Η αγαπη για τα τετραποδα

ΙΣΜΗΝΗ ΚΑΠΑΝΤΑΗ, «Κυνική ιστορία», ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ, Αθήνα 2008

Συγγραφέας μυθιστοριών εκτυλισσόμενων σε, ως επί το πλείστον, ιστορικά προσδιορισμένους χώρους και χρόνους, με απώτερο στόχο την κατάδειξη της διαχρονικότητας των παθών, των πόθων, των ελπίδων, των διαψεύσεων και των αισθημάτων του ανθρώπου, η Ισμήνη Καπάνταη έρχεται τώρα, με την Κυνική ιστορία, να προεκτείνει το θεματικό-αφηγηματικό της πεδίο στη σύγχρονη νεοελληνική πραγματικότητα• φωτίζοντας, με διακριτικότητα και όσο της επιτρέπουν οι αφηγηματικές συνθήκες του εγχειρήματός της, πτυχές του κοινωνικού και του ευρύτερου πολιτιστικού γίγνεσθαι. Επιστρατεύοντας κυρίως ειρωνεία, αλλά και σαρκασμό και, βεβαίως, συγκατάβαση για τους δίποδους πρωταγωνιστές της ιστορίας της και ελεγχόμενη τρυφερότητα, κατανόηση και παιγνιώδη διάθεση για τους υπερτερούντες κατά δύο πόδια τετράποδους ήρωές της, συνθέτει ένα χαριτωμένο όσο και ενδιαφέρον αφηγηματικό παζλ, γεμάτο απρόοπτα και ανατροπές, ικανό να διατηρήσει αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη.

Η πρωτοτυπία στην προκειμένη περίπτωση έγκειται στο γεγονός ότι, παρακάμπτοντας κανείς τον συνειδητά, όπως έχω βάσιμους λόγους να υποψιάζομαι, επιλεγμένο, ώς ένα σημείο παραπλανητικό, τίτλο του βιβλίου, διαπιστώνει ότι δεν έχει να κάνει με μια ιστορία στην οποία πρωταγωνιστούν σκύλοι ή, τουλάχιστον, μόνο σκύλοι, αλλά και άνθρωποι, και μάλιστα πολύ αληθινοί, χαρακτηριστικοί της εποχής μας και, θα τολμούσα να πω, αναγνωρίσιμοι. Ανθρωποι είναι οι πρωτεύοντες και οι δευτερεύοντες ήρωες του μυθιστορήματος• τα νήματα της ζωής ανθρώπων κινεί η παντογνώστρια αφηγήτρια, παρακολουθώντας τους σε περισσότερο ή λιγότερο σημαντικές στιγμές και φάσεις της ζωής τους. Αυτοί είναι που με τις πράξεις και τις παραλείψεις τους συνθέτουν τον θεματικό πυρήνα της μυθιστορίας• από τις προθέσεις τους και τα συναισθήματά τους δημιουργούνται οι άλλοτε σοβαρές και άλλοτε ιλαρές καταστάσεις και διαμορφώνεται η όλη ατμόσφαιρα. Η ζωή των σκυλιίων συνδέεται με τη ζωή των «αφεντικών» τους -πράγμα φυσικό, αφού είναι οικόσιτα-, δεν παύει ωστόσο να είναι ανεξάρτητη• «σημαδεμένη» από γεγονότα του πρότερου και του τωρινού τους βίου, ενδεικτικά της σκυλίσιας ζωής τους και χαρακτηριστικά της ράτσας τους.

