«Αρχαιο Θεατρο Μαρωνειας: Το χρονικο της ερευνας»

Η πρόεδρος του Συνδέσμου Φιλολόγων Ροδόπης κ. Δώρα Κάσσα χαιρετίζοντας αναφέρθηκε στο θέμα της εκδήλωσης που αφορούσε στην παρουσίαση του χρονικού της έρευνας του Θεάτρου Μαρώνειας από τις αρχές του 20ου αιώνα όταν έγινε γνωστή η ύπαρξή του μέχρι και τις 29 Αυγούστου 2009 όταν και άνοιξε τις πύλες του για το κοινό.

Η κ. Κάσσα ευχαρίστησε «όλους τους πολίτες, Μαρωνίτες και μη, που πίστεψαν στην ύπαρξη του θεάτρου και βοήθησαν στην εύρεση και ανασκαφή του, που οργάνωσαν σύλλογο για τη στήριξή του και συνεργάστηκαν με την Κίνηση Πολιτών «Διάζωμα» για την αποκατάσταση του μνημείου: «Δεν πρέπει να μας διαφεύγει ποτέ ότι ο πολιτισμός είναι αποτέλεσμα ανασύνταξης ελεύθερων πολιτών, αποτέλεσμα σύνδεσης στοιχείων παλαιότερων και νεότερων, ντόπιων και ξένων».

Επίσης, ευχαρίστησε «τους αρχαιολόγους που εργάζονται επίμονα και αθόρυβα για την ανάδειξη των μνημείων αλλά και με αληθινή πίστη και προσήλωση στην περιφρούρηση της αξίας των μνημείων του πολιτισμού μας. Έτσι τα προφυλάσσουν από την άγρια εμπορευματοποίηση της βιομηχανίας του τουρισμού και συχνά από την ασύστολη πολιτική εκμετάλλευση των κρατούντων. Γνώση, αγάπη και σεβασμό θέλουν τα μνημεία μας και επανάχρηση με μέτρο».

Τέλος του χρόνου έτοιμο το αρχοντικό Ταβανιώτη

Η κ. Χρύσα Καραδήμα, υπεύθυνη από το 2000 της ανασκαφής του αρχαίου Θεάτρου Μαρώνειας, στην ομιλία της, αναφέρθηκε στα πρώτα βήματα, στις ανασκαφές που έκανε ο Βαγγέλης Πεντάζος, στη συνέχεια, στις αποτυπώσεις και σχεδιάσεις που έγιναν, στη συντήρηση του μνημείου και, τέλος, στις εργασίες αναστήλωσης της τελευταίας δεκαετίας. Πριν ξεκινήσει την παρουσίαση ανέφερε ότι στο τέλος του χρόνου θα είναι έτοιμη η έκθεση στο αρχοντικό Ταβανιώτη όπου και θα παρουσιάζεται ανασκαφικό, επιφανειακό και εποπτικό υλικό και κείμενα αναφερόμενα στις αρχαιότητες της Μαρώνειας και της ευρύτερης περιοχής, από την προϊστορική εποχή μέχρι και τα νεώτερα χρόνια, και στην αρχιτεκτονική του χωριού, καθώς και ένα DVD σχετικό με όλα αυτά τα θέματα. Παράλληλα ανακοίνωσε ότι κατά πάσα πιθανότητα την άνοιξη θα είναι έτοιμο ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα που θα απευθύνεται στους μαθητές των πρώτων τάξεων του γυμνασίου και θα αναφέρεται στις αρχαιότητες της Μαρώνειας, στο θέατρο, στο ιερό, στη λατρεία του Διονύσου και θα συνδέει τα μνημεία με τα ευρήματα που εκτίθενται στο Μουσείο.

