Απαγωγη: Νεα μορφη εγκληματικοτητας;

Το έγκλημα είναι κοινωνικό φαινόμενο και δεν έλειψε ποτέ από τη ζωή του ανθρώπου ακολουθώντας μάλιστα όλες τις κοινωνικές και τεχνολογικές εξελίξεις, παρουσιάζοντας έτσι σε κάθε εποχή διαφορετική μορφή και ένταση. Τον τελευταίο καιρό στην χώρα μας η εγκληματικότητα φαίνεται να προσλαμβάνει τεράστιες διαστάσεις με την εμφάνιση νέων μορφών εγκληματικότητας. Η προχθεσινή απαγωγή του εφοπλιστή Παναγόπουλου ή του γιατρού τον προηγούμενο μήνα από την ίδια περιοχή ή του προέδρου των βιομηχάνων της Βόρειας Ελλάδας πριν από μερικούς μήνες συγκεντρώνουν τους προβολείς της δημοσιότητας και δημιουργούν ερωτήματα για την εμφάνιση μιας νέας μορφής εγκληματικότητας. Με βάση αυτό το ερώτημα ο ΠτΘ συζητά σήμερα με τον αναπληρωτή καθηγητή Ποινικού Δικαίου της Νομικής Σχολής του Δημοκριτείου Θεοχάρη Δαλακούρα…

ΠτΘ: κ. Δαλακούρα, πριν από την απαγωγή του κ. Παναγόπουλου είχε προηγηθεί η απαγωγή ενός γιατρού και πριν μερικούς μήνες η απαγωγή του Προέδρου των Βιομηχάνων Βόρειας Ελλάδας. Όλες αυτές οι απαγωγές σηματοδοτούν μια νέα μορφή εγκληματικότητας στην χώρα μας;

Θ.Δ.: Και μόνο το γεγονός ότι έχουμε εμφάνιση της ίδιας εγκληματικής συμπεριφοράς μας κάνει να σκεφθούμε ότι ενδεχομένως έχουμε μια νέα μορφή. Πιο ασφαλές θα ήταν, πάντως, να δεχθούμε ότι έχουμε έξαρση του συγκεκριμένου εγκλήματος, της απαγωγής. Η απαγωγή είναι ένα έγκλημα με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, που δεν είναι από τα πλέον συνηθισμένα στον ελλαδικό χώρο. Μάλιστα, από στατιστικής απόψεως στις 20 περίπου γνωστές περιπτώσεις απαγωγής, οι απαγωγείς συνελήφθηκαν και οδηγήθηκαν άπαντες (σε ποσοστό 100%) σε δίκη. Η απαγωγή, δηλαδή, ανήκει στα εγκλήματα που εξιχνιάζονται πλήρως ή σε πολύ μεγάλο βαθμό, σε αντίθεση με κάποια άλλα εγκλήματα, όπως ληστείες, κλοπές ή ανθρωποκτονίες που έχουν χαμηλό ποσοστό εξιχνίασης.

ΠτΘ: Αυτή τη στιγμή, εφόσον δεν έχουν εξιχνιασθεί τα συγκεκριμένα εγκλήματα, μπορούμε να προσδιορίσουμε τα χαρακτηριστικά των δραστών;

Θ.Δ.: Με βάση τις πληροφορίες που έρχονται στο φως της δημοσιότητας φαίνεται ότι βρισκόμαστε μπροστά σε οργανωμένη εγκληματική δράση. Κατά τούτο, δεν μπορεί θεωρητικά να αποκλειστεί ακόμη και η διασύνδεση της δράσης αυτής με κάποια νέα ή παλιά τρομοκρατική οργάνωση. Εκ πρώτης όψεως, λοιπόν, δείχνει να υφίσταται οργάνωση, υποδομή, συνδυασμένη και προετοιμασμένη στη λεπτομέρεια δράση.

ΠτΘ: Πιστεύετε ότι στην έξαρση αυτού του συγκεκριμένου εγκλήματος συμβάλλει και η οικονομική κρίση;

