Ο κορωνοιος ως αιτια δημογραφικων αλλαγων
Η χαμηλή γονιμότητα από τις γυναίκες που αποφασίζουν να κάνουν παιδί, ο υψηλός αριθμός όσων αποφασίζουν να μην κάνουν παιδί και η μετάθεση της τεκνογονίας σε μεγαλύτερες ηλικίες αποτελούν τους κύριους παράγοντες της υπογεννητικότητας στην Ελλάδα, σύμφωνα με τον κ. Κωνσταντίνο Ζαφείρη, αναπληρωτή καθηγητή Δημογραφίας του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης.
Οι προαναφερθέντες παράγοντες, σύμφωνα με τον ίδιο, είναι αποτέλεσμα των κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών που ισχύουν στην χώρα μας και διαμορφώθηκαν κυρίως στα χρόνια της οικονομικής κρίσης που προηγήθηκε, αλλά και της υφιστάμενης πραγματικότητας της πανδημίας του κορωνοϊού, που μετέβαλλε επίσης πολλές από τις θεωρούμενες ως «σταθερές» στις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων.
Κι αν ακόμα, εν μέσω της «μάχης» με τον αόρατο αυτό εχθρό, όπως εξήγησε ο κ.Ζαφείρης μιλώντας στο «Ράδιο Παρατηρητής 94fm» δεν μπορούμε να μιλούμε με σιγουριά για τα αποτελέσματα του, έχει καταστεί ήδη φανερό ότι ο κορωνοϊός δημιουργεί ακόμη μεγαλύτερο δημογραφικό πρόβλημα για την Ελλάδα.
Κωνσταντίνος Ζαφείρης όμως…
ΠτΘ: κ.Ζαφείρη αποτελεί γεγονός, σύμφωνα και με τα επίσημα στοιχεία, ότι ο κορωνοϊός έχει πυροδοτήσει δημογραφικές αλλαγές. Αν και τα αποτελέσματα θα διαφανούν στο μέλλον ποια είναι η εικόνα που έχουμε σήμερα.
Κ.Ζ.: Έχουμε μια εκτίμηση, με βάση τα προσωρινά δεδομένα, που δείχνουν ότι υπάρχει μια κάμψη της μέσης διάρκειας της ζωής σε όλη την Ευρώπη, η οποία κάμψη είναι από 0,1 έτη έως περίπου 1,5-2. Αυτά τα στοιχεία αφενός είναι προσωρινά, αφετέρου δεν δείχνουν πού ακριβώς οφείλεται η μείωση. Προφανώς ένας από τους λόγους είναι ο κορωνοϊός, ωστόσο θα έλεγα να περιμένουμε να δούμε του χρόνου όταν θα βγουν τα διαθέσιμα στοιχεία για το 2019 και το 2020, πώς άλλαξαν οι αιτίες θανάτου σε σχέση με την επίδρασή τους στη μέση διάρκεια ζωής. Προς το παρόν με βάση αυτές τις εκτιμήσεις, φαίνεται ότι ο κορωνοϊός έχει παίξει σημαντικό ρόλο, αλλά από κει και πέρα πρέπει να είμαστε πάρα πολύ προσεκτικοί. Το μόνο που μπορούμε να πούμε αυτή τη στιγμή, είναι ότι στο περιβάλλον του κορωνοϊού η μέση διάρκεια ζωής μειώθηκε το 2020 κι απ’ ό,τι φαίνεται θα μειωθεί και το 2021. Από εκεί και πέρα ο κορωνοϊός θα παίξει μεγάλο ρόλο στον αριθμό των παιδιών που γεννιούνται, για διάφορους λόγους. Ένας από τους λόγους είναι ότι πολλά ζευγάρια αποφασίζουν να μην κάνουν παιδί αυτή τη δύσκολη εποχή. Ένας άλλος λόγος είναι ότι πάρα πολλοί γάμοι δεν έγιναν, αναβλήθηκαν ή μετατέθηκαν για αργότερα στην αιτία του κορωνοϊού. Στην ελληνική κοινωνία άλλωστε ο γάμος είναι συνδεδεμένος με την απόκτηση του παιδιού. Ακόμα και σήμερα που είναι κάπως πιο φιλελεύθερα τα πράγματα, υπάρχουν λίγες περιπτώσεις που οι άνθρωποι θα κάνουν παιδί εκτός γάμου. Αυτό το ποσοστό για το 2019 άγγιξε περίπου το 12% των γεννήσεων. Οπότε κι εκεί περιμένουμε μια επίδραση, αλλά θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι η γονιμότητα το 2019 ήταν 1,34 παιδιά ανά Ελληνίδα, την ώρα που η χαμηλότερη χώρα σε γονιμότητα στην Ευρώπη, για το 2019, είναι στην Ουκρανία με 1,22 παιδιά ανά γυναίκα. Δεν θεωρώ ότι θα φτάσουμε στα επίπεδα της Ουκρανίας, ωστόσο περιμένουμε μια μικρή επίδραση-επιβάρυνση των δεικτών γονιμότητας.
