Ενας πολιτισμος δεν καταδικαζεται για ακραια φανατικα φαινομενα

Στερεότυπα και προκαταλήψεις δεν εγκαταλείπουν εύκολα την κοινωνία όσα βήματα προόδου κι αν κάνει αυτή σήμερα, όσο κι αν συγχρωτίζονται άνθρωποι διαφορετικής κουλτούρας. Οι περισσότεροι, εξάλλου, το διαφορετικό το γνωρίσαμε ως «άλλο» και το άλλο ως «ξένο». Και μπορεί αυτό το άλλο, αυτό το διαφορετικό να είναι δίπλα μας, ουσιαστικά όμως να διαπνεόμαστε από ένα πνεύμα εκούσιας συχνά άγνοιας γι΄ αυτό.

Οπως στην περίπτωση του ισλαμικού πολιτισμού και γενικότερα του Ισλάμ, οι περισσότεροι από εμάς διακατεχόμαστε από κάποιες στερεότυπες αντιλήψεις για το τι είναι, για παράδειγμα, κόλαση και παράδεισος. Από αυτήν τη θλιβερή διαπίστωση ότι όλοι μας διαπνεόμαστε από ένα πνεύμα άγνοιας ως προς τον πολιτισμό του Ισλάμ, ξεκίνησε και η προσπάθεια μιας φοιτητικής ερευνητικής ομάδας με επικεφαλής την κ. Γερούκη Αριάδνη, Δρ. Ιστορίας της Σορβόννης και Ειδική Επιστήμονα στη Νομική Σχολή του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης, με την οποία συζητά σήμερα ο ΠτΘ.

Η κ. Γερούκη διδάσκει Ιστορία Ποινικής Καταστολής στο πλαίσιο του τομέα Ποινικών και Εγκληματολογικών Επιστημών. Πρόκειται για μάθημα επιλογής που διαρκεί δύο εξάμηνα. Στο πρώτο εξάμηνο οι φοιτητές διδάσκονται την Ιστορία της ποινικής καταστολής από την αρχαία εποχή μέχρι και το Βυζάντιο και στο δεύτερο από το Δυτικό Μεσαίωνα μέχρι το 19ο αιώνα. Κάθε έτος συγκροτείται μία ομάδα από φοιτητές που παρακολουθούν το μάθημα και οι οποίοι αναλαμβάνουν συλλογικά εργασία με θέμα που τους αναθέτει η κ. Γερούκη, όπως έγινε πριν 2 χρόνια με την ανάλυση μίας σειράς συνεντεύξεων από αλλοδαπούς κρατούμενους στις φυλακές Διαβατών. Το θέμα τότε ήταν οι σχέσεις μεταξύ των διαφόρων εθνικών και πολιτισμικών ομάδων των κρατουμένων και τα ρατσιστικά στερεότυπα που έχουν οι ομάδες όταν προσεγγίζουν η μία την άλλη. Τα αποτελέσματα της εργασίας παρουσιάστηκαν σε ημερίδα, με τη συμμετοχή της καθηγήτριας Εγκληματολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, της κ. Καλλιόπης Σπινέλλη.

Στα πλαίσια του ιδίου μαθήματος και σε σχέση με την ιστορική ανθρωπολογία του δικαίου, δημιουργήθηκε κατόπιν μία άλλη ομάδα, η οποία μέσα από μία μεγάλη συλλογή νεοελληνικών παραμυθιών προσέγγισε το θέμα της ποινικής καταστολής. Τα αποτελέσματα παρουσιάστηκαν στην 6η Συνάντηση Ιστορίας του Δικαίου, που έλαβε χώρα πρόπερσι στην Κομοτηνή.

Πέρυσι, εξάλλου, δημιουργήθηκε από την κ. Γερούκη μια τρίτη ομάδα η οποία ασχολήθηκε με το Ισλάμ και η οποία παρουσίασε την εργασία της σε ημερίδα που έγινε στις 3 του περασμένου Απρίλη, με επίσημο καλεσμένο τον λέκτορα Αραβολογίας από τη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, κ. Χάσαν Μπαντάουι, ο οποίος μίλησε για τη γέννηση του Ισλαμικού δικαίου. Παρών στην ημερίδα ήταν και ο Μουφτής της Κομοτηνής, κ. Μέτσο Τζεμαλί.