Θ.Δ.: Σε γενικό επίπεδο θα μπορούσε κανείς να το υποστηρίξει. Σε ειδικό επίπεδο, ωστόσο, είμαι ιδιαιτέρως επιφυλακτικός να συνδέσω ένα τέτοιο έγκλημα με την οικονομική κρίση. Και αυτό γιατί τα συνδεόμενα με την οικονομική κρίση εγκλήματα είναι κυρίως οι κλοπές, οι υπεξαιρέσεις, η καταδολίευση δανειστών, η απάτη και κάποια άλλα με αντίστοιχα χαρακτηριστικά. Το συγκεκριμένο έγκλημα έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά και αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό για τη διάκρισή του από τα υπόλοιπα. Δεν είναι έγκλημα που ολοκληρώνεται σε μια μεμονωμένη χρονική στιγμή, δεν είναι δηλαδή έγκλημα στιγμιαίο, όπως η ανθρωποκτονία, η κλοπή, η ληστεία ή η φθορά ξένης ιδιοκτησίας. Είναι έγκλημα διαρκές, δηλαδή έγκλημα στο οποίο ο δράστης διατηρεί για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα την παράνομη προσβολή. Ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο, επειδή δηλαδή η εγκληματική διαδρομή περιέχει διάφορες φάσεις (παράνομη κατακράτηση, απαίτηση λύτρων, διαδικασία επικοινωνίας, κ.λ.π.), είναι ευκολότερη η εξιχνίασή του. Ενόψει αυτών των χαρακτηριστικών, θεωρώ ότι δεν συνδέεται εν τέλει με την οικονομική ένδεια, είναι ό,τι χείριστο θα μπορούσε να μηχανευτεί κανείς για να αποκομίσει χρήματα. Αυτό δεν αποκλείει να συνδέεται, όμως, με κατ΄ επάγγελμα δράση στο πλαίσιο μιας εγκληματικής οργάνωσης, που διαθέτει χρόνο και μέσα και υποδομή, να παρακολουθεί τα υποψήφια θύματά της, καταστρώνοντας και υλοποιώντας τέτοια εγκληματικά σχέδια.

ΠτΘ: κ. Δαλακούρα, τόσο στη χώρα μας, όσο και στο εξωτερικό, βλέπουμε να επανέρχεται το θέμα της τρομοκρατίας. Το έγκλημα της απαγωγής μπορεί να συνδεθεί με το θέμα της τρομοκρατίας;

Θ.Δ.: Είναι κάτι που δεν αποκλείεται. Στη δημοσιότητα, άλλωστε, δόθηκε πολύ πρόσφατα μία προκήρυξη σε εφημερίδα, που αφορά τρομοκρατική δράση και ανάληψη της ευθύνης της από κάποια οργάνωση. Άρα, σε επίπεδο πιθανολόγησης θα μπορούσε σαφώς να σχετίζεται η απαγωγή και με τέτοια δράση (θυμίζω την τέλεση ληστειών από την τρομοκρατική οργάνωση της 17ης Νοέμβρη με σκοπό την οικονομική ενίσχυση των τρομοκρατών), χωρίς να σημαίνει όμως ότι υπάρχουν τέτοιου είδους ενδείξεις. Πιο πιθανό φαίνεται, πάντως, να σχετίζεται η απαγωγή με το οργανωμένο έγκλημα γενικά και όχι με την ειδικότερη έκφανση της τρομοκρατίας.

ΠτΘ: Αυτή η μορφή εγκληματικότητας και με την έξαρση που έχει πάρει στις μέρες μας είναι μια σύνθετη υπόθεση;

Θ.Δ.: Είναι ασφαλώς σύνθετη υπόθεση, όχι μόνον λόγω της υφής του οργανωμένου εγκλήματος, αλλά και λόγω των σύνθετων παραγόντων που το διαμορφώνουν. Θεωρώ υπεραπλουστευμένες τις απόψεις που συνδέουν τέτοιες εγκληματικές πράξεις με αντιστασιακές δράσεις ή με την εξέγερση των νέων ή με τον λαϊκό θυμό και την κοινωνική αγανάκτηση.. Διότι η οργανωμένη εγκληματικότητα κατά κανόνα δεν σχετίζεται με την περιρρέουσα ατμόσφαιρα της κάθε εποχής, ούτε ακολουθεί τα γεγονότα της. Θα μπορούσαν δηλαδή τέτοιου είδους απαγωγές, να έχουν οργανωθεί από πολύ πιο πριν και να συμπίπτουν απλώς χρονικά με κάποια άλλα γεγονότα.

