Στον Καθηγητη Benjamin Hendrickx

Στις 9 Ιουλίου έφυγε από κοντά μας, μετά από σύντομη ασθένεια, ο Benjamin Hendrickx, Ομότιμος Καθηγητής της Ελληνικής Ιστορίας και του Πολιτισμού στο Πανεπιστήμιο του Johannesburg και Επίτιμος Διδάκτορας του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης.

Ο Benjamin Hendrickx ήταν ένας από τους πλέον επιφανείς μεσαιωνολόγους και αφρικανολόγους της εποχής μας, ένας επιστήμονας που καθόρισε την πορεία των Μεσαιωνικών και Βυζαντινών Σπουδών τις τελευταίες δεκαετίες και σφράγισε με την ακαδημαϊκή του δραστηριότητα την εξέλιξη της έρευνας για τη Λατινοκρατία στο Βυζάντιο αλλά και τις Αφροβυζαντινές και Νεοελληνικές Σπουδές στο Βέλγιο και ιδιαίτερα στη Νότια Αφρική.

Γεννήθηκε το 1939 στο Βέλγιο και φοίτησε σε κλασικό σχολείο, στο Κολλέγιο του Αγίου Στανισλάβου στην Αμβέρσα, όπου απέκτησε στέρεη παιδεία στα Αρχαία Ελληνικά και στα Λατινικά. Με υποτροφία του Βελγικού κράτους σπούδασε Αρχαία Ιστορία στο Πανεπιστήμιο της Louvain και ειδικεύτηκε στην Ανατολική Χριστιανική Πατρολογία.

«Η εγκατάστασή του στη Νότια Αφρική και η εκεί ακαδημαϊκή του δραστηριότητα αποτέλεσε ουσιαστικά και την αφετηρία ή καλύτερα το ερευνητικό κέντρισμα για την ενασχόλησή του με την παρουσία του Βυζαντίου στην Αφρική καθώς και την επίδραση του βυζαντινού πολιτισμού στα αφρικανικά κράτη. Οι έρευνες του Benjamin Hendrickx σ’ αυτό το μεγάλο και άγνωστο εν πολλοίς ζήτημα προσέφεραν στις Βυζαντινές Σπουδές σημαντικά ερευνητικά αποτελέσματα, αφού έφερε στο φως άγνωστες και σημαντικές πτυχές της δυναμικής επίδρασης του βυζαντινού πολιτισμού στη Νουβία και στην Αιθιοπία και μας έκανε γνωστό έναν κόσμο για τον οποίο τόσο η ελληνική όσο και η διεθνής επιστημονική κοινότητα δεν είχε δείξει ιδιαίτερο ενδιαφέρον»

Το 1960, ενθουσιασμένος από τις Μεσαιωνικές και Βυζαντινές Σπουδές του, ήρθε στη Θεσσαλονίκη, όπου γνώρισε τη βυζαντινολόγο και ανθρωπολόγο σύζυγό του Θέκλα Σανσαρίδου, με την οποία απέκτησε τρία τέκνα. Με τη σύζυγό του συνεργάστηκε σε επιστημονικό επίπεδο, προσφέροντάς μας σημαντικές μελέτες για το ύστερο Βυζάντιο.

Την ίδια εποχή εκπόνησε διδακτορική διατριβή στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης υπό την επίβλεψη του καθηγητή Ιωάννη Καραγιαννόπουλου και το 1970 αναγορεύτηκε μετ’ επαίνων διδάκτορας Φιλοσοφίας με αντικείμενο της έρευνάς του τους πολιτικούς και στρατιωτικούς θεσμούς της Λατινικής Αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης.

Επιστήμων με στέρεη παιδεία και άριστη γνώση των Αρχαίων και Νέων Ελληνικών, καθώς και Λατινικών, ασχολήθηκε τόσο με γενικά θεωρητικά προβλήματα της Φραγκοκρατίας και του Νεότερου Ελληνισμού όσο και με προβλήματα ιστορίας και πολιτισμού. Με τις μελέτες του βοήθησε το ευρύ κοινό να πλησιάσει καλύτερα και να κατανοήσει πιο ουσιαστικά καθοριστικές για τον Ελληνισμό περιόδους και πτυχές της ιστορίας του. Ο Benjamin Hendrickx στράφηκε από νωρίς στη μελέτη της Λατινικής Αυτοκρατορίας και των θεσμών της και μας έδειξε τις επιδράσεις που αυτή δέχτηκε από την εθιμοτυπία της βυζαντινής αυλής.