ΠτΘ: κ. Γερούκη ποιες οι αιτίες που οδήγησαν την ομάδα να ασχοληθεί με το συγκεκριμένο θέμα και ποιος ο στόχος σας;

Α.Γ.: Η συγκεκριμένη ομάδα δημιουργήθηκε ακριβώς πριν δύο χρόνια, μετά το χτύπημα των δίδυμων πύργων, ουσιαστικά από μία θλιβερή διαπίστωση ότι όλοι μας διαπνεόμαστε από ένα πνεύμα άγνοιας ως προς τον πολιτισμό του Ισλάμ, και αυτό δεν αφορά μόνο την ιστορία του, αλλά και το τι είναι σήμερα το Ισλάμ. Και χωρίς να διεκδικώ καμία αυθεντία στην Ισλαμολογία, – απλά η ενασχόλησή μου με την ιστορική και δικαιική ανθρωπολογία με έχουν βοηθήσει κάπως στην προσπάθεια να βλέπω το διαφορετικό,- σκέφθηκα ότι και μόνο η ενασχόληση με το ίδιο Κοράνι, με θέματα διάφορα για τα οποία συνήθως έχουμε στερεοτυπικές εικόνες στο νου μας, θα μπορούσε να βοηθήσει τα παιδιά να ανοίξουν τον νου τους και να δούνε λίγο τα πράγματα μέσα από την οπτική του Ισλάμ. Και εδώ αρχίζει ένα πολύ μεγάλο ζήτημα γιατί υπάρχει μία τεράστια διαφορά νοοτροπίας και νοητικών εργαλείων ανάμεσα στην κουλτούρα του Ισλάμ και στη δυτική κουλτούρα – αν υποθέσουμε ότι εμείς ξεκινάμε από μία αυστηρή δυτική κουλτούρα, που δεν είναι ακριβώς η περίπτωση της Ελλάδας. Ό,τι εμπόδια υπήρξαν σε αυτήν την ομάδα επί ενάμισι χρόνο και ό,τι κατακτήσεις υπήρξαν ήταν ακριβώς πάνω σε αυτό το επίπεδο του να προσπεράσουμε τις προκαταλήψεις μας και να προσπαθήσουμε να δούμε όσο γίνεται με πιο αυθεντικό και «αγνό» βλέμμα την άλλη όψη των πραγμάτων. Ας μην ξεχνάμε ότι πρόκειται για προπτυχιακές εργασίες και οι φοιτητές δεν θα μπορούσαν να εμβαθύνουν περισσότερο και για αντικειμενικούς λόγους, γιατί η ανάθεση των μαθημάτων των δικών μου είναι ανά εξάμηνο, και γιατί τα παιδιά είναι φορτωμένα απ΄ όλα τα μαθήματα και το άγχος των εξετάσεων και του πτυχίου που επίκειται, οπότε είχαμε περιορισμένο χρόνο. Παρόλα αυτά, νομίζω ότι επέδειξαν ιδιαίτερο σθένος και ενθουσιασμό. Όταν, λοιπόν, παρουσιάστηκε η ημερίδα (στις αρχές του περασμένου Απρίλη), ήταν πολύ επίκαιρη γιατί βέβαια πάλι είχε συμπέσει με το θλιβερό γεγονός της εισβολής στο Ιράκ. Να σημειώσω δε ότι αυτή η έρευνα δεν έχει βγει από μία σχολή που ειδικεύεται στις ισλαμικές σπουδές – αν και θα ήταν ευχής έργο, ειδικά στη Νομική της Θράκης, να υπάρχει μια έδρα Ισλαμικού Δικαίου, για να υπάρχει μία δυναμική, μία επικοινωνία. Όλη η προβληματική μας, εξάλλου, σχετικά με την εργασία αυτή ήταν ακριβώς το πρόβλημα της διαπολιτισμικής επικοινωνίας. Χάρηκα όταν είδα τριάντα φοιτητές μας στην ομάδα, αλλά στεναχωρήθηκα γιατί δεν υπήρχε κανένας μουσουλμάνος μεταξύ τους.

ΠτΘ: Στόχος σας, όπως είπατε, ήταν η κατανόηση των πολιτισμικών διαφορών. Πώς έγινε η προσέγγιση του θέματος;

Α.Γ.: Όταν μιλάμε για πολιτισμικές διαφορές μιλάμε για διαφορές κατανόησης. Μιλάμε δηλαδή για πράγματα τα οποία θεωρούνται δεδομένα και απόλυτα από τη μία ή την άλλη πλευρά και στην ουσία δεν υπάρχουν γέφυρες επικοινωνίας. Όταν τα αυτονόητα που έχω εγώ και τα αυτονόητα που έχετε εσείς είναι εντελώς διαφορετικά, τότε είναι πολύ δύσκολο να υπάρξει επικοινωνία. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα για να σας δείξω τον τρόπο με τον οποίο προσπαθήσαμε να το προσεγγίσουμε αυτό. Και επειδή είμαστε σε νομικό χώρο, το παράδειγμα που θα χρησιμοποιήσω αφορά στο θέμα των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Για έναν δυτικό το θέμα είναι αυτονόητο, έχει κατακτηθεί από τη εποχή της Γαλλικής επανάστασης, όπως είναι αυτονόητες και οι αρχές του κράτους δικαίου, και η συζήτηση αρχίζει από εκεί και πέρα. Όταν μιλάμε για «ανθρώπινα δικαιώματα», θεωρούμε ότι ήδη υπάρχει σαν νοητικό εργαλείο αυτή η έννοια, τα θεωρούμε δεδομένα. Για το Ισλάμ δεν ισχύει το ίδιο. Δεν υπάρχουν ανθρώπινα δικαιώματα στο πλαίσιο του Ισλάμ – υπάρχουν δικαιώματα του Θεού και όχι των ατόμων. Οι πιστοί είναι υποκείμενα δικαίου, κατά κάποιο τρόπο, αλλά του θεϊκού δικαίου και μόνο οι πιστοί, όχι οι άλλοι που δεν αποτελούν τμήμα του Ισλάμ. Βλέπετε, λοιπόν, ότι όταν ξεκινάμε χωρίς καν να υπάρχει κοινή παραδοχή για το τι είναι δικαιώματα του ανθρώπου, πώς μπορούμε και να καταγγέλλουμε ότι οι ισλαμικές χώρες παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα; Άλλωστε η παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν γίνεται μόνο στα Ισλαμικά κράτη…