Ένας από τους λόγους που έχει πέσει η γονιμότητα δεν είναι το ότι οι Ελληνίδες δεν γεννούν πολλά παιδιά είναι το γεγονός ότι πολλές δεν γεννούν παιδιά και δεν παντρεύονται. Αυτή τη στιγμή τα μεγαλύτερά μας προβλήματα είναι επομένως η χαμηλή γονιμότητα από τις γυναίκες που αποφασίζουν να κάνουν παιδί, ο υψηλός αριθμός όσων αποφασίζουν να μην κάνουν παιδί ή που δεν υπάρχουν οι συνθήκες για να κάνουν παιδί και η μετάθεση της τεκνογονίας σε μεγαλύτερες ηλικίες.
ΠτΘ: Ποια είναι τα κοινωνικά αίτια που συντελούν σε αυτές τις αποφάσεις;
Κ.Ζ.: Το πρόβλημα αφορά τους παράγοντες όπως τα εργασιακά, το κράτος πρόνοιας, το κόστος ανατροφής των παιδιών. Σκεφτείτε πόσο πολύ κοστίζει να μεγαλώσεις ένα παιδί σήμερα. Θα πρέπει να το γράψεις στον παιδικό σταθμό, να πάει μετά αγγλικά, γερμανικά, να παίξει ποδόσφαιρο, να κάνει μουσική, μετά να πάει στο γυμνάσιο-λύκειο και να αρχίσουν τα φροντιστήρια, μετά τα φροντιστήρια να πάει στο πανεπιστήμιο, που μπορεί εμείς να λέμε ότι είναι δωρεάν εκπαίδευση, αλλά δεν είναι δωρεάν στην πραγματικότητα. Γιατί ναι μεν στο πανεπιστήμιο δεν πληρώνεις δίδακτρα ή τα συγγράμματά σου, αλλά πληρώνεις όλα τα άλλα, τη στέγαση, το φαγητό ενδεχομένως κ.ο.κ.. Και δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι μπήκαμε στην κρίση του κορωνοϊού, στην κρίση της πανδημίας, ενώ διήλθαμε πιο πριν την οικονομική κρίση. Βλέπουμε λοιπόν μια αλυσίδα πραγμάτων, από την οικονομική κρίση, τη φτωχοποίηση μεγάλων ομάδων πληθυσμού, τη «διάρρηξη» του συστήματος υγείας, της κοινωνικής προστασίας, κλπ, και ταυτόχρονα την «επιβάρυνση» από την πανδημία του κορωνοϊού.
«Καλή η τηλεργασία, ωστόσο το ερώτημα είναι πως η τηλεργασία ή οι νέες μορφές εργασίας δεν θα οδηγήσουν σε συρρίκνωση των δικαιωμάτων των εργαζομένων»
ΠτΘ: Παρόλα αυτά και κατά την διάρκεια της πανδημίας υπάρχουν κάποια δεδομένα, όπως το καθεστώς της τηλεργασίας, που όπως υποστηρίζουν κάποιοι λειτούργησαν και λειτουργούν θετικά στην δημιουργία και την στήριξη της οικογένειας, όπως για παράδειγμα η τηλεργασία.