Σημαντική πτυχή της ακαδημαϊκής του σταδιοδρομίας αποτέλεσε το σπουδαίο έργο που επιτέλεσε κατά την υπερτριακονταετή διδασκαλία του ως τακτικός καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Johannesburg. Η εγκατάστασή του το 1971 στη Νότια Αφρική ήταν καθοριστική για την περαιτέρω επιστημονική του πορεία. Στο Johannesburg ίδρυσε το Ινστιτούτο Αφροελληνικών Σπουδών, ενώ με τη διδασκαλία του συνέβαλε αποφασιστικά στην προώθηση των Νεοελληνικών Σπουδών στην Αφρική και στην εκμάθηση της Νέας Ελληνικής γλώσσας σε πλήθος φοιτητών προπτυχιακού επιπέδου. Η διδασκαλία και η κοινωνική του δραστηριότητα προώθησε σε μεγάλο βαθμό τη διάδοση του αρχαίου, μεσαιωνικού, νεότερου και σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού. Κυρίως όμως με το επιστημονικό του κύρος αλλά και με την αγάπη του για τον μεσαιωνικό και νεότερο Ελληνισμό ενέπνευσε πολλούς νέους επιστήμονες να ασχοληθούν με την έρευνα της βυζαντινής και νεότερης ελληνικής ιστορίας, την ιστορία της Φραγκοκρατίας στην Ελλάδα, την ιστορία των Ελληνικών Κοινοτήτων της Διασποράς στην αφρικανική ήπειρο καθώς και τις σχέσεις του Ελληνισμού με την Αφρική.

Η εγκατάστασή του στη Νότια Αφρική και η εκεί ακαδημαϊκή του δραστηριότητα αποτέλεσε ουσιαστικά και την αφετηρία ή καλύτερα το ερευνητικό κέντρισμα για την ενασχόλησή του με την παρουσία του Βυζαντίου στην Αφρική καθώς και την επίδραση του βυζαντινού πολιτισμού στα αφρικανικά κράτη. Οι έρευνες του Benjamin Hendrickx σ’ αυτό το μεγάλο και άγνωστο εν πολλοίς ζήτημα προσέφεραν στις Βυζαντινές Σπουδές σημαντικά ερευνητικά αποτελέσματα, αφού έφερε στο φως άγνωστες και σημαντικές πτυχές της δυναμικής επίδρασης του βυζαντινού πολιτισμού στη Νουβία και στην Αιθιοπία και μας έκανε γνωστό έναν κόσμο για τον οποίο τόσο η ελληνική όσο και η διεθνής επιστημονική κοινότητα δεν είχε δείξει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Η άριστη γνώση της γλώσσας των Σουαχίλι του επέτρεψε να πραγματοποιήσει σημαντικά και πολύπλευρα ερευνητικά προγράμματα στο Πανεπιστήμιο του Johannesburg, διερευνώντας πτυχές της ιστορίας της Αφρικής, όπως για παράδειγμα την ελληνική παρουσία κατά την κλασική και ελληνιστική περίοδο καθώς και την επίδραση του ελληνικού κόσμου στην πολιτική και οικονομική ζωή και στον πολιτισμό σε χώρες της ηπείρου αυτής, όπως τη Νουβία και την Αιθιοπία. Ο Benjamin Hendrickx έστρεψε επίσης το ερευνητικό του ενδιαφέρον στη μελέτη της επιβίωσης των ελληνικών μύθων και θρύλων στην Αφρική, οι οποίοι μέσω των Αράβων πέρασαν στους λαούς της μεγάλης αυτής ηπείρου. Μας έκανε έτσι γνωστό ότι θρύλοι για τον Μέγα Αλέξανδρο διαδόθηκαν στην αφρικανική ήπειρο και δημιούργησαν μια σημαντική λογοτεχνική παράδοση γύρω από τον μεγάλο αυτό Έλληνα της Μακεδονίας.

Η αγάπη του Benjamin Hendrickx για την Ελλάδα δεν είχε να κάνει μόνο με την προσωπική και οικογενειακή του ζωή, αλλά μελετώντας κανείς το έργο του αντιλαμβάνεται ότι ο Hendrickx μετουσίωσε το προσωπικό του βίωμα σε επιστημονική έρευνα, ασχολούμενος όχι μόνο με το ύστερο Βυζάντιο αλλά και με τη νεοελληνική ιστορία και λογοτεχνία, καθώς και με την ιστορία των ιδεών που τόσο τον γοήτευε. Συνέγραψε πλήθος μελετών για ζητήματα της νεότερης και σύγχρονης ελληνικής ιστορίας και του νεοελληνικού πολιτισμού με ιδιαίτερη οξυδέρκεια και περισσή αγάπη. Κυρίως όμως ο Benjamin Hendrickx από νωρίς συνεργάστηκε με άλλους επιστήμονες στη συγγραφή μελετών, ιδιαίτερα στη συγκρότηση λεξικών για το Βυζάντιο και τη Φραγκοκρατία, σημαντικά “Instrumenta Studiorum”, εργαλεία σπουδών που αποτελούν βασικές προϋποθέσεις για την έρευνα της περιόδου αυτής της ιστορίας μας.