ΠτΘ: Ποιες ήταν οι πηγές σας;

Α.Γ.: Χρησιμοποιήθηκε το Κοράνι από τις εκδόσεις «Κάκτος» γιατί ήταν το πιο εύκολο που μπορούσαν να βρουν τα παιδιά, αν και δεν είναι η πιο έγκριτη έκδοσή του, και για να έχουμε κοινό πλαίσιο αναφοράς. Βιβλιογραφικά, σαν πηγή βασισθήκαμε αρχικά το βιβλίο του Αναστασίου Γιαννουλάτου, «Ισλάμ», το οποίο είναι γραμμένο με ένα πνεύμα ευρύ και καθαρά θρησκειολογικό, και το οποίο μπορεί κάλλιστα να χρησιμοποιηθεί ως εισαγωγικό. Χρησιμοποιήσαμε κυρίως ξένη βιβλιογραφία για το θέμα του τζιχάντ. Επίσης στοιχεία πήραμε και από το Διαδίκτυο κυρίως πάνω στο θέμα της κλειτοριδεκτομής.

Ισλάμ

ΠτΘ: Τι είναι το Ισλάμ τελικά; Είναι θρησκεία ή είναι κρατική εξουσία;

Α.Γ.: Το Ισλάμ είναι και θρησκεία και κρατική εξουσία και τρόπος ζωής και κουλτούρα. Όπως όλα τα πολιτισμικά φαινόμενα, είναι πολύπλευρο, πολυδιάστατο. Δεν μπορούμε να πούμε ότι το Ισλάμ είναι θρησκεία ή μια αντίληψη κρατικής εξουσίας ή κάτι μονοδιάστατο. Είναι ένα πολύπλευρο φαινόμενο και φυσικά δεν μπορέσαμε να καλύψουμε όλες τις πλευρές, απλά ψηλαφίσαμε τις πιο «αγκαθωτές», που αφορούν στο τζιχάντ, στη θέση της γυναίκας και φυσικά στο αποτρόπαιο έθιμο που συνεχίζεται και σήμερα και αφορά στην κλειτοριδεκτομή.

Κοράνι

ΠτΘ: Πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν ότι το Κοράνι, εν αντιθέσει με το Ευαγγέλιο, δεν επεμβαίνει στην προσωπική ζωή των ανθρώπων; Είναι αλήθεια αυτό;

Α.Γ.: Κατ’ αρχάς το Κοράνι έχει σαν πρότυπο την Παλαιά Διαθήκη και εκεί μπορεί να βρεθούν όλες οι ρίζες της κανονικοποίησης και της ποινικοποίησης σε τελική ανάλυση της ανθρώπινης συμπεριφοράς, σε όλες τις καθημερινές της εκφάνσεις. Το Κοράνι, το μόνο που έκανε ήταν να υιοθετήσει την εβραϊκή παράδοση σε μεγάλο βαθμό. Δηλαδή, όπως θεωρούμε την Καινή Διαθήκη συνέχεια της Παλαιάς, το Κοράνι εμφανίζεται σαν μία εναλλακτική συνέχεια της Παλαιάς Διαθήκης. Από εκεί και πέρα, όσον αφορά και στη δική μας ορθόδοξη παράδοση, αν κάποιος σκύψει δύο – τρεις αιώνες πίσω και δεν λέω για πολύ παλαιότερα, θα δει να ρυθμίζεται η καθημερινή ζωή μέσα από « χρηστοήθειες», «νομοκανόνες» και όλα αυτά τα εκκλησιαστικά εγχειρίδια – συμπιλήματα τα οποία περιέχουν κανόνες και «συνταγές κανονικότητας»για την καθημερινή δραστηριότητα των χριστιανών. Βέβαια ο χώρος που αυτά αναπτύσσονται είναι κυρίως η τουρκοκρατούμενη Ελλάδα και οι φορείς τους ήταν οι ζηλωτές καλόγεροι οι οποίοι τα αντέγραφαν στα μοναστήρια, οπότε καταλαβαίνουμε ότι ήθελαν ίσως να διαφυλάξουν την «καθαρότητα» του ορθόδοξου τρόπου ζωής. Παρόλα αυτά, βλέπουμε ότι ο έλεγχος και η καταστολή της προσωπικής ζωής υπήρξε ένα ιστορικό φαινόμενο διαχρονικό, που σίγουρα δεν ήταν ξένο και προς τη δική μας κουλτούρα. Να θυμίσω ότι εκτός από τους νομοκανόνες και τα εξομολογητάρια, που ήταν οδηγίες για τους πνευματικούς σχετικά με τον τρόπο που θα «εξετάζανε» τους λαϊκούς κατά την εξομολόγηση, υπάρχει και το Θρησκευτικό Ποινικό Δίκαιο της ορθόδοξης εκκλησίας, το κανονικό δίκαιο, στο οποίο στοιχειοθετούνται αδικήματα που δεν έχουν καμία σχέση με τη νοοτροπία ενός σύγχρονου ποινικού κώδικα, όπως το να μην παρακολουθείς την λειτουργία το πρωί της Κυριακής, το τι τρως Τετάρτη και Παρασκευή, οι νηστείες κλπ. Όλοι αυτοί οι κανόνες της καθημερινότητας ήταν πολύ αυστηρότεροι πριν ένα αιώνα τουλάχιστον.