Κ.Ζ.: Βεβαίως. Ο κορωνοϊός δεν έχει μόνο αρνητικά. Είναι μεν μια πολύ δύσκολη πανδημία, αλλά νομίζω ότι κερδίσαμε μερικά πράγματα μέσα σε αυτή την πολύ δύσκολη κατάσταση που περνάμε. Εκείνο που κερδίσαμε είναι να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε εναλλακτικές μορφές και εργασίας, μάθησης κ.ο.κ. Το θέμα είναι όμως ότι εδώ οι κοινωνίες των πολιτών θα πρέπει να είναι λίγο προσεκτικές, διότι ναι μεν μειώσαμε τη γραφειοκρατία, ναι μεν καλή η τηλεργασία, το ερώτημα είναι όμως πώς η τηλεργασία ή οι νέες μορφές εργασίας δεν θα οδηγήσουν σε συρρίκνωση των δικαιωμάτων των εργαζομένων. Έχουμε ένα θετικό ότι μπορούμε να δουλέψουμε και διαφορετικά, έχουμε όμως και ένα αρνητικό που πρέπει να σκεφτούμε. Αυτό το διαφορετικό θα δημιουργήσει προβλήματα στους εργαζομένους ή όχι; Πρέπει να βάζεις πάντα στη ζυγαριά τα πράγματα. Άρα λοιπόν έχουμε θετικά, τα οποία όμως πρέπει να προκαλούν την εγρήγορση των πολιτών.
Χρειάζεται μια κοινωνική ευθύνη, όχι για να καταναγκάζει τους ανθρώπους, αλλά για να συνειδητοποιούν το καλύτερο γι’ αυτούς. Πολίτης δεν είναι αυτός που αναμασά τις κομματικές μπροσούρες ή παραποιεί την πραγματικότητα εξαιτίας ιδεολογικών αγκυλώσεων, κλπ. Πολίτης είναι ένας ελεύθερα σκεπτόμενος άνθρωπος, ο οποίος επιλέγει τι είναι το καλύτερο για τον τόπο του και προφανώς για τον εαυτό του. Θα πρέπει σε αυτόν τον τόπο να αρχίσουμε να συζητάμε πιο είναι το ζητούμενο, πιο είναι το πρόβλημα και πώς μπορούμε να βρούμε λύσεις σε αυτό.
«Το δημογραφικό πρόβλημα της Ελλάδας είναι ένα πάρα πολύ σημαντικό πρόβλημα, το οποίο όμως δεν το συζητάμε»
ΠτΘ: Η Eurostat σε έρευνά της ανέφερε ότι το 2070 ο πληθυσμός της Ελλάδας θα μειωθεί από τα 11 περίπου εκατομμύρια που είναι σήμερα, στα 8,5 εκατ. Γεγονός που χαρακτηρίστηκε δυσοίωνο για το μέλλον. Θα πρέπει να μας απασχολήσει;
Κ.Ζ.: Όλα αυτά τα στοιχεία βγαίνουν στη βάση σεναρίων. Δηλαδή, γράφουμε σενάρια με το τι να γίνει με τη γονιμότητα, με τη θνησιμότητα, τι θα γίνει με την μετανάστευση και με βάση αυτά τα σενάρια αποφασίζουμε για το μέλλον. Στο χειρότερο σενάριο θα είμαστε το 2050 στα 7,5 εκατομμύρια. Στο καλύτερο σενάριο θα είμαστε 9,2 εκατομμύρια. Θα μειωθεί ο πληθυσμός, αλλά το πρόβλημα δεν είναι μόνο η μείωση του πληθυσμού της Ελλάδας, το πρόβλημα είναι η γήρανση του πληθυσμού. Το να πεις ότι θα μειωθούμε δεν σημαίνει και πολλά πράγματα αν ο πληθυσμός μας είναι νεανικός. Σημαίνει όμως πολλά πράγματα αν μειωνόμαστε και ο πληθυσμός μας είναι πολύ γηρασμένος, διότι θα δημιουργηθούν πολλά προβλήματα, για παράδειγμα στο ασφαλιστικό σύστημα, στο σύστημα κοινωνικής ασφάλειας, στα σχολεία κ.ο.κλ. Το δημογραφικό πρόβλημα της Ελλάδας είναι ένα πάρα πολύ σημαντικό πρόβλημα, το οποίο όμως δεν το συζητάμε.
