Ενας αφιερωματικος τομος για τα 25 χρονια του Τμηματος Ιστοριας και Εθνολογιας

Το ακαδημαϊκό έτος 2016-2017 το Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας (ΤΙΕ) του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης αποφάσισε να γιορτάσει τα 25 χρόνια από την ίδρυσή του διοργανώνοντας μία σειρά εκδηλώσεων, ενδεικτικών της επιστημονικής του φυσιογνωμίας. Συγκεκριμένα, πραγματοποιήθηκαν συνέδρια, ημερίδες αναγορεύσεις εξεχόντων προσωπικοτήτων σε επίτιμους διδάκτορες, αλλά και η έκδοση του παρόντος τόμου με τίτλο «Διεπιστημονικές διαδρομές από το παρόν στο παρελθόν» από τις εκδόσεις Κ. & Μ. Αντ. Σταμούλη, που απαριθμεί 510 σελίδες και διαθέτει σκληρόδετο εξώφυλλο.
 
Ο τόμος δεν αποτελεί προϊόν ατομικού μόχθου, αλλά είναι αποτέλεσμα σύμπραξης καθηγη­τών, λεκτόρων και υποψηφίων διδακτόρων του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας. Τα άρθρα που περιλαμβάνονται στις σελίδες του, δεν εντάσσονται σε μια ενιαία θεματική ενότητα. Αλλά αντίθετα, όπως σημειώνεται στο εισαγωγικό σημείωμα, η δημοσίευσή τους στον ίδιο τόμο είναι  αποτέλεσμα ενός ε­λεύθερου και ανοικτού «φαντασιακού διαλόγου» που ξεκίνησε μεταξύ των μελών του TIE.
 
Το γενικό θέμα, όμως, που σταδιακά αναδείχθηκε σε κοινό τόπο μελέτης είναι η «συνάντηση» στο παρόν ενός μεγάλου φάσματος ερμηνευτικών ανασυνθέσεων του παρελθόντος. Αποδεικνύοντας την επισήμανση του Αμερικανού συγγραφέα Γ. Φώκνερ ότι «το παρελθόν δεν είναι νεκρό. Στην πραγματικότητα δεν είναι καν παρελθόν». 

25 χρόνια παρουσίας στον Ακαδημαϊκό κόσμο 

Το Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας είναι το αρχαιότερο κατά σειρά ίδρυσης της Σχολής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών του ΔΠΘ, καθώς ιδρύθηκε το 1990, ενώ δέχθηκε τους πρώτους φοιτητές του το ακαδημαϊκό έτος 1991-1992. Σκοπός του είναι να ερευνά την ιστορική πορεία των λαών της ανθρωπότητας από την καταγωγή τους ως σήμερα, τη συμπεριφορά και τις εκδηλώσεις του πνευματικού, κοινωνικού και ηθικού βίου των λαών κ.ά.
 

Στο ΤΙΕ θεραπεύονται δύο επιστήμες, η Ιστορία και η Εθνολογία, ενώ συμπεριλαμβάνονται και ειδικότερες επιστημονικές θεματικές. «Με την ίδρυση και λειτουργία του Τμήματος έγινε προσπάθεια να γεφυρωθούν οι διαφορές ανάμεσα στις ιστορικές και κοινωνικές επιστήμες, ένα εγχείρημα που προκάλεσε μία σειρά δυσκολιών. Όμως με την πάροδο του χρόνου το Τμήμα κατάφερε να βρει τον βηματισμό του, αποτελώντας υπόδειγμα για ανάλογα πανεπιστημιακά τμήματα», επισημαίνει ο Μανόλης Γ. Βαρβούνης, Πρόεδρος του ΤΙΕ. 