Κατά μία άποψη, το Κοράνι ρυθμίζει τα πάντα, με την έννοια ότι μιλά συνολικά για τον τρόπο ζωής της κοινότητας των πιστών. Το Ισλάμ πολιτειακά δεν περιορίζεται από την κρατική κυριαρχία. Είναι ανώτερο απ΄ τα κράτη, ο πιστός έχει κάθε δικαίωμα ο ίδιος να μην ακολουθήσει ένα πολιτικό αφέντη αν κρίνει ότι δεν συνάδει στο πνεύμα του Κορανίου και στο Λόγο του Προφήτη. Δηλαδή, η κυρίαρχη εξουσία στο Ισλάμ είναι σαφώς η θεϊκή εξουσία και όχι η πολιτειακή. Αυτό δεν θα έλεγα ότι ισχύει στη δική μας περίπτωση, παρόλα αυτά όμως διαπλοκές πολιτικής και θρησκευτικής εξουσίας εξακολουθούν να υφίστανται.

Τζιχάντ

ΠτΘ: Στη συνείδηση των περισσότερων και μάλιστα μετά τα τελευταία γεγονότα, το Τζιχάντ είναι ιερός πόλεμος εναντίον των απίστων. Είναι πράγματι έτσι;

Α.Γ.: Είναι ο ιερός πόλεμος που νομιμοποιείται και μέσα από το Κοράνι. Υπάρχουν εδάφια του Κορανίου που περιγράφουν και νομιμοποιούν τη τζιχάντ. Παρόλα αυτά δεν θα λέγαμε ότι είναι αποκλειστική ισλαμική επινόηση, καθότι μέσα στην ιστορία ιεροί πόλεμοι γνωρίζουμε ότι υπήρχαν και από άλλες πλευρές, αρκεί να θυμίσω μόνο τις σταυροφορίες. Το τζιχάντ στα πλαίσια της ισλαμικής θεολογίας έχει πολύ περισσότερο την έννοια του εσωτερικού αγώνα του ανθρώπου για να κατακτήσει την πνευματική του φύση. Από την άλλη, όπως πολύ εύστοχα παρατήρησε στην ημερίδα μας ο Καθ. Ι. Σχινάς, νυν Πρύτανης του Δημοκριτείου , «ο φονταμενταλιστής μουσουλμάνος τρομοκράτης έχει τόση σχέση με το Ισλάμ και τον Προφήτη, όση έχει ο οπαδός της Κου Κλουξ Κλαν με τη διδασκαλία του Χριστού». Δηλαδή η αντιστοιχία είναι κάπως έτσι. Δεν μπορούμε έναν ολόκληρο πολιτισμό τόσο πολύπλευρο, που είχε φτάσει σε μία ακμή και σε ένα μεγαλείο πνευματικό υψηλό και ο οποίος είχε την ατυχία να οπισθοχωρήσει μέσα σε όλο αυτό το καμίνι του τρίτου κόσμου, από τη στιγμή που εμφανίστηκε η εκβιομηχάνιση της Δύσης, να τον καταδικάζουμε συλλήβδην για κάποια ακραία φανατικά φαινόμενα.

Σαρία

ΠτΘ: Τι είναι η σαρία;

Α.Γ.: Η σαρία είναι όλο το σύνολο των κανόνων που διέπουν με την παραμικρή λεπτομέρεια την καθημερινή ζωή ενός μουσουλμάνου. Την προσεγγίσαμε θα έλεγα από την πλευρά την ανθρωπολογική, όπου η κάθε μέρα, η κάθε στιγμή πρέπει να είναι για τον πιστό μία ευκαιρία κάθαρσης και προσευχής. Πάνω σε αυτό το μοτίβο κεντιέται η σαρία και αφορά πολλά, όπως π.χ. το καθημερινό τελετουργικό πλύσιμο. Είναι ένα πάντρεμα της καθημερινότητας με την τελετουργία και συντελεί στο ανέβασμα του επιπέδου της πνευματικότητας ενός πιστού. Αυτό δεν ισχύει μόνο σε αυτό το θρησκευτικό σύστημα, αλλά και σε άλλα, που είναι ασκητικά συστήματα, όπως π.χ. στο βουδισμό. Η προσευχή για παράδειγμα εντάσσεται μέσα στη ροή της ανθρώπινης ύπαρξής, δεν είναι κάτι που γίνεται τυπικά ή ωφελιμιστικά. Εδώ η προσευχή είναι καθημερινή, κυκλική και όλο αυτό βάζει ένα ρυθμό στη ροή της ανθρώπινης ύπαρξης – ρυθμό προσευχής, επίκλησης και διαρκούς κάθαρσης.