Τα πρώτα βήματα

της ανασκαφής

«Η πρώτη αναφορά που έχουμε για το θέατρο της Μαρώνειας είναι στο κείμενο δύο Γάλλων επιγραφικών των Avezou και Picard που επισκέφτηκαν την Μαρώνεια στις αρχές του 20ου αιώνα και μελέτησαν επιγραφές που ήταν εντοιχισμένες στα σπίτια ή διάσπαρτες στον αρχαιολογικό χώρο. Αυτοί πρώτοι αναφέρουν ότι ένα μικρό θέατρο, ένα ωδείο ίσως, υπήρχε στη θέση Καμπάνα και τώρα οι κάτοικοι του χωριού το λιθοβολούν για να φτιάξουν το σύγχρονο σχολείο. Η επόμενη αναφορά στο Θέατρο γίνεται στο βιβλίο του αείμνηστου Γεωργίου Μπακαλάκη, καθηγητή κλασικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης από την Ανατολική Θράκη και συγκεκριμένα τη Χιλή της Κωνσταντινούπολης και είναι κατά την γνώμη μου ο σπουδαιότερος μελετητής της Θράκης μέχρι σήμερα, μπορώ να πω, παρόλο που δεν ευτύχησε να κάνει ανασκαφές. Στο βιβλίο του «Προανασκαφικές έρευνες», χωρίς να έχει τοπογράφο, παρουσίαζε το περίγραμμα των τειχών της Μαρώνειας που έφθανε ως τον Ίσμαρο και τον Άγιο Αθανάσιο και τοποθετούσε στη θέση Καμπάνα, κοντά στο ανατολικό τείχος, τη θέση του Θεάτρου. Του την είχαν υποδείξει κάτοικοι του χωριού. Γράφει ο Γεώργιος Μπακαλάκης, «κάποιος χωρικός με πληροφόρησε ότι σώζονταν τότε δεκαεπτά σειρές από τις κερκίδες του. Στη Νέα Μαρώνεια ολόκληρη η πρόσοψη και το πεζοδρόμιο του καταστήματος Μαμάογλου ήταν καμωμένη από το υλικό του θεάτρου. Το κτίριο δυστυχώς καταστράφηκε στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Ένα ακέραιο εδώλιο βρίσκεται έξω από το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου στη Μαρώνεια. Το είδα και το μέτρησα πριν από τον πόλεμο και το ξαναβρήκα στην ίδια θέση». Για την ιστορία αυτό το εδώλιο βρίσκεται στην αυλή του Μουσείου της Κομοτηνής».

Δείχνοντας μια φωτογραφία του θεάτρου του 1969 η κ. Καραδήμα εξήγησε ότι το μόνο που φαινόταν τότε ήταν μέσα στη ρεματιά ένας μαρμάρινος αγωγός μισοκατεστραμμένος. «Είναι περίεργο ένα θέατρο να οικοδομείται στα πρανή μιας ρεματιάς. Από την άλλη το τοπίο της Μαρώνειας είναι υψώματα και ρεματιές». Έτσι αναγκαστικά όπως είπε προσαρμόστηκαν στο ανάγλυφο του εδάφους. Είναι μια πολύ σημαντική θέση διότι βρίσκεται στο εσωτερικό της πόλης δίπλα στο Ιερό του Διονύσου και προφανώς έχει καλή θέα και εξαιρετική ακουστική και δεν υπήρχε καταλληλότερος τόπος. Έτσι θεώρησαν ότι μπορούν κατασκευάζοντας ένα αγωγό να οικοδομήσουν το Θέατρο.

Πρώτη φάση εργασιών

«Η πρώτη φάση των εργασιών ξεκινά το 1981. Είναι η εποχή που ο Κωνσταντίνος Καραμανλής γίνεται πρόεδρος της Δημοκρατίας και χρηματοδοτεί τις ανασκαφές της Βεργίνας και κοντά σε αυτές και όλης της Μακεδονίας και της Θράκης. Έτσι λοιπόν πρόκειται για ένα ειδικό πρόγραμμα που αφορά στις μεγάλες αρχαίες πόλεις της Θράκης, τα Άβδηρα, τη Μαρώνεια και την τότε Μεσημβρία και τώρα Ζώνη και ξεκινά η πρώτη φάση της χρηματοδότησης. Ανασκαφέας είναι ο τότε έφορος Δελφών που όμως μέχρι το 1980 ήταν έφορος Κομοτηνής, ο Βαγγέλης Πεντάζος. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 γίνεται μια εκτεταμένη ανασκαφή στο χώρο του Θεάτρου υπό την διεύθυνσή του και εγώ ως έκτακτη αρχαιολόγος δουλεύω κοντά του». Μέσω φωτογραφιών η κ. Καραδήμα έδειξε τις τάφρους από τις εκσκαφές που έκαναν οι κάτοικοι του χωριού για να πάρουν τα καθίσματα του θεάτρου. «Δεν θα πρέπει βέβαια να τους μεμφόμαστε για αυτό. Η τύχη του Θεάτρου μας και πολλών αρχαίων μνημείων ήταν αυτή. Είτε γίνονταν ασβεστοκάμινο μέσα σε αρχαιολογικούς χώρους και καίγονταν τα μάρμαρα για να τα κάνουν ασβέστη, -κάτι που έγινε στο Ιερό των Μεγάλων Θεών στη Σαμοθράκη και σε πολλούς χώρους-, είτε χρειάζονταν τις πέτρες για να ξαναχτίσουν τα σπίτια τους. Και αυτό δεν έγινε μόνο με τους νεώτερους Μαρωνίτες έγινε και στα Βυζαντινά χρόνια. Κάθισμα του θεάτρου έχει βρεθεί στον Άγιο Χαράλαμπο στην ανασκαφή που κάνει η κ. Κοκοτάκη στο υστερωμαϊκό κτίριο σε φάσεις της μεσοβυζαντινής περιόδου δηλαδή περίπου τον 11ο αιώνα. Επομένως γίνεται κατανοητό ότι όλα αυτά τα πρανή τα γύρω από το θέατρο είχαν χρησιμοποιηθεί ως νεκροταφείο, έχουν χρησιμοποιηθεί ως καλύμματα τάφων και έχουν μεταφερθεί και στο χωριό αλλά και σε άλλα μνημεία που πιθανόν να βρούμε στο μέλλον».

