Δωριστε βιβλια
Χριστούγεννα έρχονται, το δώρο των Χριστουγέννων είναι προ των πυλών κι ένα από τα καλύτερα δώρα εξακολουθεί να παραμένει το βιβλίο…
Το βιβλίο που κοστίζει πολύ λιγότερα από μια κρέμα προσώπου και πολύ – πολύ λιγότερα από μια επώνυμη φίρμα ρούχων, είναι όμως αφάνταστα θεραπευτικό, ιαματικό σχεδόν, σε αυτούς τους άθλιους καιρούς που ζούμε σήμερα…
Βιβλία με διαπιστευμένες «θεραπευτικές ιδιότητες» επί του λογικού, αυτού που καθημερινά πλήττεται από τους σταρς της δημοσιογραφίας των κεντρικών περιβόητων μέσων…
Βιβλία για δώρα, αρχής γενομένης με Philip Roth… Γραμμένα δηλαδή με χιούμορ αλλά κυρίως ανθρώπινη περιπέτεια, τμήμα της οποίας είναι και ο έρωτας αλλά και το σεξ…
Καλές επιλογές…
Τι σκέφτονται οι άντρες;
Philip Roth, «Το σύνδρομο Πορτνόι», Μετάφραση: Αχιλλέας Κυριακίδης,
Εκδόσεις «Πόλις», Αθήνα 2008
Σύνδρομο Πόρτνοϊ: «Διαταραχή κατά την οποία έντονες ηθικές και αλτρουιστικές ορμές συγκρούονται αδιαλείπτως με ακραίες σεξουαλικές επιθυμίες, συχνάκις διεστραμμένης φύσεως». Ο Φίλιπ Ροθ τιτλοφόρησε το βιβλίο του από ένα σύνδρομο, το οποίο απέδωσε στον βασικό του ήρωα, τον Αλεξάντερ Πόρτνοϊ. Το βιβλίο έγινε επιτυχία, πούλησε, μεταφράστηκε. Ο όρος «σύνδρομο Πόρτνοϊ» άρχισε να χρησιμοποιείται στην καθομιλουμένη και να δηλώνει τον σεξομανιακό άρρενα.
Ο Φίλιπ Ροθ εξέδωσε το βιβλίο το 1967. Ήταν τριάντα τεσσάρων χρονών, συνομήλικος με τον ήρωά του. Είχε προηγηθεί το «Αντίο Κολόμπους», το 1959. Όμως στον Πόρτνοϊ, ο Ροθ εγκατέλειψε τη ραφιναρισμένη πρόζα. Έγραψε έναν ωμό χειμαρρώδη μονόλογο για τις αντρικές εμμονές.
Το βιβλίο στήνεται ως μονόλογος του Αλεξάντερ Πόρτνοϊ προς τον ψυχίατρό του, Δόκτορα Σπιλφόγκελ. Ο Πόρτνοϊ αφηγείται με ζωντανό, ρέοντα, υψηλής θερμοκρασίας λόγο τις παιδικές, εφηβικές, νεανικές του μνήμες. Τα συμβάντα που καθόρισαν τις σεξουαλικές του εμμονές και τη σεξουαλική του συμπεριφορά.
Εβραίος από πατέρα και μάνα, με μυτόγκα και ενοχική διαπαιδαγώγηση, ο Πόρτνοϊ περνά ως φυσιολογικό παιδί ένα φλογερό οιδιπόδειο με τη μάνα του. Φτάνει σε μια εκρηκτική εφηβεία: Η αγάπη και το μίσος για τους γονείς συνυπάρχουν, η επανάσταση χτυπάει κόκκινο, οι ορμόνες το ίδιο. Ο Πόρτνοϊ αυνανίζεται στις λερές κάλτσες του κάθε βράδυ. Αυνανίζεται με μήλο, μπουκάλι, συκώτι. Πιο συγκεκριμένα, με το συκώτι που θα μαγειρέψει λίγο μετά η μητέρα του για το δείπνο.
Η εμμονή
Η εμμονή για σεξ και η σχεδόν καταναγκαστική σχέση του με τον αυνανισμό διαμορφώνουν τον νεαρό Πόρτνοϊ. Στο ενοχικό σύνδρομο που περιτυλίγει τις επιθυμίες του, έρχεται να προστεθεί η πανίσχυρη έλξη που του ασκούν οι χριστιανές. Του είναι αδύνατον να φτιάξει σχέση με μια καλή εβραία κοπέλα, όπως οι άλλοι γύρω του.