Κόλαση και παράδεισος

ΠτΘ: Από τα πιο γνωστά θέματα αυτό της κόλασης και του παράδεισου για τα οποία φυσικά οι αντιλήψεις μας είναι στερεότυπες. Οι περισσότεροι δυτικοί έχουμε μία συγκεκριμένη εικόνα. Είναι πράγματι έτσι;

Α.Γ: Η κόλαση και ο παράδεισος είναι από τα πιο γνωστά θέματα. Μάλιστα όσοι δεν έχουν διαβάσει το Κοράνι θεωρούν ότι είναι γεμάτο από περιγραφές του παραδείσου με ουρί και παρθένες και της κόλασης με τις έσχατες τιμωρίες. Διαβάζοντας όμως το Κοράνι- που αποτελεί ένα κατεξοχήν «δύσκολο» κείμενο για διάβασμα, ένα κυριολεκτικά ερμητικό κείμενο, και πραγματικά συγχαίρω τα παιδιά που κατάφεραν να το διαβάσουν ολόκληρο και να εντοπίσουν τα θέματα -, θα δούμε ότι κόλαση και παράδεισος είναι βιωματικές καταστάσεις, υπαρξιακές καταστάσεις εδώ και τώρα.

Η αποκοπή από την πνευματική φύση, από την αληθινή φύση – κάτι που άλλωστε ισχύει και στη χριστιανική πίστη – ουσιαστικά σημαίνει την υπαρξιακή κατάσταση της κόλασης και αντίστοιχα η επαφή αυτή, η επικοινωνία με τον βαθύτερη αληθινή φύση του ανθρώπου ,που είναι πνευματική, φέρνει στη συνείδηση την εμπειρία του παράδεισου. Όλα τα υπόλοιπα, το ότι ο μουσουλμάνος θα έχει στον παράδεισο υλικές απολαβές, είναι απλά περιγραφές και απλοποιήσεις και έχουν μείνει στερεοτυπικά. Πιστεύω ότι απλά πρόκειται για την ευδαιμονία, την ευφορία της ψυχής. Και ας μην ξεχνάμε ότι όλες αυτές οι περιγραφές περί κελαρυστών νερών και πρασίνου έχουν γραφεί σε ένα οικογεωγραφικό περιβάλλον ερήμου, όπου μία όαση ήταν πραγματικά ο παράδεισος. Είναι κάποιες μεταφορές της κατάστασης ευδαιμονίας και αυτές οι μεταφορές περιέχουν στοιχεία υλικά, όπως είναι η φύση, το πράσινο, τα νερά η τροφή, οι παρθένες κοπέλες, οι οποίες είναι a priori, αρχετυπικά, κάτι όμορφο και αγνό. Όλα αυτά είναι απλώς μεταφορές για να δείξουμε την πνευματική ευδαιμονία.

Κλειτοριδεκτομή

ΠτΘ: Τι είναι η κλειτοριδεκτομή; Είναι έθιμο μόνο των χωρών της μουσουλμανικής Αφρικής; Στην Ελλάδα, αλλά και στην Ευρώπη γενικότερα έγινε γνωστό από το βιβλία της Γουώρεν Ντήρι «Το λουλούδι της Ερήμου»…

Α.Γ: Το έθιμο αυτό έχει ρίζες προϊσλαμικές και γεννάται μεγάλη συζήτηση από πού έλκει τις ρίζες του. Συναντάται α) σε μουσουλμανικές χώρες της Αφρικής, β) σε κάποιες ασιατικές μουσουλμανικές χώρες, όπως στην Ινδονησία, αλλά και γ) σε χώρες που δεν είναι μουσουλμανικές, όπως στην Ωκεανία σε κάποιους ιθαγενείς της Κεντρικής Αμερικής. Με αυτό θέλω να πω ότι υπάρχουν μνείες και για πολιτισμούς που δεν είναι ισλαμικοί. Μιλάμε λοιπόν για έθιμο προϊσλαμικό, που όμως ρίζωσε πραγματικά και έχει μεγάλη διάδοση κυρίως στη ζώνη της κεντρικής Αφρικής. Πρέπει παράλληλα να τονιστεί ότι το έθιμο αυτό απουσιάζει παντελώς από τον «σκληρό πυρήνα» του Ισλάμ, όπως τα κράτη Ιράν, Ιράκ και από τη γειτονική Τουρκία.