Αυτό που φαίνεται ν’ αλλάζει στον χώρο του εγκλήματος είναι η ίδια η δομή των εγκλημάτων, ο οργανωμένος τρόπος τέλεσής τους, τα μέσα, κοντολογίς η εν γένει επαγγελματική δράση. Και σε αυτήν ακριβώς την κατεύθυνση φαίνεται να έχουν επιδράσει ορισμένοι επιμέρους παράγοντες. Πρώτον, το γεγονός ότι έχουμε τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας μεγάλο αριθμό εισροών αλλοδαπών, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι δράστες του οργανωμένου εγκλήματος είναι μόνον ή κυρίως οι αλλοδαποί. Ωστόσο, η διαμονή μη δηλωμένων αλλοδαπών στη χώρα μας αποτελεί παράγοντα εγκληματογένεσης. Δεύτερον, το γεγονός ότι στο σύγχρονο έγκλημα έχουμε πιο πολλά χαρακτηριστικά διεθνικής δράσης. Τρίτον, το γεγονός ότι η κοινωνία μετεξελίσσεται μαζί με την τεχνολογία, με τις αξίες, συνθέτοντας αβέβαιους ορίζοντες. Ταυτόχρονα, η σύγχρονη τεχνολογία παρέχει ειδικά μέσα στους εγκληματίες. Την ίδια ώρα βεβαίως αντίστοιχα όλες αυτές οι παράμετροι δημιουργούν εν είδει αντίστιξης ανάλογες προκλήσεις και για την αστυνομία και για την κάθε δομημένη έννομη τάξη.

«Η αστυνομία πρέπει να λειτουργεί απερίσπαστη»

ΠτΘ: Απόρροια όλων αυτών είναι η συζήτηση που έχει ξεκινήσει για την αστυνομία.. Ακούγονται διάφορες γνώμες. Τελικά τι αστυνομία θέλουμε;

Θ.Δ.: Εύστοχο ερώτημα. Το πρώτο βασικό σημείο, στο οποίο πρέπει να δώσουμε όλοι βαρύτητα είναι ότι η αστυνομία σε αυτές τις περιπτώσεις πρέπει να λειτουργήσει απερίσπαστη, χωρίς τις εμπλοκές άλλων φορέων ή άλλων μέσων ή υποκατάστατων εξουσίας. Ειδικά στο συγκεκριμένο τομέα, η αστυνομία έχει πολλές επιτυχίες και λειτουργεί αποτελεσματικά, ώστε να μην χρειάζεται βοήθεια από δημοσιογράφους, από ιδιωτικούς ντετέκτιβ ή από οτιδήποτε άλλο που συγχέει τα δεδομένα και τα όρια στις υποθέσεις αυτές. Όσον αφορά στο ερώτημα τι αστυνομία θέλουμε, σαφώς θέλουμε μια αστυνομία που από τη μια μεριά να κατατείνει στην καταπολέμηση του εγκλήματος, -και εδώ είναι ένα τεράστιο στοίχημα – και από την άλλη να σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα (κοινωνικά και ατομικά) και να προστατεύει τον πολίτη.

ΠτΘ: Δημοκρατία και αστυνομία είναι λέξεις ασυμβίβαστες ;

Θ.Δ.: Όχι βεβαίως. Αν φθάναμε στο σημείο να πούμε ότι είναι ασυμβίβαστες, τότε πραγματικά θα έπρεπε να παραιτηθούμε όλοι από την προστασία των δικαιωμάτων και από την αξίωση για ένα κράτος δικαίου. Νομίζω ότι είναι το βασικό ζητούμενο σε κάθε μορφή ευνομούμενης πολιτείας, η αστυνομία να μπορεί να λειτουργεί σεβόμενη τα δικαιώματα και προστατεύοντας τους πολίτες από προσβολές των εννόμων αγαθών τους. Είναι ένα εκτελεστικό σώμα στο πλαίσιο μιας δομημένης εξουσίας, είναι υπάλληλοι ουσιαστικά οι αστυνομικοί με συγκεκριμένα καθήκοντα και συγκεκριμένες υποχρεώσεις. Δεν μπορούμε να αποσυνδέουμε την αστυνομία από το κράτος, ωσάν να είναι αυτοτελής μηχανισμός, -εντολές παίρνει η αστυνομία,- ούτε μπορούμε να παραιτούμαστε από τέτοιου είδους απαιτήσεις δημοκρατικότητας και κυρίως φιλελεύθερης λογικής των αστυνομικών. Ο αστυνομικός πρέπει να είναι δίπλα στον πολίτη και να εγγυάται την ευταξία και την ευρρυθμία του συστήματος..

ΠτΘ: Το θέμα της εκπαίδευσης και της οργάνωσης της αστυνομίας συζητείται κατά κόρον. Είναι σήμερα η Ελληνική Αστυνομία οργανωμένη και εκπαιδευμένη;

Θ.Δ.: Το θέμα θέλει πολύ συζήτηση. Σαφώς είναι καλύτερα εκπαιδευμένη σε σχέση με το παρελθόν. Ωστόσο, ειδικές παράμετροι τίθενται σε ζητήματα που αφορούν τον χρόνο της εκπαίδευσης, που πρέπει να επαυξηθεί και κυρίως να αποσυνδεθεί από τις εκάστοτε επιτακτικές ανάγκες έλλειψης προσωπικού. Διότι η έλλειψη γνώσης και ειδικής αξιακής θωράκισης δεν μπορεί να υποκατασταθεί από καμιά εμπειρία και από καμιά πρακτική εκπαίδευση. Για παράδειγμα, όση εξάσκηση κι αν κάνει κάποιος στα όπλα, η κίνηση στο όπλο, το βασικό stop είναι η γνώση και η στάθμιση αξιών. Αντίθετα, όταν το όπλο αφήνεται σε εκπαιδευμένα μεν χέρια, που όμως λειτουργούν παρορμητικά, τότε το αποτέλεσμα δεν μπορεί να είναι καλό και ορθολογικό.