Στη συνέχεια, η κ. Καραδήμα έδειξε κάποιες από τις ανασκαφές του 1982 επί της σκηνής και του κοίλου. «Ψυχή της ανασκαφής αυτής της πρώτης χρονιάς, εγώ δεν είχα την τύχη να είμαι εκεί, ήταν ο Τούλης Κωνσταντινίδης, παλαιός φύλακας του Θεάτρου, φίλος του Πεντάζου, ήταν σε όλες τις ανασκαφές που έκανε και παράλληλα με το ημερολόγιο της ανασκαφής κρατούσε και αυτός το δικό του ημερολόγιο, από το οποίο πολύ συχνά αντλούμε πολύτιμα στοιχεία, έκανε δε και καταπληκτικά σχέδια. Αυτός ο άνθρωπος ήξερε από τον παππού του και ήταν βέβαιος ότι εκεί υπήρχε ένα θέατρο και ότι θα το βρούμε. Κάποιοι αμφέβαλλαν αλλά ήταν από αυτούς που το πίστευαν. Και ο Πεντάζος και αυτός δικαιώθηκαν».

Η κ. Καραδήμα αναφέρθηκε στο κοίλο του θεάτρου το οποίο είναι της ελληνιστικής εποχής και οικοδομήθηκε στα τέλη του 4ου αιώνα, αποτελείται από εννέα κερκίδες που διαχωρίζονται από ακτινωτές κλίμακες, από τις οποίες σώζονται οκτώ, αλλά είναι γνωστό ότι είχε δέκα. «Υπολογίζουμε από το όλο σχήμα του θεάτρου από την διάμετρο της ορχήστρας του και τον αριθμό των κερκίδων ότι θα είχε πάνω από είκοσι σειρές και έτσι επαληθεύεται η πληροφορία του γέρου Μαρωνίτη που έλεγε ότι είχε δεκαεπτά σειρές όταν άρχισαν να φτιάχνουν το σχολείο. Δεν ξέρουμε αν είχε αυτόν τον οριζόντιο διάδρομο το λεγόμενο διάζωμα και να έχει ακόμη πιο ψηλά ένα κομμάτι καθότι έχει καταστραφεί από τους τάφους και από την αποσάθρωση του εδάφους που είναι ένα μεγάλο πρόβλημα στην Μαρώνεια. Το θέατρο λόγω του ότι έπαψε να λειτουργεί ο αγωγός σιγά – σιγά επιχώθηκε, καλύφθηκε από τουλάχιστον πέντε μέτρα χώμα και έτσι διασώθηκαν τα κατώτερα τμήματά του».