Πράγματι, όπως είπατε, το βιβλίο «Το λουλούδι της Ερήμου» έκανε γνωστό στο ελληνικό κοινό το έθιμο της κλειτοριδεκτομής. Είναι αλήθεια ότι γίνεται πολύς λόγος για την κλειτοριδεκτομή και κυρίως την τελευταία δεκαετία στην Ευρώπη.

Κατ’ αρχήν έχει απαγορευθεί σε κράτη που έχουν μετανάστες από τη μουσουλμανική Αφρική ή Ινδονησία, όπως είναι η Αυστραλία, όπου έχει απαγορευθεί νομοθετικά, η ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, ο Καναδάς και οι Σκανδιναβικές χώρες.

Είναι πραγματικά ένα επικίνδυνο έθιμο, καθώς δεν τηρούνται συνήθως ούτε οι στοιχειώδεις προδιαγραφές υγιεινής προφύλαξης (π.χ. αποστείρωση των πρόχειρων εργαλείων) κατά τη διάρκεια των περισσότερων επεμβάσεων της κλειτοριδεκτομής και έτσι, υπάρχει κίνδυνος μολύνσεως και πολλά κοριτσάκια έχουν χάσει τη ζωή τους από αυτό. Υπάρχουν βασικά τρεις τύποι κλειτοριδεκτομής. Ο πιο ήπιος ακρωτηριασμός είναι το κόψιμο της άκρης της κλειτορίδας με ένα ξυράφι και ονομάζεται περιτομή Σούνα και προκαλεί τα λιγότερα τραύματα σε σύγκριση με τους άλλους. Ο δεύτερος τρόπος, που ονομάζεται κατ’ ευφημισμόν «γυναικεία περιτομή» (ενώ δεν έχει καμία σχέση με αυτήν, γιατί η περιτομή δεν φέρνει κάποια ανικανότητα αργότερα), είναι η αφαίρεση ολόκληρης της κλειτορίδας και πολλές φορές και των εσωτερικών χειλέων του αιδοίου. Ο τρίτος τρόπος και ο πιο ριζικός, τον οποίο στο μεν Σουδάν τον ονομάζουν «φαραωνική» περιτομή, γιατί ισχυρίζονται ότι την έχουν πάρει από την Αίγυπτο, ενώ οι Αιγύπτιοι την ονομάζουν «σουδανική», είναι η αφαίρεση ολόκληρης της κλειτορίδας, των εσωτερικών και εξωτερικών χειλέων και στη συνέχεια το ράψιμο της εισόδου του κόλπου – αφού προηγουμένως την έχουν ξύσει εσωτερικά, έτσι ώστε να κολλήσουν τα τοιχώματά της. Είναι ένας πολύ βαθύς ακρωτηριασμός όλων των εξωτερικών γενετικών οργάνων της γυναίκας, που το μόνο που αφήνει είναι μία πολύ μικρή οπή για να μπορούν να περνούν τα ούρα και το αίμα κατά την έμμηνο ρύση. Κατά την πρώτη τη νύχτα του γάμου ο άνδρας για να εισέλθει λέγεται ότι αναγκάζεται να ανοίξει με μαχαίρι τον κόλπο.

Φυσικά, η «περιτομημένη» κατ’ αυτόν τον τρόπο γυναίκα, στερείται την σεξουαλική απόλαυση, δεν έχει οργασμό, ούτε και επιθυμία, και έτσι γίνεται «ακίνδυνη» για τον άνδρα. Τα όργανα που χρησιμοποιούνται δεν είναι αποστειρωμένα και πολλές φορές πρόκειται απλώς για σπασμένα γυαλιά, ή ξυράφια, ή σκουριασμένα μαχαίρια ή ό,τι άλλο βρεθεί και συνήθως γίνεται τη νύχτα, έξω από το χωριό, για να μην ακούγονται οι φωνές των μικρών κοριτσιών και φοβούνται τα άλλα που δεν ξέρουν τι τα περιμένει σε αυτό το αποτρόπαιο διαβατήριο έθιμο.

ΠτΘ: Τι εννοείτε όταν λέτε διαβατήριο έθιμο;