Γιατί δεν το συζητάμε; Κυρίως κραυγάζουμε γι’ αυτό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η μετανάστευση. Αν ρωτήσουμε τους συμπολίτες μας, αν για παράδειγμα συζητούν για την μετανάστευση θα ακούσει ότι στα καφενεία η πλειοψηφία θα πει «έρχονται οι μετανάστες θα γίνουμε Πακιστάν, έρχονται οι μετανάστες θα γίνουμε Αφγανιστάν. Θα καταστραφεί η Ορθοδοξία, θα καταστραφεί η Ελλάδα, θα καταστραφεί η Ευρώπη» κ.ο.κ. Οι άνθρωποι εκφράζουν έναν ακραίο ακροδεξιό λόγο, που υπάρχει στην Ευρώπη από ορισμένες παρατάξεις και ορισμένους ανθρώπους, με ορισμένη στόχευση. Ακούσατε καμιά σοβαρή συζήτηση για το μεταναστευτικό; Βάλαμε κάτω να δούμε ποιες είναι συνθήκες της μετανάστευσης, με ποιον τρόπο θα ρυθμίσουμε και πώς θα πρέπει να ενσωματώσουμε τους μετανάστες στην κοινωνία; Γιατί και οι μετανάστες είναι άνθρωποι, δεν είναι κάτι διαφορετικό από μας. Έχουν δικαιώματα στη δουλειά, στην εκπαίδευση, στην υγεία. Υπάρχει διάλογος πολιτικός; Όχι. Υπάρχουν κραυγές οι οποίες ξεκινούν από την ιδεολογική τοποθέτηση του καθενός. Αυτό δεν μπορεί να βοηθήσει. Εκείνο που χρειάζεται κατά τη δική μου γνώμη είναι ένας εθνικός διάλογος για την δημογραφική πορεία του τόπου μας. Όχι για να καταναγκάσουμε ανθρώπους και να κάνουμε προπαγάνδα «κάντε παιδιά γιατί χανόμαστε», αλλά για να φτιάξουμε πολίτες οι οποίοι θα μπορούν να αντιληφθούν το εύρος του προβλήματος και να δράσουν ανάλογα, σύμφωνα με την δική τους άποψη.
«Οι ελληνικές απογραφές πάντα θέλουν διόρθωση»
ΠτΘ: Το 2021 είναι και έτος απογραφής και μάλιστα θα καταγραφούν και για πρώτη φορά ομάδες πολιτών όπως τα Άτομα με Αναπηρία…
Κ.Ζ.: Θα καταγραφούν πολλά, ωστόσο το θέμα δεν είναι αν θα καταγραφούν, το θέμα είναι ποια είναι η ακρίβεια της καταγραφής, διότι οι ελληνικές απογραφές πάντα θέλουν διόρθωση. Στην απογραφή του 2011 χάθηκαν τα στοιχεία του νομού Αιτωλοακαρνανίας. Άρα χρειαζόμαστε να κάνουμε μια απογραφή που θα πρέπει να είναι σοβαρή και θα πρέπει να καλύψει όλο το προφίλ του πληθυσμού. Προσωπικά δεν πιστεύω ότι την χρειαζόμαστε. Εφόσον ξέρουμε πού μένει ο καθένας τι περισσότερο θα μας προσφέρει; Θα πρέπει να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε μήπως υπάρχουν διαφορετικοί τρόποι να καταγράψουμε τα δεδομένα που δεν υπάρχουν. Το μόνο που πρέπει να κάνουμε είναι να δούμε πώς πάει η μετανάστευση, γιατί όλα τα άλλα τα ξέρουμε. Μην κολλάμε σε ιδέες που εφαρμόστηκαν στο παρελθόν ελλείψει άλλων στοιχείων. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν δεδομένα, θα πρέπει λοιπόν να ξανασχεδιάσουμε όλα αυτά τα πράγματα και να δούμε τελικά ποια είναι η αξία τους, τι κερδίσουμε από αυτά τα πράγματα και τι όχι.
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