Δεύτερη φάση

εργασιών του θεάτρου

«Μετά το θάνατο του Πεντάζου το 1995 υπήρξε ένα κενό στην έρευνα όμως ο ενδιαφέρον και των κατοίκων της Ροδόπης και της Μαρώνειας για το μνημείο ήταν συνεχές και έτσι το 2000 με την έναρξη του Γ΄ ΚΠΣ η Εφορεία μας ενέταξε σε αυτό τις εργασίες αποκατάστασης και αναστύλωσης του θεάτρου ο κ. Τριαντάφυλλος ανέθεσε σε μένα, καθότι είχα εργαστεί από παλιά στο θέατρο, την ευθύνη για όλο το έργο» ανέφερε η κ. Καραδήμα αναφέροντας και τα ονόματα των αρχαιολόγων, μηχανικών, αρχιτεκτόνων, τοπογράφων, συντηρητών, τεχνητών. «Το θέατρο όπως πολλά θέατρα στα ρωμαϊκά χρόνια υπέστησαν κατασκευές, γιατί οι παραστάσεις αρχαίου δράματος είτε κωμωδιών της κλασικής και ελληνιστικής εποχής έδωσαν τη θέση τους σε φάρσες και σε θεάματα που ενδιέφεραν τους Ρωμαίους που είχαν ήδη έρθει στη Μαρώνεια το 167 π.χ. Έπρεπε να γίνει ένα κτίριο που να εξυπηρετεί τις ανάγκες αυτών των παραστάσεων αλλά επί πλέον έπρεπε να γίνει μια μετατροπή να μεγαλώσει η ορχήστρα και να γίνει μια μετατροπή γύρω από τις πρώτες σειρές καθισμάτων για να μπορέσουν να προστατευθούν οι θεατές κατά τη διάρκεια των μονομαχιών και των κυνηγεσίων δηλαδή των θηριομαχιών».

Έδειξε τις μελέτες που έχουν κάνει όλα τα χρόνια όπως και τις φάσεις του θεάτρου ελληνιστική και ρωμαϊκή αλλά και την αποκατάσταση της ελληνιστικής φάσης. «Στην πρώτη σειρά ήταν τα καθίσματα της προεδρείας όπου καθόντουσαν οι επίσημοι οι άρχοντες της πόλης και ο ιερέας του Διονύσου». Για να διευρυνθεί η ορχήστρα έπρεπε να μετακινηθούν. Σύμφωνα με την πρώτη πρόταση της αναστύλωσης «το θεάτρο θα περιελάμβανε την προσθήκη τριών νέων σειρών από νέο λίθο, εμείς χρησιμοποιήσαμε τον ίδιο λίθο με τον αρχαίο από τα λατομεία κοντά στη Μαρώνεια, δηλαδή συμπληρώσαμε όπου υπήρχαν κενά και συμπληρώσαμε τρεις ακόμη σειρές ώστε το θέατρο να αποκτήσει κάπως τον όγκο του κοίλου και να δίνει την εικόνα ενός μνημείου που ναι μεν είναι σε ερειπειώδη μορφή αλλά δεν παύει να είναι και ένα μνημείο κάπως αποκαταστημένο». Για να γίνουν όλα αυτά χρειάστηκε να γίνουν ανασκαφές στις παρόδους, όπου εντοπίστηκαν λείψανα αρχαιότερων φάσεων, ταφές χριστιανικές και βέβαια πολλά κομμάτια επιγραφών, αλλά και άλλα ευρήματα. Αναφέρθηκε επίσης στα σύγχρονα έργα που αφορούν στην κατασκευή ενός νεότερου αγωγού για να φεύγουν τα νερά μακριά από το Θέατρο, ενώ έδειξε τα αρχικά καλύμματα του αγωγού τα οποία βγήκαν για να γίνει το προστατευτικό στηθαίο για τους θεατές, αλλά και γενικότερα στις ανασκαφές και στα ευρήματά τους, όπως και στις αλλαγές που έγιναν επί ρωμαϊκής εποχής.

Στη συνέχεια έκανε αναφορά στην τελευταία πρόταση αποκατάστασης του θεάτρου με τη συμπλήρωση των κενών και τη συγκόλληση των εδωλίων όπου ήταν καταστρεμμένα, στη συμπλήρωση τριών νέων σειρών και μιας ενδεικτικής τοποθέτησης της φάσης της ελληνιστικής. Προς το σκοπό αυτό όπως είπε επισκέφθηκαν διάφορα θέατρα της Ελλάδας όπως του Ορχομενού, της Σπάρτης, της Πριήνης. Αναφέρθηκε στο φωτορεαλιστικό του θεάτρου Μαρώνειας δηλαδή για το πώς ήταν το θέατρο στην ελληνιστική φάση.