Α.Γ.: Η κλειτοριδεκτομή είναι ένα διαβατήριο έθιμο και μάλιστα το πιο «βάρβαρο» διαβατήριο έθιμο που εξακολουθεί να υπάρχει στην εποχή μας. Ως διαβατήρια έθιμα έχουν αποδοθεί στην ελληνική τα Rites de passage, όρος της κοινωνικής ανθρωπολογίας, ο οποίος έχει επινοηθεί αρχικά από τον μεγάλο λαογράφο της δυτικής Ευρώπης Van Gennep, τον 19ο αιώνα. Κυριολεκτικά σημαίνει «έθιμα περάσματος», έθιμα που συνοδεύουν το πέρασμα ενός μέλους της ομάδας από τη μία κατάσταση στην άλλη, είτε βιολογική είτε κοινωνική. Συνοδεύουν συνήθως τη γέννηση, το θάνατο, το γάμο, το πέρασμα στην εφηβεία κλπ. Υπάρχουν πολλά έθιμα επίπονα που σημαδεύουν το κορμί των μυημένων με βασανιστήρια και εξακολουθούν και σήμερα να συνοδεύουν το πέρασμα των εφήβων στην ενηλικίωση ή των παιδιών στην εφηβεία. Είναι γνωστά κάποια έθιμα με τρυπήματα και κρεμάσματα νεαρών Ινδιάνων, οι οποίοι έτσι αποδεικνύουν ότι μπορούν επάξια να περάσουν στην ενήλικη ζωή και να είναι πολεμιστές και γενναίοι, καθώς μπορούν να αντέξουν τον πόνο. Ένα παρόμοιο διαβατήριο έθιμο είναι και η κλειτοριδεκτομή, που έχει σκοπό να «καθαρίσει» την περιοχή των γυναικείων γενετικών οργάνων. Υπάρχει δηλαδή μία βαθιά ριζωμένη λαϊκή αντίληψη, που δεν θα λέγαμε ότι είναι αποκλειστικά ισλαμική, αλλά έχει ριζώσει στο χώρο της Αφρικής, ότι η κλειτορίδα είναι κάτι ακάθαρτο και ότι γενικά η γυναικεία σεξουαλικότητα είναι κάτι ακάθαρτο και επικίνδυνο, οπότε στην ουσία στερώντας από τη γυναίκα την ηδονή, την καθιστούν κατάλληλη και έτοιμη για την αγορά του γάμου.

Μέσα, λοιπόν, στο συγκεκριμένο πολιτισμικό πλαίσιο, μόνον ο σεξουαλικός ακρωτηριασμός μιας γυναίκας της επιτρέπει να ενταχθεί στην κοινωνία των «καθαρών» και υποψήφιων για γάμο γυναικών.

ΠτΘ: Είπατε ότι τα περισσότερα κράτη της Δύσης έχουν αντιμετωπίσει το θέμα νομοθετικά. Παρόλα αυτά όμως διαβάζουμε για περιπτώσεις κλειτοριδεκτομής και στο δυτικό κόσμο…

Α.Γ.: Εκεί ακριβώς προκύπτει το εξής ζήτημα: Κάποιοι μετανάστες εξακολουθούν, με καλή θέληση ουσιαστικά, να εντάξουν το κοριτσάκι τους μέσα στην κοινότητα (γιατί, όπως είπαμε, σύμφωνα με την αντίληψή τους, αν δεν γίνει αυτό, το κοριτσάκι δεν θα μπορεί να παντρευτεί και δεν θα θεωρείται κανονικό μέλος της κοινότητας). Οπότε τίθεται ένα ζήτημα σύγκρουσης δικαίων – ένα ζήτημα δικαιικού πλουραλισμού και εκεί οι επιστήμονες διχάζονται. Υπάρχουν ανθρωπολόγοι του δικαίου – συγκεκριμένα έχω υπόψη μου κάποιες υποθέσεις στη Γαλλία τη δεκαετία του ΄80, που υποστηρίζουν ότι αυτές οι κοινότητες έχουν δικαίωμα να ασκούν απρόσκοπτα τα έθιμά τους και στις χώρες υποδοχής. Από την άλλη, υπάρχουν οι υπερασπιστές του κρατικού δικαίου, που λένε ότι, εφόσον αυτά τα έθιμα αντίκεινται στη νομοθεσία της χώρας υποδοχής, τότε αντιμετωπίζουν κατηγορίες οι γονείς καθώς και οι λειτουργοί που διενεργούν την επέμβαση. Οι κατηγορίες αρχίζουν από απλές σωματικές βλάβες και φθάνουν μέχρι και για ανθρωποκτονία, και φυσικά, υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες έχουν καταδικασθεί οι γονείς μικρών κοριτσιών. Στη Γαλλία, για παράδειγμα, ένας πατέρας καταδικάστηκε σε ένα χρόνο φυλάκιση με αναστολή, ένας άλλος πατέρας και οι δύο σύζυγοί του σε τρία χρόνια φυλάκιση με τριετή αναστολή, σαν υπεύθυνοι για πρόκληση θανατηφόρων βλαβών σε ανήλικο και επίσης μία άλλη μητέρα καταδικάσθηκε σε τρία χρόνια φυλάκιση με αναστολή. Εδώ γεννιέται ένα μεγάλο θέμα και γι’ αυτό οι ανθρωπολόγοι στη Γαλλία έχουν ονομάσει την κλειτοριδεκτομή «πολιτισμικό αδίκημα». Τα πολιτισμικά αδικήματα γεννιούνται ακριβώς από την ανάγκη να οριοθετήσει η χώρα υποδοχής τα πλαίσια της ανοχής της απέναντι σε εθιμικές πρακτικές που προέρχονται από διαφορετικά πολιτισμικά σύνολα και που αντίκεινται στο ισχύον δίκαιο.