«Ο Ρασκόλνινοφ της μαλακίας», όπως χαρακτηρίζει ο ίδιος τον εαυτό του, ζει σε εβραίικο περιβάλλον «τελετουργικής γκρίνιας». Ψωνίζει στον δρόμο τη Μαίρη Τζέιν Ριντ, μια βλάχα και αμόρφωτη καλλονή, η οποία όμως βάζει φωτιά στις σεξουαλικές του φαντασιώσεις. Έχουν προηγηθεί η Κέι Κάμπελ, μια εύσωμη και ισορροπημένη διανοούμενη, και η Σάρα Άμποτ Μόλσμπι, μια καθωσπρέπει αρσακειάδα.
Έπειτα από ένα επεισοδιακό ταξίδι στην Αθήνα, ο Πόρτνοϊ εγκαταλείπει τη Μαίρη Τζέιν, την επονομαζόμενη και «Μαϊμού» και καταλήγει στο Ισραήλ, για να ανακαλύψει ότι είναι αδύνατον να του σηκωθεί στη Γη της Επαγγελίας.
Η σπαρταριστή σεξουαλική ειλικρίνεια του μονολόγου θα ήταν (ίσως) αδιανόητη έξω από τα συμφραζόμενα της σεξουαλικής επανάστασης της δεκαετίας του 1960. Η κριτική επεσήμανε πως ο βρωμόστομος αφηγητής του Ροθ οφείλει πολλά στους αφηγηματικούς τρόπους της stand-up comedy και ιδιαιτέρως στον Λένι Μπρους, που έγινε γνωστός στα αμερικανικά κλαμπ ως «Λένι ο βρωμόστομος». Η ανερυθρίαστη γλώσσα του Ροθ αποδίδεται με όλες τις λάμες και τη θέρμη της από τον έμπειρο και παιγνιώδη μεταφραστή Αχιλλέα Κυριακίδη.
Η Κλαιρ Μπλούμ, δεύτερη σύζυγος του Ροθ, με την οποία χώρισε επεισοδιακά, στο βιβλίο της Τhe Facts (Τα γεγονότα) ανιχνεύει τις ομοιότητες του Ροθ με τον αφηγητή του, τον Πόρτνοϊ. Σημειώνει πως ο Ροθ έχει την ίδια ηλικία, παιδεία και ανατροφή με τον Πόρτνοϊ και πως η «Μαϊμού» είναι η πρώτη γυναίκα του Ροθ. Ο ίδιος ο Φίλιπ Ροθ απεχθάνεται παρόμοιες βιογραφικές προσεγγίσεις και κάνει λόγο (σε άλλο βιβλίο του) για το θέμα της ντετεκτιβίστικης προσέγγισης της λογοτεχνίας, χρησιμοποιώντας το προσωπείο του συγγραφέα Ζούκερμαν, που μιλά για τον ήρωά του Καρνόφσκι.
Η απόλαυση
Το σύνδρομο Πόρτνοϊ απαγορεύτηκε στην Αυστραλία, έγινε κινηματογραφική ταινία το 1972 με τους Ρίτσαρντ Μπέντζαμιν και την Κάρεν Μπλακ και έκανε γνωστό τον Ροθ στο πλατύ κοινό. Πέρα από απολαυστικό ανάγνωσμα, το οποίο συζητά το μέγα θέμα του σεξ, με έναν τρόπο που θυμίζει αρκετά την υπονομευτική και σπαρταριστή προσέγγιση του θέματος από τον Γούντι Άλεν, το αφήγημα του Ροθ αποτυπώνει τον ορμονικό πυρετό της εφηβείας και της νεανικής ζωής με αξιομνημόνευτο τρόπο.
Είμαστε σε μια βαρετή συγκέντρωση και κάποιος κάνει ξαφνικά λόγο για σεξ. Όλα τα κεφάλια γυρνάνε, η συζήτηση ανάβει, το γέλιο δεν θα αργήσει να ξεσπάσει. Γιατί αυτό είναι το σεξ, όταν το συζητάμε με ειλικρίνεια: Τόσο ξεσηκωτικό και διασκεδαστικό, όπως και όταν το κάνουμε στην κρεβατοκάμαρά μας.
