Επαναστατης με νεωτερικο λογο και ηθος

Εκδήλωση για το Νίκο Εγγονόπουλο πραγματοποίησε το βράδυ της Δευτέρας στο κεντρικό αμφιθέατρο της πανεπιστημιούπολης το Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας, μέσα από μια προσέγγιση του ποιητικού και του ζωγραφικού του έργου.

Για το Ν. Εγγονόπουλο, ο οποίος θεωρείται μαζί με τον Ανδρέα Εμπειρίκο, ο σημαντικότερος εκπρόσωπος του υπερρεαλισμού στην Ελλάδα, μίλησαν η ιστορικός τέχνης – μουσειολόγος Κική Χριστοδούλου, η Επίκουρος Καθηγήτρια του Τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας Ελισάβετ Αρσενίου και ο Λέκτορας στο Τμήμα Νίκος Μαυρέλος, ενώ η Καθηγήτρια Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου, δεν μπόρεσε να παραβρεθεί, αλλά την ενδιαφέρουσα εισήγησή της διάβασε η Αναπληρώτρια Καθηγήτρια του Τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας, Βασιλική Κοντογιάννη.

Στο πλαίσιο της εκδήλωσης προβλήθηκαν οι ταινίες «Ο κήπος με τ’ αμέτρητα παράθυρα» του Λευτέρη Ξανθόπουλου και «Εποχές και συγγραφείς – Νίκος Εγγονόπουλος» του Τάσου Ψαρρά.

Ο ΠτΘ συνομίλησε στο περιθώριο της εκδήλωσης με τις κ.κ. Χριστοδούλου και Αρσενίου και τον κ. Μαυρέλο.

– Ν. Μαυρέλος: «Ο Εγγονόπουλος είναι μέσα στη νεωτερικότητα και την αποδέχεται»

Ο Νίκος Μαυρέλος παρουσίασε εισήγηση με θέμα «Νίκος Εγγονόπουλος, αναγνώστης του Charles Baudelaire».

ΠτΘ: Κάνετε μια συγκριτική προσέγγιση των δύο ποιητών;

Ν.Μ.: Ναι, είναι μια συγκριτική προσέγγιση, γιατί μας οδηγεί ο ίδιος ο Εγγονόπουλος να τον διαβάσουμε έτσι. Έχει κάποια παραθέματα σε κάποια από τα ποιήματά του, από τη συλλογή «Στην κοιλάδα με τους ροδώνες» και ταυτόχρονα στην ίδια συλλογή μεταφράζει και τρία από τα πεζά του ποιήματα. Στα μεν ποιήματα, η έννοια του φευγαλέου και της επίδρασης του χρόνου στον άνθρωπο είναι κοινή, παρότι υπάρχουν κάποιες διαφορές μεταξύ του Baudelaire και του Εγγονόπουλου, με την έννοια ότι ο ηδονισμός του Baudelaire ακυρώνεται, κατά κάποιο τρόπο, από τον Εγγονόπουλο και δίνει περισσότερη σημασία στην έννοια του χρόνου.

Στα δε πεζά κείμενα, αυτό που ενδιαφέρει τον Εγγονόπουλο είναι η αίσθηση του ανθρώπου που βλέπει τη ζωή από το τέλος ή του δημιουργού που βλέπει τη ζωή από ψηλά, αφού έχει τελειώσει το έργο του.

Παράλληλα, σ’ έναν από τους πίνακες βλέπουμε τη σχέση ζωγραφικής και ποίησης και την αίσθηση της κινητικότητας που έχουν μέσα τους τα ποιήματα του Εγγονόπουλου. Αυτή η αίσθηση της κινητικότητας παρατηρείται και σε πολλά από τα ποιήματα του Baudelaire, πάλι με την έννοια του φευγαλέου και του παροδικού, μια απαισιοδοξία που είχε ο Baudelaire, πιθανόν να την είχε και ο Εγγονόπουλος, την εποχή που γράφει τα ποιήματα, την Κατοχή, με τα συγκεκριμένα προβλήματα.

ΠτΘ: Βέβαια, οι κοινωνικές συνθήκες ήταν τελείως διαφορετικές. Ο Baudelaire ήταν δανδής της εποχής, από αστική οικογένεια, δεν ταλαιπωρήθηκε…

Ν.Μ.: Ο Baudelaire ήθελε βέβαια να ταλαιπωρηθεί…

ΠτΘ: Με άλλο τρόπο.

Ν.Μ.: Ακριβώς, ήταν ένας εστέτ, ένας μποέμ. Είναι αυτός που, κατά τον Μπένγιαμιν, βρίσκεται στην αυγή της νεωτερικότητας, τη βλέπει, ενώ ο Εγγονόπουλος είναι μέσα στη νεωτερικότητα και την αποδέχεται. Ο Baudelaire είναι σαν προάγγελος.