Υπάρχει, επίσης, μία τάση να διαγραφεί στις σύγχρονες νομοθεσίες ένα πλαίσιο ασφαλείας, ώστε να γίνεται η κλειτοριδεκτομή μέσα σε νοσοκομεία ή σε κλινικές και έτσι να ελαχιστοποιούνται οι κίνδυνοι για τη ζωή και την υγεία των κοριτσιών. Η θεσμοθέτηση όμως παρόμοιων ρυθμίσεων σε τελική ανάλυση υποθάλπει την οριστική νομοθετική απαγόρευση της πρακτικής αυτής.

ΠτΘ: Κατά τη διάρκεια επίσης της παρουσίασης της εργασίας ένας τομέας ήταν και αυτός των παραμυθιών. Πώς προσεγγίσατε το Ισλάμ μέσα από τα παραμύθια;

Α.Γ.: Η συγκεκριμένη φοιτήτρια έκανε κάποια ανάλυση κάποιων παραμυθιών από τη συλλογή των «1001 Νυχτών», που είναι πολύ γνωστά, όπως ο «Αλή Μπαμπάς και οι 40 κλέφτες», ο «Αλαντίν» και άλλα. Κατάληξε σε ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις σε σχέση με την διαφορά της γυναικείας και της αντρικής εγκληματικότητας, τις ποινές που εμφανίζονται, αν είναι κοσμικές ή θρησκευτικές κλπ. Βέβαια η συλλογή «Χίλιες και μία νύχτες» είναι τεράστια και υπάρχουν μέσα και παραμύθια προϊσλαμικά, πριν την άφιξη του Μωάμεθ και τη διδασκαλία του, στα οποία βλέπουμε και τον τρόπο απονομής της δικαιοσύνης που υπήρχε στους νομάδες της Αραβίας, τους καμηλιέρηδες της ερήμου πριν την εμφάνιση του Μωάμεθ, δηλαδή έθιμα και νοοτροπίες προϊσλαμικές.

Επίσης, σε άλλη εργασία, σχετικά με τα αδικήματα και τις ποινές στο Κοράνι, έγινε μία τυποποίηση του τι στοιχειοθετείται σαν αδίκημα και τι ποινές επιβάλλονται. Συμπερασματικά, στο Κοράνι υπάρχει μία ιδιαίτερη φροντίδα για τα λεγόμενα «κοινωνικά αδικήματα» εναντίον των ορφανών, των χηρών, των φτωχών. Οι ποινές που προβλέπονται συνήθως είναι πολύ ασαφείς και σαν συνισταμένη έχουν περισσότερο τη θεϊκή τιμωρία παρά κάποια συγκεκριμένη κοσμική ποινή. Η δε θεϊκή τιμωρία υπονοείται ότι είναι η εσχάτη.

ΠτΘ: κ. Γερούκη σας ευχαριστούμε πολύ.

Α.Γ.: Κι εγώ σας ευχαριστώ.

Γεωγραφική – Στατιστική Παρουσίαση της Κλειτοριδεκτομής στην Αφρική

28 Αφρικανικές χώρες

Χώρα Επικράτηση (%)

Αίγυπτος 98

Αιθιοπία 90

Γάμπια 60-90

Γκάνα 15-30

Γουϊνέα 70-90

Γουϊνέα – Μπισσάου 50

Δημο/τία Κ. Αφρική 50

Δημο/τία Κογκό 5

Ερυθραία 90

Καμερούν 20

Κένυα 50

Ακτή Ελεφαντοστού 60

Λιβερία 50-60

Μάλι 90-94

Μαυριτανία 25

Μπενίν 50

Μπουρκίνα Φάσο 70

Νίγηρα 20

Νιγηρία 50

Τζιμπουτί 90-98

Ουγκάντα 5

Σενεγάλη 20

Σιέρα Λεόνε 80-90

Σομαλία 98

Σουδάν 89

Τανζανία 18

Τόγκο 12

Τσαντ 60

Χώρα Τύπος Ι(*), Τύπος ΙΙ(**),Τύπος ΙΙΙ(***)

Αίγυπτος * * *

Αιθιοπία * * *

Γάμπια * * *

Γκάνα – * –

Γουϊνέα * * *

Γουϊνέα – Μπισσάου * *

Δημο/τία Κ. Αφρική * *

Ερυθραία * * *

Καμερούν * * –

Κένυα * * *

Κόγκο (Ζαΐρ) – * –

Ακτή Ελεφαντοστού – * –

Λιβερία – * –

Μαλί * * *

Μαυριτανία * * –

Μπενίν – *

Μπουρκίνα Φάσο – * –

Νίγηρα – * –

Νιγηρία * * *

Τζιμπουτί – * *

Ουγκάντα * * –

Σενεγάλη – * –

Σιέρα Λεόνε – * –

Σομαλία – – *

Σουδάν – * *

Τανζανία – * *

Τόγκο – * –

Τσαντ – * *

(*) μερική ή ολική αφαίρεση της κλειτορίδας

(**) αφαίρεση της κλειτορίδας και των εσωτερικών χειλέων του αιδοίου

(***) ολικός ακρωτηριασμός των εξωτερικών γεννητικών οργάνων (αγκτηριασμός)

Α.Π.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.