Σοφία Νικολαΐδου, www.snikolaidou.gr,
«Τα Νέα», 6,7/12/2008
Ένας θάνατος που έγινε ανέκδοτο
Philip Roth, «Η αντιζωή»,
Μετάφραση: Χριστίνα Ντόκου, Επιμέλεια: Αχιλλέας Κυριακίδης, Εκδόσεις «Πόλις», Αθήνα 2008
Γιατί οι εβραίοι έχουν μεγάλες μύτες; Διότι ο αέρας είναι τζάμπα», είπε ένας Ισραηλινός ταξιτζής σε πελάτη του, στο Τελ Αβίβ. Τα καλύτερα ανέκδοτα για τους εβραίους τα λένε οι ίδιοι οι εβραίοι για τον εαυτό τους, λέει ο Φίλιπ Ροθ. Και φαίνεται πως επηρεάστηκε και ο ίδιος από την ανακάλυψη αυτή τόσο, ώστε οι εβραίοι να τον κατηγορούν κατά καιρούς ως αντισημίτη και να τους αρέσει πολύ να τον μισούν. Τα κείμενά του τούς αρέσουν, δεν τους αρέσει όμως που βλέπουν στις σελίδες των βιβλίων του, σαν σε καθρέφτη, τους εαυτούς τους. Γι΄ αυτό και ο 75χρονος σήμερα Ροθ στην «Αντιζωή» , το πολύπλευρα σημαντικό μυθιστόρημα που κυκλοφόρησε το 1986, επέλεξε να φτάσει στα άκρα το μοντερνιστικό παιχνίδι με τους καθρέφτες μαστιγώνοντας τον ίδιο του τον εαυτό αλλά και ανεκδοτολογώντας με μέγιστη σοβαρότητα πάνω σε μεγάλα θέματα της ζωής, της ύπαρξης, της λογοτεχνίας.
Αlter ego
Η ιστορία αρχίζει με τον Νέιθαν Ζούκερμαν, ήρωα αρκετών μυθιστορημάτων του Ροθ και alter ego του, να γράφει ένα κείμενο για τον θάνατο του αδελφού του Χένρι, φτιάχνοντας λογοτεχνία μέσα από τη σύληση οικογενειακών μυστικών και δραμάτων. Ο 39χρονος οδοντίατρος Χένρι είχε μια τακτοποιημένη ζωή στις ΗΠΑ με σύζυγο, παιδιά, ερωμένη, μέχρι που ανακάλυψε ότι είναι καρδιοπαθής, αν και ασυμπτωματικός. Τα φάρμακα που αντιμετωπίζουν την ασθένειά του τον καθιστούν όμως σεξουαλικά ανίκανο, κάτι που αρνείται να δεχθεί, ιδίως λόγω της ερωμένης, αποφασίζει να χειρουργηθεί παρά την αντίθετη γνώμη του γιατρού του και πεθαίνει πάνω στην εγχείρηση. Αργότερα, η ίδια αυτή ιστορία θα ξαναγραφτεί από τον συγγραφέα Νέιθαν Ζούκερμαν σε διά φορες παραλλαγές. Δεν είναι ο Χένρι που πεθαίνει, αλλά ο ίδιος ο Νέιθαν που παρουσιάζει εκείνος πρόβλημα καρδιάς και ανικανότητας ακριβώς τη στιγμή που είχε αποφασίσει να αφήσει την μποέμικη ζωή του, να παντρευτεί και να κάνει παιδί. Πεθαίνει και αυτός στην εγχείρηση, την οποία αποφάσισε επειδή ήθελε να κάνει παιδί. Σε άλλη παραλλαγή της πρώτης ιστορίας ο Χένρι δεν πεθαίνει στην εγχείρηση, αλλά κατά τη διάρκεια μιας μετεγχειρητικής κατάθλιψης αποφασίζει να τα εγκαταλείψει όλα και πηγαίνει να ζήσει στο Ισραήλ μετατρεπόμενος σε φανατικό Σιωνιστή. Ο Νέιθαν πηγαίνει να τον βρει και, με την ευκαιρία, κάνει ένα εκπληκτικό ρεπορτάζ για το Ισραήλ, τη ζωή των εβραίων εκεί, με τις πολιτικές, στρατιωτικές και θρησκευτικές παραμέτρους της.