Προς τι λοιπόν ο τίτλος «Κυνική ιστορία»; Τι μπορεί να επιδιώκει μ’ αυτόν η συγγραφέας; Αποκλείοντας την εκδοχή να θέλησε να παραπλανήσει τον αναγνώστη, τείνω να πιστέψω ότι αυτό που πρωτίστως επιδίωξε ήταν η ειρωνική χρήση του όρου «κυνικός», με την εμμέσως πλην σαφώς δηλωνόμενη πρόθεση να «αλληγορήσει», αντιπαραθέτοντας στον κυνισμό που διέπει τις σχέσεις των ανθρώπων την ανιδιοτέλεια, τη σύμπνοια και την εντιμότητα που χαρακτηρίζει τα τετράποδα, τόσο στις μεταξύ τους σχέσεις όσο και απέναντι στα δίποδα αφεντικά τους. Κατά δεύτερο λόγο -κατά τη γνώμη μου βαρύνοντα εξίσου με την ήδη επισημανθείσα πρόθεσή της- δεν θα ήταν λάθος να υποθέσει κανείς ότι επέλεξε αυτόν τον τίτλο, επειδή έτσι θα της παρεχόταν η δυνατότητα, αφενός, να διασταυρώσει τα ανθρώπινα με τα σκυλίσια, επισημαίνοντας τις εκατέρωθεν υπεροχές και υστερήσεις και, αφετέρου, για να προετοιμάσει ένα πλαίσιο πρόσφορο για μιαν αφηγηματικά δικαιωμένη εκδήλωση της μεγάλης αγάπης της προς τα σκυλιά. Μιας αγάπης όπως αποδεικνύεται ανταποδοτικής, που της επιτρέπει να δίνει στους τετράποδους ήρωες της ιστορίας της ανθρώπινες ιδιότητες, απαλλαγμένες ωστόσο από μικρότητες, κυνισμό και ιδιοτέλεια.

Κεντρικό πρόσωπο της «Κυνικής ιστορίας» είναι η κυρία Κασσάνδρα• μια ηλικιωμένη ζωγράφος λουλουδιών, τοπίων, φουρτουνιασμένων θαλασσών, ακρογιαλιών, ανατολών και ηλιοβασιλεμάτων. Ζει μόνη (οι δύο κόρες της είναι παντρεμένες και βρίσκονται στο εξωτερικό), με τη συντροφιά των δύο, ράτσας φοξ τεριέ, έμπιστων σκυλιών της, του Ευμένη και της Ιππολύτης, ώς τη στιγμή που κινεί το ενδιαφέρον ενός σημαντικού παράγοντα της διεθνούς αγοράς τέχνης• όχι με τους πίνακές της, αλλά με ένα συμπτωματικό «έργο», αποτελούμενο από χαρτιά υγείας, διαφορετικά ξετυλιγμένο το καθένα. Η αναπάντεχη αυτή συγκυρία επιφέρει αλλαγή στα οικονομικά της δεδομένα, ανατρέπει την ώς τότε μοναχική και ήσυχη ζωής της, κυρίως όμως αλλάζει τη συμπεριφορά και συνάμα αποκαλύπτει τον πραγματικό εαυτό των γύρω της ανθρώπων: των θυγατέρων της, των γαμπρών της και των φίλων της, οι οποίοι, ο καθένας με τον τρόπο του, επιδιώκουν να εκμεταλλευτούν την κατάσταση και να προσποριστούν οικονομικά οφέλη. Γεγονός που ενεργοποιεί τα σκυλιά• αφυπνίζει την προς την κυρία Κασσάνδρα φιλοστοργία τους και τα καθιστά διακριτικούς θεματοφύλακες των συμφερόντων της, συχνά δρώντας υπό την καθοδήγηση και την επιτήρηση του Κίτσου. Ενός αλητόβιου σκύλου, μέχρι πρότινος συγκατοίκου τους και εσχάτως αναληφθέντος -ύστερα από ένα τροχαίο- στους ουρανούς, απ’ όπου, αφενός, έχει καλύτερη θέα προς τα επίγεια και αφετέρου, με τη μεταθανάτια ενισχυμένη διαίσθησή του, μπορεί και διαβάζει τις μύχιες σκέψεις και τις ιδιοτελείς προθέσεις των ζώντων.