ΠτΘ: Κάνετε μια σημειωτική προσέγγιση των δύο ή τους πλησιάζετε και κοινωνιολογικά;

Ν.Μ.: Η προσέγγιση δεν είναι κοινωνιολογική στη συγκεκριμένη ανακοίνωση, είναι κατεξοχήν σύγκριση κειμένων, υπό την έννοια της άμεσης επίδρασης, δηλαδή της φανερής και δεδηλωμένης επίδρασης υπό τη μορφή παραθεμάτων ή μεταφράσεως. Είναι μια παραδοσιακή συγκριτική προσέγγιση, αλλά με προσπάθεια ν’ ανιχνευτούν θεματικές ομοιότητες και λιγότερο τεχνικές.

ΠτΘ: Ο Ν. Εγγονόπουλος διδάσκεται στο Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας του ΔΠΘ;

Ν.Μ.: Ναι, υπάρχει ένα μάθημα για τον υπερρεαλισμό. Προσεγγίζεται συγκριτικά με τον Εμπειρίκο και τους υπόλοιπους Έλληνες και ξένους υπερρεαλιστές. Η κ. Βούλγαρη και η κ. Αρσενίου έχουν αναλάβει αυτά τα μαθήματα.

ΠτΘ: Πώς τον αντιμετωπίζουν οι φοιτητές, μια και ο Ν. Εγγονόπουλος ήταν νεωτεριστής για την εποχή του, αλλά παραμένει και για τη δική μας.

Ν.Μ.: Οι φοιτητές αγαπούν τον Εγγονόπουλο και τον Εμπειρίκο και γενικά ενδιαφέρονται για τον 20ο αιώνα. Διδάσκω πολύ παλαιότερα κείμενα, από το 15ο αιώνα μέχρι το 18ο αιώνα και διαπιστώνω ότι αγαπούν τον 20ο, αν και τους αρέσουν και παλιά κείμενα όπως η «Ερωφίλη» και ο «Ερωτόκριτος».

– Κ. Χριστοδούλου: «Είναι βαθιά επηρεασμένος από τη βυζαντινή αγιογραφία»

Η Κική Χριστοδούλου μίλησε για το ζωγραφικό έργο του Ν. Εγγονόπουλου.

ΠτΘ: Από ποια σκοπιά προσεγγίζετε το ζωγραφικό έργο του Νίκου Εγγονόπουλου;

Κ.Χ.: Από τη δική του, θα μπορούσα να πω, αν μπορούμε να την προσεγγίσουμε και κατά το δυνατόν να την κατανοήσουμε. Ξεκινάμε βλέποντας τα κινήματα τέχνης από τα οποία προέκυψε ο σουρεαλισμός σαν κίνημα, αρχικά στη λογοτεχνία και στη συνέχεια σε όλες τις άλλες τέχνες, το ντανταϊσμό και τη μεταφυσική ζωγραφική, πώς γνώρισε ο Εγγονόπουλος αυτά τα δύο κινήματα και κύρια το σουρεαλισμό. Στη συνέχεια, περνάμε στο έργο του Νίκου Εγγονόπουλου.

ΠτΘ: Υπήρχαν άλλες επιρροές πλην του σουρεαλισμού, ο οποίος κυριάρχησε στην ποίησή του;

Κ.Χ.: Πάρα πολλές γιατί, ας μην ξεχνάμε, ο Νίκος Εγγονόπουλος έχει γνωρίσει τον ιμπρεσιονισμό και τον μεταϊμπρεσσιονισμό και στη Γαλλία – καθώς τέλειωσε το Λύκειο στο Παρίσι -, όλα τα κινήματα τέχνης της πρώτης 20ετίας του 20ου αιώνα. Επιπλέον, στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών μαθήτευσε κοντά στον Παρθένη και το Εργαστήριο των Ξυγγόπουλου και Κόντογλου, κοντά στους οποίους γνώρισε τη βυζαντινή αγιογραφία, από την οποία είναι βαθιά επηρεασμένος, ειδικά στα πρώτα 30 χρόνια του έργου του όπου η επιρροή είναι μεγαλύτερη. Στη συνέχεια, αφομοιώνεται και προσαρμόζεται στο σουρεαλιστικό στοιχείο της ζωγραφικής του.

ΠτΘ: Έχουμε μαρτυρίες για το πώς έγινε αποδεκτή η ζωγραφική του Νίκου Εγγονόπουλου στη χώρα μας, εκείνα τα χρόνια, από εικαστικούς συναδέλφους του;

Κ.Χ.: Από συναδέλφους του, ναι, υπήρξε αποδοχή. Ήταν συμφοιτητής με τον Μόραλη, τον Διαμαντόπουλο και τον Τσαρούχη, οι οποίοι επίσης είχαν περάσει από το Παρίσι και γνώριζαν τι συμβαίνει, άρα μπορούσαν να τον κατανοήσουν.

Βέβαια, από τους σύγχρονους Έλληνες – όπως συμβαίνει και με το σουρεαλισμό στην ποίηση – δεν ήταν απόλυτα κατανοητός.