Αντιθέσεις
Το μυθιστόρημα είναι λοιπόν γεμάτο από ζεύγη αντιθέσεων. Ο Νέιθαν και ο Χένρι, η «κανονική» ζωή και η «άστατη» ζωή του συγγραφέα, οι εβραίοι της Αμερικής και οι εβραίοι του Ισραήλ, οι φονταμενταλιστές και οι άθεοι, ο «ενάρετος» που παίρνει το ρίσκο για τη δυνατότητα της «αταξίας», ο «άτακτος» που παίρνει το ρίσκο για τη δυνατότητα της «τάξης», οι ανικανοποίητοι και γεμάτοι νευρώσεις σημερινοί άνθρωποι που θέλοντας τη «ζωή», καταλήγουν στον θάνατο, το «τι έγινε» και το «τι θα μπορούσε να γίνει». Ταυτόχρονα πρόκειται για μια λογοτεχνία που έχει και δεν έχει υπόθεση, μια αυτοβιογραφία που βλέπει τον εαυτό της μέσα από βιογραφίες άλλων και γι΄ αυτό είναι «αντιαυτοβιογραφία», πολλές διαφορετικές αλήθειες που κυκλώνουν τα ζητήματα από παντού μήπως και βρεθεί η μία και μοναδική αλήθεια.
Όλα αυτά με ένα υποδόριο χιούμορ, μια ανελέητη κριτική, ένα γράψιμο-ποταμό που παρασύρει στο ρεύμα του τον αναγνώστη. Και με τραγικότητα- η σκηνή που η χήρα του Νέιθαν εκθειάζει στον επικήδειό της την ενάρετη ζωή του νεκρού συζύγου έχει στοιχεία (υπονομευμένης) αρχαίας τραγωδίας.
Ο Ροθ έχει μάλλον αρκετά κοινά με τον Κούντερα. Λόγου χάριν, ότι συχνά ξεκινούν από φαινομενικά δευτερεύοντα και ανάλαφρα θέματα, ότι κάνουν με μαεστρία το ανάλαφρο ουσιώδες χωρίς να καταλαβαίνει εύκολα ο αναγνώστης το πώς, ότι αυτό που ξεχωρίζει δεν είναι η πλοκή αλλά ο ίδιος ο λόγος. Το τι λέει η κάθε φράση, το πώς χαρτογραφούνται τα πάσης φύσεως κίνητρα των καθημερινών ανθρώπων με βαθύ σκάψιμο στην ανθρώπινη ψυχή. Επίσης, έχουν κοινό ότι δεν έχουν πάρει Νόμπελ.
Ειδικά για τον Ροθ, η υπονόμευση του εβραϊσμού σε έναν λογοτεχνικό αιώνα που πρέπει, σύμφωνα με μια λογική αλλά και με τις επιλογές των Νόμπελ, να ανήκει δικαιωματικά και ολοκληρωτικά στο Ολοκαύτωμα, βαφτίζεται εντέλει έλλειψη παγκόσμιου βλέμματος στην αμερικανική λογοτεχνία. Και όμως, αυτό το μοντερνιστικό μυθιστόρημα κριτικάρει ανελέητα τον αντισημιτισμό στη Βρετανία και την Κεντρική Ευρώπη.
Ο συγγραφέας δεν γράφει για τον αφαλό του, απλώς ξεκινάει από αυτόν και ξανοίγεται στον κόσμο. Γι΄ αυτό ίσως και το κομμάτι για το Ισραήλ, που θα μπορούσε να είναι χωριστό βιβλίο, έχει εντέλει θέση στο μυθιστόρημα του Ροθ. Οι σελίδες για το πώς προσεύχονται οι εβραίοι στο Τείχος των Δακρύων είναι απολαυστικές. Όπως και το περιστατικό με τον Νέιθαν που επιστρέφει αεροπορικώς από το Τελ Αβίβ και δίπλα του κάθεται ένας υποψήφιος αεροπειρατής, ο οποίος θέλει να ρίξει το αεροπλάνο πάνω σε οποιονδήποτε δυτικό στόχο- προφητική σκηνή, αφού το μυθιστόρημα γράφτηκε στα μέσα της δεκαετίας του ΄80.
Μανώλης Πιμπλής, «Τα Νέα», 6-7/12/2008
Φυσικά, εκτός από καλές επιλογές, καλές και συναρπαστικές αναγνώσεις…
Χριστουγεννιάτικα ναι!!!
Επιμέλεια: Τ.Β.
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