Υπ’ αυτές τις συνθήκες η μυθιστορία εξελίσσεται με επίκεντρο δύο ανεξάρτητες κι ωστόσο διαρκώς, επιφανειακώς και/ή υποδορίως διασταυρούμενες εστίες δράσης• στη μία πρωταγωνιστούν οι άνθρωποι και στην άλλη τα σκυλιά. Με τη διαφορά, όμως, ότι τα διαδραματιζόμενα στη δεύτερη εστία, αυτή των σκυλιών, παρά την αυτοτέλεια που τα χαρακτηρίζει, λειτουργούν και ως επικουρική πηγή πληροφοριών για τα όσα τεκταίνονται ή συμβαίνουν στον χώρο των ανθρώπων. Ο Ευμένης, η Ιππολύτη και ο Κίτσος δεν είναι μόνο πρωταγωνιστές της ιστορίας• είναι και -επί ίσοις όροις, μαζί με την κυρίως αφηγήτρια-, άλλοτε άμεσοι και άλλοτε έμμεσοι, αφηγητές κάποιων σημαντικών πτυχών της. Ως αυτόπτες και αυτήκοοι μάρτυρες των όσων συμβαίνουν στο σπίτι «τους», αλλά και ως ευαίσθητοι δέκτες των όσων επίφοβων διαχέονται στην ατμόσφαιρα, συνθέτουν μία επιπλέον αφηγηματική οπτική γωνία, η οποία, μολονότι λειτουργεί ανεξάρτητα απ’ αυτήν της αφηγήτριας, συγκοινωνεί μαζί της και την εμπλουτίζει με στοιχεία ουσιώδους σημασίας, καλύπτοντας αφηγηματικά κενά και συμβάλλοντας στο να είναι η αφήγηση πληρέστερη και δραστικότερη.

Συνδετικός κρίκος, επικοινωνιακός ιστός, ανάμεσα στις δύο επισημανθείσες οπτικές γωνίες είναι η αγάπη της αφηγήτριας προς τους οικόσιτους τετράποδους φίλους της, η οποία, σε συνδυασμό με τη μακρόχρονη συνάφεια μαζί τους, της παρέσχε τη δυνατότητα να υπεισέρχεται στον ψυχικό τους κόσμο, να γνωρίζει τα αισθήματά τους και να κατανοεί τη γλώσσα τους. Βεβαίως, η αγάπη από μόνη της δεν θα αρκούσε για την επιτυχή έκβαση ενός κάθε άλλο παρά εύκολου εγχειρήματος, όπως αυτό της Κυνικής ιστορίας• χρειαζόταν η συνδρομή και άλλων προϋποθέσεων, υφολογικής προπάντων υφής, για την πλήρωση των οποίων φρόντισε η συγγραφέας με σύνεση και γνώση. Εχοντας εντρυφήσει στην ιστορική μυθοπλασία, συνεπώς γνωρίζοντας να κρατά τις δέουσες αποστάσεις από τα εκάστοτε ιστορούμενα γεγονότα και τους πρωταγωνιστές τους, φρόντισε και στην προκειμένη περίπτωση να κινεί τα νήματα της ιστορίας της με διακριτικότητα, αν και ποτέ δεν έπαψε να είναι παρούσα, σε όλη τη διάρκεια της αφήγησης, κρίνοντας, σχολιάζοντας τρέχοντα λογοτεχνικά και άλλα καλλιτεχνικά ζητήματα, συχνά κλείνοντας με νόημα το μάτι στον αναγνώστη -κινητοποιώντας τον πνευματικά και καθιστώντας τον, κατά κάποιον τρόπο, συνομιλητή της και μέτοχο των όσων του ιστορεί-, εντέχνως καλυπτόμενη η ίδια πίσω από το φλεγματικό της ύφος, τον σαρκασμό και τη λεπτή ειρωνεία (όσον αφορά τα ανθρώπινα) και τον με μέτρο διανθισμένο με λόγιες και αγγλικές εκφράσεις λόγο της.

Υ.Γ.: «Κυνική ιστορία» ή πώς λέμε ερωτεύτηκα τους ανθρώπους αλλά αγάπησα τα σκυλιά…

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.