Έδειξε κάποιες από τις εργασίες που αφορούσαν στις λαξεύσεις του ασβεστόλιθου με εργαλεία που σε πολλές περιπτώσεις είναι τα μηχανικά που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι αλλά και νεώτερα, το γερανό, τους τεχνίτες να τοποθετούν αυτά που είχαν λαξεύσει, συγκόλληση καθισμάτων, αλλά και τα συνεχή σχέδια που έκαναν.

Στο μέλλον, εκτός από την αποκατάσταση της ελληνιστικής φάσης στο κοίλον, «εκείνο που θέλουμε να κάνουμε είναι μια αποκατάσταση, όχι όμως πλήρως αλλά να κάνουμε μια ενδεικτική αποκατάσταση της ρωμαϊκής φάσης, ένα σημείο δηλαδή να φαίνεται επί της ελληνιστικής φάσης, τοποθετώντας προεδρείες και, ενώ η ορχήστρα σκεπαστεί, θα μείνουν τρία ανοίγματα με υαλοπίνακες για να μπορεί να δει κανείς το εσωτερικό του αγωγού». Έδειξε το σημείο που θα αποκαταστήσουν την ελληνιστική φάση, γιατί ήταν το πιο κατεστραμμένο και επειδή έχει συμπληρωθεί «θεωρήσαμε ότι εδώ μπορούμε χωρίς να διαταράξουμε το θέατρο να αποκαταστήσουμε την ελληνιστική φάση». Όπως είπε σε μια ειδική κατασκευή θα τοποθετηθούν οι αρχικές προεδρείες που βρέθηκαν.

«Το καλοκαίρι, μετά από τουλάχιστον δεκαεπτά αιώνες, δεν θα πούμε είκοσι τρεις γιατί πριν από είκοσι τρεις αιώνες το θέατρο ξεκίνησε να λειτουργεί, στο Θέατρο ακούστηκε ξανά ο αρχαίος λόγος. Η Λυδία Κονιόρδου δέχθηκε αφιλοκερδώς, το ίδιο και ο Θοδωρής Γκόνης, τα παιδιά της ανασκαφής ήταν εκεί ως χορός για να μας δείξουν τι έκανε ο καθένας καθημερινά και ακούσαμε κάποια μικρά αποσπάσματα από την Ηλέκτρα και τις Χοηφόρες του Ευριπίδη. Νομίζω ότι ήταν μια συγκινητική στιγμή. Το πρόβλημα ήταν ότι δεν μπορούσε να έρθει πολύς κόσμος. Το υπουργείο Πολιτισμού είχε θέσει ως όρο να έρθουν διακόσια άτομα, ήρθαν και περισσότερα. Ελπίζουμε ότι με τη σειρά μας όλοι θα έχουμε την ευκαιρία σε κάποιες μελλοντικές εκδηλώσεις, δεν πρόκειται να γίνονται πολλές, να παρακολουθήσουμε κάποιες εκδηλώσεις είτε λόγους, είτε απαγγελίες, μια μικρή ενδεχομένως εκδήλωση, κάποια αναλόγια θεατρικά. Ωστόσο το θέατρο θα είναι παρών στα πολιτιστικά δρώμενα της Μαρώνειας και της Θράκης και πιστεύουμε ότι θα έχει συνέχεια πάντα όμως με σεβασμό και αγάπη για αυτό το μνημείο που δεν ανήκει μόνο στην δική μας γενιά, γιατί πολύς λόγος γίνεται για τη χρήση των αρχαίων θεάτρων. Σκεφτείτε ότι περίμενε πολλούς αιώνες, χρησιμοποιήθηκε για πολλούς αιώνες και θέλουμε και στο μέλλον για πολλούς αιώνες να βρίσκεται εκεί και όχι να υπάρχουν προβλήματα από μια αλόγιστη χρήση».

Η κ. Καραδήμα ευχαρίστησε τους παραβρισκόμενους. «Οφείλονται πολλές ευχαριστίες σε πολλούς ανθρώπους. Πρώτα πρέπει να αναφερθώ στους προϊστάμενους που είχαν την ευθύνη των έργων εδώ και δέκα χρόνια τον κ. Τριαντάφυλλο και την κ. Κοκοτάκη που ενίσχυσαν και υποστήριξαν το έργο μας. Θα ήθελα να αφιερώσω αυτήν την παρουσίαση σε όλους αυτούς που δούλεψαν για το θέατρο τους σημερινούς και στους παλιούς τον κ. Πεντάζο, τον Πέτρο, τον Παναγιώτη, τον Βασίλη».