Η παρακαταθήκη που μας αφήνει ο Benjamin Hendrickx είναι το πνεύμα συνεργασίας που τον διέκρινε. Η στέρεη γνώση των πηγών, ελληνικών και λατινικών, προσέφερε στον Hendrickx τη δυνατότητα να ερευνά διεισδυτικά, να προσεγγίζει και να αναλύει τη θεματολογία του με διάθεση κριτική και να αντιμετωπίζει με υπευθυνότητα τα ερευνητικά προβλήματα. Χωρίς φόβο και πάθος, αλλά με νηφαλιότητα ενδιαφερόταν για το ουσιώδες και κατόρθωνε να παρουσιάζει με σαφήνεια, λιτότητα και ασφάλεια τα συμπεράσματά του. Με έργο πολυσύνθετο και πολυεπίπεδο, το οποίο διακρίνεται για την πληρότητα και τη συνέπειά του, ο Hendrickx έδωσε στους ιστορικούς του μεσαιωνικού Ελληνισμού πολύτιμες συμβολές.

Αυτόν τον λαμπρό επιστήμονα και άνθρωπο, τον κοσμοπολίτη ανθρωπιστή με το επιστημονικό ήθος και τη φλαμανδική ευφρόσυνη διάθεση τίμησε το Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας στις 10 Οκτωβρίου του 2018, σε καιρούς που αμφισβητούνται διαρκώς οι ανθρωπιστικές επιστήμες και οι κλασικές σπουδές, γιατί ο Benjamin Hendrickx ήταν ένας μελετητής που διακρίθηκε τόσο για τη δυνατότητά του να αντιμετωπίζει με νηφαλιότητα και ευθυκρισία σημαντικά προβλήματα της ιστορίας όσο και για το αίσθημα ευθύνης αλλά και για το επιστημονικό του ήθος γενικότερα.

«Η παρακαταθήκη που μας αφήνει ο Benjamin Hendrickx είναι το πνεύμα συνεργασίας που τον διέκρινε. Η στέρεη γνώση των πηγών, ελληνικών και λατινικών, προσέφερε στον Hendrickx τη δυνατότητα να ερευνά διεισδυτικά, να προσεγγίζει και να αναλύει τη θεματολογία του με διάθεση κριτική και να αντιμετωπίζει με υπευθυνότητα τα ερευνητικά προβλήματα. Χωρίς φόβο και πάθος, αλλά με νηφαλιότητα ενδιαφερόταν για το ουσιώδες και κατόρθωνε να παρουσιάζει με σαφήνεια, λιτότητα και ασφάλεια τα συμπεράσματά του. Με έργο πολυσύνθετο και πολυεπίπεδο, το οποίο διακρίνεται για την πληρότητα και τη συνέπειά του, ο Hendrickx έδωσε στους ιστορικούς του μεσαιωνικού Ελληνισμού πολύτιμες συμβολές»

Η ανθρωπιστική παιδεία του Benjamin Hendrickx και ο καθόλου πνευματικός του κόσμος καταλήγει στην Ανατολή. Αυτός ο Βέλγος κοσμοπολίτης με την παιδεία του μετείχε βιωματικά του ελληνικού πολιτισμού, ήταν Έλληνας στην ψυχή, ήταν ένας πραγματικός Φιλέλληνας. Ο Βέλγος αυτός διέγραψε μια συμπληρωματική αλλά αντιθετική στη φορά της πνευματική πορεία με αυτή των βυζαντινών λογίων της Ανατολής, αυτών που κατέφυγαν στη Δύση μετά την άλωση της Πόλης. Με τη ζωή του, τη διδασκαλία του και τις μελέτες του μετέφερε στην Ανατολή την αύρα και την ευγένεια της Δύσης, μας προσέφερε απλόχερα ως αντιχάρισμα ό,τι οι λόγιοι ουμανιστές της Ανατολής παρέδωσαν στη Δύση, με τη δική του όμως σφραγίδα της ευγένειας, του πάθους και του ωραίου λόγου, ενός λόγου που συχνά προδίδει και μια διάθεση χαράς και ευφροσύνης.

Γνώρισα τον Benjamin Hendrickx ένα λαμπρό φθινοπωρινό πρωινό στη Θεσσαλονίκη και αμέσως αντιλήφθηκα ότι είχα μπροστά μου έναν λόγιο ουμανιστή από τις Κάτω Χώρες του Εράσμου, είχα μπροστά μου έναν άνθρωπο με ευρύτατη παιδεία και άριστη γνώση της κλασικής και βυζαντινής μας παράδοσης. Ταυτόχρονα, η συναναστροφή μαζί του μου αποκάλυψε έναν λόγιο και επιστήμονα με θερμή αγάπη και πάθος για τη δουλειά του, με θερμή αγάπη για τη νεότερη και σύγχρονη Ελλάδα. Εκεί, στην καρδιά της βυζαντινής Θεσσαλονίκης στον βυζαντινό ναό της Αγίας Σοφίας μου εκδίπλωσε όλη του την αγάπη για τον Ελληνισμό, κλασικό και μεσαιωνικό, μου εκδίπλωσε τη βιωματική του σχέση με το Βυζάντιο και το πάθος του για τη νεότερη και σύγχρονη Ελλάδα και τον πολιτισμό της.

Ας είναι αιωνία η μνήμη του!

*Ο Γεώργιος Χρ. Τσιγάρας είναι Αναπληρωτής Καθηγητής και Πρόεδρος του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.