ΠτΘ: Είναι πολύ μεγάλο το θέμα της χρήσης των όπλων από αστυνομικούς…

Θ.Δ.: Σαφέστατα, αρκεί να μη φθάνουμε στην πλήρη απόρριψη. Η χρήση των όπλων προβλέπεται από τον νόμο και είναι αναγκαία εκεί που πράγματι απαιτείται από τις συνθήκες. Περιορίζεται μεν σε συγκεκριμένες μόνον περιπτώσεις, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι έχει διακοσμητικό χαρακτήρα. Εδώ θέλει πραγματικά προσοχή. Την αστυνομία την θέλουμε όχι απλώς να είναι δίπλα στον πολίτη, αλλά και να τον προστατεύει, να καταπολεμά το έγκλημα. Δεν μπορείς όμως εκ προοιμίου να αφαιρέσεις τη δυνατότητα από τον αστυνομικό να χρησιμοποιήσει όπλο είτε για να προστατευθεί είτε για να προστατεύσει τη ζωή και τη σωματική ακεραιότητα κάποιου πολίτη.

ΠτΘ: Δηλαδή θεωρείτε πάνω απ’ όλα την νομιμότητα και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων;

Θ.Δ.: Ακριβώς, αυτό είναι το σημαντικό συμπέρασμα.

«Τραυματισμένοι θεσμοί διανοίγουν την οδό της σύγχυσης ιδεών»

ΠτΘ: κ. Δαλακούρα, πολύς λόγος γίνεται και για την ατιμωρησία. Τελικά η ατιμωρησία αυξάνει το έγκλημα;

Θ.Δ.: Βεβαίως ναι, στο βαθμό που η ατιμωρησία διαχέει στην κοινωνία μιαν εικόνα και μιαν αντίληψη χαλαρότητας των διωκτικών αρχών και του όλου δικαιικού συστήματος. Άλλο είναι βέβαια η ατιμωρησία και άλλο η αυστηρότητα και σκληρότητα του συστήματος. Πάντως, σημαντικότερο στοιχείο και ζητούμενο ενός συστήματος αποτελεί κατά την άποψή μου ο σεβασμός των θεσμών και η διαχρονική λειτουργία τους. Ειπώθηκε, ότι εάν εκλείψει η εμπιστοσύνη του κοινού στους θεσμούς και κυρίως στο θεσμό της Δικαιοσύνης, τότε οι καρποί της καθημερινότητας είναι πολύ πικροί. Αν θέλουμε να επικαλούμαστε κάποιες αξίες, η πρώτη βασική αξία αφορά τον σεβασμό των θεσμών που ενσαρκώνουν διαχρονικές αξίες.

ΠτΘ: Δυστυχώς όμως σήμερα όχι μόνο ο θεσμός της Δικαιοσύνης, γενικότερα οι θεσμοί περνούν κρίση…

Θ.Δ.: Συμφωνώ απολύτως, και εκεί είναι το ζητούμενο καθενός από εμάς ξεχωριστά. Οι θεσμοί ενσωματώνουν αξίες που δεν πρέπει να ερμηνεύονται κατά βούληση και κατά το συμφέρον των ατόμων. Δεν κρίνονται οι θεσμοί ανάλογα με το συμφέρον του καθενός. Έχουν χαρακτήρα αντικειμενικό, που σημαίνει ότι τους σεβόμαστε, είτε μας αρέσει είτε όχι, και ταυτοχρόνως τους προστατεύουμε για να μπορούμε να διοχετεύσουμε και να εμπεδώσουμε αξίες. Τραυματισμένοι θεσμοί σημαίνει τραυματισμένες αξίες, που διανοίγουν την οδό για τη σύγχυση των αξιών. Η σύγχυση των αξιών οδηγεί, μεταξύ άλλων, στην ευρύτερη εγκληματογένεση και σε όλες τις περαιτέρω συνέπειες.

ΠτΘ: κ. Δαλακούρα σας ευχαριστούμε πολύ.

Θ.Δ.: Κι εγώ σας ευχαριστώ.

Α.Π.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.