Το ΤΙΕ και η σχέση του με την τοπική κοινωνία 

Το TIE από την αρχή της παρουσίας του στον χώρο της Θράκης ανέπτυξε επιστημονικές σχέσεις με την τοπική κοινωνία, όχι μόνο της Κομοτηνής και του νο­μού Ροδόπης, αλλά και ευρύτερα της Θράκης και της Ανατολικής Μακεδονίας. Ξέφυγε ακόμη και από τα όρια του ελλαδικού χώρου, αποδεικνύοντας ότι οι ευρύτερες διακρατικές, διεθνείς και διεπιστημονικές συνεργασίες αποτελούν βασικούς άξονες γύρω από το οποίο δομείται το ερευνητικό έργο των μελών του Τμήματος.

Στη συνέχεια θα παρουσιαστούν εν συντομία ενδεικτικά άρθρα που συμπεριλαμβάνονται στον συλλογικό τόμο. 

Άγγελος Α. Παληκίδης «Τα παιδιά της Ιφιγένειας: Η Σύμβαση της Λοζάνης […]  στην ιστοριογραφία, τη μνήμη και την εκπαίδευση» 

Η υπογραφή της Σύμβασης για την ανταλλαγή πληθυσμών, που είχε ως μοναδικό κριτήριο τη θρησκευτική ταυτότητα, υπογράφηκε από τους εκπροσώπους της Ελλάδας και της Τουρκίας στη Λοζάνη της Ελβετίας στις 30 Ιανουαρίου 1923, και θεωρήθηκε ως το αναπόφευκτο αποτέλεσμα των δεκαετών πολεμικών συγκρούσεων. Αν και η ανταλλαγή πληθυσμών ως διπλωματική πρακτική είχε εφαρμοστεί στο παρελθόν,  τότε, το 1923, για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας, ο εκπατρισμός είχε άκρως υποχρεωτικό χαρακτήρα. Συνολικά υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν οριστικά τις πατρίδες τους και από τις δύο πλευρές σχεδόν 2.000.000 άνθρωποι.
 
Ο Ά. Παληκίδης, πέρα από αναφορά στα ιστορικά γεγονότα, προσπαθεί με αντικειμενική ματιά να εξετάσει τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζεται η ανταλλαγή και από τις δύο πλευρές των συνόρων. Στην ελληνική εθνική ιστοριογραφία, η ανταλλαγή των πληθυσμών περιγράφεται ως η οδυνηρή αλλά ρεαλιστική και αναπόφευκτη κατάληξη της ήττας της Ελλάδας στο Μικρασιατικό μέτωπο. Από την άλλη πλευρά η τουρκική ιστοριογραφία, μέχρι πρόσφατα, υπηρετούσε πιστά τον ιδρυτικό μύθο της Τουρκικής Δημοκρατίας και εστίαζε στον λεγόμενο «Αγώνα της Ανεξαρτησίας», σχεδόν αγνοώντας την ανταλλαγή πληθυσμών και την ενσωμάτωση των προσφύγων στην τουρκική κοινωνία, «υποβαθμίζοντας έτσι», κατά τον Onur Yildirim, «κάθε ιστορική πτυχή που αποκαλύπτει την ανομοιογένεια του πληθυσμού τού νεότευκτου τουρκικού εθνικού κράτους». 

«Όπως η ελληνική εθνική ιστοριογραφία, έτσι και η τουρκική εστίαζε στη βία και τη βαρβαρότητα του “άλλου”» 

Όπως και η αντίστοιχη ελληνική εθνική ιστοριογραφία, έτσι και η τουρκική εστίαζε στη βία και τη βαρβαρότητα του «άλλου», ενώ αποσιωπούσε ή δικαιολογούσε τα έκτροπα της «δικής της πλευράς». Ωστόσο, η κατάσταση στη γείτονα χώρα αλλάζει σχετικά με τη Σύμβαση της Λοζάνης και την ένταξη των μουσουλμάνων προσφύγων τη δεκαετία του 1990, όταν αρχίζει να διεξάγεται σημαντική έρευνα, ενώ αξιόλογοι τούρκοι ιστορικοί, αναθεωρούν μη διστάζοντας να αποδημήσουν το επίσημο εθνικό αφήγημα.
 
