανατολής. Αυτό είναι το ένα. Το δεύτερο στοιχείο που συνδέει αυτούς που έφυγαν από την Πόλη και τους κάνει να σκέφτονται διαφορετικά από τον Έλληνα που πηγαίνει στην Πόλη είναι ότι ποτέ δεν τους δόθηκε ευκαιρία, και εγώ το έκανα και το ξέρω, του απολογισμού. Αυτοί οι άνθρωποι έφυγαν χωρίς να κάνουν απολογισμό και έμειναν με ανοιχτούς λογαριασμούς, δεν έκλεισαν τα τεφτέρια τους. Αυτό το ζω στην οικογένειά μου, στους φίλους μου της δικής μου γενιάς που έχουν το παράπονο ότι δεν έκλεισαν τους λογαριασμούς τους. Αυτό δεν το λέω αρνητικά. Το ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι τουλάχιστον τα τελευταία δέκα χρόνια είναι ότι την ίδια αίσθηση έχουν οι Τούρκοι της δικής μου γενιάς στην Πόλη. Όταν μιλώ με Τούρκους της γενιάς μου και μιας γενιάς μετέπειτα μου λένε συνέχεια αυτό. Έπρεπε να κάνουμε απολογισμό. Κάναμε λάθη. Οι ίδιοι το αντιλαμβάνονται ποιοτικά

ΠτΘ: Γνωρίζω ότι σήμερα στην Τουρκία υπάρχει μια ομάδα ανθρώπων νέων που δημιουργεί ένα κλίμα επαναπροσέγγισης των γεγονότων της δεκαετίας του 50 που οδήγησαν στον ξεριζωμό της μειονότητας και μάλιστα με κριτική ματιά, γεγονός που σημαίνει ότι οι Τούρκοι ψυχοαναλύονται δυνατά πλέον…
Π.Μ.: Πολύ και φωνάζοντας, δεν έχουν κανένα πρόβλημα να τα συζητήσουν αυτά, δεν έχουν κανένα πρόβλημα να ομολογήσουν στα τηλεοπτικά τους κανάλια ότι αυτό που ξεκίνησε το 1955 ήταν τουρκική προβοκάτσια από το προξενείο της Θεσσαλονίκης. Έβγαλαν στα κανάλια και αυτόν που την έκανε. Αυτό το έκαναν αλλά κάποια στιγμή θα πρέπει να καθήσουμε δίπλα – δίπλα όλοι εμείς και αυτοί και εμείς να κάνουμε ένα απολογισμό, πού κάναμε όλοι λάθη, γιατί και εμείς κάναμε λάθη.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.