ΠτΘ: Θα λέγαμε πως είναι αναγνωρίσιμα τα έργα του Νίκου Εγγονόπουλου με τις ψιλόλιγνες φιγούρες…

Κ.Χ.: Θέλω να πιστεύω ότι είναι αναγνωρίσιμος. Βέβαια, στα πρώτα του σουρεαλιστικά έργα δανείζεται αρκετά στοιχεία από το έργο του Ντε Κίρικο και ίσως εκεί να υπάρχει μια μικρή σύγχυση, αλλά όταν πλέον γνωρίζει κάποιος πολύ καλά το έργο του, το διακρίνει.

– Ε. Αρσενίου: «Ο Εγγονόπουλος έφτιαξε μια γλώσσα διαφορετική»

Η Ελισάβετ Αρσενίου προσέγγισε το Νίκο Εγγονόπουλο ως προάγγελο μιας νέας ποιητικής.

ΠτΘ: Χαρακτηρίζετε το Νίκο Εγγονόπουλο ως προάγγελο της νέας ποιητικής. Να εξηγήσουμε αυτή τη νέα ποιητική…

Ε.Α.: Πιστεύω ότι ο Νίκος Εγγονόπουλος ήταν ο πρώτος υπερρεαλιστής. Όπως και ο Ανδρέας Εμπειρίκος και ο Νικόλας Κάλας είναι ένας σημαντικός ποιητής κι όχι μόνο σημαντικός υπερρεαλιστής, γιατί οι υπερρεαλιστές υπερέβαιναν την ποίηση, ήταν άνθρωποι που έμπαιναν μέσα στην επαναστατική πράξη.

Ο Εγγονόπουλος ενδιαφέρθηκε άμεσα και ιδιαίτερα και για την ίδια τη γραφή, για την ελληνική γλώσσα κι έφτιαξε μια γλώσσα διαφορετική. Το διαφορετικό είχε να κάνει όχι μόνο με την αντιθετικότητα και τον πλούτο των ελληνικών, αλλά και με μία διεύρυνση της εμπειρίας της πραγματικότητας, με έναν λόγο που αφορούσε και την ίδια την ποιητική σιωπή. Πάνω απ’ όλα ο Νίκος Εγγονόπουλος δημιούργησε πολιτικό ήθος. Στις μέρες μας, όπως λέει ο Ν. Εγγονόπουλος, «η τέχνη και η ποίηση μας βοηθούν όχι μόνο να ζήσουμε αλλά και να πεθάνουμε».

ΠτΘ: Ήταν επαναστάτης για την εποχή του;

Ν.Ε.: Επαναστάτης με όλες τις έννοιες και στη ζωή και στην τέχνη. Ήταν ένας άνθρωπος που μερικοί τον θεωρούσαν μοναχικό, αλλά δεν ήταν μοναχικός γιατί η τέχνη του ήταν μια τέχνη για τους ανθρώπους και την κοινωνία. Είναι άδικο, ακόμη και στις μέρες μας, να συντηρητικοποιούμε τον Εγγονόπουλο.

Θεωρώ ότι τελευταία υπάρχει μια τάση, όπως έχει φανεί και με το έτος Εγγονόπουλου, να ιστορικοποιούμε και να συντηρητικοποιούμε τον Εγγονόπουλο, αλλά δεν πρέπει. Είναι πολύ επαναστάτης για να μπορέσουμε να τον βάλουμε σε στενά εθνικά πλαίσια. Θα πρέπει να δούμε την ευρύτητά του και τον διεθνικό του χαρακτήρα.

ΠτΘ: Ο Εγγονόπουλος διδάσκεται μαζί με τους μεγάλους ευρωπαίους υπερρεαλιστές;

Ε.Α.: Τοποθετείται πολύ άνετα. Εάν ο Εγγονόπουλος είχε γράψει στα γαλλικά ή τα αγγλικά, θα ήταν στο πλευρό μέγιστων ποιητών. Η γλώσσα είναι αυτή που τον απομονώνει ακόμη, αλλά είναι μέγιστος ποιητής και στην ουσία δεν έχει τίποτε διαβαστεί από τον Εγγονόπουλο. Χρειαζόμαστε χρόνια για να κατανοήσουμε ποιος είναι. Υπάρχουν, βέβαια, και σήμερα σοβαροί αναγνώστες του Εγγονόπουλου, όπως είναι για παράδειγμα η Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου, η οποία ήταν η πρώτη που μίλησε για τον Εγγονόπουλο σοβαρά και με ευαισθησία απέναντι στην ποιητική του. Όσο γεννιούνται νεότεροι αναγνώστες τόσο πιο ακριβείς θα είναι οι αναγνώσεις.

Ο Νίκος Εγγονόπουλος διαβάζεται μόνο από νέους στο μυαλό ανθρώπους, γι’ αυτό και μας δίνει ελπίδες για το μέλλον της λογοτεχνίας και γενικότερα της τέχνης.

ΠτΘ: Επομένως, τον αγαπούν οι φοιτητές σας;

Ε.Α.: Τον λατρεύουν και μαθαίνουν πράγματα μ’ αυτόν, πώς να ζουν και πώς να βλέπουν τη ζωή.

Μαρία Αμπατζή

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.