Οι μεμονωμένες ή οργανωμένες συνεργασίες μεταξύ των δύο χωρών, που πληθαίνουν τα τελευταία χρόνια, στοχεύουν ώστε να επανεξετάσουν ή να αναδείξουν με νέα έρευνα αθέατες ως τώρα πτυχές των επίμαχων ζητημάτων. Πολλοί εκ των συμμετεχόντων, ως διδάσκοντες, εφαρμόζουν στη διδασκαλία αυτών των ζητημάτων νέες πρακτικές όπως τη συνεξέταση και του τραύματος του εθνικού «άλλου», τη διεύρυνση του πεδίου μελέτης, τη διασύνδεση του ιστορικού παρελθόντος με το παρόν, αλλά και κυρίως την επιλογή ιστορικών πηγών με κριτήρια πολυτροπικότητας και πολυπρισματικότητας κ.ά., μέθοδοι διδασκαλίας που χρειάζεται όλοι οι εκπαιδευτικοί να εφαρμόζουν. 

Μανόλης Γ. Βαρβούνης – Νάντια Μαχά-Μπιζούμη «Ο ενδυματολογικός χάρτης του Αιγαίου (Μέσα 16^ου – Αρχές 20^ού αι.)» 

Ο Μανόλης Βαρβούνης και η Νάντια Μαχά-Μπιζούμη, διδάσκουσα στο ΤΙΕ επεκτείνουν το επιστημονικό τους ενδιαφέρον εκτός της Θράκης, διερευνώντας τον ενδυματολογικό χάρτη των νησιωτικών συμπλεγμάτων του Αιγαίου, σε διάστημα περίπου 400 ετών. Οι παραδοσιακές ελληνικές φορεσιές αποτελούν συνέχεια της βυζαντινής ενδυμασίας, ενώ παράλληλα έχουν δεχτεί επιδράσεις τόσο από την Ανατολή όσο και από τη Δύση. Εκτενέστερα, στην περιοχή του Αιγαίου αναφέρεται ότι κυριαρχούν μορφές και σχήματα που άλλοτε υπαινίσσονται τη σχέση τους με τη Δύση (αναγεννησιακά φουστάνια) και άλλοτε με την Ανατολή (καβάδι-βράκα). Εντούτοις, υπάρχουν και ενδυματολογικές φόρμες στις οποίες συνυπάρχουν και οι δύο κόσμοι, για παράδειγμα το αναγεννησιακό φουστάνι με ζακέτα οθωμανικού τύπου. Φανερώνοντας έτσι έντονες ενδυματολογικές ωσμώσεις, που προέκυψαν από δίκτυα επικοινωνίας, ανταλλαγών, σχέσεων και ανάπτυξης των εμπορικών επαφών. 

Οι νησιωτικές ενδυμασίες αποτελούν το μέσο για την προβολή του «άυλου», το μέσο για την προβολή των αξιών 

Χαρακτηριστικά, κατά τον Ν. Κεφαλληνιάδη, στις γυναικείες φορεσιές της περιοχής των Κυκλάδων, «αποτυπώνονται οι επιδράσεις τόσο των Βενετσιάνων, όσο και των Οθωμανών κατακτητών, σε σημείο που η φορεσιά να θυμίζει Ανατολή στα χαμηλότερα κυρίως λαϊκά στρώματα και Βενετία στην υψηλή αριστοκρατία». Έτσι, γίνεται αντιληπτό πως οι νησιωτικές ενδυμασίες αποτελούν το μέσο για την προβολή του «άυλου», το μέσο για την προβολή των αξιών, των οικονομικών, κοινωνικών αλλά και ιστορικών συγκυριών. Κάνοντας μία αποτίμηση η συγγραφική ομάδα, τονίζει πως η «διερεύνηση της υλικότητας των γυναικείων ενδυματολογικών τύπων στον αιγαιακό χώρο λειτούργησε ως ένα εργαλείο […] μέσω του οποίου αντανακλώνται οι επαφές με τους άλλους πολιτισμούς, η αισθητική αντίληψη της κάθε εποχής, οι σχέσεις-δίκτυα που αναπτύσσονται ανάμεσα στους ανθρώπους».

Οι συγγραφείς του τόμου 

Στον συλλογικό αυτόν τόμο συμπεριλαμβάνονται και οι μελέτες –που καλύπτουν ένα ευρύ επιστημονικό φάσμα– των εξής: Ελπίδας Κ. Βόγλη, «Ο Έλληνας γεννιέται ή… γίνεται; Η σχέση της ελληνικής ταυτότητας με την ιδιότητα του πολίτη. Από το παρελθόν στο παρόν», Βασίλη Δαλκαβούκη, «“Περί αποκαταστάσεως κτηνοτρόφων”. Ορεινή οικονομία και κοινωνία την εποχή της δικτατορίας Μεταξά. Το παράδειγμα των Σαρακατσάνων του Ζαγορίου», Κ. Ν. Zafeiris, «Some observations on the most recent demographic situation in eastern Macedonia and Thrace», Βασιλικής Κράββα, «Η τροφή ως δείκτης ανάγνωσης της προσφυγικότητας: χρονικές τομές, αποκλίσεις και συγκλίσεις», Efthymios Lampridis, «Stereotypical beliefs about Cyberbullying of in service greek educators», Aikaterini (Katerina) Markou, «A general overview of the condition of Islam and the muslims in the Balkans during the 20th and the early 21st centuries», Ιωάννη Μ. Μπακιρτζή, «Η ρωμέικη Κοινότητα της Σμύρνης τον 19^ο αιώνα σύμφωνα με περιηγητικά κείμενα και ανταποκρίσεις του ομογενειακού τύπου της εποχής».
 
Ακόμη των: Eleonora Naxidou, «Revisiting the Communist Past: Historiography politics and memorials in Bulgaria after 1989», Ντούσκα Ούρεμ-Κώτσου – Σταύρου Κώτσου, «Νεολιθικοί οικισμοί στην πεδιάδα της Θεσσαλονίκης και στη λεκάνη της Μυγδονίας», Christina Papageorgopoulou, «Anthropology and Archaeology at the dawn of the genomic era revolution», Δημοσθένη Στρατηγόπουλου, «Προσεγγίζοντας τις πηγές του Νέου Θεοτοκαρίου του Αγίου Νικόδημου», Athena Syriatou, «Cold War, cold war culture and history in schools in Britain, 1945-1989», Παναγιώτας Τζιβάρα, «Il Veneto Leon e la luna di Tracia: Μια μετωνυμία ως όχημα μιας ιδεολογίας», Σοφίας-Ειρήνης Τσάλα, «Συγκρίνοντας κώδικες: Βωβός κινηματογράφος και άτομα με προβλήματα ακοής», Georgios Chr. Tsigaras, «Das Aufeinandertreffen der nachbyzantinischen Kunst und der Moderne in der Monumentalmalerei des Heiligen Berges im 18. Jahrhundert», Andrew Farrington, «The possible use of “Aναγραφαί” of agonistic Victors by the sources of Eusebius “Χρονικά”», Σταματίας Φωτιάδου, «Από τον Άγιο Στέφανο στο Συνέδριο του Βερολίνου: Ο Αθηναϊκός Τόπος και οι Εκδοχές της Μεγάλης Ιδέας», Γεώργιου Χρ. Χαριζάνη, «Εποικισμοί και εγκαταστάσεις πληθυσμών στη Θράκη κατά τους βυζαντινούς αιώνες», Κωνσταντίνου Κ. Χατζόπουλου, «Πότε και πώς καθιερώθηκε η ονομασία “δυτική Θράκη”».

Αποφεύγοντας τα «επικίνδυνα»

«Οι εκπαιδευτικοί που διδάσκουν ιστορία αποφεύγουν να ασχοληθούν με επίμαχα και τραυματικά γεγονότα, ειδικά όταν αυτά προσκρούουν στην κυρίαρχη ιδεολογία ακριβώς επειδή πιστεύουν ότι έτσι θα προφυλάξουν τις νεότερες γενιές από την επανάληψη ανάλογων γεγονότων».
  

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.